Współpraca międzynarodowa UE w dziedzinie badań naukowych
Anna Zygierewicz
International scientific cooperation of the European Union
This article reports on selected forms of scientific cooperation between the EU member states and third countries, as well as the means of supporting it. In the first section the author presents the key documents and future EU strategies regarding the en‑
hancement of international scientific cooperation. Next, she reviews the current and future relevant framework programmes and presents some examples of interregional scientific collaboration.
Z produktów pochodzących z państw trzecich korzystamy na co dzień, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Kto z nas wsiadając na pokład Embraera myśli o tym, iż jest to sa‑
molot wyprodukowany przez firmę brazylijską, a korzystając z smartphona Samsunga lub LG myśli o tym, iż są to produkty pochodzące z Korei Południowej. Tak wygląda jednak otacza‑
jąca nas rzeczywistość i liczba zaawansowanych technologicz‑
nie produktów pochodzących spoza UE w naszym codzien‑
nym życiu będzie prawdopodobnie wzrastać, gdyż nakłady na badania naukowe w wielu państwach trzecich znacząco wzrastają. Obecnie 24% wydatków na badania naukowe na świecie pochodzi z UE, tak samo jak 32% znaczących publika‑
cji naukowych i 32% wniosków patentowych1. Jednak w przy‑
szłości proporcje te mogą ulec zmianie. Unia Europejska zdaje sobie z tego sprawę, dlatego też wspiera rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych.
O znaczenie współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych świadczy jej zapis w Traktacie o funkcjono‑
waniu Unii Europejskiej (TFUE). Zgodnie z art. 179, Unia ma m.in. na celu wzmacnianie swojej bazy naukowej i technolo‑
gicznej przez utworzenie europejskiej przestrzeni badawczej, w której naukowcy, wiedza naukowa i technologie podlegają swobodnej wymianie. Jednym ze sposobów osiągania tego celu jest popieranie współpracy w dziedzinie unijnych badań, rozwoju technologicznego i demonstracji z państwami trzeci‑
mi i organizacjami międzynarodowymi (art. 180). Współpraca
1 International Cooperation in Research and Innovation, Memo z dn. 17 września 2012 r., www.europe.eu [dostęp: 6 lutego 2013 r.].
w dziedzinie unijnych badań, rozwoju technologicznego i de‑
monstracji z państwami trzecimi lub organizacjami między‑
narodowymi może być przewidziana przy urzeczywistnianiu wieloletniego programu ramowego, a szczegółowe rozwiąza‑
nia dotyczące tej współpracy mogą być przedmiotem umów między Unią i zainteresowanymi stronami trzecimi (art. 186).
Unia Europejska od wielu lat prowadzi współpracę między‑
narodową w dziedzinie badań naukowych z poszczególnymi państwami trzecimi i całymi regionami oraz z organizacjami międzynarodowymi. W ostatnim czasie obserwujemy in‑
tensyfikację tej współpracy. Jest ona związana m.in. z nową perspektywą finansową na lata 2014–2020 i większym ot‑
wieraniem się Unii Europejskiej na świat. Ten ostatni proces ma z jednej strony przyczyniać się do podnoszenia innowa‑
cyjności i konkurencyjności Unii, a z drugiej strony związany jest z coraz trudniejszymi wyzwaniami pojawiającymi się na arenie międzynarodowej oraz potrzebą wzmacniania działań Unii na tej arenie.
Na potrzebę rozwoju współpracy międzynarodowej w dzie‑
dzinie badań naukowych zwraca się uwagę m.in. w strategii
„Europa 2020”2, w której – w ramach inicjatywy flagowej „Unia innowacji” – zaplanowano stworzenie dobrze funkcjonującej europejskiej przestrzeni badawczej obejmującej swobodny przepływ naukowców, wiedzy naukowej i technologii. Na po‑
trzebę otwarcia Unii na świat zwracano także uwagę w opub‑
2 Komunikat Komisji: EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligen‑
tnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecz‑
nemu, COM(2012) 2020 z 3 marca 2012 r.
likowanej w 2007 r. Zielonej Księdze „Europejska Przestrzeń Badawcza: Nowe Perspektywy”: „Nauka nie zna granic, a prob‑
lemy, których rozwiązanie wymaga przeprowadzenia badań naukowych, coraz częściej mają charakter globalny. Wyzwanie polega na tym, aby międzynarodowa współpraca naukowo‑
techniczna przyczyniała się do stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu na świecie”3.
Nowe podejście do współpracy międzynarodowej
We wrześniu 2012 r. Komisja Europejska wydała komuni‑
kat: Rozwój i koncentracja unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji: podejście strategicz- ne4. Máire Geoghegan‑Quinn, unijna komisarz ds. badań, in‑
nowacji i nauki, przedstawiając nową koncepcję współpracy międzynarodowej powiedziała5: „Samotne działanie nie jest rozwiązaniem w kwestii badań i innowacji. Bardzo ważne jest, aby Europa docierała do partnerów międzynarodowych w kontekście uzyskania dostępu do nowych źródeł wiedzy i sprostania globalnym wyzwaniom. Inicjatywa „Horyzont 2020” będzie, podobnie jak poprzednie programy, otwarta dla uczestników z całego świata. Otwartość gwarantuje obo‑
pólnie korzystną współpracę z naszymi głównymi partnerami
3 COM(2007) 161 final.
4 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Euro‑
pejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego i Komitetu Regio‑
nów: Rozwój i koncentracja unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji: podejście strategiczne, COM(2012) 497, z 14 września 2012 r.
