w k ie ru n k a c h m eta fiz y k i, n a w ią z u ją c e j do a ry sto te le so w sk ic h p u n k tó w w y jśc ia .
N ie w ą tp liw ie in te re s u ją c y m p o m ie sz an ie m ty c h m e ta fiz y k , a k o n k r e tn ie a ry sto te le so w sk ie j, to m isty c z n o -a w ic e n iz u ją c e j i n e a p la to ń s k ie j, je s t p o g lą d M arsiliio Ficimo n a n a tu r ę d uszy lu d z k ie j, w e d łu g k tó re g o to p o g lą d u d u sz a je s t z ło żo n a z esse, do k tó re g o d o łąc za się fo rm a i a k t, o ra z z essen tia , u z u p e łn io n e j p rz e z m a te rię i p o te n c ję , a ta k ż e jed n o cześn ie z p rz y p o rz ą d k o w a n ia w t a k i sp o só b ju ż zło żo n ej s u b s ta n c ji d u sz y d o te g o b y tu , k tó r y je s t e le m e n te m p o rz ą d k u o n ty cz n ie d o sk o n a lsz eg o n iż p o rz ąd e k , do k tó re g o n a le ż y d u sza.
P o sie d z en ie z d n ia 28 lis to p a d a 1962 r.
Czł. Ks. Stanisław K a m i ń s k i przedstaw ił w łasną pracę pt.: Idealna a fa k tyczn a m etoda naukow a u A rysto te lesa .
P is m a A ry s to te le s a s ta n o w ią w y b o rn y p rz e d m io t d la w ie lu b ad ań . D zieje się ta k z a ró w n o ze w z g lęd u n a z a w a rte w n ic h ro z lic z n e z a g a d n ie n ia i p o m y sły , ja k ró w n ież z p o w o d u n ie ła tw e g o ich ro z u m ie n ia i in te rp re to w a n ia . P is m a te n ie ty lk o są w ła ś c iw ie n o ta tk a m i, lec z ta k ż e z o stały p rz e k a z a n e d łu g ą d ro g ą i p o w ie lu „ s y s te m a ty z a c ja c h ” . J e ś li do tego d o d a się zaw sze ży w y p ro b le m s to s u n k u te o r ii do p r a k ty k i p o stę p o w a n ia n a u k o w eg o , to o trz y m a m y g en ezę z a s y g n a liz o w a n e g o w ty tu le z ag a d n ie n ia . A b y le p ie j je w y e k sp o n o w ać , f o rm u łu je m y n a s tę p u ją c e p y ta n ia : 1° czy A ry s to te le s w y ło ży ł te o rię je d n e j m e to d y n a u k o w e j?
2° czy S ta g iry ta o b ją ł w s w e j te o rii całość sp o so b ó w u p r a w ia n ia n a u k i?
3° czy m o żn a m ó w ić o is tn ie n iu u A ry s to te le s a id e a ln e j i ró ż n e j o d n ie j fa k ty c z n ie sto so w a n e j m eto d y n a u k o w e j o ra z o zac h o d zą ce j n iezg o d n o ści p r a k ty k i z te o rią . R o z w iązan ie ty c h p ro b lem ó w w ik ła się w ró ż n e u w a ru n k o w a n ia i p rz y p u szc z en ia, w ła ś n ie ze w z g lę d u n a w y żej o p is a n y c h a r a k te r p ism S ta g iry ty . P e w n e u w a g i je d n a k m o żn a z a s a d n ie p o czy n ić (J. M. L e B lond, L o g ią u e et m e th o d e c h e z A r is to te , P a r is 1939).
A b y o d p o w ied zieć n a p ie rw s z e p y ta n ie , tr z e b a p rz y p o m n ie ć sobie, ja k ie s ą ź ró d ła i c h a r a k te r A ry s to te le so w e j te o r ii m e to d y n a u k o w e j.
