WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI
„CZâOWIEK STARY W RODZINIE I SPOâECZEĘSTWIE”
ZachčcajĈc czytelników do lektury pragnč podzičkowaþ autorom za wy- siãek wãoİony w przygotowanie interesujĈcych artykuãów zawierajĈcych zarówno wyniki ich badaę, jak i cenne refleksje dotyczĈce stanu wiedzy gerontologicznej. W kaİdym z dziesičciu artykuãów poruszony zostaã waİ- ny aspekt staroĤci i ról czãowieka starego w rodzinie i spoãeczeęstwie.
W prezentowanych artykuãach zaznaczone sĈ wyraĮnie trzy nurty re- fleksji o staroĤci i o ludziach w starszym wieku. W pierwszym nurcie roz- waİaę poruszone zostaãy klasyczne zagadnienia dotyczĈce pozycji i miejsca czãowieka starego w rodzinie, ról rodzinnych, a w szczególnoĤci roli babci, relacji rodzinnych w ukãadzie mičdzypokoleniowym oraz sytuacji czãowie- ka starego w rodzinie na tle innych powiĈzaę mikrostrukturalnych.
W drugim nurcie zostaãy pokazane kulturowe zmiany zachodzĈce w roli czãowieka starego, osoby która wychodzi z tradycyjnych ról przypisanych przez stereotypy i realizuje swoje potrzeby indywidualne, wyzwalajĈc sič z nacisku norm obyczajowych.
W trzecim nurcie refleksji poruszone zostaãy zagadnienia najsilniej ãĈ- czĈce sič z problematykĈ staroĤci, czyli zagadnienia opieki, pomocy oraz wsparcia. Refleksja ta towarzyszy autorom próbujĈcym odpowiedzieþ na pytania – jak pomagaþ, kiedy pomagaþ i w jakim zakresie, jakie sĈ realne moİliwoĤci rodziny jako tradycyjnej instytucji opiekuęczo-zabezpieczajĈcej.
Te trzy nurty refleksji obecne w tym tomie tworzĈ wzajemnie uzupeãniajĈcĈ sič caãoĤþ, aczkolwiek nie wyczerpujĈ znacznie szerszego spektrum zagad- nieę wiĈİĈcych sič ze staroĤciĈ, samopoczuciem czãowieka starego i jego pozycjĈ w rodzinie i spoãeczeęstwie.
Tom otwiera artykuã Stelli Grotowskiej, która porusza doĤþ rzadko po- dejmowane przez badaczy zagadnienie aktywnoĤci spoãecznej seniorów w organizacjach katolickich. Autorka twierdzi, i sãusznie, İe wičĮ mičdzy- pokoleniowa rozwaİana jest najczčĤciej w perspektywie transferów ekono- micznych, dlatego podjčãa sič analizy zagadnienia wymiany mičdzypoko- leniowej o charakterze nieekonomicznym. Jej pytanie badawcze dotyczy przede wszystkim definiowania relacji mičdzypokoleniowych przez senio- rów oraz Ĥrodowiska katolickie, w których uczestniczĈ osoby starsze, a tak- İe postrzegania ról spoãecznych dostčpnych dla seniorów. Stella Grotowska
opiera sič na wynikach badaę empirycznych przeprowadzonych przez niĈ w latach 2007-2010 we Wrocãawiu – wĤród wspólnot, stowarzyszeę, klubów seniora i ruchów katolickich. Tworzy obraz seniorów aktywnych i zaanga- İowanych w İycie organizacyjne, zwãaszcza w klubach seniora, i – co waİ- ne – zwraca ona uwagč na fakt, İe spotkania seniorów z innymi pokole- niami majĈ róİny charakter, czčsto niesymetryczny, nastawiony nie na wspóãpracč, ale na inne pokolenia jako biorców lub dawców. Autorka do- strzega, İe odmiennĈ specyfikč majĈ relacje seniorów z uczestnikami ru- chów religijnych, w których obecnoĤþ i aktywnoĤþ róİnych pokoleę jest okazjĈ do tworzenia naturalnej wičzi, „niczym w wielopokoleniowej rodzi- nie”, co stymuluje, umoİliwia i inspiruje do aktywnoĤci podejmowanych wspólnie przez róİne pokolenia. Stella Grotowska dostrzega, İe z punktu widzenia badanych osób najwaİniejsza jest rola obywatela, podejmowana w zastčpstwie i na rzecz mãodych, którzy ze wzglčdu na zewnčtrzne uwa- runkowania, typowe dla fazy İycia zwiĈzanej z aktywnoĤciĈ na rynku pracy, nie mogĈ speãniþ wynikajĈcych z niej oczekiwaę. To waİne wnioski natury socjologicznej pãynĈce z analizy dokonanej przez autorkč tego artykuãu.