5 Komunikat prasowy: „Komisja koncentruje się na międzynarodo‑
wej współpracy naukowej w celu sprostania globalnym wyzwaniom”, nr IP/12/967, http://europa.eu/rapid/press‑release_IP‑12‑967_pl.htm [dostęp: 6 lutego 2013 r.].
międzynarodowymi, służy wsparciu krajów rozwijających się i pomaga Europie uzyskać dostęp do nowych i wschodzących rynków”. Podkreśliła ona również fakt, iż „programy badaw‑
cze UE są otwarte dla uczestników z całego świata. Obecnie 6% uczestników siódmego programu ramowego w zakresie badań (7PR) pochodzi z państw trzecich. Działania „Maria Skłodowska‑Curie”, służące finansowaniu mobilności i szkoleń dla naukowców, zapewniają wsparcie beneficjentom z 80 róż‑
nych krajów”6.
W komunikacie Komisji podkreśla się, iż nie tylko wzmoc‑
nienie, ale i rozszerzenie współpracy międzynarodowej Unii w dziedzinie badań naukowych jest konieczne, m.in. dlatego, iż zmienia się układ sił w tej dziedzinie na arenie międzyna‑
rodowej: „Badania i innowacje w skali światowej były do nie‑
dawna zdominowane przez triadę tworzoną przez Unię Euro‑
pejską, Stany Zjednoczone i Japonię. W miarę wzmacniania przez gospodarki wschodzące systemów badań i innowacji następuje rozwój systemu wielobiegunowego, w którym co‑
raz większy wpływ wywierają takie państwa jak Brazylia, In‑
die, Chiny i Korea Południowa. Udział państw z grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA) w światowych nakładach na sferę B+R w latach 2000–2009 podwoił się. Unia jest też oczy‑
wiście zainteresowana rozwojem potencjału badawczego i in‑
nowacyjnego w państwach sąsiednich”.
Warto przy tym zwrócić uwagę, iż gospodarki Chin, Indii i Brazylii należą do jednych z największych na świecie (patrz rys. 1). Obecnie największą gospodarką jest gospodarka Sta‑
nów Zjednoczonych. Jednak zgodnie z prognozami do 2050 r.
proporcje te ulegną zmianie. Największymi gospodarkami świata mają stać się gospodarki Chin i Indii, za którymi znaj‑
dzie się gospodarka Stanów Zjednoczonych.
W komunikacie Komisja zwraca uwagę, iż w państwach trzecich prowadzi się więcej badań i powstaje więcej inno‑
6 Ibidem.
Rys. 1. Dwadzieścia jeden państw świata z największym PKB w 2010 r. według MFW (w cenach bieżących, mld USD)
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000
Stany Zjednoczone 14499
5930 5489
3312
2571 2267 2143 2061 1630 1577 1487 1392 1244
1035 1015 781 731 708 551 473 470
Japonia Niemcy Francja Wielka Brytania Brazylia Włochy Indie Kanada Rosja Hiszpania Australia Meksyk Republika Korei Holandia Turcja Indonezja Szwecja Belgia Polska
Źródło: http://inwestycje.msp.gov.pl
wacji, dlatego też Unia będzie musiała uzyskać dostęp do tej wiedzy. Aby pozostać liczącym się globalnym aktorem, Unia musi promować się jako atrakcyjne miejsce prowadze‑
nia badań naukowych i prac nad innowacjami oraz odnosić sukcesy w światowym współzawodnictwie o talenty dbając jednocześnie o własne interesy gospodarcze, np. w odniesie‑
niu do ochrony własności intelektualnej. Współpraca między‑
narodowa w zakresie badań naukowych i innowacji obejmo‑
wać będzie: a) wzmacnianie doskonałości i atrakcyjności Unii w zakresie badań naukowych i innowacji oraz jej konkuren‑
cyjności gospodarczej i przemysłowej; b) podejmowanie glo‑
balnych wyzwań społecznych oraz c) wspieranie zewnętrznej polityki Unii.
Komunikat Komisji spotkał się z poparciem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego (EKS), który podkreślił w swojej opinii7, iż sukces badań naukowych i innowacji decy‑
duje o konkurencyjności Europy na świecie, czyli o podstawie zatrudnienia, świadczeń socjalnych i dobrobytu. EKS zwrócił przy tym uwagę, iż wynikające ze współpracy międzynarodo‑
wej korzyści dla Europy w znacznej mierze są uzależnione od atrakcyjności europejskiej przestrzeni badawczej oraz pre‑
stiżu i skuteczności działania poszczególnych europejskich uniwersytetów, instytutów badawczych i przedsiębiorstw, w tym MŚP. Wezwał przy tym do stworzenia na szczeblu eu‑
ropejskim niezbędnych warunków do rozwoju współpracy międzynarodowej. EKS zauważa, iż większość form współpra‑
cy międzynarodowej rozwija się za pośrednictwem kontak‑
tów osobistych między naukowcami, grupami naukowców, przedsiębiorstwami, w tym MŚP, lub organizacjami badaw‑
czymi, które zazwyczaj nawiązuje się oraz następnie utrzy‑
muje na międzynarodowych konferencjach lub targach spe‑
cjalistycznych, jednak w niektórych przypadkach potencjał jednego państwa członkowskiego, jednej firmy lub jednej organizacji badawczej jest niewystarczający do prowadzenia efektywnej współpracy międzynarodowej, stąd niezbędne jest tworzenie warunków na szczeblu europejskim sprzyjają‑
cych współpracy.
