1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
U . . A . t t . 4 i . j. ^ . / t . 3 9Mk.;
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora " '
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ^0 ^ , , 5 t
II. Materiały uzupełniające relację .—
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora __
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ___
III./5. Inne . . r - IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne ML
VI. Fotografie . J ,
2
3
4
5
6
7
Obwód Brodnica A K
Relacja_-__ §aca_Bogdan__ ^
Urodziłem się w dniu 14.VT1.1922 'r. w Starogardzie z djca Czesława i Matki Anny z domu Klaffke.
W roku wybuchu II wojny światowej miałem 17 lat i w roku 1940 rozpocząłem pracę w parowozowni kolejowej w Brodnicy w charakterze
' \
robotnika - faktycznie wykonywałem pracę magazyniera i dyspozytora parowozowni , sporządzając plany obsługi lokomotyw dla pociągów o s o bowych, towarowych, jak i też transportów wojskowych .
Mając dostęp do kolejowych stałych biletów służbowych bardzo często z nich korzystałem, co umożliwiło mi prawie nieograniczone poruszeni po terenie Toruii, Grudziądz, Gdańsk, Działdowo, Rypin itp.
Miałem też prawo przybywania w każdym czasie na terenie całego dworca
w Brodnicy, ’ _ .
W II połowie 194^r. brat mój / przyrodni/ H o r s t ,Czesław Gaca,który dokładnie znał moją pracę i możliwości poruszania się w terenie wręczał mi paczkę polecając umieśció ją w ustalonym miejscu ustalonego pociągi}
co też wykonałem.
Od tego czasu tego rodzaju i podobne polecenia, przekazywania papierów różnym osobom w terenie np. Torunia, Grudziądza, Bydgoszczy itp.wyko
nywałem stale.
Przekazywałem dokumentacje Bratu lub dr Jakubiakowi. Zorięntowałem się że pełnię funkcję_łącznika i prosiłem o przyjęcie mnie do tajnej orga
nizacji formalnie. -
Brat oświadczył,że jestem za młody, ale jeśli chcę być przydatny, to mam nadal wykonywać jego polecenie, - złożyłem też przyrzeczenie że nikomu nic z poleconych mi zleceń nie powiem. Wybrałem też sobie
pseudonim "Strus " z przezwiska nadanego mi przez k o l e g ó w Pelplinie^
drugiej połowie 1941r.- to jest czasu jego aresztowania przez "Gesta
p o ” i w rezultacie osadzenia do końca wojny w Oświęcimiu.
W kilka dni -o ile pamiętam - po Jego aresztowaniu "Gestapo"
zabrało mnie z domu do Grudziądza na badania i tam przez 5 dni p r z e słuchiwano, a w areszcie tego bito i wieszano za ręce - aż do utraty przytomności.
Ponieważ nie przyznałem się do żadnej współpracy a Brat jak się okazało też nie o mnie nie mówił, w dokumentacji żadnej nie figurowałem,zosta
łem zwolniony po tygodniowym tam pobycie,
Przez długi okres żandarmeria brodnicka co dzień rewidowała mnie w trakcie wyjścia z domu do pracy kub wyjścia z pracy.
Prze z pewień czas zmuszony byłem przerwać swą k s działalność konspira
c y j n y mimo,że w tym okresie przyjechał do mnie z Bydgoszczy Kazimierz Jafc^&owski z ramienia działającej tam również PPR -z propozycją w sp ó ł pracy. - Przedstawiłem m u istniejącą sytuację, udzieliłem EEądOaiych informacji oraz zgłosiłem gotowiść do działania w terminie późniejszym.
8
W d f e r t ^ połowie 1942r. zgłosiłem się do kolegi szkolnego Tadeusza Lewandowskiego p ^ s e u d o n i m ? z chęcią współpracy z ostrożności nieofi
cjalnej z organizacją - o ile wiadomo " Grunwald M /mimo iż wiedziałem iż tam też działa najmłodszy mój brat Witold /. Tadusz Lewandowski przyjął ranie do swej trójki - z tym,że tylko on będzie się ze m n ą kon
taktował, nadal wykonywałem zadania podobne jak uprzednio.