W drugim artykule zamieszczonym w tym tomie zatytuãowanym Rola rodzinna babci i matki dorosãych dzieci jako spoãeczny komponent toİsamoĤci wspóãczesnych kobiet dojrzaãych jego autorka – Beata Trzop stara sič udzieliþ odpowiedzi na dwa pytania: 1) na ile wzory zachowaę realizowane w wy- padku wybranych ról sĈ odzwierciedleniem tradycyjnych postaw, na ile zaĤ moİna je zakwalifikowaþ do nowoczesnej roli babci i matki dorosãych dzie- ci?; 2) jak waİne sĈ realizowane role rodzinne w procesie ksztaãtowania toİsamoĤci kobiety dojrzaãej? Autorka zdaje sobie sprawč, İe istotne sĈ równieİ inne role rodzinne, jednak ze wzglčdu na objčtoĤciowe ramy arty- kuãu skupia uwagč na dwóch rolach – roli babci i roli matki dorosãych dzie- ci. Druga z wymienionych ról nie stanowi zbyt czčsto przedmiotu badaę socjologicznych, tym bardziej warto zwróciþ uwagč czytelników nie tylko na treĤþ artykuãu, ale równieİ na zastosowane przez autorkč podejĤcie ba- dawcze. Autorka pokazuje wizerunki tych dwóch ról, bazujĈc na wypowie- dziach kobiet odgrywajĈcych faktycznie role i utoİsamiajĈce sič z nimi, co czyni je bardziej wiarygodnymi i autentycznymi. Autorka czyni teİ wiele trafnych spostrzeİeę zwiĈzanych z uwarunkowaniami wspóãczesnych ról babci i kobiety, zwracajĈc uwagč na fakt, İe zmiany spoãeczno-kulturowe, demograficzne i ekonomiczne wpãynčãy na koniecznoĤþ wykrystalizowania nowego wzorca roli babci. Stwierdza, İe to wãaĤnie wspóãczesne kobiety 50+ tworzĈ nowy model roli babci, zmodyfikowanej roli dla przyszãych pokoleę, gdyİ wspóãczesna kobieta 50+ jest osobĈ aktywnĈ zawodowo, równieİ towarzysko, i – co istotne – jest kobietĈ „stawiajĈcĈ na siebie”, in- dywidualny rozwój, aktywnoĤþ fizycznĈ, realizacjč wãasnych zainteresowaę a takİe dbajĈcĈ o wyglĈd zewnčtrzny. Drugim realizowanym wariantem –
roli matki dorosãych dzieci – jest zbyt ekspansywny wzorzec odgrywany przez matki, które nie potrafiĈ zaakceptowaþ dorosãoĤci i dojrzaãoĤci wãas- nych dzieci i speãniajĈ sič w realizacji matki oddanej swym dzieciom, matki zbyt ofiarnej i wyznajĈcej zasadč: „dzieci sĈ dla mnie najwaİniejsze”.