S ta g iry ta k s z ta łto w a ł sw e p o g lą d y m eto d o lo g iczn e p o d w p ły w e m : a ) szkoły p ita g a re js k ie j i m a te m a ty k ó w , b) P la to n a (a p rio ry c z n a d ia le k ty k a ), c) D e- m o k ry ta , (lempiiryzm) o ra z d) S o k ra te s a i re to ró w . P ie rw s i o d e g ra li ro lę w tw o rz e n iu k o n c ep c ji s t r u k tu r y sy s te m u w ie d zy i u ję c ia d o w o d u d e m o n - s tra ty w n e g o . P la to n zaw aży ł n a u k o n s ty tu o w a n iu s ię m e to d y 'P o ró w n y w a n ia po jęć (ich p o d ział, p o d p o rz ąd k o w a n ie, a n a liz a i s y n te z a ) o ra z u z n a n iu m o żliw o ści re d u k c ji z asad p rz y ro d n ic z y c h do p r a w m a te m a ty czn y ch . O d D e m o k ry ta m ó g ł k o rz y stać , gdy u w z g lę d n ia ł m e to d ę o b s e r w a c ji, a w re sz cie ostaitnie źró d ło d o sta rcz y ło w z o ró w i p r a k ty k i w d zie-
54
d ż in ie e ty m o lo g ic zn e j i in d u k c y jn e j m e to d y u r a b ia n ia d e fin ic ji, h is to ry c z n e g o p o d e jś c ia w tr a k to w a n iu z a g a d n ie ń i w d y sk u s y jn y m w y k ła d zie.
K o rz y s ta ją c z e w s p o m n ia n y c h ź ró d eł A ry s to te le s s ta r a ł s ię u fo rm o w a ć je d n o litą te o rię m eto d y . R aczej to m u silę je d n a k n ie u d a ło . S tało s ię t a k p rz e d e w s z y s tk im z p o w o d u z m ia n y p o g ląd ó w n a fu n k c ję w n a u c e : d e fin ic ji, p o d z ia łu (i k la s y fik a c ji), sylo g izm u o ra z d y s k u s ji (A. M an sio n , U o r ig in e d u sy llo g ism e e t la th e o r ie d e la scien ce ch ez A ris to te , W: A r i- s to te e t les problem .es d e m e th o d e , L,ouvai:tn.-Paris 1961, s. 79—80). N a j
p ie r w w T o p ik a c h i w tr a k ta c ie o d o w o d a ch so fisty czn y ch w y e k sp o n o w a n a je s t m e to d a hństoryczno-reitoryczna. P rz e d o p ra co w a n iem te o r ii sy lo g izm u d u ż e z n aczen ie mdlała m eto d a d e fin io w a n ia i d z ie le n ia ( ta o s ta tn ia w ty p ie p lato ń sk im ). P o o d k ry c iu sy lo g izm u ja k o ś ro d k a dow odow ego, d e fin ic ja i p o d z ia ł s p e łn ia ją je d y n ie ro lę p rz y g o to w aw c z ą w p o stę p o w a n iu n a u k o w y m . A w k o ń c u A ry s to te le s s z u k a m e to d y u s p ra w ie d liw ie n ia p rz y jm o w a n y c h d e fin ic ji. N a p o d sta w ie p rzy to c zo n y c h u w a g m o żn a m n ie m a ć , że n ie je d n o lito ść m eto d o lo g ii u S ta g iry ty sp ra w iła , iż p rz e d s ta w ił
on te o rię n ie je d n e j m eto d y , lecz k ilk u .