Na skutek zdrady byłego hąifinistrza chorągwi brodnickiej Czołby, który znał listę członków tej organizacji /ja na liście nie figurowa
łem/ i nazwiska podał do Gestapo - nastąpiło aresztowanie kilkuxxxxxxx ______ osób.
Prawie wszyscy znaleźli się w obozie koncentracyjnym w Stutthofie, w tym L e w a n d o w s k i ,jak te^ mój 15-letni bfcat ,będący obecnie członkiem ZBOWiD-u
W tym okresie przerwałem znów na okres ca 5 miesięcy moją pracę konsp racyjną *
W 1943 roku zacząłem pomagaó mej elatee siostrze Halinie w jej pracy konspiracyjnej.
Siostra organizowała w powiecie punkty sanitarne i była członkiem innej organizacji ruchu oporu, korzystała z mych możliwości poruszania się po terminie.
Pełniłem funkcję ___ i konwojenta, konwojowałem np.Krystynę Kozłowską - pseudonim " Magnolia" do Nowego Miasta^ A d ę Cybulską i
innych. - do Lubawy, Działdowa, Rypina, Grudziądza itp.
N a e ^ ygony doświadczeniem i nadal efeewiąanj-ąe-eię obawiając się obser
wacji nie zgadzałem się na rejestrowanie mnie w organ i z a c j i ,lecz nadal zwalczałem wroga w każdy sposób.
Szabotowałem pracę, przeeiwwywałem plany transportow wojskowych prze- leżdżających przez Brodnicę "Magnolii", która przekazywała je dalej.
Wspólnie z "Magnolią" wykradliśmy plany 3 ^ 2 ^ obje&ów iseifrerwowych i przekazaliśmy je dalej. Wydawałam jako magazynier setki litrów benzyny, niszczyłem metale kolorowe itd.
Dnia 3,I,1945r. "GestapoŻ wykryło organizację i nastąpiło aresztowanie 72 członków, w tym mojej siostry^"Magnolii" - Krystyny Kozłowskiej, Ady Cybulskiej, d1kWi\watowskiego - także i mnie i innych.
Dnia 16.1.45r. po przesłuchaniach związanych z / tw>A^ r o w a n i e m zwolniono 3 osoby - w tym mnie, resztę wywieziono i prawdopodobnie rozstrzelano.
/
9
Obwód Brodnica AK
Urodziłem się w dala 14.VII.1922'r. w Starogardzie z Ojca Czesława 1 Matki Anny z doma Klaffke.
W reku wybuchu II wojny światowej miałem 17 lat 1 w roku 1940 rozpocząłem pracę w parowozowni kolejowej w Brodnicy w charakterze robotnika * faktycznie wykonywałem praoę magazyniera 1 dyspozytora parowozowni , sporządzając plany obsługi lokomotyw dla pociągów:oso-*
bowyeh, towarowych, jak 1 też transportów wojskowych ;*
Mając dostęp do kolejowych stałych biletów służbowych bardzo często z nich korzystałem, co umożliwiło ml prawie ^ nieograniczone poruszeni po terenie Toruń, Grudziądz, Gdańsk, Działdowo, Hypin itp.
Miałem też prawe przebywania w każdym czasie na terenie całego dworca w Brodnicy.
W II połowie 194^. brat mój / przyrodni/ Horst,Czesław Gaca,który dokładnie znał moją pracę i możliwości poruszania się w terenie wręczył ml paczkę polecając umieścić ją W ustalonym alej sou ustalonego pooiągt) co też wykonałezu
Od tego czasu tego rodzaju 1 podobno polecenia, przekazywania papierów różnym osobom w terenie np. Torunia, Grudziądza,. Bydgoszczy itp.wyko
ny wałem stale.
Przekazywałem dokumentacje Bratu lab dr Jakubiakowi. Zorientowałem się że pełnię funkeję.łącznika 1 prosiłem o przyjęcie mnie do tajnej orga
nizacji formalalef *
m \ -
Brat oświadczył,że jestem za młody* alo jeśli chcę byó przydatny, to mam nadal wykonywa6 joge polecenie, * złożyłem też przyrzeczenie że alkenu nie z poleconych mi zleceń ale powiem. Wybrałem też sobie
pseftdeal* "Stru** Z przezwiska nadaaego mi przez kolegę w Pelplinie.