Europejski Komitet Regionów (EKR) w projekcie opinii8 do komunikatu Komisji zwraca uwagę, że współpraca międzyna‑
rodowa jest istotnym elementem urzeczywistnienia europej‑
skiej przestrzeni badawczej. Podkreśla jednocześnie znaczenie sieci regionalnych dla międzyregionalnej i międzynarodowej współpracy regionów i władz lokalnych w zakresie badań, rozwoju i innowacji. EKR dostrzega, że specjalizacja naukowa na świecie i związana z nią jakość stwarzają możliwości współ‑
pracy międzynarodowej w oparciu o komplementarność, i przyjmuje z zadowoleniem starania mające na celu określe‑
nie w komunikacie słabych i mocnych stron nauki na szczeblu międzynarodowym. EKR uznaje także, że program „Horyzont 2020” może zapewnić skuteczną naukową odpowiedź na wy‑
zwania globalne.
7 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno‑Społecznego i Komitetu Re‑
gionów „Rozwój i koncentracja unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji: podejście strategiczne”, COM(2012) 497 final, www.eesc.europa.eu [dostęp: 6 lutego 2013 r.].
8 Projekt opinii Europejskiego Komitetu Regionów: „Rozwój i kon‑
centracja unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji”, nr EDUC‑V‑027, http://cor.europa.eu [dostęp:
6 lutego 2013 r.].
Program „Horyzont 2020”
Najważniejszym instrumentem współpracy międzynaro‑
dowej będzie „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2014–20209, z szacun‑
kowym budżetem na ten okres w wysokości 80 mld euro. Pro‑
gram „Horyzont 2020” skupi działające w latach 2007–2013 instrumenty unijne skierowane na badania naukowe i inno‑
wację, w tym przede wszystkim siódmy program ramowy w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (7PR)10 oraz Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT)11.
„Horyzont 2020” będzie kluczowym narzędziem wykorzysty‑
wanym do realizacji inicjatywy przewodniej „Unia innowacji”, stanowiącej część strategii „Europa 2020”. Ma on wnosić wkład w budowanie gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności w całej Unii poprzez pozyskanie wystarczających dodatko‑
wych nakładów na badania i rozwój oraz innowacyjność. Cel ten ma zostać osiągnięty w ramach trzech wspierających się wzajemnie priorytetów: 1) doskonałej bazy naukowej; 2) wio‑
dącej pozycji w przemyśle oraz 3) wyzwań społecznych12. Do osiągania celów programu „Horyzont 2020” zostanie włączone Wspólne Centrum Badawcze13, które ma zapewnić wsparcie naukowe i techniczne polityki Unii, oraz Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT)14, który obok wspierania osiąga‑
nia celów ogólnych programu „Horyzont 2020” ma wspierać osiąganie celu szczegółowego polegającego na integracji tzw. „trójkąta wiedzy”, łączącego badania naukowe, edukację i innowacje.
Celem współpracy międzynarodowej w ramach progra‑
mu „Horyzont 2020” będzie wzmacnianie unijnych ośrod‑
ków doskonałości i atrakcyjności Unii w zakresie badań na‑
ukowych, z myślą o wspólnym stawianiu czoła globalnym wyzwaniom oraz o wspieraniu polityki zewnętrznej Unii.
Współpraca międzynarodowa w ramach programu „Hory‑
zont 2020” będzie opierać się przede wszystkim na współ‑
pracy z organizacjami międzynarodowymi oraz z trzema grupami państw:
• państwa grupy EFTA, państwa objęte procesem rozsze‑
rzenia oraz państwa objęte polityką sąsiedztwa, w sto‑
sunku do których głównym celem współpracy będzie wspieranie integracji z europejską przestrzenią badaw‑
czą lub dopasowywanie się do niej;
• państwa uprzemysłowione i o gospodarkach wscho‑
dzących, w stosunku do których głównym celem współ‑
pracy będzie zwiększanie konkurencyjności Unii oraz wspólne stawianie czoła globalnym wyzwaniom;
9 COM(2011) 808‑812, http://ec.europa.eu/research/horizon2020/
index_en.cfm [dostęp: 6 lutego 2013 r.].
10 Decyzja nr 1982/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dotycząca siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007–2013), Dz.Urz. nr L 412 z 30 grudnia 2006 r.
11 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 294/2008 z 11 marca 2008 r. ustanawiające Europejski Instytut In‑
nowacji i Technologii, Dz.Urz. nr L 97 z 9 kwietnia 2008 r.
12 Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakre‑
sie badań naukowych i innowacji (2014–2020), COM(2011) 809 wersja ostateczna.
13 http://ec.europa.eu/dgs/jrc/index.cfm [dostęp: 8 lutego 2013 r.].
14 http://eit.europa.eu [dostęp: 8 lutego 2013 r.].
