Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 223-227
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
JADWIGA WAŹBIŃSKA, BEATA PŁOSZAJ
OCENA NIEKTÓRYCH CECH MORFOLOGICZNYCH NIESZPUŁKI ZWYCZAJNEJ (MESPILUS GERMANICA L.)
UPRAWIANEJ W WARUNKACH PRZYRODNICZYCH OLSZTYNA
Z Katedry Ogrodnictwa
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
ABSTRACT. Among two investigated cultivars of Mespilus germanica L.: ‘Bredase Reus’ and
‘Westerveld’, the first one was characterized by earlier growth resumption as well as earlier flow- ering and fructification. The fruits of this cultivar acquired higher weight, bigger diameter and heavier fruit yield than Westerveld cultivar.
Key words: Mespilus germanica L., morphological features
Wstęp
Nieszpułka zwyczajna (Mespilus germanica L.) należy do rodziny różowatych (Ro- saceae). Występuje na stanowiskach naturalnych w Azji Środkowej i Azji Mniejszej oraz na Kaukazie (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Seneta i Dolatowski 2000). Obec- nie spotyka się ją jako nieliczne egzemplarze drzew ozdobnych w parkach i ogrodach w Europie południowej i zachodniej (Kremer 2000, Lańska 1992, Noordhuis 1997, Vermeulen 1997).
Jest drzewem lub krzewem o atrakcyjnym wyglądzie ze względu na pokrój roślin, ładne liście i kwiaty oraz owoce o rzadko spotykanym kształcie. Nieszpułka osiąga wysokość do 5 m. Tworzy szeroką, przeważnie nisko osadzoną koronę. Ma charaktery- styczne liście – eliptyczne, do 14 cm długości, drobno piłkowane, od spodu biało omszone, przebarwiające się jesienią na żółto; kwiaty 5-płatkowe, białe, o średnicy do 5 cm. Nieszpułka wydaje kuliste lub gruszkowate owoce o średnicy do 3 cm, z pięcioma zachowanymi działkami kielicha na wierzchołku, które nie zasychają po kwitnieniu, lecz rozwijają się wraz z owocami (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Kremer 2000, Noordhuis 1997, Seneta i Dolatowski 2000, Vermeulen 1997, Waźbińska 1998, Waźbińska i in. 1999, Witt 1997).
Nieszpułka rośnie najlepiej na wilgotnych, lecz dobrze nasłonecznionych stanowi- skach. Wymaga gleb dobrych i żyznych. Znosi dobrze zanieczyszczenia środowiska miejskiego. Jest w znacznym stopniu wytrzymała na mróz (Lańska 1992, Mika 1994, Noordhuis 1997).
Gatunek ten można rozmnażać generatywnie, a odmiany wielkoowocowe rozmnaża się z reguły wegetatywnie przez szczepienie lub okulizację, na podkładkach głogu, gruszy i pigwy (Hrynkiewicz-Sudnik i in. 2001, Mika 1994, Waźbińska 2001).
Ze względu na ciekawą formę owoców, drzewo to powinno być częściej wykorzy- stywane do sadzenia w parkach i ogrodach (Noordhuis 1997, Vermeulen 1997). Owo- cuje regularnie, gdyż kwitnie późno i wiosenne przymrozki nie uszkadzają kwiatów (Waźbińska i in. 1999). Nieszpułkę można też wykorzystać w ziołolecznictwie jako środek wzmacniający organizm oraz dietetyczny, ponieważ owoce zawierają znaczne ilości garbników, cukrów, kwasów organicznych, pektyn, soli mineralnych i witaminy C.
W gospodarstwie domowym owoce nieszpułki służą do wyrobu konfitur (Lańska 1992).
Celem pracy była ocena dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej uprawianej w warun- kach przyrodniczych Olsztyna.
Materiał i metody
Doświadczenie z nieszpułką zwyczajną założono w Ogrodzie Doświadczalnym UWM w Olsztynie w 1999 roku. Materiałem doświadczalnym były drzewka nieszpułki zwyczajnej dwóch odmian: ‘Bredase Reus’ i ‘Westerveld’, sprowadzone ze szkółki doświadczalnej w Boskoop (Holandia). Rośliny posadzono w rozstawie 3 × 3,5 m w czterech powtórzeniach. Jednym powtórzeniem były trzy rośliny. W każdym roku prowadzono obserwacje fenofaz odmian oraz pomiary niektórych cech morfologicznych owoców: masy jednego owocu, średnicy owocu i plonu z jednego drzewa.
Wyniki badań poddano analizie wariancji, a średnie testowano testem t-Duncana na poziomie istotności α ≤ 0,05.
