Autonomie & heteronomie: Integratie en verduurzaming van essentiële stromen in de gebouwde omgeving
700
0
0
Pełen tekst
(2)
(3) Duurzaamheid in de gebouwde omgeving. AUTONOMIE & HETERONOMIE Integratie en verduurzaming van essentiële stromen in de gebouwde omgeving. Proefschrift. ter verkrijging van de graad doctor aan de Technische Universiteit Delft, op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. ir. J. T. Fokkema, voorzitter van het College voor Promoties, in het openbaar te verdedigen op vrijdag 23 juni 2006 om 10.00 uur door Arjan van Timmeren bouwkundig ingenieur, geboren te Groningen.
(4) %JUQSPFGTDISJGUJTHPFEHFLFVSEEPPSEFQSPNPUPSFO 1SPGJS-$3ÚMJOH &N. 1SPGJS+,SJTUJOTTPO &N. 1SPGJS$"+%VJKWFTUFJO 4BNFOTUFMMJOHQSPNPUJFDPNNJTTJF 1SPGESJS+'PLLFNB 3FDUPS.BHOJmDVT5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU WPPS[JUUFS 1SPGJS-$3ÚMJOH FNIHM5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU QSPNPUPS 1SPGJS+,SJTUJOTTPO FNIHM5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU QSPNPUPS 1SPGJS$"+%VJKWFTUFJO 5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU QSPNPUPS 1SPGES-3FJKOEFST 6OJWFSTJUFJUWBO"NTUFSEBN 1SPGES/(3ÚMJOH FNIHM-BOECPVX6OJWFSTJUFJU8BHFOJOHFO 1SPGES+4DIPPONBO 5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU 1SPGJS#WBO3FFUI 5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU. *4#/ *4#/ 6JUHFWFSJK&CVSPO 1PTUCVT $8%FMGU JOGP!FCVSPOOM XXXFCVSPOOM (SBmTDIFWPSNHFWJOH.JMMJF5BXJM J,VOTU 0NTMBHHFCPVXTDIFUT#BVLF.VOU[ #.$PODFQUJOH 0NTMBHPOUXFSQ3VEHFS4NJUT $PQZSJHIUª"WBO5JNNFSFO "MMFSFDIUFOWPPSCFIPVEFO/JFUTVJUEF[FVJUHBWFNBHXPSEFOWFSWFFMWPVEJHE PQHFTMBHFOJOFFOHFBVUPNBUJTFFSE HFHFWFOTCFTUBOE PGPQFOCBBSHFNBBLU JOFOJHFWPSNPGPQFOJHFXJK[F IFU[JKFMFLUSPOJTDI NFDIBOJTDI EPPS GPUPLPQJFÑO PQOBNFO PGPQFOJHBOEFSFNBOJFS [POEFSWPPSBGHBBOEFTDISJGUFMJKLFUPFTUFNNJOHWBOEFSFDIUIFC CFOEF $PQZSJHIUª"WBO5JNNFSFO "MMSJHIUTSFTFSWFE/PQBSUPGUIJTQVCMJDBUJPONBZCFVTFEBOEPSSFQSPEVDFE TUPSFEJOBSFUSJFWBMTZTUFN PS USBOTNJUUFE JOBOZGPSNPSCZBOZNFBOT FMFDUSPOJD NFDIBOJDBM QIPUPDPQZJOH SFDPSEJOH PSPUIFSXJTF XJUIPVU UIFQSJPSQFSNJTTJPOJOXSJUJOHGSPNUIFQSPQSJFUPS.
(5) para Millie, Yair & Eva, Sois seres iluminados por la magia, el talento de lo bueno y la belleza... Millie, tu profesión es construir, crear un hábitat armonioso, estético y trascendente. Lo haces con todo tu alma y tu ser, en todo lo que sos. Y lo compartes... Estamos reunidos, formando la cuarta dimensión. Es equilibrio, es profundidad, es amor, es futuro....
(6)
(7) voorwoord. 4JOETEFKBSFOUBDIUJHXPSEUWFFMPOEFS[PFLHFEBBOOBBSEFJOWMPFEWBOIFUNJMJFVPQPO[F TBNFOMFWJOH FOEBONFUOBNFPQEFHFCPVXEF MFFG PNHFWJOH7FFMWBOIFUPOEFS[PFL CFQFSLU[JDIUPUEFFMBTQFDUFOUFSXJKMIFUCFMBOHSJKLTUFWPPSFFOUPFLPNTUWBOEFTBNFOMFWJOH JT EBUIFUPNFFOJOUFHSBMFQSPCMFNBUJFLHBBU"MMFFOFFOJOUFHSBMFCFOBEFSJOHLBOFFOSFÑMF PQMPTTJOHCJFEFO %JUQSPFGTDISJGUCFIBOEFMUFFOJOUFHSBMFCFOBEFSJOHWBOEFNJMJFVBTQFDUFOEJFWBOJOWMPFE [JKOPQPO[FHFCPVXEFPNHFWJOHFOEFPWFSMFWJOHTDPOEJUJFTWPPSOVFOWPPSMBUFS (F[JFOEFHFLP[FOBDIUFSHSPOEWBOEFTUVEJFFOEFNPHFMJKLIFEFOEJFWBOVJUEFPOEFS[PFLT NFUIPEPMPHJFHFDSFÑFSE[JKO XJMJLNFUOBESVLOPHXJK[FOPQIFUCFMBOHWBOIFULJF[FO WBOFFOAMFFTXJK[F0QEF[FNBOJFSJTPPLNPHFMJKLPNEFMFOWBOEFTUVEJFUFMF[FO[POEFS EFLFSOUFIPFWFONJTTFO "BOEFUPUTUBOELPNJOHWBOEJUQSPFGTDISJGUIFCCFOWFMFOCJKHFESBHFO"MMFSFFSTUEBOLJL EFQSBLUJKLCFUSPLLFOFOWBOEFSFTQFDUJFWFMJKLFEFFMPOEFS[PFLFOEJFEPPSEFMFOHUFWBO IFUQSPFGTDISJGUTPNTNBBSNBSHJOBBM[JKOPQHFOPNFO3VJHPPSE"NTUFSEBN &DVEPSQ A"MNJOEF"MNFSF A3FDZDMFTIPQ)BBSMFN A3FUPVSFUUF5ZOBBSMP A%F(SPFOF,SFFL ;PFUFSNFFS A0PTUFSIPVUNJEEFO/JKNFHFO A1PQUBIPG %FMGU A/PPSEFSFJMBOE3PUUFSEBN A%F8JKL5JMCVSHFOA-BOYNFFS$VMFNCPSH %FMFEFOWBOEFEJWFSTFCFHFMFJEJOHTFOBEWJFTDPNNJTTJFT EFEJWFSTFWBLTQFDJBMJTUFOPQ HFCJFEWBOFOFSHJFFOTBOJUBUJF0PLEFWFMFAHFXPOFHFCSVJLFST CFXPOFST CFIFFSEFSTFO HFÕOUFSFTTFFSEFOEJFJLJOEFMPPQWBOEFKBSFOWJBHFTQSFLLFO JOUFSWJFXTFOPGQSPKFDU HSPFQFOIFCNPHFOCFUSFLLFOCJKBDUVFMFFOWBBLBGXJKLFOEFÏOJOOPWBUJFWFPOUXJLLFMJOHFO .JKOEBOLWPPSEFJO[FU EFCFUSPLLFOIFJE IFUWBLNBOTDIBQFOEFCFTDIJLCBBSHFTUFMEF UJKEFOHFMFHFOIFJE*OIFUCJK[POEFSXJMJLOPH(FSEF7SJFTOPFNFOEJFWBOVJU[JKO CFUSPLLFOIFJECJKEFXJKL-BOYNFFS $VMFNCPSHFOIFU4FOUFS/PWFNPOEFS[PFLOBBSEF #JPHBTJNQMFNFOUBUJFFOJOUFHSBUJFHFIPMQFOIFFGUEFMFOWBOIFUPOEFS[PFLUFDPOUSPMFSFO FOWFSmKOFO0PL%JDL4JEMFSWPPS[JKOMFJEFOEFSPMCJKEFLXBOUJmDFSJOHFOPQMPTTFOWBO EFWFMFQSBLUJTDIFBTQFDUFOWBOEFCJPHBTJOTUBMMBUJFCJOOFOEFXJKL-BOYNFFS IFUFOFSHJF DPODFQUWBOEFXJKL FOEF#JPHBT*OTUBMMBUJF(SPFQ #*( JOIFUCJK[POEFS;FFSWFFMEBOL HBBUEBBSCJKVJUOBBSEFCFMBOHSJKLTUFQFSTPPOCJOOFOEFPOUXJLLFMJOHDRUPFUTJOHWBOEF VJULPNTUFOWBOEJUPOEFS[PFLCJOOFOEFCFMBOHSJKLTUFQSBLUJKLTUVEJFJOEJUQSPFGTDISJGU EF XJKL-BOYNFFSUF$VMFNCPSHFOIFUBDIUFSMJHHFOEFA&7"HFEBDIUFHPFE.BSMFFO,BQUFJO )BBSDPOTUBOUFCFUSPLLFOIFJECJKFOJO[FUWPPSEFXJKL-BOYNFFS IFU&7"$FOUSVNFO EBBSNFFPPLEJUPOEFS[PFL JOWPPSFOUFHFOTQPFE [JKOWBOHSPUFXBBSEF ;POEFSEFTUFVOWBOEFPSHBOJTBUJFT XBBSCJKJLXFSL[BBNCFO FOCFOHFXFFTU [PVEFOEF PQ[FUFOEFBGSPOEJOHWBOEJUCPFLOJFUNPHFMJKL[JKOHFXFFTU*LCFEBOLEBBSPNEFMFJEJOH FONFEFXFSLFSTWBO.JMJFV5FDIOJTDI0OUXFSQFO .50C JONJEEFMTPNHFEPPQUUPU $MJNBUF%FTJHO&OWJSPONFOU CJOOFOEFBGEFMJOH#PVXUFDIOPMPHJFWBOEFGBDVMUFJU #PVXLVOEF 5FDIOJTDIF6OJWFSTJUFJU%FMGU IFU%FMGUTF*OUFSGBDVMUBJSF0OEFS[PFLT $FOUSVN%VVS[BBN(FCPVXEF0NHFWJOH %*0$%(0 BMMFCFUSPLLFOFOCJKIFU POUXFSQBUFMJFSA%F&DPMPHJTDIF4UBEFOEFWFSTDIJMMFOEFNFEFXFSLFSTWBOEFBOEFSF [PHFOBBNEF.50oUBL .50B PGA4UBET0OUXFSQFO.JMJFV 40. .