• państwa rozwijające się, w stosunku do których nacisk zostanie położony na wzmacnianie zewnętrznej polityki Unii i jej instrumentów ukierunkowanych na wspieranie trwałego rozwoju tych regionów.
Współpraca międzynarodowa z państwami trzecimi i orga‑
nizacjami międzynarodowymi ma być promowana w ramach programu „Horyzont 2020” w celu: a) podniesienia poziomu doskonałości i zwiększenia atrakcyjności Unii w dziedzinie ba‑
dań naukowych i innowacji, a także poprawy jej konkurencyj‑
ności gospodarczej i przemysłowej; b) skutecznego stawienia czoła globalnym wyzwaniom społecznym; c) wsparcia celów polityki zewnętrznej i rozwojowej Unii i uzupełnienia progra‑
mów zewnętrznych i rozwojowych15.
Obok programu „Horyzont 2020”, wdrażanie nowej kon‑
cepcji współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań na‑
ukowych i innowacji będzie realizowane też w ramach innych instrumentów Unii Europejskiej, w tym Instrumentu Pomo‑
cy Przedakcesyjnej, Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, Instrumentu Współpracy Rozwojowej oraz Eu‑
ropejskiego Funduszu Rozwoju.
7. program ramowy
w zakresie badań, rozwoju technologicznego
i demonstracji
Jak wcześniej wspomniano, współpraca międzynarodowa UE w dziedzinie badań naukowych nie jest koncepcją nową.
Świadczą o tym chociażby działania podejmowane w ramach siódmego programu ramowego w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (7PR) na lata 2007–2013, z budżetem sięgającym ok. 54 mld euro16. Współpraca z kra‑
jami trzecimi w ramach 7PR koncentruje się przede wszyst‑
kim na następujących grupach krajów: a) kraje kandydujące;
b) kraje sąsiadujące z UE, partnerskie kraje śródziemnomor‑
skie, kraje Bałkanów Zachodnich oraz kraje Europy Wschod‑
niej, Kaukazu i Azji Środkowej; c) kraje rozwijające się i d) tzw.
wschodzące gospodarki.
7PR podzielony został na cztery programy szczegółowe:
• „Współpraca”, którego celem jest wspieranie szerokiego zakresu działań badawczych prowadzonych w ramach współpracy ponadnarodowej w 10 obszarach tema‑
tycznych: 1) Zdrowie; 2) Żywność, rolnictwo i biotech‑
nologia; 3) Technologie informacyjne i komunikacyjne;
4) Nanonauki, nanotechnologie, materiały i nowe tech‑
nologie produkcyjne; 5) Energia; 6) Środowisko (łącznie ze zmianami klimatu); 7) Transport (łącznie z aeronauty‑
ką); 8) Nauki społeczno‑ekonomiczne i humanistyczne;
9) Przestrzeń kosmiczna; 10) Bezpieczeństwo. Dodat‑
kowo wspierane są działania w zakresie współpracy międzynarodowej w każdym z obszarów tematycznych oraz w dziedzinach przekrojowych. Działania takie są koordynowane z działaniami realizowanymi w ramach programów „Ludzie” i „Możliwości”.
15 Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2014–2020), COM (2011) 809 final/2.
16 Decyzja nr 1982/2006/WE, op. cit.
• „Pomysły”, którego celem jest wspieranie badań inicjo‑
wanych przez samych naukowców, prowadzonych we wszystkich dziedzinach przez pojedyncze zespoły kra‑
jowe lub zespoły ponadnarodowe konkurujące na po‑
ziomie europejskim.
• „Ludzie”, którego celem jest (ilościowe i jakościowe) wzmacnianie potencjału ludzkiego w zakresie badań i rozwoju technologicznego w Europie oraz zachęcanie do mobilności.
• „Możliwości”, którego celem jest wspieranie kluczowych aspektów europejskich zdolności w zakresie badań i in‑
nowacji, takich jak: a) infrastruktury badawcze; b) regio‑
nalne klastry badawcze; c) rozwój pełnego potencjału badawczego we wspólnotowych regionach konwergen‑
cji i regionach najbardziej oddalonych; d) badania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP); e) zagad‑
nienia programu „Nauka w społeczeństwie”; f) wspiera‑
nie spójnego opracowywania polityk; g) horyzontalne działania w zakresie współpracy międzynarodowej.
Siódmy program ramowy wspiera także bezpośrednie działania naukowe i techniczne nienależące do obszaru badań jądrowych, prowadzone przez Wspólne Centrum Badawcze17.