Trzecim artykuãem w tym tomie jest tekst Magdaleny Stankowskiej pt:
Nowe trendy w peãnieniu roli babci, w którym poruszone zostaãy zagadnienia bardzo aktualne i otwierajĈce nowe perspektywy badawcze. Autorka zwra- ca uwagč na nowe wcielenie roli babci, traktujĈc umownie nowĈ rolč kobie- ty zajmujĈcej sič opiekĈ nad maãym dzieckiem jako rolĈ „babci adopcyjnej”
i dostrzega, İe ta rola moİe byþ szansĈ na nawiĈzanie relacji z najmãodszym pokoleniem dla tych starszych kobiet, które nie majĈ na co dzieę kontaktu z wnukami biologicznymi. Co moİe byþ spowodowane róİnymi przyczy- nami, mičdzy innymi faktem, İe mãodsze pokolenie Ĥwiadomie rezygnuje z rodzicielstwa lub odkãada realizacjč potrzeb prokreacyjnych albo za- mieszkuje w zbyt duİej odlegãoĤci. Autorka wskazuje na „dobre praktyki”
zwiĈzane z zastčpczym peãnieniem roli babci na przykãadzie Stanów Zjed- noczonych, Niemiec i innych krajów europejskich, a takİe sičga po przy- kãady z Polski. Druga rola ukazana w tym tekĤcie, to rola babci wyeduko- wanej, która ma prawo do samostanowienia i nie musi opiekowaþ sič wnu- kami, ma w tym zakresie prawo wyboru i opieka nad wnukami nie moİe byþ dla niej przeciĈİeniem. Autorka analizuje rolč babci wyedukowanej przez pryzmat praw, jakie przysãugujĈ wspóãczesnym babciom i zwraca uwagč, İe w tej roli babcia wspólnie z rodzicami ustala zasady opieki nad wnukami. Ma równieİ prawo do zapãaty za tč opiekč, szczególnie wtedy, gdy rezygnuje z pracy zawodowej. Nie powinna teİ ponosiþ kosztów zwiĈ- zanych ze spčdzaniem czasu z wnukami, ma prawo do rozpieszczania wnuków, ale powinna respektowaþ zasady prawidãowej diety, nie ma pra- wa stosowaþ przemocy wobec wnuków i podwaİaþ autorytetu rodziców.
Trzecia rola wspóãczesnej babci, to rola babci otrzymujĈcej wynagrodzenie za opiekč nad wnukami. Tutaj autorka przedstawia dylematy towarzyszĈce tej roli, twierdzĈc, İe „temat pãacenia babciom za opiekč nad wnukami wywoãuje liczne burzliwe dyskusje na forach internetowych”. Artykuã ten przybliİa aktualne trendy w kreowaniu roli babci, pokazujĈc jednoczeĤnie dodatnie i ujemne strony kaİdej z ról.
W kolejnym artykule – skierowanym na inny wymiar czãowieka starego, a zatytuãowanym Strategie adaptacyjne singli a dobre starzenie sič, jego autorka – Aldona įurek zwraca uwagč na istotne uwarunkowania stylów staroĤci, do czego jej zdaniem potrzebne jest odniesienie sič do specyfiki danej gene- racji czy pokolenia, które funkcjonuje w okreĤlonym kontekĤcie zdarzeę historycznych. Sãusznie zakãada, İe „doĤwiadczenia pokoleniowe tworzĈ zawsze pewnĈ ramč, w której przebiegajĈ indywidualne trajektorie losów czãowieka, które zwiĈzane sĈ z okreĤlonymi wydarzeniami historycznymi,
majĈcymi charakter punktów przeãomowych i z ugruntowanymi przekona- niami dotyczĈcymi natury rzeczywistoĤci. Istotne znaczenie majĈ równieİ podzielane poglĈdy, wzory, wartoĤci i normy, a takİe przekonania dotyczĈ- ce wãaĤciwoĤci i determinujĈce cechy kolejnych faz w cyklu İyciowym czãowieka. Autorka wskazuje, İe wybory, jakich dokonuje jednostka w od- niesieniu do celów, jakie chce osiĈgnĈþ dotyczĈ róİnych perspektyw, doty- czĈ równieİ wyboru partnera İyciowego, a takİe postawy wobec dzietno- Ĥci. Elementami strategii İyciowej sĈ równieİ: czas aktywnoĤci zawodowej, gromadzone zasoby materialne i finansowe, realizacja pasji İyciowych. Sta- nowiĈ one takİe elementy strategii adaptacyjnej, z jakiej korzystaþ bčdĈ jednostki w kolejnych etapach swojego İycia.
Autorka zwraca uwagč na koniecznoĤþ synchronizacji opieki i samo- dzielnych dziaãaę osoby starszej, twierdzĈc, İe dziaãania Ĥrodowiska spo- ãecznego mogĈ w pewnym stopniu rekompensowaþ i uzupeãniaþ deficyty wynikajĈce ze sãaboĤci osób starych, ale jednoczeĤnie wystĈpiþ muszĈ ak- tywnoĤci poszczególnych jednostek. Zatem, warunkiem dobrego starzenia sič jest stosowanie strategii adaptacyjnych, zakãadajĈcych wičkszĈ samo- dzielnoĤþ w zapewnianiu sobie jakoĤci İycia, w mniejszym stopniu opiera- jĈcych sič na pomocy ze strony rodziny. Autorka wskazuje, İe w Ĥwietle prognoz przygotowywanych przez demografów, w kolejnych dekadach coraz wičksza czčĤþ populacji odchodziþ bčdzie od wspólnotowych ku nie- zaleİnym strukturalnie stylom İycia. Prognozy te wynikajĈ z uwzglčdnie- nia wzrastajĈcej liczby osób İyjĈcych niezaleİnie i samodzielnie.