(8) #JOOFOIFUEFFMPOEFS[PFLOBBSEFCPVXLVOEJHFJNQMFNFOUBUJFWBOEFDFOUSBMFTBOJUBUJF TZTUFNFO %&4") BMTPOEFSEFFMWBOIFUPOEFS[PFLA&DPOPNZ &DPMPHZBOE5FDIOPMPHZ &&5 HFMFJEWBOVJUEF8BHFOJOHFO6OJWFSTJUZBOE3FTFBSDI$FOUSF 863 JOBBOTMVJUJOH PQFFSEFSXFSLIJFSCJOOFOWBO"MFYJB-VJTJOH IFCJL1BVMEF(SBBGFO#BT)BTTFMBBSNPHFO BBOTUVSFO;FIFCCFOFFOCFMBOHSJKLEFFMWBOIFUPOEFS[PFLWFSEFSIFMQFOWFSEJFQFOFO JMMVTUSFSFO,FFTWBOEFS-JOEFOIFFGUBMTEBHFMJKLTMFJEJOHHFWFOEFFODPMMFHBWFFMCFUFLFOE WPPSIFUNPHFMJKLNBLFOWBOUJKEFOmOBODJÑOWPPSEJUPOEFS[PFLFOCPFL0PL"OEZWBO EFO%PCCFMTUFFOEJFIFUMBBUTUFTUVEJFKBBSOBHFOPFHNJKOWPMMFEJHFMJKTUBGTUVEFFSEFSTIFFGU PWFSHFOPNFOFONJK NFEF EBBSNFFSVJNUFWFSTDIBGUFWPPSEFBGSPOEJOHWBOEJUXFSL #JOOFOIFUPOEFS[PFL[JKOEJWFSTFEFFMTUVEJFTWFSXFSLUWBOBGTUVEFFSPQESBDIUFOWBO TUVEFOUFOEJFJLJOEFMPPQWBOEFBGHFMPQFOKBSFONFUQMF[JFSIFCCFHFMFJECJOOFOEJWFSTF GBDVMUFJUFOFOPOEFSXJKTJOTUFMMJOHFO&OFS[JKETIFFGUEJUCJKHFESBHFOPNTDIFSQFOCFUSPLLFO UFCMJKWFOCJKEFBDUVBMJUFJUWBOAKPOHFOXFJOJHWFSQFTUHFEBDIUFOHPFE BOEFS[JKETJTEPPS IFOCFMBOHSJKLAQSPEVDUJFXFSLVJUHFWPFSE"BOIFUFJOEFWBOIFUCPFLJTFFOMJKTUFOEBOL CFUVJHJOHPQHFOPNFO )FUVJUWPFSFOWBOFFOQSPNPUJFPOEFS[PFLJTCJKUJKEFOXJKMFFFOFFO[BBNCFTUBBO)FUJT WPPSBMEFCFXPOEFSJOHWPPSQSFTUBUJFTWBOKFNFEFNFOTFOEJFBBO[FUPNJOKFFJHFOXFSL EFOPSNTUFFETIPHFSUFTUFMMFO)FUJTEBBSCJKPONPHFMJKLPNFFOQSPNPUJFPOEFS[PFLBG UFSPOEFO[POEFSFFOHPFEFCFHFMFJEJOH"MMFSFFSTUXJMJLEBBSPNNJKOQSPNPUPSFT8JFL 3ÚMJOH +ØO,SJTUJOTTPOFO,FFT%VJKWFTUFJOCFEBOLFOWPPSIVOUPNFMP[FHFEVME JOTQJSBUJF BBOHFESBHFOWFSEJFQJOHFOWFSCSFEJOHJOEFWPSNWBODPOUBDUFO CPFLFO RVPUFT MFWFOT XJKTIFEFOFOBOFLEPUFT4QFDJBBMXJMJLEBBSCJK8JFL3ÚMJOHFO.BSJKLF%POCFEBOLFO WPPSIVOWFFMWVMEJHFHBTUWSJKIFJEFOJOUFSFTTF UJKEFOTEFWSVDIUCBSFCFTQSFLJOHFOCJKIFO UIVJT WBBLWFSHF[FMEWBOIFFSMJKLFLPċFPGFFOHPFEHMBTXJKO 7FSEFSXJMJLNJKOEBOLCFUVJHFOBBOEFNFOTFOEJFCJOOFOIFUMFFTFODPSSJHFFSUFBNUPU WFSWFMFOTUPFXFSEFOHFDPOGSPOUFFSENFUEFNJKCFLFOEFMBOHF[JOOFO WFMFCJK[JOOFO JO IFUCFHJOWBBLOPHATMBHFOPNEFBSN SFGFSFOUJFTFOXPPSEFOBMTAPQUFLFOFO AJOTUFFL APQTUBQ AEPPSPOUXJLLFMFOFO[PWFSEFS.FUOBNFXJMJLIJFSPPLNJKOWBEFSOPFNFOEJF [JKOLFOOJTFOLVOEFIJFSPNUSFOUnJOLIFFGULVOOFOEPFOMBUFOHFMEFO FOIFU/FEFSMBOET EBBSNFFMFFTCBBSEFSFOCFHSJKQFMJKLFSIFFGUIFMQFONBLFO4BNFONFUNJKONPFEFSFO[VT 4POKBIFCCFO[FNJKWFSEFSWBBLHFIPMQFOCJKBMMFSMFJ[BLFO XBBSPOEFSAHFXPPOPQB PNB FOUBOUF[JKOWPPS:BJSFO&WB+VMMJFTUFVOCMJKGUFFOGVOEBNFOU )FUBMMFSCFMBOHSJKLTUFJOIFUMFWFOFOCJKMBOH T MPQFOEFQSPKFDUFO JTEFTUFVOFOMJFGEFWBO KFBMMFSOBBTUFO.JKOATPVMNBUFFOMFWFOTQBSUOFS.JMMJF FOPO[FLJOEFSFO:BJSFO&WB IFCCFONJKNBYJNBBMHFNPUJWFFSEFOHFTUFVOE5FMLFOTPQOJFVXIFCCFO[FEBBSCJKXFFS IVOPOFJOEJHFHFEVME QPTJUJFWFFOFSHJFFOFOUIPVTJBTNFHFUPPOE FOEBUPQFMLXJMMFLFVSJH NPNFOUWBOEFEBHÏOEFOBDIU-JFWF.JMMJF[POEFSKPVHSFO[FMP[FMJFGEF DPODSFUFIVMQ JO[JDIUFOPQUJNJTNFXBTEF[FTUVEJFOPPJUBGHFSPOEFOHFXPSEFOUPUXBUIFUJT KFCFOU TBNFONFUEFLJOEFSFONJKOCFMBOHSJKLTUFJOTQJSBUJFCSPOFONPUJWBUJF-JFWF&WBJOKPVX PHFO WSPMJKLIFJEFOMFWFOTMVTU[JUEFLSBDIUWBONJKOHFMPPGJOFFOHPFEFUPFLPNTUWBOEF[F XFSFME-JFWF:BJSKPVXWJTJF DSFBUJWJUFJUFOJEFFÑOPNEBUUFSFBMJTFSFOUPOFO[JDIPOEFS NFFSJOKFVJU[POEFSMJKLIFMEFSFBOBMZTFT%BUCMFFLPOEFSBOEFSFVJUKFXJK[FPWFSXFHJOH JO IFU4QBBOT EJFJLUPU-BUJKOTFTUFMMJOHIFCWFSIFWFOA4PMVNJOVNCSBVNCSBNTVBN FGVHFSFQPUFT TUFMMJOHOS %F[FHFFGUMJDIUFOJTNFFSEBOXFSFMET%JUCFMPPGUOPHXBU. "SKBOWBO5JNNFSFO. )BBSMFN KBOVBSJ.
(9) Inhoudsopgave.
(10)
(11) Inhoudsopgave. Inhoudsopgave. Proloog. . %VVS[BNFPOUXJLLFMJOHJOQFSTQFDUJFG. . . Deel I: Introductie Hoofdstuk 1. . Probleemstelling en Methodologie . *OMFJEJOH. . . .BBUTDIBQQFMJKLFOXFUFOTDIBQQFMJKLLBEFS. . . BBOMFJEJOHPOEFS[PFL. . . XFUFOTDIBQQFMJKLLBEFSEVVS[BNFPOUXJLLFMJOHJOEJNFOTJFT. . . 0OEFS[PFLTWSBHFO. . . DPOUFYUQSPCMFFNTUFMMJOH. . . QSPCMFFNFOWSBBHTUFMMJOH. . . EPFMTUFMMJOHFOSBOEWPPSXBBSEFO. . . 0Q[FUWBOEFTUVEJF. . TUSVDUVVSCFTDISJKWJOH VJUXFSLJOHWBOEFQSPCMFFNTUFMMJOH. . NFUIPEPMPHJF. . POEFS[PFLTFOPOUXFSQDBTFT. . . -FFTXJK[FS. . Hoofdstuk 2. . Afbakening en Definiëring . *OMFJEJOH. . . %FmOJÑSJOHFONJMJFVUFDIOJTDIDPOUFYU. . . HFIBOUFFSEFEFmOJUJFT. . . NJMJFVUFDIOJTDIDPOUFYU. . . 3VJNUFMJKLFBGCBLFOJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . TDIBBMHFSFMBUFFSEFPOUXFSQDPOTFRVFOUJFT. . . "BOMFJEJOH%FFM**1SPCMFFNBOBMZTF%JBHOPTF. .