Współpraca międzynarodowa w programie „Możliwości”
realizowana jest za pomocą m.in. następujących typów pro‑
jektów18:
• INCO‑NET19 zmierzające do wzmacniania współpracy mię‑
dzy UE i różnymi regionami świata w zakresie badań na‑
ukowych i technologii, w ramach którego realizowane były m.in. następujące projekty20: WBC‑INCO.NET z Bałkanami Zachodnimi, SEA‑EU‑NET z Azją Południowo‑Wschodnią, EULARINET z Ameryką Łacińską, IncoNet EECA z Europą Wschodnią i CAAST‑Net z Afryką Subsaharyjską;
• BILAT służące wzmocnieniu współpracy z państwami trzecimi, z którymi UE ma podpisane umowy o współ‑
pracy naukowo‑technologicznej lub które są w trakcie negocjacji takich umów, w ramach którego prowadzo‑
ne są następujące sieci współpracy21: J‑BILAT z Japonią, UEMEXCYT2 z Meksykiem, FEED z Australią, BILAT‑USA ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, BILAT SILK z China‑
mi czy BB‑Bice z Brazylią czy EUINEC z Indiami;
• ACCESS4EU służący podnoszeniu wiedzy wśród na‑
ukowców z UE na temat możliwości udziału w progra‑
mach badawczych i innowacyjnych prowadzonych w państwach trzecich, z którymi UE ma podpisaną umo‑
wą o współpracy naukowo‑technologicznej – dotyczy to 11 państw22;
• ERA‑NET służące wzmacnianiu współpracy i koordyna‑
cji programów badawczych realizowanych w krajach UE, które są ukierunkowane na dane państwo trzecie lub kilka państw trzecich leżących w jednym regionie
17 http://ec.europa.eu/dgs/jrc/ [dostęp: 12 lutego 2013 r.].
18 www.kpk.gov.pl [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
19 http://ec.europa.eu/research/iscp/pdf/978‑92‑79‑08080‑7_en.pdf [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
20 http://ec.europa.eu/research/iscp/pdf/brochure_1100913.pdf [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
21 http://ec.europa.eu/research/iscp/index.cfm?pg=bilat [dostęp:
18 lutego 2013 r.].
22 http://ec.europa.eu/research/iscp/index.cfm?lg = en&pg = ac‑
cess4eu [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
świata – dotyczy to Morza Czarnego, Indii, Rosji, Korei Południowej i Europy Południowowschodniej23. Jak wynika z raportu średniookresowego24, do marca 2010 r.
państwa inne niż państwa członkowskie i stowarzyszone stano‑
wiły 5,18% wszystkich uczestników projektów realizowanych w ramach 7PR. Otrzymały one w sumie 241 mln euro dofinanso‑
wania (1,68% budżetu 7PR), z czego 178 mln euro (83%) otrzy‑
mały realizując projekty w ramach priorytetów tematycznych programu „Współpraca”. Około 31 mln euro pochodziło z budże‑
tu INCO. Eksperci zwrócili uwagę, iż uczestnicy projektów spoza państw członkowskich i państw stowarzyszonych rzadko byli koordynatorami tych projektów (0,86% wszystkich projektów realizowanych w ramach 7PR). Eksperci przygotowujący raport zwrócili także uwagę, iż nadal małe jest zaangażowanie państw BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA) w realizację projektów w ramach 7PR. Wsparcie dla podmiotów z państw BRICS reali‑
zujących projekty w 7PR wyniosło około 85 mln euro.
W 2011 r. zostało złożonych 933 wniosków pochodzących z 87 państw trzecich na łączną wnioskowaną sumę dofinanso‑
wania sięgającą 60,7 mln euro. Liczba ta stanowiła 7,2% ogól‑
nej liczby wniosków złożonych w 7PR i 1,7% łącznej kwoty wnioskowanego wkładu z UE. 19 państw trzecich ma zawarte z Unią Europejską umowy o współpracy naukowo‑badawczej:
Argentyna, Australia, Brazylia, Chile, Chiny, Egipt, Indie, Japo‑
nia, Jordania, Kanada, Meksyk, Maroko, Nowa Zelandia, Rosja, RPA, Korea Południowa, Stany Zjednoczone, Tunezja i Ukraina.
W 2011 r. 83,3% wnioskodawców z państw trzecich pochodzi‑
ło z tych 19 państw25.
Dane dotyczące zaangażowania 16 największych partne‑
rów spoza państw członkowskich i państw stowarzyszonych w realizacje projektów w 7PR przedstawia tabela 1.
Największymi partnerami z państw trzecich (pod wzglę‑
dem liczby uczestników) w projektach 7PR były: Rosja, Indie, Chiny i Stany Zjednoczone, . Ich partnerzy w UE pochodzili najczęściej z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Holan‑
dii. Największym zainteresowaniem partnerów z USA cieszyły się projekty w dziedzinie zdrowia, technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) oraz żywności, rolnictwa i biotechno‑
logii. W Rosji wiodące obszary tematyczne to: transport, prze‑
strzeń kosmiczna, żywność, rolnictwo i biotechnologie oraz zdrowie. Indie są najbardziej aktywne w dziedzinie zdrowia, środowiska oraz TIK. W Chinach największym zainteresowa‑
niem cieszyły się projekty w dziedzinie środowiska, TIK, żyw‑
ności, rolnictwa i biotechnologii oraz zdrowia26.
W 2011 r. około 7000 obywateli państw trzecich przybyło w celach naukowo‑badawczych do państw członkowskich UE – głównie do Francji (2075), Holandii (1616), Szwecji (817), Finlandii (510) i Hiszpanii (447)27. Jednym z najbardziej nasta‑
23 http://ec.europa.eu/research/iscp/index.cfm?lg = en&pg = era‑
net [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
24 Interim Evaluation of the Seventh Framework Programme. Report of the Expert Group, http://ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/
archive/other_reports_studies_and_documents/fp7_interim_evalua‑
tion_expert_group_report.pdf [dostęp: 12 lutego 2013 r.].
