Marian Al. Żurowski
"De legibus", II (I 9-20): "De legis
obligatione", Francisco Suárez,
Madrid 1972 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 16/3-4, 412-414
412 Recenzje [2]
P o n ad to a p a ra t k ry ty c z n y m a służyć do w y k az an ia ew olucji m yślo w ej S u arez a w d ru g ie j fazie opraco w an ia te k stu . Z aznacza się bow iem n ie tylk o w a ria n ty w słow ach, albo w zdaniach, ale też u zu p e łn ia ją ce te k sty i now e arg u m e n ty .
N a jb a rd z ie j doniosła m oże fu n k c ja a p a ra tu k rytycznego polega n a z e b ran iu p are leln y c h rozdziałów z m an u sk ry p tó w , k tó re są różne od z a w arty ch w w y d an iu zasadniczym i przez to sygn alizu je się p ie rw o tn e sfo rm u ło w an ia tez S uorezjańskich.
Dużo p rac y kosztow ało rów n ież sp raw d za n ie cy tató w — o ile to m ożliw e — w tych sam ych w y d an ia ch dzieł, z k tó ry c h k o rzy sta ł sam S uarez. J e s t to osiągalne dzięki o dnalezieniu w m a n u sk ry p ta c h spisów książek, k tó re S u arez m iał, w zględnie n ab y w a ł do sw ojego użytku, ja k o p ro feso r u n iw e rsy te tu . Te spisy są p rzechow ane w A rch iw u m U n iw ery - te tu w K oim brze i obecnie o publikow ane w aneksach.
W ydaw cy dokonali w op arciu o te k s t łaciń sk i w łasnego tłu m aczen ia, w k tó ry m dla lepszego o ddania m yśli a u to ra o d stąp ili n ie je d n o k ro tn ie od lite ra ln e g o p rze k ład u poszczególnych słów. Z estaw ien ie obydw u te k stów pozw ala n a k o n fro n ta c ję i sp raw d zen ie słuszności takiego czy in nego tłum aczenia.
O sta tn ią część om aw ianego to m u sta n o w ią aneksy. O prócz w yżej w ym ienionych w ykazów książek, k tó re S u arez n abyw ał, w zględnie m iał u siebie, znajdziem y jeszcze trz y n ie w y d an e te k sty odnoszące się do tr a k ta tu „De leg ib u s” sam ego S u areza, oraz n a stę p n e trz y : V asgueza, F r. R odrigueza i F r. Diaza.
P rócz spisu rzeczy n a początku dzieła, znajdziem y n a końcu in d ek sy źródeł z rów noczesnym podaniem n u m e ru odnośnika, w k tó ry m są cy tow ane, in d ek s bib lio g raficzn y oraz in d ek s rzeczow y. D zięki te m u dzieło s ta je się fu n k c jo n a ln e w użyciu. P o n ad to należy p o dkreślić ła d n ą szatę g raficz n ą i sta ra n n o ść w ykończenia technicznego. W arto zatem z a sy g n a lizow ać tę pozycję tym , k tó rz y w sw ych p ra c a c h n au k o w y ch b ęd ą m u sieli sięgnąć do dzieła S u arez a „De legibus”.
Marian Al. Żurowski SJ
S u a r e z F r a n c i s k o — De legibus — II (I 9—20). De legis obliga tione, ćditio critica bilingiie; Preparada por. L. Perena, P. Suner, V. Abril, C. V illanueva y E. Elorduy, Madrid, 1972 s. XV, 366. W yd.: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas; Instituto Francisco de Vitoria;
Corpus Hispanorum de Pace vol. XII.
P o niew aż p rze d oddaniem do d ru k u niniejszego n u m e ru P ra w a K a n o nicznego zapo w iad an y przeze m n ie — p rz y o k azji om aw ian ia p ie rw szego to m u F ra n c isz k a S u arez a „De le g ib u s” — tom d ru g i w łaśn ie się ukazał, k o rz y sta m z okazji, ażeby go k an o n isto m polskim p rz e d s ta wić. Tom d ru g i niniejszego w y d a n ia k rytycznego dzieł S u o areza „De le g ib u s’ ’o b ejm u je część d ru g ą księgi I „De legibus ac Deo L eg islato re”
[3] Recenzje 41 3
i za w ie ra rozdziały od 9 do 20 w łącznie. T reść jego k o n c e n tru je się głów nie w okół p ro b lem u obow iązyw alności praw a.