(12) Autonomie & Heteronomie. Deel II: Probleem Analyse en Diagnose Hoofdstuk 3. . Huidige Technische Infrastructuren . *OMFJEJOH. . . &OFSHJFJOGSBTUSVDUVVS. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . QSPCMFFNBOBMZTFFOFSHJFJOGSBTUSVDUVVS. . . BDUPSFOJOEFFOFSHJFLFUFO. . . FMFLUSJDJUFJUJOGSBTUSVDUVVS. . . HBTJOGSBTUSVDUVVS. . . XBSNXBUFSJOGSBTUSVDUVVS. . . 4BOJUBUJFJOGSBTUSVDUVVS. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . QSPCMFFNBOBMZTFTBOJUBUJFJOGSBTUSVDUVVS. . . BGWBMFOXBUFSHFSFMBUFFSEFBDUPSFO. . . UPFWPFSXBUFSJOGSBTUSVDUVVS. . . XBUFSBGWPFSJOGSBTUSVDUVVS. . . WBTUFBGWBMWFSXFSLJOH. . . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 4. . Aandeel Milieubelasting Technische Inrastructuren . *OMFJEJOH. . . .JMJFVCFMBTUJOHFOSVJNUFMJKLFPSEFOJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . LFV[FNJMJFVWBMJEBUJFNFUIPEF. . . CFTUBBOEFJOTUSVNFOUFOWFSEVVS[BNJOH UFDIOJTDIF JOGSBTUSVDUVSFO. . . #FQBMJOHBBOEFFMNJMJFVCFMBTUJOHIVJEJHFUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO. . . SFGFSFOUJFDBTVT0PTUFSIPVU /JKNFHFO. . . DBTVTTQFDJmFLFBMUFSOBUJFWFDPOmHVSBUJFT. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. .
(13) Inhoudsopgave. Hoofdstuk 5 Toekomstige Ontwikkelingen en Verleden. . . *OMFJEJOH. . . 5FDIOPMPHJFPOUXJLLFMJOHJOSFMBUJFUPUIFUNJMJFV. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . UFDIOPMPHJFPOUXJLLFMJOH. . . POUXFSQHFSFMBUFFSEFCFOBEFSJOHTXJK[FO EVVS[BNF UFDIOPMPHJF. . . 0OUXJLLFMJOHWBOFTTFOUJÑMFUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . IJTUPSJTDIFPOUXJLLFMJOHUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO. . . 7FSLFOOJOHUPFLPNTUJHFPOUXJLLFMJOHFOUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO. . CFHSJQTCFQBMJOH. . FOFSHJFTZTUFNFO. . TBOJUBUJFTZTUFNFO. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . BBOMFEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 6. . Centrale Technische Infrastructuren en Systemen: Heteronomie . *OMFJEJOH. . . 4DIBBMWFSHSPUJOHFOEFSPMWBOJOGSBTUSVDUVVS. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . TDIBBMWFSHSPUJOHJOSFMBUJFUPUGVOEBNFOUFMFCFIPFGUFO FONBBUTDIBQQFMJKLFEPFMTUFMMJOHFO TDIBBMWFSHSPUJOHJOSFMBUJFUPUEFFTTFOUJÑMFUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO. . . . 7PPSFOOBEFMFODFOUSBMFFOFSHJFTZTUFNFO. . . WFSEVVS[BNJOHFOUPFOBNFIFUFSPOPNJF. . . FċDJÑOUJF nFYJCJMJUFJUFOCFIFFS. . . 7PPSFOOBEFMFODFOUSBMFTBOJUBUJFTZTUFNFO. . . IZHJÑOFFOIFUFSPOPNJF. . . BGWBMXBUFSHFSFMBUFFSE. . . WBTUBGWBMHFSFMBUFFSE. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. .
(14) Autonomie & Heteronomie. Hoofdstuk 7. . Decentrale Technische Infrastructuren en Systemen: Autonomie . *OMFJEJOH. . . "GCBLFOJOHFOSFMFWBOUJFEFDFOUSBBMHFPSJÑOUFFSEFTZTUFNFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . EFDFOUSBMFFOMPLBMFFOFSHJFWPPS[JFOJOH. . . EFDFOUSBMFFOMPLBMFTBOJUBUJFWPPS[JFOJOH. . . VJUHBOHTQPTJUJFFOSFMFWBOUJFEFDFOUSBBMHFPSJÑOUFFSEFTZTUFNFO. . . 7PPSFOOBEFMFOEFDFOUSBMFFOFSHJFTZTUFNFO. . . BMHFNFFO. . . TQFDJmFLFWPPSFOOBEFMFO. . . 7PPSFOOBEFMFOEFDFOUSBMFTBOJUBUJFTZTUFNFO. . BMHFNFFO. . TQFDJmFLFWPPSFOOBEFMFOEFDFOUSBMFBGWBMXBUFSCFIBOEFMJOH. . TQFDJmFLFWPPSFOOBEFMFOEFDFOUSBMFWBTUFBGWBMWFSXFSLJOH FOJO[BNFMJOH. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL %FFM***. . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Deel III: Bestaande Concepten en Alternatieve Configuraties Hoofdstuk 8. . Autonome- en Autarkische Concepten . *OMFJEJOH. . . "VUPOPNJFFOBVUBSLJF. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . POUTUBBOFOHFCSVJLWBOIFUCFHSJQBVUBSLJF. . . SFMFWBOUFBVUBSLFMFFGHFNFFOTDIBQQFOFODPODFQUFO VJUEFIJTUPSJF. . . "VUPOPNFPGRVBTJBVUBSLFHFCPVX EFFM DPODFQUFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . &BSUITIJQT. . . ɨF"VUPOPNPVT)PVTF 4PVUIXFMM 7FSFOJHEF,POJOLSJKL. . . )FBMUIZ)PVTF1SPKFDU 0OUBSJP $BOBEB. . . ɨF4VTUBJOBCMF)PVTF 4ZEOFZ "VTUSBMJÑ. . . PWFSJHFQSPKFDUFO. .
(15) Inhoudsopgave. . "VUPOPNFPGRVBTJBVUBSLFMFFGHFNFFOTDIBQQFOFODPODFQUFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . "SDPTBOUJ "SJ[POB 7FSFOJHEF4UBUFO. . . )PDLFSUPO)PVTJOH1SPKFDU 4PVUIBNQUPO 7FSFOJHEF,POJOLSJKL. . . PWFSJHFQSPKFDUFO. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 9. . Geïntegreerde Systemen en Concepten . *OMFJEJOH. . . *OUFHSBUJFFODPODFOUSBUJFWBOGVODUJFFOEFFMTUSPNFO. . . QPMZDFOUSJTDIFPOUXJLLFMJOHBMTCBTJT. . . HFTMPUFOLSJOHMPQFOFOPWFSJHFWPPSXBBSEFOWPPSFFOTUBETFDPMPHJF. . . WFSCPOEFOXBUFS FOFSHJFFOOVUJÑOUFOLSJOHMPQFO VSCBOBHSJDVMUVSFFOQFSNBDVMUVSF. . . 7FSCPOEFOFOFSHJFTBOJUBUJFWPPS[JFOJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . XPPOXFSLDPNQMFY7BVCBO 'SFJCVSH %VJUTMBOE. . . XPPOCVVSU'MJOUFOCSFJU -àCFDL %VJUTMBOE. . . PWFSJHFQSPKFDUFO. . . (FDPNCJOFFSEFSVJNUFMJKLFDPMPHJTDIFGVODUJFT. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . #JPWBFSL ,PMEJOH %FOFNBSLFO. . . -JWJOH.BDIJOF #FE;&% -POEPO 7FSFOJHEF,POJOLSJKL. . . PWFSJHFQSPKFDUFO. . . %JTDVTTJF. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 10. . Interconnectie en Netwerk Geometrie . *OMFJEJOH. . . *OUFHSBUJFFOJOOPWBUJFCJOOFOOFUXFSLFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . JOOPWBUJFCJKDPNQMFYFTZTUFNFO. .
(16) Autonomie & Heteronomie. . JOUFHSBUJFWBOLFUFOPOEFSEFMFOCJKEFFTTFOUJÑMFOFUXFSLFO *OUFSDPOOFDUJFFOJOUFHSBUJFWBOMPLBMFDMVTUFSTCJOOFOFTTFOUJÑMFOFUXFSLFO. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . WFSCJOEJOHFOFOTUSVDUVSFOJODPNQMFYFOFUXFSLFO. . . WFSUBMJOHOFUXFSLHFPNFUSJFOBBSGZTJFLFFOTPDJBMFTUSVDUVSFO. . . OVUFOOPPE[BBLJOUFSDPOOFDUJFWBOMPLBMFDMVTUFSTCJOOFOFTTFOUJÑMFOFUXFSLFO. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 11. . Consequenties Ruimtelijke Ordening . *OMFJEJOH. . . 4UFEFMJKLFNPEFMMFOFOEFJOUFHSBUJFWBOBMUFSOBUJFWFGVODUJFT. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . IFSJOUSPEVDUJFWBOIFUTUBEBDIUFSMBOEQSJODJQFTUFEFMJKLFNPEFMMFO. . . JOWMPFEWBOUZQPMPHJFFOHSPOEHFCSVJL. . . WFSUBMJOHOBBSTUFEFOCPVXLVOEJHFUZQPMPHJF. . . CJPSFHJPOBMJUFJUFOCJPUFYUVVS. . . *OGSBTUSVDUVVSBMTJOTUSVNFOUWPPSWFSEVVS[BNJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . TUSBUFHJTDIFJOUFSBDUJFT. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVM. . Deel IV: Ontwerp Parameters & Praktische Interventie Hoofdstuk 12. . Ontwerp Condities / Criteria . *OMFJEJOH. . . .JMJFVUFDIOJTDICFPPSEFMJOHTFOFWBMVBUJFDSJUFSJBUFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVVS. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . NJOJNBMFWFSWVJMJOH. . . TMVJUFOWBO TUPG LSJOHMPQFO. . . PQUJNBMJTFSFOUPFWPFHJOHWBOHSPOETUPĊFO. . . NJOJNBBMFOFSHJFWFSCSVJLNBYJNBMFFOFSHJFQSPEVDUJF. .