25 Fifth FP7 Monitoring Report. Monitoring Report 2011, http://
ec.europa.eu/research/evaluations/pdf/archive/fp7_monitoring_re‑
ports/fifth_fp7_monitoring_report.pdf [dostęp: 18 lutego 2013 r.].
26 Ibidem.
27 UE ma stać się atrakcyjniejsza dla zagranicznych studentów i na‑
ukowców, Komunikat prasowy nr IP/13/275 [dostęp: 25 marca 2013 r.]
wionych na współpracę międzynarodową części 7PR jest pro‑
gram szczegółowy „Ludzie”, z budżetu którego 25% środków przeznaczanych jest corocznie na ten cel. Do tak dobrych wy‑
ników przyczyniło się m.in. uruchomienie międzynarodowe‑
go programu wymiany personelu naukowego (IRSES). Wzra‑
stającą popularnością cieszą się również międzynarodowe stypendia przyjazdowe (Marie Curie International Incoming Fellowship, IIF). W 2012 r. wpłynęło 1464 wniosków o dofinan‑
sowanie indywidualnych projektów naukowców z państw trzecich, co oznaczało wzrost o 12% w stosunku do 2011 r28.
Wybrane umowy regionalne
Współpraca międzynarodowa Unii Europejskiej w dziedzi‑
nie badań naukowych realizowana jest m.in. w oparciu o umo‑
wy o partnerstwie z całymi regionami, umowy z „subregiona‑
mi” lub umowy dwustronne z poszczególnymi państwami.
Poniżej przedstawiono przykłady współpracy z Azją Południo‑
wo‑Wschodnią oraz Ameryką Łacińską i Karaibami.
EU – ASEAN
ASEAN29 (ang. Association of South-East Asian Nations) jest organizacją skupiająca 10 państw regionu Azji Południowo‑
Wschodniej: Brunei Darussalam, Kambodża, Indonezja, Laos,
28 http://ec.europa.eu/research/mariecurieactions/news‑events/
news/2012/marie_curie_individual_fellowship_applications_
beak_a_record_en.htm [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
29 www.asean.org [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
Tabela 1. Wkład Unii Europejskiej do projektów reali- zowanych w 7PR z udziałem 16 największych partnerów spoza państw członkowskich i państw stowarzyszonych
Państwo Liczba
koordynatorów Liczba
uczestników Wkład UE (w mln euro)
Rosja 7 237 28,69
Indie 10 145 17,37
Chiny 4 144 16,01
USA 1 289 14,73
RPA 2 91 12,44
Brazylia 2 78 11,40
Ukraina 5 85 7,53
Argentyna 4 58 7,03
Maroko 1 41 4,63
Kenia 1 25 4,63
Tunezja 2 27 4,11
Meksyk 2 37 4,03
Tanzania ‑ 22 3,54
Wietnam ‑ 25 3,35
Australia 1 84 3,29
Uganda ‑ 20 3,18
Inne państwa trzecie
17 703 67,49
Razem: 59 2 111 213,45
Źródło: Interim Evaluation of the Seventh Framework Programme. Re- port of the Expert Group, op. cit.
Malezja, Myanmar (Birma), Filipiny, Singapur, Tajlandia i Wiet‑
nam. ASEAN skupia blisko 600 mln ludzi, a przewiduje się iż do 2030 r. ich liczba wzrośnie do 700 mln.
Początki współpracy miedzy UE i ASEAN sięgają 1977 r.
Ustalony wtedy zakres współpracy obejmował przede wszyst‑
kim współpracę w zakresie polityki i bezpieczeństwa oraz współpracę gospodarczą i społeczno‑kulturalną. Od tego cza‑
su współpraca ulega systematycznemu zacieśnianiu a obszary współpracy dostosowywane są do nowych wyzwań. W kwiet‑
niu 2012 r. w czasie spotkania na szczeblu ministrów przyjęty został plan działania na lata 2013–201730. Nowy plan zakłada promocje współpracy w dziedzinie badań i technologii. Obej‑
muje on m.in.: wzmocnienie dialogu w tej dziedzinie między organizacjami, kontynuowanie dialogu z Komitetem Badań i Technologii (COST)31 oraz promocję współpracy w dziedzinie badań, technologii i innowacji w ramach 7PR oraz jego na‑
stępcy, programu „Horyzont 2020”, a także zachęcanie do ko‑
rzystania z innych form współpracy naukowej i akademickiej oraz mobilności studentów i pracowników szkół wyższych miedzy dwoma regionami. Dodatkowo rozważane są także możliwości włączenia się ASEAN w realizację przyszłego unij‑
nego programu „Erasmus dla wszystkich”.