Z asady o p raco w an ia k rytycznego p rz y ję te przez au to ró w i om ów ione przeze m nie w rec en zji to m u I odnoszą się do całej serii, a w ięc i do tego tom u. N ie będę ich p o w tarzał, cz y teln ik a zaś odsyłam do uw ag o p u blikow anych pow yżej. P o d staw ą zasadniczą o p raco w an ia te k stu były podobnie ja k w tom ie I: K odeksy z C oim bry i Lizbony, w y d an ie z C oim bry z 1612 r., w yd. z L yonu z 1613 r. oraz wyd. de A m beres w 1613 r., a zatem o p ublikow ane jeszcze za życia S uareza. P ierw sze z nich, tj. z C oim bry z 1612 r., było n a w e t przez niego sam ego p o p raw ia n e.
P odobnie ja k w pierw szym tom ie, ta k i w obecnym , a p a r a t kry ty czn y pozw ala dojrzeć ew olucję m yślow ą F ra n c isz k a S u areza, szczególnie w d ru g iej fazie o p raco w an ia te k s tu tzn. od 1601 do 1607 r. (por. w stęp, s. VII). P o zw ala n a to nie tylk o zestaw ien ie te k stó w p ara leln y c h , ale także d odanie przez sam ego S u arez a n ow ej arg u m e n ta c ji, k tó re j w po p rze d n ich opraco w an iach nie było. Z m a te ria łu zaw arteg o w ty m tom ie n a uw agę zasłu g u je d y sp u ta c ja d ru g a o istocie p ra w a i w a ru n k a c h do niego w y m aganych (por. rozdz. IX —X II). D zięki p o ró w n a n iu m ożna było w p row adzić p o trzeb n e u zu p e łn ie n ia n ieu w zg lęd n ian e w d o ty c h czasow ych p u b lik a cjac h (por. w stę p s. VII).
D isp u ta tio te r tia „De causis e t defectib u s legis’ ’o b ejm u je rozdz. od 13 do 17. W a rto zauw ażyć, że w te j części elem e n ty p ra w n e w y d an ia z 1612 r. su p o n u ją podstaw ow e stu d iu m filozoficzno-teologiczne z 1601 r. P rz e d opub lik o w an iem tego fra g m e n tu n ie w ą tp liw ie S u arez dokonał o sta tn ie j re w iz ji i a d a p ta c ji te k stu . (Por. tam że V III).
Rozdziały o sta tn ie 17 do 20 d o ty k a ją p ro b lem u po d d an ia czy n ie p o d d an ia „sp raw ied liw y ch ” p raw u . P ro b le m te n b y ł d y sk u to w an y z p ro te s ta n ta m i w ok resie S oboru T rydenckiego. Chociaż m a n u sk ry p t m ilczy całkow icie n a te n te m at, u w zględnia je d n a k to zagad n ien ie szerokie, późniejsze stu d iu m „De m u ta tio n e seu sen satio n e legis vel obligationis e iu s”. (T tam że s. V III).
A p a ra t k ry ty c z n y pozw ala rów n ież ocenić k ry ty cy zm sam ego F ra n ciszka S uareza. U w zględnia on bow iem w sw ym dziele h ie ra rc h ie ź ró deł, w łaściw ie w a rto śc iu je cy taty , a n a w e t zw raca uw agę n a te, k tó re pochodzą z d ru g ie j ręk i. N ależy z u zn an iem podkreślić, że w ydaw com u dało się w p row adzić p ew n e k o re k tu ry rów n ież do cytatów .
W aneksach znajdziem y k o n ty n u a c ję p u b lik a cji niew y d an y ch d o k u m e n tó w zapoczątkow ane w tom ie pierw szym . Z najdziem y ta m n ie d ru - k ow ane d otąd te k sty F ra n c isz k a S u arez a z 1582 r., L. M oliny z 1568 r., G a b rie la V asqueza z 1596 r., F. R o drigueza z 1596 r. i F. R iasa z 1595 г. P o n ad to n a końcu znajdziem y in d ek s źródeł, in d ek s bibliograficzny oraz in d ek s rzeczow y. S ą one b ard z o cenne i u ła tw ia ją k o rzy sta n ie z tego ta k doniosłego dla każdego h isto ry k a p ra w a dzieła F ra n cisz k a S u arez a „De le g ib u s”.