(17) Inhoudsopgave. . NBYJNBMFWFJMJHIFJE HF[POEIFJETHBSBOUJFFOIZHJÑOF. . . WPPS[JFOJOHT[FLFSIFJEFODPOTJTUFOUJF. . . UPFLPNTUXBBSEFnFYJCJMJUFJUFOVOJGPSNJUFJU. . . JODBTTFSJOHTWFSNPHFO. . . 3VJNUFMJKLFCFPPSEFMJOHTFOFWBMVBUJFDSJUFSJB. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . JOQBTCBBSIFJEJOEFXPPOPNHFWJOH. . . PQUJNBMJTBUJF HSPOE PQQFSWMBLUFHFCSVJL. . . NJOJNBMJTBUJFDRPQUJNBMJTBUJFWBOIFUNBUFSJBBMHFCSVJL. . . BGTDIFSNJOHTBCPUBHFFOWBOEBMJTNF. . . UPFHBOLFMJKLIFJEBDUPSFO. . . PQUJNBMJTBUJFJO[BNFMJOHFOUSBOTQPSU. . . BBOQBTCBBSIFJEFOVJUCSFFECBBSIFJE. . . FTUIFUJTDIFLXBMJUFJU. . . $SJUFSJBWBOVJUIFUHFCSVJLFSTQFSTQFDUJFG. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . IBOEIBWJOHEBOXFMWFSIPHJOHHFCSVJLTHFNBL. . . HFFOBGCSFVLBBODPNGPSU. . . WFSHFMJKLCBSFLPTUFO. . . NBDIUJHJOH FNQPXFSNFOU POBGIBOLFMJKLIFJEWBOHFTQFDJBMJTFFSEF JOTUJUVUJFTFOWFSQMJDIUFOFUXFSLFO. . . JNBHPFOMFFTCBBSIFJEFTUIFUJTDIFLXBMJUFJUFOXBBSOFFNCBBSIFJEPQMPTTJOHFO. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 13. . Sleutelfactoren en Plan van Aanpak . *OMFJEJOH. . . 0OEFSTUFVOFOWBOWFSBOEFSJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . CFMBOHWBOBDUPSFO. . . BDUPSFOJOEFHFCPVXEFPNHFWJOH. . . 7SBBHFOBBOCPETUVSJOH. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . LXBMJUBUJFWFWFSTVTLXBOUJUBUJFWFTUVSJOHPQWSBBHFOBBOCPE. . . EJSFDUFWFSTVTJOEJSFDUFTUVSJOHPQWSBBHFOBBOCPE. . . 1BSUJDJQBUJFBMTWPPSXBBSEF. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . QBSUJDJQBUJFCJKEFSFBMJTBUJFWBOJOGSBTUSVDUVSFO. .
(18) Autonomie & Heteronomie. . QBSUJDJQBUJFFODPHOJUJFWFJOUFSBDUJFBMTWPPSXBBSEFWBO EVVS[BNFPOUXJLLFMJOH. . . WPPSCFFMEDPODFQUFOVJUEFVJUWPFSJOHTFOCFIFFSTGBTF. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 14. . Programma van Mogelijkheden . *OMFJEJOH. . . 1SPHSBNNBWBO.PHFMJKLIFEFO %FFM**. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . UFDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVSFO 1W.)PPGETUVL. . . NJMJFVCFMBTUJOH 1W.)PPGETUVL. . . UPFLPNTUQBEFO 1W.)PPGETUVL. . . IFUFSPOPNJFFODFOUSBMJTBUJF 1W.)PPGETUVL. . . BVUPOPNJFFOEFDFOUSBMJTBUJF 1W.)PPGETUVL. . . 1SPHSBNNBWBO.PHFMJKLIFEFO %FFM***. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . BVUPOPNJFFOBVUBSLJF 1W.)PPGETUVL. . . GVODUJFFOTZTUFFNJOUFHSBUJF 1W.)PPGETUVL. . . IFUFSPOPNJFFOOFUXFSLHFPNFUSJF 1W.)PPGETUVL. . . SVJNUFMJKLFPSEFOJOHFOPOUXJLLFMJOH 1W.)PPGETUVL. . . 1SPHSBNNBWBO.PHFMJKLIFEFO %FFM*7. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . POUXFSQDSJUFSJB 1W.)PPGETUVL. . . QBSUJDJQBUJFBMTWPPSXBBSEF 1W.)PPGETUVL. . . 0WFS[JDIU1W."BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . SFMBUJFTFOJOTDIBMJOHWBOEFQSPHSBNNBQVOUFO. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Hoofdstuk 15. . Casus EVA Lanxmeer, Culemborg . *OMFJEJOH. . . 1MBOWPSNJOHTQSPDFTFOEVVS[BBNIFJETTUBUVT&7"-BOYNFFS $VMFNCPSH. . . UPFMJDIUJOHPQEFXJKLFOEFPOUTUBBOTHFTDIJFEFOJT. . . IVJEJHFFOFSHJFDPODFQU XBUFSFOBGWBMCFIFFSCJOOFOEFXJKL-BOYNFFS. . . CFXPOFSTFOPWFSJHFCFUSPLLFO CFMBOHIFCCFOEF BDUPSFO. . . JOQBTTJOHPOUXJLLFMJOHTQSPDFT&7"$FOUSVN -BOYNFFS. .
(19) Inhoudsopgave. . 0OUXFSQQBSBNFUFST USBOTQPSUWBSJBOUFOFONPHFMJKLFUFDIOJFLFO. . CFHSJQTCFQBMJOH. . . USBOTQPSUWBSJBOUFO. . . NPHFMJKLF%&4"3UFDIOJFLFO. . . TZTUFFNDPOmHVSBUJFT. . . EFmOJUJFWFTZTUFFNDPOmHVSBUJFFOEJNFOTJPOFSJOHWBOTZTUFFNFO DPNQPOFOUFO WFSLFOOJOHNPHFMJKLFLOFMQVOUFONFUCFMBOHIFCCFOEFBDUPSFO. . . 6JUXFSLJOHFOJOUFHSBUJF&7"$FOUSVNFO4VTUBJOBCMF*NQMBOU. . . CFHSJQTCFQBMJOH. . . QMBOQSPDFTUXFFEFGBTF&7"$FOUSVNFO4*. . . EFmOJUJFWFTDIFUTPOUXFSQ&7"$FOUSVNFOIPUFMA%F-VDIUFOEBOT. . . TVDDFTFOGBBMGBDUPSFO. . . $PODMVTJFT"BOMFJEJOHIPPGETUVL. . . DPODMVTJFTIPPGETUVL. . . BBOMFJEJOHIPPGETUVL. . Deel V: Probleem Analyse en Diagnose Hoofdstuk 16. . Samenvatting, Conclusies en Aanbevelingen . 4BNFOWBUUJOHFOBOBMZTF. . . IFUFSPOPNJFFOAEVVS[BNFPOUXJLLFMJOH. . . IFUFSPOPNJFFOEFDFOUSBMF [FMG WPPS[JFOJOH. . . MPLBMF[FMGWPPS[JFOJOHFOBVUPOPNJF. . . BVUPOPNJFÏOIFUFSPOPNJF. . . DPOTFRVFOUJFTWPPSEFSVJNUFMJKLFPSEFOJOH. . . VJUXFSLJOHJOEFQSBLUJKL. . . WPPSCFFMEDBTVT-BOYNFFS $VMFNCPSH. . . 3FnFDUJFFOCFBOUXPPSEJOHPOEFS[PFLTWSBHFO. . . BDIUFSHSPOEWSBBHĚ. . . BDIUFSHSPOEWSBBHĚĚ. . . BDIUFSHSPOEWSBBHĚĚĚ. . . BDIUFSHSPOEWSBBHĚħ. . . BDIUFSHSPOEWSBBHħ. . . POEFS[PFLTIPPGEWSBBH. . . 4MPUDPODMVTJFT. . . "BOCFWFMJOHFO. .
(20) Autonomie & Heteronomie. Summary. . Autonomy and Heteronomy &YUFOTJWFTVNNBSZ. . Bijlagen Samenvattingen, Achtergrondstudies & Gegevens. . *. 0OUXJLLFMJOHTHFTDIJFEFOJT UFDIOJTDIF FOFSHJFJOGSBTUSVDUVVS. . **. 0OUXJLLFMJOHTHFTDIJFEFOJT UFDIOJTDIF BGWBMXBUFSJOGSBTUSVDUVVS. . ***. 5FDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVVS POEFSEFFMFOFSHJF. . *7. 5FDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVVS POEFSEFFMXBUFS. . 7. 5FDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVVS POEFSEFFMBGWBM. . 7*. %FmOJÑSJOHFOSVJNUFMJKLFBGCBLFOJOHQFSPOUXFSQFOTDIBBMOJWFBV. . 7**. "OBMZTFPQEVVS[BBNIFJEHFSJDIUFTUFEFMJKLFUZQPMPHJF. . 7***. 5SBOTQPSUWBSJBOUFO. . *9. %FDFOUSBMFTZTUFNFO PQMPTTJOHTQSJODJQFTPOEFSEFFMTBOJUBUJF. . 9. 5FDIOJTDIFJOGSBTUSVDUVVS LFUFOPOEFSEFMFO MFWFSJOHTWBSJBOUFO. . 9*. 7PSNFOWBOJOGSBTUSVDUVVS. . 9**. 4BNFOTUFMMJOHFOHSPPUUFWBOTUSPNFO. . 9***. 0OUIFċOHFOCFMFJEUCWEFDFOUSBMFFOFSHJFFOBGWBMXBUFSJOTUBMMBUJFT FOTZTUFNFO. . Referenties Bronnen en aanvullende informatie. . -JUFSBUVVSMJKTU. . 'JHVSFOMJKTU. . 1VCMJDBUJFMJKTU. . 1BSUJDJQFSFOEF(FSFMBUFFSEFPOEFS[PFLFST. . $VSSJDVMVN7JUBF. .