W drugiej połowie 194lr.- to jezt ozaaa jego aresztowania przez “Gesta
po" 1 w rezultacie czadzenia do końca wojny w Oświęcimia;
W kilka dni -o ile pamiętam - po Jego aresztowaniu "Gestapo”
zabrało mnie z doaa de Grudziądza na badania 1 tam przez S dni prze
słuchiwane, a w areszcie tego bito i wieszano za ręee - aż do utraty przytomności.
Ponieważ nie przyznałem się de żadnej współpracy a Brat jak się okazało też nie e mnie nie mówił, w dokumentacji żadnej nie figurowa łom, zosta
łem zwolniony po tygodniowym tam pobycie?
Przez długi okres żaadamerla brodnicka co dzień rewidowała mnie w trakcie wyjścia a dema de pracy kub wyjścia z pracy.
Prze z pewień ezas zmuszony byłem przerwać swą aa działalność konspira
cyjną, nimotżo w tym okresie przyjechał do mnie a Bydgoszczy Kazimierz Jafty^owski z ramienia działającej tam również PPS -z propozycją współ
pracy. - Przedstawiłem ma istniejącą sytuację, udzieliłem sśądtfayeh Informacji oraz zgłosiłem gotowżśó do działania w terminie późniejszym.
10
- 2 - 5
W połowie 1942r. zgłosiłem się do kolegi szkolnego Tadeusza Lewandowskiego p seudonim ? z chęcią współpracy z ostrożności nieofi
cjalnej z organizacją • e ile wiadomo " Grunwald " /mimo iż wiedziałem iż tam też działa najmłodszy mój brat Witold /. Tadusz Lewandowski przyjął mnie de swej trójki - z tym,że tylko on będzie się ze mną kon
taktował, nadal wykonywałem zadania podobne Jak uprzednie*
Na skutek zdrady byłego hormistrza chorągwi brodnickiej Czołby, który znał listę członków tej organizacji /Ja na liście nie figurowa
łem/ 1 nazwiska podał do Gestapo - nastąpiło aresztowanie kilkuibbbobać c-w^ osób.
Prawie wszyscy znaleźli się w ebozie koncentracyjnym w Stutthofie, w tym Lewandowski,Jak też mój 15-letnl bfcat ,będący obecnie członkiem ZBOWiD-u
W tym okresie przerwałem znów na okres ea 5 miesięcy moją praeę konsz racyjną .
W 1943 roku zacząłem pomagaó mej eiatee siostrze Halinie w jej pracy konspiracyjnej.
Siostra organizowała w powleeie punkty sanitarne 1 była ozłonkiem innej organizacji ruchu opora, korzystała z myoh możliwości poruszania się po terminie.
Pełniłem funkoję ___* konwojenta, konwojowałem np.Krystynę Kozłowską - pseudonim " Magnolia” do Nowego Mlasta^Adę Cybulską 1 Innych. - do Lubawy, Działdowa, Rypina, Grudziądza itp.
Naostrzony doświadczeniem 1 nadal efeewiąsu^ąe-s&ę obawiając się obser
wacji nie zgadzałem się na rejestrowanie mnie w organizacji,lecz nadal zwalczałem wroga w każdy sposób.
gzabotowałeni praeę, przee^ewywałem plany transportów wojskowych prze
jeżdżających przez Brodnicę "Magnolii", która przekazywała Je dalej.
Wspólnie z "Magnolią" wykradliśmy plany _ obje&ów rezerwowych 1 przekazaliśmy Je dalej. Wydawałem Jako magazynier setki litrów benzyny, niszczyłem metale kolorowe itd.
Dnia 3.1.1945r. "GestapoŻ wykryło organizację i nastąpiło aresztowanie 72 członków, w tym mojej siostry^"Magnolii" - Krystyny Kozłowskiej, Ady Cybulskiej, dtnWl^watowsklego - także 1 mnie 1 innych.
Dnia 16.1.45r. po przesłuchaniach związanych z rowaniem
zwolniono 3 osoby - w tym mnie, resztę wywieziono 1 prawdopodobnie rozstrzelano.