414 Recenzje
P odobnie ja k w tom ie p ierw szym należy i tu podkreślić ła d n ą szatę graficzną, a także sta ra n o ść w ykończenia technicznego dzieła. C ała ta se ria w in n a się znaleźć w e w szystkich b ib lio tek ach zakładow ych in s ty tu c ji naukow ych, k tó re pow ażnie tr a k tu ją h isto rię p ra w a pow szechnego.
Marian Al. Żurowski
J u r a M a s o v i a e T e r r e s t r i a — Pomniki dawnego prawa m a zow ieckiego ziem skiego, opracował i podał do druku Jakub Sawicki, t. I (1228—1471), Warszawa 1972, s. XXIV, 254, wyd. Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych.
Z zaw arto ścią tej p u b lik a cji zapoznaje n as a u to r w stępu, Ja k u b S a w icki, k tó ry p rze d staw ia sw e dzieło n astęp u jący m i słow am i: „Tom, k tó ry o d d aję w ręc e badaczy h isto ry k ó w M azowsza, je s t pierw szym członem obliczonego n a pięć części w y d aw n ictw a obejm ującego p o m n ik i daw nego p ra w a m azow ieckiego jako w y ra z u w łasnego, odrębnego rozw oju społecznego i p raw nego tego reg io n u aż do chw ili porzucenia w łasnego p ra w a i p rze jęc ia p ra w a resz ty ziem K ró lestw a Polskiego. ...W ydaw nictw o ob ejm u je d otąd n ie d ru k o w a n e, częściowo ju ż znane i pu b lik o w an e d ru k iem , lecz w ym agające pow tórnego w y d an ia w n o w ym opracow aniu, z u w agi n a w adliw ość ogłoszonego te k s tu lu b n a tru d n ą dostępność, pom niki daw nego p ra w a m azow ieckiego, w łaściw ego dla k lasy rządzącej, a p ra w a ziem skiego z dziedziny u s tro ju i za rząd u ja k i p ra w a sądow ego (pryw atnego, k arn e g o i procesow ego)”.
Ze w stę p u rów nież d ow iadujem y się, że dzieło to zrodziło się z k o n cepcji e d y to rsk iej O sw alda B alzera i m a być p rz y n a jm n ie j częściow ą rea liza cją w ielkiego p la n u w ydaw niczego,, obejm ującego pom niki p r a w a w szystkich ziem daw nej R zeczypospolitej. Z tej sam ej też koncepcji zaczerp n ięte są ponad to in sp ira c je p rzy u sta la n iu k ry te rió w w doborze m ateriałów .
W a rto zw rócić uw agę n a za k res rzeczow y w y d aw n ictw a, k tó re — ja k m ów i dalej a u to r w stępu: „obejm uje w szelkie a k ty n o rm aty w n e n a tu ry ogólnej z w yłączeniem a k tó w o c h a ra k te rz e jednostkow ym , ...na to m iast zostały w łączone do w y d aw n ic tw a a k ty p raw n e, n o rm u ją ce sto su n ek w ładzy św ieckiej do h ie ra rc h ii kościelnej i do K ościoła w d ro dze p orozum ienia czy ugady sądow ej, w przedm iocie dziesięcin, w y k o n y w an ia „iu ris spolii’ czy ju ry sd y k c ji sądow ej, a ta k że położenia p raw nego chłopów w dob rach duchow nych n a obszarze M azow sza”.
N a to o sta tn ie sfo rm u ło w an ie p o d k reśla ją ce za k re s rzeczow y w y d aw n ic tw a pow inien zw rócić uw agę każdy h isto ry k polskiego p ra w a k a nonicznego, k tó ry będzie się zajm ow ał d a n ą epoką. T u ta j też leży z a sadnicza ra c ja sk ła n ia ją c a m nie do polecenia pow yższej pozycji h isto ry kom p ra w a kanoncznego. Tom pierw szy z a w iera m a te ria ł od ro k u około 1228 aż do 3 k w ie tn ia 1471 r., tzn. do podziału M azow sza przez synów księcia B olesław a IV. M a teria ł z a w a rty w tom ie I-szym , a ta k że n a