(21) Proloog. p.
(22) i*BNFOPVHIPGBOBSUJTU UPESBXGSFFMZVQPONZJNBHJOBUJPO *NBHJOBUJPO JT NPSF JNQPSUBOU UIBO LOPXMFEHF ,OPXMFEHFJTMJNJUFE *NBHJOBUJPOFODJSDMFTUIFXPSMEw "MCFSU&JOTUFJO.
(23) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. Proloog Duurzame ontwikkeling in perspectief *OEFUXFFEFIFMGUWBOEFFFFVXPOUXJLLFMU[JDIWBOVJUEFHF[POEIFJET[PSHFFOTUFSLF JOWMPFEPQEFTUBETPOUXJLLFMJOH%F[FJOWMPFEWBOEF[PHFOBBNEFAIZHJÑOJTUFOCFTUBBUVJU FFOMPCCZNFUBSHVNFOUFOWPPSPOEFSNFFSFFOHPFEFIVJTWFTUJOH ESJOLXBUFSWPPS[JFOJOH FOSJPMFSJOHBMTCFMBOHWPPSEFWPMLTHF[POEIFJE*OXPSEFONFUEFJOUSPEVDUJFWBOEF 8POJOHXFUJO/FEFSMBOEEF[FHF[POEIFJETBTQFDUFOWPPSIFUFFSTUHFÕOUSPEVDFFSEJOEF CPVX WPPSBMHFLPQQFMEBBOMJDIU MVDIUFOSVJNUF WFSUBBMEJONJOJNBMFFJTFOXBBSBBO XPOJOHFOEJFOFOUFWPMEPFO%F[FXFUWPSNUIFUCFHJOWBOPOUXJLLFMJOHFONFUCFUSFLLJOH UPUWFSQMJDIUFBBOTMVJUJOHWBO JOFFSTUFJOTUBOUJF ESJOLXBUFSWPPS[JFOJOHFOMBUFSXPSEFO PPLBGWBMXBUFSFOFOFSHJFBBOFFODFOUSBMF HFDPOUSPMFFSEF JOGSBTUSVDUVVSHFLPQQFME "MHFNFFOLBOHFTUFMEXPSEFOEBUEFXPOJOHFOIJFSEPPSJOEFEFDFOOJBEJFWPMHEFOTUFFET NJOEFSPOHF[POEXPSEFO<)BBT >%FDVMUVVSWBOEFAHF[POEIFJET[PSHJOEF[F QFSJPEFJTWPMHFOT7BOEFS,BNQ<>HFOFSBMJTFSFOEUFUZQFSFOBMTiNFOTFOLVOOFO HF[POEHFIPVEFOXPSEFOBMTNFO[JKO[JFLUFOLBOCFTUSJKEFOw Figuur 0.1 Preventiebeleid en gebouwde omgeving preventiebeleid. gezondheidsbescherming. ziektepreventie. voorwaarden scheppen bemiddelen pleitbezorgen. interventies op onderdelen van:. mensen. leefwijzen. gezondheidsbevordering. leefomgeving. mensen, leefwijzen en leefomgeving als systeem. &ÏOWBOEFFFSTUFJOEJDBUJFTWBOFFOWFSBOEFSFOEFIPVEJOHUFHFOPWFSHF[POEIFJETBTQFDUFO JTEFQVCMJDBUJFWBO&CFOF[FS)PXBSE<>AɨFHBSEFODJUJFTPGUPNPSSPX XBBSJOIJK FFOiHF[POETUBETMFWFOPOUXFSQU UVJOTUFEFOEJFFFOXJTTFMXFSLJOHUVTTFOTUBEFOQMBUUF MBOENPHFMJKLNPFUFONBLFO)JKXJMFSTBNFOMFWJOHTQSPDFTTFONFFTUVSFO%PPSFJHFO CFIFFSFO[FMGCFTUVVSWBOEFCFXPOFSTUFOBBO[JFOWBOIVOXPOJOHFOXPPOPNHFWJOH IPPQUIJKEFLXBMJUFJUWBOEFWFSCFUFSEFTJUVBUJFUFLVOOFOXBBSCPSHFO. Het kabinet van H. Goeman. Borgesius nam meerdere wetten aan die de verantwoordelijkheid van het openbaar bestuur benadrukten. Een van deze wetten was de woningwet.. Deze verplichtte iedere gemeente ze in financieringsmogelijkheden van met meer dan 10.000 inwoners tot (sociale) woningbouw [Risselada, het opstellen van uitbreidingsplan2002]. nen. Bovendien eiste ze kwaliteitsbewaking van de woningen en voorzag. 3.
(24) Autonomie & Heteronomie. *O&OHFMBOEFO%VJUTMBOEPOUTUBBOOBEFFFSTUF8FSFMEPPSMPH BMTSFBDUJFPQEFJOEVTUSJB MJTBUJF TUSPNJOHFOEJFUFSVHHSJKQFOPQCFXFHJOHFO[PBMTEF"SUT$SBGUT¤VJUEFWPPS HBBOEFFFVX XBBSJOHFTUSFFGEXFSEOBBSHF[POEFSMFWFOFOXPOFO)FUJTJOEF[FUJKEEBU -FCFSFDIU.JHHF©FO&SOTU.BZFFOMJOLMFHHFOUVTTFOAHF[POEFMBOECPVXFOAHF[POE CPVXFOFOXPOFO-BOH[BNFSIBOEPOUTUBBUFSFFOTUSPNJOHWBOABOEFSTCPVXFO [PBMTEF BOUSPQPTPmTDIFCFXFHJOHWBO3VEPMG4UFJOFSņ*O&VSPQBPOUTUBBUFFOTUSPNJOH CFLFOE BMTAIFU/JFVXFCPVXFOŇ"BOIBOHFSTTUSFWFOPQFFOHFIFFMBOEFSFNBOJFSOBBSHF[POE IFJEFO HFFTUFMJKLF IZHJÑOF0QIFU$*".DPOHSFTWBO NFUBMTUIFNBi%JF 8PIOVOHGàSEBT&YJTUFO[NJOJNVNwňTUFMU(SPQJVTJO[JKOWPPSESBDIUWBTUEBUEFWSBBHJT XBUIFUNJOJNVNBBOMJDIU MVDIUFOSVJNUFJT EBUEFNFOTOPEJHIFFGU<,MPPT > %BBSOBBTUPOEFSLFOU-F$PSCVTJFSʼnJO[OXFSLIFUCFMBOHWBOCFTDIBEVXJOHFOOBUVVSMJKLF WFOUJMBUJF BTQFDUFOEJFOJFUBMMFFO[JKOJOHFHFWFOEPPSFTUIFUJTDIFNPUJFWFO NBBSPPL WBOXFHFEFPOEFSLFOOJOHWBOFFOWFSCFUFSJOHWBOMFFGDPNGPSUFOBOEFSF TPDJBMF LXBMJUFJUFO)FUCFHSJQAPSEFOJOHTUBBUWPMHFOT5BWFSOF<B>DFOUSBBMCJKIFUUPU PWFSFFOTUFNNJOHMBUFOLPNFOWBOTPDJBMFŊFOUFDIOJTDIFBTQFDUFOWBOIFUCPVXFO "SDIJUFDUFO TUFEFOCPVXFSTFOQMBOPMPHFOEFOLFOJOEFKBSFOWBOEFXFEFSPQCPVX OB JOFFSTUFJOTUBOUJFBBOEFOPPE[BLFMJKLFSFBMJTBUJFWBOFFOTPDJBBMDVMUVSFMFSVJNUFMJKLF PSEFOJOH XBBSCJKWPMHFOTIFOEFBBOQBTTJOHWBOEFPNHFWJOHBBOEFWFSBOEFSEF PNTUBOEJHIFEFOJOIFUHFEJOHJT5ZQFSFOEWPPSEFVJUFFOMPQFOEFCFOBEFSJOHWBOIFU CFHSJQAPSEFOJOHWMBLOBEF5XFFEF8FSFMEPPSMPHJTEFWFSCBBTEFLJKLWBOFOLFMF WPPSBBOTUBBOEF/FEFSMBOETFBSDIJUFDUFOPQEF&OHFMTFBBOQBLŋ*O&OHFMBOEXBTIFU XFUFOTDIBQQFMJKLPOEFS[PFLPQIFUHFCJFEWBOQMBOOJOH TUFEFOCPVX CPVXUFDIOJFLFO UFDIOPMPHJFHPFEHFPSHBOJTFFSE %JUMFJEEFUPUMJKWJHFCPFLXFSLFOXBBSJOEFHSPOETMBHFO UZQPMPHJF CF[POOJOH WFSMJDIUJOH GZTJTDIF GZTJPMPHJTDIFCFHJOTFMFOFUD XFSEFOWBTUHFMFHEWPPSEFNPEFSOJTFSJOHWBOEF CPVX.FEFPOEFSJOWMPFEWBOEF"NFSJLBBOTFDVMUVVSTPDJPMPPH-FXJT.VNGPSELPFTUFS EFOWBLHFOPUFOJO/FEFSMBOEFFOCJKOBSFMJHJFVTHFXPSUFMEXBOUSPVXFOUFHFOEFVJUEF &OHFMTFHFTDISJGUFOWPPSULPNFOEFiUPUBMFNFDIBOJTFSJOHWBOEFNBUFSJÑMFPNHFWJOH FOWBO EFXPOJOHJOIFUCJK[POEFSw%FBSDIJUFDUFO TUFEFOCPVXFSTFOQMBOPMPHFOCFHJOOFO[JDI BMTATPDJBMFJOHFOJFVSTTUFFETNFFSUPFUFMFHHFOPQEFFYQMPJUBUJFWBOEFTPDJBBMDVMUVSFMF EJNFOTJFTWBOEFSVJNUF XPOJOH XJKL TUBE SFHJP &SLPNUFFOHSPPUBBOUBMUFDIOJTDIF ¤ Arts & Crafts (1874) in Engeland. ontstane beweging die het kunstambacht, dat door de opkomst van het industrieproduct in betekenis achteruit was gegaan, in ere wilde herstellen. Onder invloed van William Morris en John Ruskin en de kunstidealen van de Prerafaëlieten werd binnen deze stroming. als doel gesteld, leven en kunst bij elkaar te brengen en de verschillende takken van het handwerk, die het artistieke karakter van het binnenhuis bepalen, te stimuleren. © Leberecht Migge, Duitse wetenschapper en landschapsarchitect die in de twintiger jaren van de twintigste eeuw het belang aangaf van volkstuinen als belangrijke gebruiksfunctie van groen in de steden. Hij 4. vertaalde dit tezamen met Ernst May naar ontwerpen voor de nieuwe ‘Siedlungen’ in Frankfurt. May stelde voor om groene ruimten en educatieve en recreatieve voorzieningen op te nemen en hoog- en laagbouw te combineren, terwijl Migge net als Daniel Paul Schreber pleitte voor “Gartenkultur statt Gartenkunst”, en voor intensieve tuinbouwzones rond de steden [Tjallingii & Reh, 1989; Winblad, 2000]. ņ Rudolf Steiner [1861-1925) Oostenrijker geboren in Kroatië en grondlegger van de antroposofie. Zijn 'Goethe-studiën' hebben grote invloed gehad op de esoterische zijde van zijn denkbeelden. Na jaren leiding te hebben gegeven aan de Theosofische Vereniging zorgden. meningsverschillen er uiteindelijk voor dat Steiner in 1913 tezamen met zijn aanhangers de Anthroposophische Gesellschaft oprichtte, en werd onder leiding van Steiner gestart met een (later afgebrand en volgens zijn theorie opnieuw gebouwd) eigen centrum, genaamd 'het Goetheanum', in Dornach, Oostenrijk [Caenegem, 1979]. Ň Het Nieuwe Bouwen is een andere naam voor het Nederlands functionalisme. De stroming ontwikkelt zich gedurende de jaren twintig en bestaat uit een groep architecten die elkaar vonden o.a. rond het tijdschrift ‘De 8 en Opbouw’, waarbij de nadruk lag op de consequenties van nieuwe materialen en nieuwe.