Na kulturowe uwarunkowania staroĤci wskazuje w swoim artykule Hanna Mamzer, która zwraca uwagč na fakt, İe definiowanie staroĤci uwzglčdnia zawsze bardzo specyficzny kontekst kultury, w której dana jednostka funkcjonuje. Zakorzenienie faktu definiowania „wieku” czãowie- ka w kategoriach kulturowych dotyczy nie tylko tego, jak sama staroĤþ czy mãodoĤþ sĈ oceniane, ale równieİ wyznaczania pewnych konkretnych gra- nic mãodoĤci, dojrzaãoĤci i staroĤci. Autorka konstatuje, İe nawet jeĤli za kryterium staroĤci przyjmuje sič wiek biologiczny, to okazuje sič, İe w róİ- nych kulturach, odlegãych od siebie przestrzennie, staroĤþ jest róİnie defi- niowana.
Autorka pokazuje równieİ psychologiczne aspekty staroĤci, piszĈc, İe psychologiczne kryteria wyznaczania staroĤci odnoszĈ sič do indywidual- nego samopoczucia osoby i twierdzi, İe w tym przypadku rzecz okazuje sič jednak jeszcze bardziej skomplikowana, gdyİ do definiowania okresu İycia czãowieka przykãada sič narzčdzia o charakterze subiektywnym, co powo- duje, İe indywidualne, subiektywne odczucie wieku, odsuwa staroĤþ od zewnčtrznych obserwowalnych manifestacji i wskaĮników, zamazujĈc jed- noznaczny obraz stosowanych kategoryzacji. Autorka trafnie dostrzega, İe waİnym elementem dobrego samopoczucia psychicznego czãowieka stare-
go jest jego przekonanie o wãasnej atrakcyjnoĤci i sprawnoĤci fizycznej, a zmiany zwiĈzane ze starzeniem sič, w sposób oczywisty wpãywajĈ na obniİenie nastroju, samooceny, a takİe motywacji do dziaãania. Zatem po- gorszenie ocen w tych wãaĤnie zakresach pociĈga za sobĈ niİszĈ ocenč jako- Ĥci swojego İycia i rzutuje na jakoĤþ i intensywnoĤþ relacji z otoczeniem spoãecznym. To zjawisko wyjaĤnia obserwowanĈ doĤþ czčsto wĤród senio- rów tendencjč do izolowania sič od innych osób i w efekcie sprzyja subiek- tywnemu poczuciu samotnoĤci i niezrozumienia. Autorka zwraca teİ uwa- gč na trzecie kryterium stosowane w ocenie wieku czãowieka – w postaci aktywnoĤci spoãecznej i sãusznie dowodzi, İe wiek spoãeczny jest okreĤlany nie na podstawie tego, z jakich ról spoãecznych czãowiek rezygnuje, lecz jakie podejmuje. W takim podejĤciu o wejĤciu w okres staroĤci decydowaþ bčdĈ tradycyjnie konstruowane role czãowieka starego: rola dziadka, rola emeryta, rola osoby biernej zawodowo.
W kolejnym artykule, jego autor Piotr Czekanowski – znany badacz problemów staroĤci i autor niedawno opublikowanej, interesujĈcej mono- grafii poĤwičconej socjologii staroĤci, dzieli sič przemyĤleniami opartymi na wynikach badaę iloĤciowych, obrazujĈcych jak wyglĈda İycie rodzinne i spoãeczne ludzi starych (65+) w Gdaęsku. Badania te zostaãy zainicjowane i zrealizowane przy wspóãpracy z czãonkami Gdaęskiej Rady ds. Seniorów i przeprowadzone w 2012 roku na reprezentatywnej próbie 1500 osób – mieszkaęców Gdaęska. Zrealizowany projekt badawczy byã pierwszym w historii Gdaęska (i prawdopodobnie pierwszym w Polsce odnoszĈcym sič do konkretnego miasta) o tak szerokim zakresie tematycznym i obejmujĈ- cym tak licznĈ próbč badawczĈ, zãoİonĈ z osób zaawansowanych wiekiem.