Wyniki i dyskusja
W latach 2000-2004 nieszpułka rozpoczynała wegetację w różnych terminach. Sto- sunkowo wysoka temperatura w lutym i marcu 2000 i 2002 roku, w porównaniu ze średnimi z wielolecia, umożliwiła rozpoczęcie wegetacji odmiany ‘Bredase Reus’ już 7 i 8 kwietnia (tab. 1, 2), natomiast odmiana ‘Westerveld’ rozpoczęła wegetację później (12.04). Odmiana ‘Bredase Reus’ weszła także wcześniej w okres kwitnienia (początek, pełnia) o 4-8 dni, w zależności od roku badań. Liczba dni kwitnienia w latach 2003 i 2004 była zbliżona u obydwu odmian i wynosiła 6-11 dni. W latach 2000, 2001, 2002 odmiana ‘Bredase Reus’ kwitła o cztery dni dłużej od odmiany ‘Westerveld’.
We wszystkich latach badań odmiana ‘Bredase Reus’ charakteryzowała się większą masą owoców, wynoszącą od 16,24 do 25,30 g, natomiast masa owoców odmiany
‘Westerveld’ wynosiła tylko od 10,38 do 17,21 g. Obie odmiany osiągnęły największą masę owoców w latach 2002 i 2004. Można to tłumaczyć korzystną temperaturą i opadami
Tabela 1 Średnie miesięczne temperatury powietrza i sumy opadów w latach 2000-2004 na podstawie
danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Olsztynie
Average air temperatures and total precipitation in the years 2000-2004 according to Institute of Meteorology and Water Management in Olsztyn
Temperatura powietrza Air temperature
(°C)
Opady atmosferyczne Precipitation
(mm)
rok – year rok – year
Miesiąc Month
2000 2001 2002 2003 2004
Temperatura średnia z lat 1961-1990
Average temperatures
for years
1961-1990 2000 2001 2002 2003 2004 Suma opadów z wielolecia
1961-1990 Sum of precipitation
for years 1961-1990 I –1,3 –1,1 –1,0 –3,6 –6,4 –3,0 35,3 16,7 41,6 32,9 29,8 28,3 II 0,4 –1,6 2,8 –4,7 –0,9 –2,8 39,8 13,4 53,4 4,9 51,9 19,5 III 2,0 0,7 3,6 1,2 2,0 1,0 48,5 41,2 43,2 14,9 33,7 24,9 IV 10,7 7,2 7,8 6,0 7,3 6,5 20,8 54,9 14,2 35,5 46,5 32,8 V 14,0 12,8 16,2 14,1 11,0 12,6 53,5 33,2 81,5 30,2 79,3 49,4 VI 16,0 13,9 16,5 16,6 14,6 15,7 34,8 77,9 48,6 72,0 111,6 83,9 VII 15,9 20,0 20,1 19,2 16,7 17,4 98,7 148,6 27,5 79,2 76,1 74,9 VIII 16,9 18,1 19,8 17,4 18,2 16,9 110,8 53,0 61,0 56,5 99,0 71,4
IX 10,3 11,4 12,0 12,9 12,4 12,5 49,6 110,4 56,4 32,2 22,6 58,8 X 10,7 10,1 6,2 4,7 8,4 7,8 2,7 28,3 141,5 88,6 52,3 46,6 XI 5,7 2,1 2,9 4,8 7,8 2,8 37,8 45,4 21,3 45,5 47,6 51,3 XII 1,4 –4,3 –6,7 2,3 6,8 –1,3 37,2 25,5 9,6 48,0 50,62 37,4
Tabela 2 Fenofazy dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej
Phenophases of two Mespilus germanica L. cultivars Kwitnienie – Flowering
Początek wegetacji Beginning
of vegetation początek
beginning pełnia
full koniec end
Liczba dni kwitnienia Number of days
of blooming Rok
Year
Bredase Reus
Wester- veld
Bredase Reus
Wester- veld
Bredase Reus
Wester- veld
Bredase Reus
Wester- veld
Bredase Reus
Wester- veld 2000 8,04 12,04 20,05 27,05 25,05 30,50 20,05 2,06 10 6 2001 13,04 15,04 23,05 29,05 26,05 4,05 2,06 4,06 10 6 2002 7,04 12,04 17,05 23,05 22,05 28,05 30,05 1,06 13 9 2003 11,04 15,04 19,05 23,05 24,05 29,05 30,05 3,06 11 11 2004 10,04 16,04 20,05 24,05 23,05 29,05 27,05 30,06 7 6
występującymi w tych latach od marca do września (tab. 1). Odmiana ‘Bredase Reus’
miała większe owoce, o średnicy od 3,13 do 4,78 cm, podczas gdy średnica owoców odmiany ‘Westerveld’ wynosiła od 2,57 do 2,90 cm. Mika (1994) podaje, że owoce odmiany ‘Dutch Giant’ mogą osiągać średnice 5-6 cm. Waźbińska i in. (1999) otrzy- mały owoce tej odmiany o średnicy 4,00 cm, a średnica owoców odmiany ‘Royal’ miała tylko 2,40 cm.