(25) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. TQFDJBMJTUFOPQIFUHFCJFEWBOWFSLFFS FOFSHJFFODPNNVOJDBUJF FODPODSFUFWPPSTUFMMFO XPSEFOHFEBBOWPPSFFOBBOUBMOPPE[BLFMJKLFDPMMFDUJFWFWPPS[JFOJOHFO EJFWPPSEFNBTTB XPOJOHCPVXWBOEPPSTMBHHFWFOEFCFUFLFOJT[JKOŅ0QEF[FXJK[FXPSEUEFXPOJOH HFMFJEFMJKLBBOFFOUFDIOJTDIFAPSEFPOEFSXPSQFO0PLEFPNHFWJOHPOULPNUIJFSOJFU BBO BMWBMUIFUQSPDFTOBHFOPFHCVJUFOIFUCMJLWFMEWBOEFQMBOPMPHFO<5BWFSOF B> /BEF5XFFEF8FSFMEPPSMPHXPSEUNPOEJBBMHF[JFOFFOSVJNFSFJOIPVEHFHFWFOBBOIFU CFHSJQHF[POEIFJEJOXPSEUEF8FSFME(F[POEIFJE0SHBOJTBUJF ĨęĠ PQHFSJDIU (F[POEIFJEXPSEUJOOBWPMHJOHWBO"OESJKB4UBNQBS¤WPPSIFUFFSTUAQPTJUJFG HFEFmOJFFSE )FU[BMFDIUFSOPHMBOHFUJKEEVSFOWPPSEBUEF[FQPTJUJFWFCFUFLFOJTPQFSBUJPOFFMHFNBBLU XPSEU. technieken in hun ontwerpen. Met name het werk van Berlage vormt de basis van het denken vanwege zijn ideeën over normalisering en typering in de woningbouw. Uiteindelijk leidt dit tot een pleidooi voor een geïndustrialiseerde bouwproductie met als doel betaalbare woningbouw in grote hoeveelheden. Middelen van toepassing zijn veel licht (glas), beton en staal. Als ‘vaders’ van het Nieuwe Bouwen worden Brinkman, Van der Vlugt en Duiker gezien. ň In de voorbereidingen van de CIAM congressen fuseerden in 1932 de Rotterdamse groep ‘Opbouw’ en hun Amsterdamse geestverwanten ‘De 8’, met als communicatiemiddel het tijdschrift ‘De 8 en Opbouw’. In 1932 ontwikkelden zij een model voor ‘De organische woonwijk in open bebouwing’, mede als reactie op de strenge strokenbouwplannen van E.May [Risselada, 2002]. ʼn Le Corbusier (1887-1965), eigenlijk Charles Edouard Jeanneret. Frans, van origine Zwitserse architect, stedenbouwkundige, schilder en publicist. Na zijn studie wijdde hij zich in Parijs eerst voornamelijk aan de schilderkunst, met name het purisme, en richtte hij het tijdschrift 'L'Esprit Nouveau' op (1920/'25). De hierin uitgewerkte ideeën past hij in de praktijk toe bij zijn ontwerpen voor de zgn. Citrohan huizen en een aantal particuliere huizen. Later propageerde hij samen met zijn neef Pierre Jeanneret ideeën die uitgingen van een mechanisering van het leven en noemde hij het woonhuis een machine, die zo weinig mogelijk inbreuk mocht maken op de indivi-. duele vrijheid van de mens en de omringende natuur. In de periode na 1922 realiseerde hij vele grote, ook stedenbouwkundige projecten. Zijn ontwerpen voor grote wooneenheden, de Unité d'Habitacion en de plannen voor de stad Chandigarh zijn in dit kader bekend. Tevens introduceerde hij het zogenaamde modulor systeem dat uitging van de verhoudingen van het menselijk lichaam Ook zijn religieuze bouwwerk 'Notre-Dame-du Haut' in Ronchamp en het klooster ‘La Tourette’ hebben veel invloed uitgeoefend. Ŋ Sociaal is “al datgene dat voorkomt uit menselijke interactie, uit het samenleven en –verkeren van mensen [Jager, 1971]. ŋ Het idee van de ‘wijkgedachte’ was, zo constateerden architecten als Kraaijvanger, De Ranitz en Van Embden in 1946, al volledig geïntegreerd in de planologische-stedenbouwkundige praktijk, en hier en daar zelfs politiek bezien in de vorm van wijkraden. Planologen en stedenbouwers waren in Engeland tijdens de oorlog door middel van surveys, enquêtes, tentoonstellingen, boeken en pamfletten tot een werkelijke ‘dialoog’ met de bevolking gekomen [Tzonis et al., 1986]. Ņ In 1947 wordt de ‘Voorlopige Wenken en Voorschriften voor het ontwerpen van eengezinshuizen’ gepubliceerd, waarin ondermeer de keuken wordt afgepast als een ruimte om in te koken en niet om “in rond te hangen”. Tegelijkertijd wordt ook buitensporig veel aan-. dacht besteed aan de maten en locatie van de meterkast. Het ‘op maat brengen’, ofwel het streven naar een zo beknopt mogelijke kast werd ingegeven door het “de bewoners zo min mogelijk gelegenheid geven om vóór de meters stofzuigers te plaatsen of kleren te hangen” [Bouw, 1947]. In 1946 spreekt de directeur van de Rijksdienst voor het Nationaal Plan op een internationaal congres in Hastings over de ruimtelijke decentralisatie van Nederland. Hij noemt de relatief lage geboortecijfers en de hoge krankzinnigheidscijfers als een bewijs voor het sociaal ongewenst zijn van hoge bevolkingsconcentraties. Op basis hiervan komt hij, net als Van Embden in zijn studie over de Streekstad [1948], tot een negatieve beoordeling van de Randstad en tot verregaande voorstellen voor bevolkingsspreiding, o.a. met behulp van een geleide industrialisatiepolitiek [Koopmans, 1946]. Uit deze publicatie, maar zeker ook uit de publicatie van S.J. van Embden blijkt de beperkende, kleinburgerlijke angst voor grootschalige, stedelijke planning, waardoor het visioen uitmondt in de veilige ordening van de wijk. ¤ Andrija Stampar: Yugoslavische sociaal geneeskundige en tevens Minister van Volksgezondheid. Hij definieerde gezondheid als volgt: “gezondheid is niet alleen de afwezigheid van ziekte of gebrek, maar ook een situatie van fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden” [Kamp, 1990].. 5.