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
G a c a ( i .m .n .)
x x x x x
A K
■ i
- k o l e j a r z z e s t a c j i w B r o d n i c y . ( V , I I ) .
A r e s z t o w a n y w g r u d n i u 1 9 4 4 r . l u b s t y c z n i u 1 9 4 5 r . W tyra o k r e s i e a r e s z t o w a n o 7 2 o s o b y .
Z o b . t o m 2 3 - S t u t t h o f , n r . 1 7 4 , S t . D z i ę g i e l e w s k i K . W o j .
25
26
27
28
29
G A C A B O G D A N
A r e s z t o w a n y ok, 2 . 1 . 1 9 4 5 r . w z w i ą z k u z w s y p ą
p o k r z y d o w s k ą i p r z e b y w a j ą c y w w i ę z i e n i u w B r o d n i c y obok: K r y s t y n y K o z ł o w s k i e j , W a n d y C y b u l s k i e j , M a r t y Z i e 1e n i e w s k i e j , W ł a d y s ł a w y Z i e 1e n i e w s k i e j , M i r o s ł a w y K a r b o w s k i e j , O ż m i n o w e j (Fran c i s z k i O z i m i n o w e j ) - - p r a c o w n i c y a p t e k i w B r o d n i c y , Z o f i i Z a k r z e w s k i e j , A d e l a j d y G ł ó w c z e w s k i e j , (Jadwigi C y r k l a f ) , jej m a t k i
(Zofii C y r k l a f ) , (Ireny) W i w a t o w s k i e j H a l i n y G a c y (łącznie o k . Si k o b i e t ) , H e n r y k a S i t n i e w s k i e g o , d r a (Nikodema) W i w a t o w s k i e g o , E m i l a T o m c z y k a ,
(J a r z e m b o w s k i e g o ) i in. m ę ż c z y z n . 16 lub 17 I.i945r.
z w o l n i o n y z w i ę z i e n i a r a z e m z (Zofią) C y r kl a f , K r y s t y n ą K o z ł o w s k ą , M a r t ą Z i e l e n i e w s k ą i E m i l e m T o m c z y k i e m .
Zr.: rel^wł. K r y s t y n y K o z ł o w s k i e j , t e c z k a tejże, n r K - 3 6fi , I , k. 6-8 .
W Grr C M J ' 3
30
31
' » f ? “'V
GACA BOGDAN
P r a c ownik parowozowni na dworcu w Brodnicy.
Pow i a d o m i o n y przez p r a c ującą także w parowozowni
punktami podło ż e n i a dynamitu, k t ó r y znajdował s i e w schowku w biurze k i e r o w n i k a (parowozowni?), p o
stanowił że pod w a ż n y m p r e t e k s t e m w y w o ł a k i e r o w n i k a z biura, a K o z ł o w s k a w t ym czasie wykradnie ów plan, Ki e d y zaalarmował Niemców, iż węgiel przysypał j a kiegoś pracownika, oni wybiegli z baraku, a w tym czasie Ko z ł o w s k a wyję ł a plan i odniosła go (Wandzie Cybulskiej) oczekującej w poczekalni. A k c j a ta była przepro w a d z o n a na rozkaz przek a z a n y przez Cybulska, Dzięki temu dworzec brodnicki uniknął zniszczenia, ponieważ udało aie rozminować podłożone ładunki.
Sr,; rei, wł, Kry s t y n y Kozłowskiej, teczka tejże, nr K- 3 , I ,
k , 9 r 40.
K bt- Cite-
32
33
3<rodnlco^
' Ąb
GACA BOGDAN
Wraz z siostrą H a l i n ą Gacą i Kr y s t y n ą K o z ł owską wyjechał w grudniu 1944r, do r odziców swoich do
Zbójna w obawie przed a r e s z t o w a n i e m w w y n i k u "wsypy"
o czym Ko z ł o w s k a powiadomiona została przez Ade (Wandę) Cybulską. i.I.19 45r. cała trójka wró c i ł a do B r o d n i c y ,
Zr, : relg,wł. K r ystyny Kozłowskiej, teczka tejże, nr K - 3 6 ^ , I, k , 5,