W y d aje się, że A ry s to te le s n ie ty lk o n ie o b ją ł, a le i n ie c h c ia ł o b jąć w A n a lity k a c h w s z y s tk ic h sposobów u p ra w ia n ia n a u k . To, co ta m w yłożył w s p ra w ie s t r u k tu r y sy s te m u w ied zy i o p e ra c ji d o w o d o w y ch , n ie do ty czy ło w s z y s tk ic h n a u k , lecz je d y n ie n ie k tó ry c h i to b ę d ąc y ch ju ż w d a le k o z a a w a n s o w a n y m s ta d iu m ro z w o ju . C h odziło m u n a d to o k o ń c o w y e ta p u p r a w ia n ia n a u k i (s y s te m a ty z a c y jn o -u z a s a d n ia ją c y ). W p o p rz e d n ic h e ta p a c h p rz e w id y w a ł teo re ty c z n ie i p o k a z a ł p ra k ty c z n ie in n e m e to d y p o s tę p o w a n ia n a u k o tw ó rc z e g o (R. M c K eon, A r is to tle 's C o n c ep tio n o f th e D e v e lo p m e n t a n d th e N a tu rę o f S c ie n tific M e th o d , „ J o u rn . o f th e H ist.
o f I d e a s ”, 8 (1947) 3— 44). W a rto zw ró cić u w ag ę, że często p o słu g iw a ł się m e to d ą , k tó r ą m o żn a b y n a zw a ć h istaryczm ą (nip. I k s. D e A n im a ). S o k ra - te s o w e sp o so b y d e fin io w a n ia i re to ry c z n e c h w y ty d y s k u s y jn e w id a ć n ie r z a d k o i n ie ty lk o w E ty c e N ik., a le i w M e ta fiz y c e (ks. IV o ra z ks.
X I I I , 4 i I, 6). S p e k u la ty w n y c h sp o so b ó w p rz y p o m in a ją c y c h P la to n a m o ż n a d o p a trz y ć się w w felu m ie jsc a c h M e ta fiz y k i i w I I ks. De A n im a , a w re sz c ie m e to d a o b se rw a c ji n a jw y r a ź n ie j w y s tę p u je w De G en era - tio n e et C o rr u p tio n e (I, 2), ch o ć n p . w I i I I ks. De A n im a p rz y fiz jo lo g iczn y ch o p isa ch te ż je j n ie b r a k (por. L. B o u rg ey , O b s er va tio n e t e x p e rie n c e c h e z A r is to te , P a r is 1955 o ra z S. P . E ast, De la m e th o d e en b io lo g ie se lo n A r is to te , „ L a v al T heol. e t P h ilo s.”, 14 (1958) 213— 35).
P o z o s ta je do ro z strz y g n ię c ia o s ta tn ie z trz e c h p o sta w io n y ch n a p o c z ą tk u p y ta ń . N a p o d s ta w ie w y ż e j p o c zy n io n y ch sp o s trz e że ń i u w a g n a rz u c a siię m im o w sz y s tk o m y śl, iż A ry s to te le s fa k ty c z n ie p o słu g iw a ł się in n ą m e to d ą n a u k o w ą n iż ta , k tó r ą p rz e d s ta w ił w sw y ch teo re ty c z n y ch w y k ła d a c h . G o d ząc się n a w e t z ty m , że A n a lity k i n ie są je d y n y m p ism em z a w ie ra ją c y m p rz e d s ta w ie n ie m e to d y n a u k o w e j o ra z tr a k tu ją c cały O rga-
55
non ja k o p re z e n ta c ję te j m eto d y , trz e b a u z n ać zachodzenie n iezg o d n o ści m ięd zy te o rią i p r a k ty k ą u S ta g iry ty . Czy pochodziło to ze z b y t w y id e a liz o w a n ej k o n c ep c ji m eto d y n a u k o w ej? C h y b a tak . A to li ta p ro s ta o d p o w ied ź nie o d z w ierc ie d la w łaściw ie s ta n u rzeczy. O b ra z m eto d y w zo rco w ej i p r a k ty k a u p ra w ia n ia n a u k i u ję te są tu bez o d p o w ied n ieg o z re la ty w iz o - w a n ia czasow ego o ra z o d n iesien ia do poszczególnych ty p ó w n a u k i eta p ó w o p e ra c ji n a u k o tw ó rc z y c h . Po u w z g lę d n ie n iu ty c h a sp e k tó w k o n f lik tu m ię dzy teo rią a p r a k ty k ą n ie w y s tą p i ta k ostro, a w n ie k tó ry c h p rz y p a d k a c h m oże w ogóle z an ik n ąć . P o zo staje do w y ja ś n ie n ia , czy A ry s to te le s zd aw a ł sobie s p ra w ę z n iew y k o n aln o śc i p rz e d sta w io n y c h p rzez niego re g u ł m e to dologicznych. Is tn ie ją ra cje, żeby p rzy p u szczać o d p o w ied ź p o zy ty w n ą.