(26) Autonomie & Heteronomie. *OEF7FSFOJHEF4UBUFOQVCMJDFFSU'SBOL-MPZE8SJHIU©JOEFKBSFOWJKGUJH[JKOCPFLAɨF /BUVSBM)PVTF EBUHSPUFJOWMPFEIFFGUPQBSDIJUFDUFOFOEFLVOTUXFSFME *OEFKBSFO[FTUJHNBBLUEFNBTTBQSPEVDUJFJOEFCPVXFFOFOPSNFWMVDIU%PPSEF POUXJLLFMJOHWBOUFDIOPMPHJFFOEFBBOXF[JHIFJEWBOSFMBUJFGHPFELPQFFOFSHJFWFSEXJKOU EFDPODSFUFOPPE[BBLWBOAEVVS[BBNCPVXFOFOA[PSHWVMEJHCPVXFO7BOBGEFKBSFO WJKGUJH NBBSWPPSBMJOEFKBSFO[FTUJH XBOOFFSEFXPOJOHCPVXTUFFETHSPPUTDIBMJHFSXPSEU BBOHFQBLULPNFOEPPSBOEFSF NFFTUBMWFSTOFMEF CPVXNFUIPEFOFOOJFVXF DIFNJTDIF NBUFSJBMFOEFHF[POEIFJETBTQFDUFONFFSPOEFSESVLUFTUBBO<)BBT > *OEF7FSFOJHEF4UBUFOEVJLUSPOEEFUXFFEFIFMGUWBOEFKBSFO[FTUJHPOEFSMFJEJOHWBO .VNGPSEIFUSFHJPOBMJTNFBMTFFOUVTTFOGBTFWBOEF1PQVMJTUJTDIFCFXFHJOHPQ)FU OFP SFHJPOBMJTUJTDIQPQVMJTNFJTBMTBOUJNPEFSOJTUJTDIFCFXFHJOHWSJKTOFM[JKIFU LPSUTUPOEJHFFOCSFEFJOUFSOBUJPOBMFCFXFHJOH EJFTPDJBMFBSDIJUFDUVVSCJKEFUJKEQSPCFFSU UFCSFOHFOEPPSIBBSMPTUFNBLFOVJUEFEXBOHCVJTWBOVOJWFSTFMFOPSNFO<5[POJT -FGBJWSF D>%FPQMPTTJOH EJFIFUBBOSFJLUJTEFDFOUSBMJTBUJF PPLWBOIFUCFTMVJU WPSNJOHTQSPDFTCJKEFBSDIJUFDUPOJTDIFQSPEVDUJFņ*O/FEFSMBOEIFFGUEFJO HFQVCMJDFFSEF5XFFEF/PUBWPPSEF3VJNUFMJKLF0SEFOJOHFOEFJOTUFMMJOHWBOEF8FUPQ EF3VJNUFMJKLF0SEFOJOHHSPUFHFWPMHFOWPPSEFSVJNUFMJKLFPOUXJLLFMJOHFO.FUOBNFIFU TDIBBMOJWFBVWBMUPQiIFUJTFFOPSEFOJOHWBOIFUHFIFMFMBOE JOQMBBUTWBOFFOTUBEPG TUBETEFFMw<.FZFS Q>7BOBGEJUNPNFOUXPSEFOGVODUJFTFOCFTUFNNJOHFO WBTUHFMFHEFOJTBNQFSTQSBLFWBOIFUTDIFQQFOWBODPOEJUJFT HFLPQQFMEBBOEFTQFDJmFLF QMFLFJHFOLBSBLUFSJTUJFLFO *O FFOKBBSWPPSEFXFSFMEXJKEFFOFSHJFDSJTJT WFSTDIJKOUIFUSBQQPSUAɨFMJNJUTUP HSPXUI<.FBEPXT.FBEPXT >)FUCFUSFGUWFSLFOOJOHFOWBOEFA$MVCWBO3PNFŇ JO[BLFEFTJUVBUJFWBOEFNFOTIFJEJOSFMBUJFUPUEFWPPSSBBEHSPOETUPĊFOPQEF[FXFSFMEFO EFEBBSBBOHFLPQQFMEFCFQFSLJOHFO*OIFUSBQQPSUXPSEUEFEZOBNJFLWBOIFUXFSFME TZTUFFN[PBMTCFWPMLJOHTHSPFJ HSPOETUPĊFOWPPSSBEFO WPFETFMQSPEVDUJF JOEVTUSJFQSPEVDUJF FONJMJFVWFSWVJMJOHJODPNQVUFSNPEFMMFOHFTJNVMFFSEFOXPSEFOEFHSFO[FOBBOEFHSPFJ POEFS[PDIU0OEFSLFOEXPSEUEBUEFHFTUFMEFNJMJFVQSPCMFNFOEFSNBUFWFSTUSFLLFOE[JKO EBUIFUOJFUNPHFMJKLJTEF[FPQMPLBMFPGOBUJPOBMFTDIBBMBBOUFQBLLFO. © Frank Lloyd Wright is een. Amerikaanse architect (1869-1959) die voor het eerst op grote schaal en op een meeslepende manier de architectuur aanpast aan de natuurlijke omstandigheden en ecologie van het Midden-Westen van NoordAmerika: “Om te beginnen voorziet de natuur de materialen van architectonische motieven, waaruit de architectonische vormen, zoals we die nu kennen, zich hebben ontwikkeld. Alhoewel onze praktijk zich al eeuwenlang voor het merendeel van de natuur heeft afgekeerd –inspiratie zoekend in boeken en slaafs trouw blijvend aan een dode formule- is de rijkdom aan suggesties van de natuur onuitputtelijk, haar rijkdommen groter dan enig menselijk verlangen”. 6. [Wright, 1901].. van de wereldproblemen en het in brede kring aandacht vestigen op de ‘participerende-‘, ‘self-help-‘, ‘advo- ernst van de problemen, hun ondercacy-‘ of ‘onbepaalde-‘ architectuur. linge samenhang en op de noodzaak Allemaal kenmerken bekend binnen gecoördineerde maatregelen te het (kritisch) regionalisme. Het grote nemen ter verbetering van de onevenwichtige situatie [Forester, verschil is dat de ‘regio’ niet zozeer bepaald wordt door de grenzen van 1972]. ň Hier wordt gesproken van de de streek, als wel door de strikte tweede energie crisis aangezien door grenzen van ‘design’ in relatie tot bepaalde auteurs de periode voorafeen maatschappelijke groepering gaand aan het ‘kolentijdperk’ wordt [Tzonis, 1986c]. aangeduid als de eerste energiecrisis. Ň Club van Rome, een in 1968 opgerichte en in Zwitserland geregi- Als bron van kracht waren de mens, dierkracht en het gebruik van wind streerde particuliere stichting van geleerden en industriëlen (ca. 50) uit en water destijds niet langer toereiongeveer 30 landen. De voornaam- kend om de steeds verder groeiende industriële bedrijvigheid te voeden. ste doelstelling is het onderzoeken of doen onderzoeken van de kwan- Ook hout als energiebron was na titatieve en kwalitatieve samenhang grootschalige kap niet langer in. ņ Als middelen worden ingezet:.
(27) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. +VSJEJTDIHFCFVSUEJUNFUCFQFSLUTVDDFTJOEFWPSNWBONPOEJBMFNJMJFVWFSESBHFOPG NJEEFMTVJUHFHFWFOWFSLMBSJOHFOUJKEFOTJOUFSOBUJPOBMFDPOGFSFOUJFT [PBMTEFA7FSLMBSJOHWBO IFUMFFGNJMJFV< 4UPDLIPMN 6/> %F UXFFEF ňFOFSHJFDSJTJTJOWPSNUUF[BNFONFUEFTPNCFSFWPPSTQFMMJOHFOWBOEF $MVCWBO3PNFGFJUFMJKLEFCBTJTWPPSFFOPQLPNFOENJMJFVCFTFGFOWPPS[PSHFOPNXFM[JKO PQLPSUFÏOMBOHFSFUFSNJKOʼn%F[FFSIPHFPMJFQSJKTMFHUEFHSPUFPMJFBGIBOLFMJKLIFJEWBOEF FDPOPNJFCMPPU FOEJWFSTJmDBUJFWBOEFFOFSHJFCSPOOFOXPSEUFFOEPFMPQ[JDI1BTUFHFO IFUFJOEWBOEFKBSFO[FWFOUJHMFJEUHSPFJFOENJMJFVCFTFGUPUFFO PQNFFSAQBTTJFWF HFÕOUFHSFFSEFUFDIOJFLFOHFCBTFFSEFBBOQBL CFLFOEBMTIFU[PHFOBBNEFAJOUFHSBBM POUXFSQFO<,SJTUJOTTPOFUBM B> 7BOHSPUFJOWMPFEJTFFOCFMFJETEPDVNFOUVJUEBUEF$BOBEFTFNJOJTUFSWBO 7PMLTHF[POEIFJEVJUCSBDIUA"OFXQFSTQFDUJWFPOIFBMUIGPS$BOBEJBOT*OIFUJOEJU EPDVNFOUHFMBODFFSEFA)FBMUI'JFME$PODFQUXPSEUEFBBOEBDIUHFWFTUJHEPQGZTJFLFFO TPDJBMFMFWFOTPNTUBOEJHIFEFO PQMFFGXJK[FOFOPQCJPMPHJTDIF HFOFUJTDIF LFONFSLFOBMT EF[PHFOBBNEFiEFUFSNJOBOUFOwWBOHF[POEIFJE*OOBWPMHJOHWBOEJUEPDVNFOUXPSEFO EPPSEF8)0JOJUJBUJFWFOPOEFSTUFVOEPNUFXFSLFOBBOIFUTUJNVMFSFOWBOFFOHF[POEF JOUFSBDUJFUVTTFONFOTFOFOIVOPNHFWJOH XBBSCJKiEFXJTTFMXFSLJOHUVTTFONFOTFO PNHFWJOHXPSEUHF[JFOBMTFFO[FMGPSHBOJTFSFOETZTUFFNEBUWJBFFOFWPMVUJPOBJSPG HSPFJQSPDFTMFJEUUPUWFSCFUFSJOHWBOHF[POEIFJEw<,BNQ > )FUJTJOEF[FMGEFKBSFO[FWFOUJHFOUBDIUJHEBUOJFVXFTUSPNJOHFO[JDITUFSLNBLFOWPPS