Autor prezentuje wybrane wyniki tych badaę dotyczĈce: struktury rodzin ludzi starych, samotnoĤci i odczuwania osamotnienia, relacji rodzinnych ludzi starych, pomocy mičdzypokoleniowej w rodzinie oraz krčgów przyja- cielskich i sĈsiedzkich. A przy okazji dokonuje oceny stanu wiedzy na temat osób w starszym wieku i sãusznie twierdzi, İe w polskiej socjologii proble- matyka odnoszĈca sič do funkcjonowania ludzi starych w spoãeczeęstwie jest rozpoznawana gãównie w ramach takich subdyscyplin, jak socjologia rodziny czy socjologia medycyny. W jego ocenie, wciĈİ niewystarczajĈca jest zarówno liczba badaę odnoszĈcych sič do staroĤci czãowieka, jak rów- nieİ ich zakres. Dowodzi, İe wiedza gromadzona na podstawie badaę ukie- runkowanych na zbiorowoĤþ ludzi starych jest bardzo rozproszona, dlatego proponuje, İe sensownym rozwiĈzaniem byãoby wyodrčbnienie samo- dzielnej subdyscypliny socjologicznej – socjologii staroĤci. Poprzez badania i analizy prowadzone w jej ramach moİliwe byãoby zaspokojenie rosnĈcego zapotrzebowania na wiedzč socjologicznĈ na temat osób zaawansowanych wiekiem. To zapotrzebowanie pãynie nie tylko ze strony samej socjologii i gerontologii spoãecznej, ale równieİ ze strony innych dyscyplin nauko-
wych, jak demografia i polityka spoãeczna. Równieİ ze strony zwičkszajĈcej sič liczby podmiotów zajmujĈcych sič praktykĈ spoãecznĈ i oferujĈcych usãugi dla najstarszego pokolenia Polaków.
ProblematykĈ doĤþ rzadko podejmowanĈ we wspóãczesnej gerontologii i socjologii staroĤci jest dziedzina İycia intymnego czãowieka w starszym wieku. Do tej problematyki nawiĈzuje Iwona Przybyã, w artykule Senior na randce. Reguãy selekcji na rynku seksualnym osób starszych. Autorka, wyjaĤnia- jĈc przyczyny sãabego rozpoznania empirycznego tej sfery funkcjonowania osób starszych, wskazuje na kilka powodów (seksualnoĤþ seniorów do nie- dawna byãa traktowana jako temat tabu, a tradycyjne spojrzenie na potrze- by ludzi starych odbieraão im prawo do zawierania nowych zwiĈzków oraz prawo do satysfakcji seksualnej). Autorka wyraİa przypuszczenie, İe zja- wisko poszukiwania partnera i „randkowania” wĤród seniorów ulegnie nasileniu, gdyİ spoãeczeęstwo polskie sič starzeje, a dãugoĤþ İycia ulega wydãuİeniu, co powoduje, İe po przejĤciu na emeryturč pozostaje nawet dwadzieĤcia lat do „zagospodarowania”. Autorka stwierdza, İe seniorzy, dzički podejmowaniu aktywnoĤci seksualnej potwierdzajĈ swĈ witalnoĤþ, cielesnoĤþ i pãciowoĤþ, tym samym traktujĈ seks jako swoisty towar, który ma swojĈ wartoĤþ i cenč.