W ramach realizowanych wspólnych inicjatyw między dwo‑
ma regionami warto zwrócić uwagę na projekt „SEA‑EU‑NET”32 (realizowany w ramach programu „Możliwości” 7PR), mający na celu rozszerzanie współpracy naukowej pomiędzy UE i Azji Południowo‑Wschodnią w sposób bardziej strategiczny i spój‑
ny. W realizacji projektu w latach 2008–2012 wzięły udział 22 instytucje z obu regionów. Ze strony polski w jego realizacji uczestniczyła Polska Akademia Nauk. Częścią projektu „SEA‑
‑EU‑NET” była kampania, w ramach której rok 2012 ogłoszony został rokiem badań, technologii i innowacji we współpracy UE‑ASEAN33. Celem trwającej rok kampanii było wspieranie i rozszerzenie współpracy UE i Azji Południowo‑Wschodniej, m.in. poprzez zachęcanie podmiotów z obu regionów, w tym szkół wyższych, instytucji badawczych i decydentów, do ści‑
ślejszej współpracy. W ramach kampanii, Komisja Europejska zaprezentowała listę 71 projektów (z)realizowanych w ramach 7PR z udziałem państw ASEAN w latach 2007–201134. Projekty dotyczyły różnych dziedzin, jednak najpopularniejszymi dzie‑
dzinami były: zdrowie – 16 projektów, żywność, rolnictwo, ry‑
bołówstwo i biotechnologie – 13 projektów oraz technologie informacyjno‑telekomunikacyjne – 10 projektów. W realizacji 12 spośród 71 zaprezentowanych projektów uczestniczą (lub uczestniczyły) podmioty z Polski. W jednym przypadku pod‑
miot z Polski – Politechnika Warszawska – jest koordynatorem projektu. W realizacji projektów często biorą udział podmio‑
ty z innych części świata jak choćby z Ameryki Łacińskiej czy Afryki, gdyż tematyka projektów ma znaczenie globalne (np.
zachowanie zasobów morskich czy ochrona lasów tropikal‑
30 Bandar Seri Begawan Plan of Action to Strengthen the ASEAN‑
‑EU Enhanced Partnership (2013–2017) http://eeas.europa.eu/asean/
docs/plan_of_action_en.pdf [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
31 www.cost.eu [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
32 Projekt realizowany w ramach programu szczegółowego „Moż‑
liwości” 7PR, www.sea‑eu.net.
33 www.yearofscience2012.com.
34 ASEAN-EU. Year of Science. Technology and Innovation 2012. Jo- intly tackling societal challenges. FP7 projects with ASEAN participation (2007–2011), http://ec.europa.eu/research/iscp/pdf/fp7_eu‑asean_ca‑
talogue2007‑11.pdf [dostęp: 26 lutego 2013 r.].
nych). Jeśli spojrzeć na wcześniejszą realizację wspólnych pro‑
jektów, to w latach 2000–2006, w ramach 6 programu ramo‑
wego (6PR) zrealizowano 89 projektów naukowych, w których wzięło udział 121 uczestników z państw członkowskich ASEAN i 521 z państw członkowskich UE, a wartość zrealizowanych projektów sięgnęła 388 mln euro35.
UE – Ameryka Łacińska i Karaiby
Współpraca w dziedzinie badań naukowych miedzy EU i Ameryką Łacińską ma długą historię, choć została znacząco wzmacniona w ostatnim czasie. Stało się to przede wszystkim za sprawą Hiszpanii, która w czasie sprawowania prezydencji w Radzie UE doprowadziła do wzmocnienia roli Ameryki Ła‑
cińskiej i Karaibów w polityce zagranicznej UE. Ważnym do‑
datkowym impulsem w rozwoju współpracy był I szczyt UE‑
‑CELAC36, który odbył się w styczniu 2013 r. w Chile. CELAC37 jest powołaną do życia w 2010 r. wspólnotą państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, skupiającą 33 państwa regionu, repre‑
zentującą interesy blisko 600 mln ludzi. Ustalony w trakcie szczytu UE‑CELAC plan działania w zakresie współpracy obu regionów na lata 2013–201538 jako pierwszy obszar współ‑
pracy wymienia naukę, badania, innowacje i technologie.
Planowane nowe działania w tym obszarze mają przyczynić się m.in. do poprawy współpracy w dziedzinie badań i inno‑
wacji; wzmocnienia zdolności naukowych i technologicznych oraz infrastruktury badawczej; rozwoju badań, innowacji i wiedzy uwzględniających osiągnięcia dawne i współczesne;
wzmocnienia wykorzystania nowych technologii w rozwoju społeczno‑gospodarczym oraz redukowania różnic w rozwo‑
ju e‑gospodarek. W rozwoju współpracy między dwoma re‑
gionami pomaga nowoutworzona Fundacja EU‑LAC39, która od momentu powstania włączyła się w ożywianie współpracy między regionami organizując liczne seminaria oraz uczest‑
nicząc w I szczycie EU‑CELAC. Warto dodać, iż powołanie do życia fundacji to efekt działań podjętych w czasie prezydencji hiszpańskiej. Działania fundacji finansowane są przede wszyst‑
kim z budżetu UE. Wspiera ją także kilku znaczących partne‑
rów, w tym m.in. Bank Rozwoju Ameryki Łacińskiej (CAF)40, Ko‑
mitet Ekonomiczny ONZ ds. Ameryki Łacińskiej (CEPAL)41 oraz francuski Instytut Ameryk42.
Efekty współpracy podmiotów z obu regionów w ramach 6PR są optymistyczne. W ciągu pięciu lat 500 uczestników z Ameryki Łacińskiej oraz 15 z Karaibów wzięło udział w rea‑
lizacji 226 projektów. Szacowany wkład środków unijnych do tych projektów sięgnął 470 mln euro. Wyniki trzech pierwszych lat realizacji projektów w ramach 7PR są podobne do wyników
35 Scientific and Technological Cooperation between the Associa- tion of Southeast Asian Nations (ASEAN) and the European Union: Past Achievements and Future Prospects, http://ec.europa.eu/research/iscp/
pdf/978‑92‑79‑09295‑4_en.pdf [dostęp: 26 lutego 2013 r.].