W o d n iesie n iu do w y m a g an e j s tr u k tu r y w ied zy i p o stę p o w a n ia d o w o d o w ego z b y t duże ró żn ice d zieliły p r a k ty k ę (n a w et w p ro te e p is te m e ) od w zo ru , a b y teg o S ta g iry ta n ie zau w aży ł.
P o sied zen ie z d n ia 13 g ru d n ia 1962 r.
Czł. Ks. W łodzimierz S e d 1 a k przedstaw ił w łasną pracą pt.: Rola k rzem u jako m ikroelem en tu w organizm ie i teoria silicydóyj.
T e m a t je s t b a rd zo sp e c ja listy c zn y , w o b ec tego m ałe w p ro w a d z e n ie h u m an isty c zn e . K rz em sta n o w i p o d sta w ę k u ltu r y m a te ria ln e j człow ieka.
K rzem b ył g łó w n y m s k ła d n ik ie m cegły i ta b lic z e k n a js ta rs z y c h k u ltu r M ezopotam ii, k rz em tw o rz y ł p ira m id y E g ip tu , od n ie p a m ię tn y c h czasów b y ł p o d sta w ą ceram ik i. K rz em ien n y tłu k z n a la z ł się w rę ce P ith e c a n th ro - p u sa. K rzem (sym bol c h em iczn y Si) złączył sw o je dzieje z czło w iek iem od p ra w ie 500 000 la t. P o szed ł w reszcie w z ap o m n ien ie w y p a rty p rzez m iedź, b rą z i żelazo. O b ecn ie po p ół m ilio n a la t w ie rn e j słu żb y czło w ie
k o w i i p o 40 n ie m a l w ie k ac h z ap o m n ie n ia ze s tro n y c zło w iek a s tw ie rd z a się „ re n e s a n s ” k rz e m y w d zie jac h ludzkości.
Ś w ia t stoi p rz e d p o n o w n y m z a in te re so w a n ie m k rz em em z k ilk u w z g lę d ów zasad n iczy ch : zap o trze b o w a n ie n a m asy p la s ty c z n e i s m a ry w y trz y m ałe n a w y so k ie te m p e ra tu r y z w ró ciły ch em ię k u zw iązk o m o rg a n o k rz e - m ow yrn: n a js ta rs z a ch o ro b a zaw o d o w a lu d zk o ści — k rz e m ic a p łu c — w y m a g a z ajęcia się p rzez w sp ó łczesn ą m ed y cy n ę. T e c h n ik a i m ed y c y n a w y fo ro w ały b a d a n ia n a d k rzem em . Z ain te re s o w a n ie k rz e m e m o b se rw u je się ró w n ież w biologii, też nieco pod w p ły w e m p o trz e b m edycznych. T ak w y g lą d a w d u ży m sk ró cie s ta n z a g a d n ie n ia k rzem o w eg o z a g ra n ic ą . U nas o s ta tn i d z ia ł p ro b le m a ty k i — ściśle b io lo g iczn y — je s t rzeczą z u p e łn ie n o w ą.
Z a g a d n ie n ia k rz em o w e z n an e b y ły n a u ce w X IX w ie k u w fo rm ie h ip o te z n a d genezą życia. N ie w y k lu c za ło się m ożliw ości u d z ia łu tego p ie rw ia s tk a chem icznego w ty m p ro cesie. W iek X X p rz e ją ł idee k r z e m ow e w biopoezie u z a s a d n ia ją c częściow o sw e p rz y p u szc z en ia (G old- sch m id t, P irie , B e m a l, A lle, E m erso n , P a rk , Połynow ). P ro b le m a ty k a
56