Odmiana ‘Bredase Reus’ wydała większy plon – od 3,80 do 6,80 kg z drzewa, na- tomiast odmiana ‘Westerveld’ tylko od 2,48 do 3,99 kg. Największy plon uzyskano w latach 2002 i 2004, w których warunki klimatyczne Olsztyna sprzyjały rozwojowi nieszpułki zwyczajnej (tab. 1). Waźbińska i in. (1999) uzyskały w badaniach nad od- mianami ‘Doutch Giant’ i ‘Royal’ o wiele mniejszy plon z drzewa (tab. 3).
Tabela 3 Porównanie niektórych cech owoców nieszpułki zwyczajnej
Comparison of some morphological features of Mespilus germanica L.
Masa jednego owocu Fruit weight
(g)
Średnica owocu Fruit diameter
(cm)
Plon z 1 drzewa Yield per 1 tree
(kg) Rok
Year
Bredase Reus Westerveld Bredase Reus Westerveld Bredase Reus Westerveld
2000 18,12 14,30 3,80 2,67 4,20 2,48
2001 16,24 10,38 3,13 2,57 3,80 2,96
2002 24,86 17,21 4,11 2,87 5,00 3,50
2003 22,45 15,22 3,45 2,66 4,10 2,76
2004 25,30 17,00 4,78 2,90 6,80 3,99
NIR0,05
LSD0.05
4,11 0,62 0,82
Wnioski
1. Odmiana ‘Bredase Reus’ jest odmianą wcześniejszą niż ‘Westerveld’. Różnice we wczesności wchodzenia w poszczególne fenofazy wynoszą od czterech do ośmiu dni.
2. Odmiana ‘Bredase Reus’ charakteryzuje się większymi owocami i większym plo- nem z jednego drzewa.
Literatura
Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. (2001): Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 316-317.
Kremer B.P. (2000): Drzewa i krzewy – przewodnik. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa:
124-125.
Lańska D. (1992): Jadalne rośliny dziko rosnące. Polska Oficyna Wydawnictwa „Delta W-Z”, Warszawa: 122-123.
Mika A. (1994): Owoce dla amatorów. Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, War- szawa: 135-136.
Noordhuis K. (1997): Tuinplanten encyclopedie. Rebo International b.v., Lisse: 28.
Seneta W., Dolatowski J. (2000): Dendrologia. Wyd. PWN, Warszawa: 266-267.
Vermeulen N. (1997): Bomen – en struiken encyclopedie. Rebo International b.y., Lisse: 91.
Waźbińska J. (1998): Nowe rośliny w uprawach sadowniczych północno-wschodniej Polski.
W: Mater. konferencji naukowo-promocyjnej „Lepsza żywność” 27.06.1998, Olsztyn: 255- -260.
Waźbińska J. (2001): Vegetative propagation of medlar cultivars (Mespilus germanica L.). Sci.
Works Lithuanian Inst. Hortic. Lithuanian Univ. Agric. Babtai 20, 3: 61-67.
Waźbińska J., Puczel U., Januszewicz E. (1999): Niektóre cechy morfologiczne dwóch odmian nieszpułki zwyczajnej (Mespiluis germanica L.). Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 466: 487-490.
Witt R. (1997): Przewodnik krzewy. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa: 124-125.
THE ESTIMATION OF SOME MORPHOLOGICAL FEATURES
OF MESPILUS GERMANICA L. CULTIVATED UNDER NATURAL CONDITIONS OF OLSZTYN AREA
S u m m a r y
The field investigation was conducted in an experimental garden of the Warmia and Masuria University in 2000-2004. The subject of the experiment were trees of two Mespilus germanica cultivars (‘Bredase Reus’ and ‘Westerveld’) obtained from a Boskoop nursery. The cultivar ‘Bre- dase Reus’ began earlier its growth resumption, as well as flowering and fructification. The fruits acquired higher weight and bigger diameter. This cultivar (also) gave higher fruit yield from one tree than ‘Westerveld’ cultivar.