36 http://eeas.europa.eu/la/summits/2013/index_es.htm [dostęp:
26 lutego 2013 r.].
37 www.celac.gob.ve [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
38 www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/
EN/foraff/135043.pdf [dostęp: 21 lutego 2013 r.].
39 http://eulacfoundation.org [dostęp: 5 marca 2013 r.].
40 www.caf.com [dostęp: 5 marca 2013 r.].
41 www.cepal.org [dostęp: 5 marca 2013 r.].
42 www.institutdesameriques.fr [dostęp: 5 marca 2013 r.].
Zespół redakcyjny:
Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e‑mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski
Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00‑441 Warszawa osiągniętych w ciągu pięciu lat realizacji 6PR43. Współpraca
w dziedzinie badań naukowych i innowacyjni wspierana jest dodatkowo m.in. przez programy dotyczące szkolnictwa wyż‑
szego, jak Erasmus Mundus i ALFA III oraz programy w dziedzi‑
nie poprawy infrastruktury informacyjno‑telekomunikacyjnej, jak @lis II czy Alliance for Information Society.
Obok współpracy z całym regionem Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Unia Europejska prowadzi współpracę dwustron‑
ną w zakresie badań naukowych i technologii z czterema pań‑
stwami regionu: Argentyną, Brazylią, Chile i Meksykiem.
Wśród państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, liderem współpracy z Unią Europejską w dziedzinie badań naukowych jest Brazylia. Za nią plasuje się Argentyna. W ramach 7PR, bra‑
zylijskie grupy badawcze uczestniczyły najliczniej w projektach obejmujących takie dziedziny jak: środowisko; technologie informacyjno‑telekomunikacyjne; żywność, rolnictwo i bio‑
technologie; zdrowie oraz nauki społeczno‑ekonomiczne i hu‑
manistyczne44. Popularnością cieszyły się także działania Marie Curie45, w którym uczestniczyło 112 brazylijskich instytucji ba‑
dawczych, w tym 107 w ramach międzynarodowego progra‑
mu wymiany personelu naukowego (IRSES), a 83 naukowców uzyskało dofinasowanie badań indywidualnych. Argentyńskie
43 Towards the EU-LAC. Knowledge Area Scientific and Technological Cooperation between Latin America, the Caribbean and the European Union for Sustainable Development and Social Inclusion, http://ec.europa.
eu/research/iscp/pdf/fa_eu_amlatina_en.pdf [dostęp: 5 marca 2013 r.].
44 Review of S&T cooperation. Final Report between the European Union and the Federative Republic of Brazil, Brussels, 30 grudnia 2012 r., http://ec.europa.eu/research/iscp/index.cfm?lg=en&pg=countries [dostęp: 5 marca 2013 r.].
45 FP7-PEOPLE Marie Curie Actions. Country fact sheet: Brazil. 11 Feb- ruary 2013, http://ec.europa.eu/research/mariecurieactions/docu‑
ments/funded‑projects/statistics/non‑eu/marie‑curie‑actions‑coun‑
try‑fiche‑br_en.pdf [dostęp: 7 marca 2013 r.].
instytucje badawcze uczestniczyły najliczniej w projektach obejmujących następujące dziedziny46: żywność, rolnictwo i biotechnologie, technologie informacyjno‑telekomunikacyj‑
ne, zdrowie, ochrona środowiska, nanonauki oraz transport.
W działaniach Marie Curie uczestniczyło 59 argentyńskich in‑
stytucji badawczych, w tym 47 w ramach IRSES, a 78 naukow‑
ców uzyskało dofinasowanie badań indywidualnych47.
Podsumowanie
Współpraca międzynarodowa UE w dziedzinie badań na‑
ukowych jest znaczącym elementem przyczyniającym się do podnoszenia konkurencyjności UE oraz jej znaczenia na arenie międzynarodowej. Wzrastające znaczenie oraz dywersyfikacja tej współpracy związane są z jednej strony ze wzrostem zna‑
czenia badań naukowych, a z drugiej strony z pojawianiem się nowych ważnych „graczy” na arenie międzynarodowej.
Współpraca międzynarodowa w dziedzinie badań na‑
ukowych ma zarówno wymiar formalny, i realizowana jest np. w ramach unijnych programów badawczych, jak i niefor‑
malny, i realizowana jest np. poprzez indywidualne kontakty naukowców z różnych kontynentów. Jednym z zadań UE jest tworzenie ram prawnych (np. umowy o współpracy) i wspiera‑
nie (np. programy ramowe) realizacji współpracy międzynaro‑
dowej w dziedzinie badań naukowych.
46 Review of S&T cooperation between the European Union and the Re- public of Argentina 2006–2010, Brussels, May 2011, http://ec.europa.eu/
research/iscp/index.cfm?lg=en&pg=countries [dostęp: 7 marca 2013 r.].
47 FP7-PEOPLE Marie Curie Actions. Country fact sheet: Argentina.
11 February 2013, http://ec.europa.eu/research/mariecurieactions/
documents/funded‑projects/statistics/non‑eu/marie‑curie‑actions‑
country‑fiche‑ar_en.pdf [dostęp: 7 marca 2013 r.].