I. Przybyã stawia pytania, na które powinny odpowiedzieþ badania nad poznaniem motywacji w zakresie aktywnoĤci seksualnej – kto kogo w jaki sposób szuka (czasami desperacko) i co oferuje partnerowi w zwiĈzku tym- czasowym, i dlaczego szuka? Wyraİa teİ przypuszczenie, İe byþ moİe naj- ciekawsze wyjaĤnienia tkwiĈ w mozaice motywów samych seniorów, które sĈ jeszcze nie zbadane. To waİny, nowy obszar badaę nad staroĤciĈ
Jolanta Twardowska-Rajewska, w artykule pt. Deficyty opiekuęcze wobec osoby starszej w rodzinie porusza bardzo aktualne w polskiej gerontologii i geriatrii zagadnienie opiekuęczej funkcji rodziny. Wskazuje takİe na ce- chy polskiej staroĤci, stwierdzajĈc, İe polskĈ staroĤþ charakteryzujĈ zjawi- ska feminizacji i singularyzacji, zaĤ staroĤþ polskich kobiet (najczčĤciej wdów) wiĈİe sič z ubóstwem i samotnoĤciĈ. Dostrzega równieİ koniecz- noĤþ przeprowadzenia wieloaspektowej diagnozy stanu zdrowotnego i spoãecznego jako podstawy do skonstruowania planu dãugoterminowej opieki medycznej i socjalnej, majĈcej na celu utrzymanie stanu zdrowia i sprawnoĤci seniora, równieİ minimalizacjč kosztów, przy optymalnym poziomie Ĥwiadczeę. Istotne sĈ uwagi autorki dotyczĈce finansowania i organizacji opieki medycznej oraz socjalnej, jak równieİ wskazania na niezbčdnoĤþ Ĥcisãej wspóãpracy sektora paęstwowego, prywatnego (profit) i pozainstytucjonalnego (stowarzyszenia non-profit, wolontariat, znajomi, sĈsiedzi, przyjaciele) oraz rodziny. Sporo uwagi poĤwičca autorka krytyce opieki medycznej, która ograniczajĈc dostčp do badaę, traktuje starych i niesprawnych ludzi jak niepoİĈdanych pacjentów. Wskazuje równieİ na
przejawy wszechobecnego spoãecznego agizmu i argumentuje, İe seniorzy nadal sĈ i bčdĈ, jako grupa spoãeczna „inni”, czyli opatrzeni negatywnĈ etykietĈ, stereotypowym stygmatem, postrzegani przez mãodszych jako niepoİĈdani, kãopotliwi czãonkowie spoãeczeęstwa, otaczani obojčtnoĤciĈ, niechčciĈ, a nawet wrogoĤciĈ.
Dostrzega jednak, İe obok stereotypowych wyobraİeę o czãowieku sta- rym, pojawia sič wzór „nowoczesnego seniora”, w którym jest on aktywny, kreatywny, zmotywowany do autoedukacji, korzystajĈcy z nowoczesnych form edukacji permanentnej. Autorka trafnie zauwaİa, İe staroĤþ jest pro- blemem mãodych, a obecna praca na rzecz seniorów, to praca dla wszyst- kich obecnych pokoleę, zaĤ sztuka starzenia sič jest wyzwaniem dla caãego spoãeczeęstwa.
Maãgorzata PorĈbaniec, w artykule pt. Instytucjonalny wymiar pracy so- cjalnej na rzecz osób starszych w Ĥrodowisku lokalnym zwraca uwagč na coraz wičksze znaczenie pracy socjalnej dla osób w starszym wieku, ze wzglčdu na ich rosnĈcĈ populacjč i coraz czčĤciej doĤwiadczane poczucie osamotnie- nia oraz niepeãnosprawnoĤþ. Dostrzega ona, İe w pracy socjalnej bardzo waİnym zadaniem jest ochrona seniorów przed poczuciem bezuİyteczno- Ĥci, przed poczuciem osamotnienia, udzielanie pomocy w przezwycičİaniu kryzysów i tworzenie warunków do integracji osób starszych z lokalnĈ spo- ãecznoĤciĈ.
Autorka artykuãu, charakteryzujĈc instytucjonalne formy opieki nad osobami w starszym wieku, zwraca uwagč na koniecznoĤþ synchronizacji wszystkich dziaãaę, które nie tylko winny cechowaþ sič szerokim asorty- mentem Ĥwiadczeę, ale takİe powinny byþ dostosowane do indywidual- nych potrzeb. Wysoko ocenia zakres dziaãaę oferowanych przez Kluby Seniora i stwierdza, İe seniorzy dzički uczestnictwu w zajčciach organizo- wanych przez placówki tego typu majĈ moİliwoĤþ zdobywania nowych umiejčtnoĤci i okazjč do kontaktów z instytucjami, co sprzyja ich integracji z mãodymi ludĮmi oraz ze Ĥrodowiskiem lokalnym. Apeluje, aby czčĤciej pokazywaþ w mediach dobry wizerunek instytucji oferujĈcych opiekč i dodatnie strony funkcjonowania domów pomocy spoãecznej, równieİ prywatnych domów opieki, aby ludzie w starszym wieku nabrali wičksze- go zaufania do pomocy instytucjonalnej.
W ostatnim, obszernym artykule zamieszczonym w tym tomie, zatytu- ãowanym Preparing social workers to serve an aging society, jego autorzy Jaro- sãaw R. Romaniuk i Kathleen J. Farkas prezentujĈ sporo interesujĈcych informacji i danych statystycznych oraz socjomedycznych dotyczĈcych cech charakteryzujĈcych osoby w starszym wieku, a jednoczeĤnie zwracajĈ uwa- gč na koniecznoĤþ przygotowania pracowników socjalnych do sprawowa- nia specjalistycznej opieki nad tĈ kategoriĈ osób.
Autorzy tego artykuãu wskazujĈ na specyficzne, biologiczne i psychiczne cechy staroĤci sprzyjajĈce chorobom psychicznym, gãównie depresji. Na podstawie analizy wyników badaę klinicznych opisujĈ syndrom uwarun- kowaę depresji i wskazujĈ, İe depresja w wielu przypadkach u osób w wieku 65 lat i wičcej dotyczy osób stanu wolnego, mieszkajĈcych samot- nie, korzystajĈcych z pomocy, majĈcych negatywne zdarzenia w swoim İyciu i majĈcych niski status socjoekonomiczny. PodkreĤlajĈ, İe w etiologii depresji duİe znaczenie majĈ choroby kardiologiczne i onkologiczne, rów- nieİ choroba Parkinsona i inne choroby somatyczne. To waİne informacje wzbogacajĈce wiedzč o etiologii depresji, tak czčsto pojawiajĈcej sič rów- nieİ wĤród polskich seniorów.
Autorzy zwracajĈ równieİ uwagč na zjawisko uzaleİnieę wĤród senio- rów (rzadko podejmowany problem badawczy w polskiej gerontologii) i takİe na inne problemy zwiĈzane ze staroĤciĈ, wymagajĈce bliİszego roz- poznania, w tym na specyficzne problemy weteranów wojennych oraz emi- grantów. Te problemy sĈ charakterystyczne dla krajów wielonarodowych o zróİnicowanej kulturze, zatem autorzy przedstawiajĈ wyzwania, jakie stojĈ przed pracownikami socjalnymi w obliczu tak licznych problemów starzejĈcej sič spoãecznoĤci amerykaęskiej; wyzwania, które sĈ teİ obecne w dyskursie instytucji zajmujĈcych sič ofertĈ usãugowĈ i pomocowĈ dla osób w starszym wieku.
PodsumowujĈc treĤþ niniejszego tomu zatytuãowanego Czãowiek stary w rodzinie i spoãeczeęstwie, naleİy podkreĤliþ, İe jest ona podporzĈdkowana problematyce waİnej i bardzo aktualnej z wielu powodów. Jednym z nich jest coraz bardziej kurczĈca sič oferta pomocy ze strony rodziny (na skutek wielu powodów o których piszĈ autorzy artykuãów w tym tomie), a z drugiej strony – niewydolny system pomocy i opieki medycznej oraz ograniczona dostčpnoĤþ do specjalistycznych usãug geriatrycznych. Trzeci powód, to coraz wičksze ograniczenia w peãnieniu ról rodzinnych i spoãecznych. Po- zycja czãowieka starego w rodzinie jest doĤþ silnie generowana jego pozycjĈ zawodowĈ i spoãecznĈ, a spadek tej pozycji w spoãeczeęstwie nie zawsze moİe byþ dostatecznie kompensowany poprzez role rodzinne. Jest wiele przyczyn tego stanu rzeczy. To z pewnoĤciĈ zadanie badawcze do zreali- zowania przez socjologów rodziny i socjologów staroĤci.
KoęczĈc, moİna stwierdziþ, İe niniejszy tom „Roczników Socjologii Ro- dziny” poĤwičcony w caãoĤci problematyce staroĤci jest jednoczeĤnie gão- sem w dyskusji, jak sensownie i efektywnie pomagaþ osobom w starszym wieku, a jednoczeĤnie nie ograniczaþ im prawa do samostanowienia i wol- noĤci. Czyli, jak ukãadaþ relacje mičdzypokoleniowe, aby seniorzy dobrze sič czuli zarówno w rodzinie, jak i w spoãeczeęstwie.
Anna Kotlarska-Michalska