AHF[POECPVXFO;PWFS[FU[JDIJOEF7FSFOJHEF4UBUFOEFA4IFMUFS.PWFNFOUŊUFHFOEF HFWFTUJHEF HFÕOEVTUSJBMJTFFSEFNBBUTDIBQQJKFOWFSLPOEJHU[FBMUFSOBUJFWFMFFGXJK[FOFOEF FFSTUFWPSNFOWBO[FMGCPVXFOJOGPSNFMF TUFEFO CPVX%JUWPPSCFFMEXPSEUJO/FEFSMBOE HFWPMHEPOEFSNFFSEPPSEFWFSFOJHJOHA%FLMFJOF"BSEFŋFOIJFSVJUWPPSUHFLPNFOh%F 5XBBMG"NCBDIUFOh CFJEFOUF#PYUFM7BOVJUEFBMUFSOBUJFWF NJMJFVCFXVTUFMFFGXJK[F XPSEFOPPLJEFFÑOPWFSFDPMPHJTDICPVXFOPOUXJLLFME. voldoende mate aanwezig. Deze aldus ook wel genoemde 'eerste energiecrisis' werd ‘opgelost’ door op grote schaal steenkool als energiebron te gebruiken; een voor die tijd schijnbaar onuitputtelijke energiebron. [Verkooijen, 1996]. Er zijn al serieuze onderzoeken/publicaties naar de volgende ‘oliecrisis’, mogelijk de derde energiecrisis. De meeste onderzoeken spreken over periodes van 20 à 30 jaar dat de mogelijkheid voor praktische winning nog reëel is [Kouffeld, 1999]; volgens een ander onderzoek is dit maar 10 jaar [Kerr, 1998]. ʼn “Ontplooiing van diversiteit en creativiteit, eerlijke verdeling en eindige welvaart, verwezenlijking van zeggenschap op basis van aller inzet voor vrijheid en geluk ten behoeve van deze en nakomende generaties –. daarin vertaalt zich dat begrip welzijn” [Kraemer, 1974, p.521]. Ŋ De Shelter Movement was (is) een onderdeel van de hippiecultuur en een reactie op “burgerlijke samenzwering”. Hun belangrijkste publicatie is ‘Shelter’ [1973; reprint1997]. De beweging richtte zich op levensstijlen en op zelfbouw van woningen volgens low-tech en plaatselijke, regionale architectuur. Voorbeelden en principes vanuit de gehele wereld worden in Shelter aangedragen. ŋ De Kleine Aarde is een in Boxtel gevestigde stichting die sinds 1973 (geïnspireerd door het Rapport van Club van Rome) zoveel mogelijk mensen wil interesseren voor een duurzame levensstijl, gebaseerd op landbouwmethoden, voedingsge-. woonten en een bewuste omgang met energie en grondstoffen, waarmee het milieu ontzien wordt en ook in andere landen een duurzame ontwikkeling ondersteund wordt. Nadat de Stichting groeide (tot ca. 10.000 donateurs) is een van de grondleggers Sietz Leeflang, een groot voorvechter van kleinschaligheid, het Boxtelse centrum voor duurzame milieutechnieken ‘De twaalf ambachten’ (2000 donateurs) begonnen. Dit technisch centrum experimenteert sinds 1976 met ecologische technieken op basis van ambachtelijke aanpak (met zo eenvoudig mogelijke middelen) met als doel minder afhankelijkheid van grootschalige moderne technische systemen en het bevorderen van nieuwe kleinschalige bedrijvigheid.. 7.
(28) Autonomie & Heteronomie. %BBSCJKWFSQMBBUTU[JDIEFBMUFSOBUJFWFHFEBDIUFOBBSEFQSBLUJKLNFEFEBOL[JKEFJO PQHFSJDIUFA7FSFOJHJOHWBO*OUFHSBMF#JPMPHJTDIF"SDIJUFDUVVS 7*#" ¤Ņ FOWJBIFUCPFL A#JPMPHJTDIF"SDIJUFDUVVS<4DINJE)BBT >OBBSPOEFSXJKTJOTUFMMJOHFO *OXPSEUEFUFSNATVTUBJOBCJMJUZWPPSIFUFFSTUCFLFOEWJBIFUCPFLA#VJMEJOHB TVTUBJOBCMFTPDJFUZWBO-FTUFS#SPXO*OXPSEUWFSWPMHFOTEPPSEF$PNNJTTJF #SVOEUMBOE¤IFUCFHSJQA%VVS[BNF0OUXJLLFMJOHHFÕOUSPEVDFFSEJOIFUSBQQPSUA0VS DPNNPOGVUVSF<8$&% Q> i4VTUBJOBCMFEFWFMPQNFOUJTBQSPDFTTPGDIBOHFJOXIJDIUIFFYQMPJUBUJPOPGSFTPVSDFT UIFEJSFDUJPOPGJOWFTUNFOUT UIFPSJFOUBUJPOPGUFDIOPMPHJDBMEFWFMPQNFOUBOE JOTUJUVUJPOBMDIBOHFBSFBMMJOIBSNPOZBOEFOIBODFCPUIDVSSFOUBOEGVUVSFQPUFOUJBM UPNFFUIVNBOOFFETBOEBTQJSBUJPOTw¤¤ %JUSBQQPSUJTPQUJNJTUJTDIFSEBOIFUFFSEFSFSBQQPSUWBOEF$MVCWBO3PNFFOMFHUWPPS IFUFFSTUWFSCBOEUVTTFOBSNPFEFFONJMJFVQSPCMFNBUJFL*O/FEFSMBOEMFJEUIFU #SVOEUMBOESBQQPSUJOUPUA;PSHFOWPPSNPSHFO OBUJPOBMFNJMJFVWFSLFOOJOHFO <3*7. >%JUWPSNUEFCBTJTWPPSIFUFFSTUF/BUJPOBMF.JMJFVCFMFJETQMBO A,JF[FOPGWFSMJF[FO /.1 <.JOJTUFSJF730.>FOEFEBBSPQHFCBTFFSEFMBUFSF CFMFJETQMBOOFO/.1
(29) <> EFFOPUB3VJNUFMJKLF0SEFOJOH<.JOJTUFSJF730. > IFUFFOF1MBOWBOBBOQBL%VVS[BBN#PVXFONFUCFHFMFJEFOEFEFFMOPUBT <.JOJTUFSJF730. .JOJTUFSJF730. B> IFUA-BOHFSUFSNJKOQFSTQFDUJFG %VVS[BBN#PVXFO<.JOJTUFSJF730. C>FOEFFOPUB3VJNUFMJKLF0SEFOJOH &YUSB¤©<.JOJTUFSJF730. > *OXPSEUEPPS&ISMJDIFO4QFUI¤ņPQCBTJTWBOEFJOHFÕOUSPEVDFFSEFJEFFÑOWBO EF"NFSJLBBOTFCJPMPPHFONJMJFVEFTLVOEJHF#BSZ$PNNPOFS¤ŇEFoBMTNFUBGPPS PG EFOLNPEFM¤ňUFMF[FOGPSNVMFWPPSIFUACFSFLFOFOWBOEFOPPE[BLFMJKLFNPOEJBMFNJMJFV ESVLWFSMBHJOHPWFSFFOQFSJPEFWBOKBBSCF[JFO<&ISMJDI&ISMJDI 4QFUI $PNNPOFS > Figuur 0.2. Formule milieubelasting bepaling D = B xW x M D = milieubelasting B = bevolkingsgrootte W = welvaartsniveau M = milieu efficiency per welvaartseenheid. )FUCFHSJQNJMJFVHFCSVJLTSVJNUF¤ʼnJTHFÕOUSPEVDFFSEEPPS0QTDIPPS<>"MTNFO VJUHBBUWBOEFXFOTFMJKLIFJEWBO NPOEJBMF NBBUTDIBQQFMJKLFDPOUJOVÕUFJU EFNJMJFV HFCSVJLTSVJNUF . NPFUCFIPVEFOCMJKWFO EBONPFUFOXFWPMHFOT0QTDIPPSFO7BOEF 1MPFHFFOBBOUBMHFCSVJLTNPHFMJKLIFEFOWBOAIFUNJMJFVFOAEFOBUVVSCFTDIJLCBBS IPVEFO¤Ŋ)FUFDIUQBBS-PWJOTPOULFUFOEFUF[BNFONFU7PO8FJT[ÊDLFSBMTFFSTUFEF EJTDVTTJFPNUSFOUIFU [PHFOPFNEF GBDUPSEFOLFO EBUWPPSULPNUVJUEFNJMJFVESVL GPSNVMF;JKTUFMEFBBOEFIBOEWBOEFGPSNVMFWBO&ISMJDIFO4QFUI 'JHVVS EBUPWFS EFQFSJPEFWBOUPUEFNJMJFVESVLQFSFFOIFJEXFMWBBSUFFOWJFSEF[PVNPFUFO CFESBHFOWBOEFAIVJEJHFTJUVBUJF¤ŋ 8.
(30) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. Figuur 0.3 Milieubelasting reductie D = B xW x M. 1990. 1=1x1x1. 2040. 1/2 = 2 x 4 x M M = 1/8. 2040. 1/2 = 3 x 8 x M M = 1/50. +BOTFOFO7BO)FFM<>XBSFOEFFFSTUFOEJFLFLFOOBBSFFOQFSJPEFWBOKBBS 6JUHBOHTQVOUJTIJFSEBUNFOEFESVLPQIFUNJMJFV JO UFIPPHWJOEU%JUSFTVMUFFSU CJKIFOJOEFEPFMTUFMMJOHPNJOIFUKBBSEFESVLPQIFUNJMJFVUFIBMWFSFO%BBSCJK XPSEUVJUHFHBBOWBOWPPS[JDIUJHFTDFOBSJPT EJFBBOUPOFOEBUEFXFSFMECFWPMLJOHUPUIFU KBBS[FLFS[BMWFSEVCCFMFOEBOXFMWFSESJFWPVEJHFO©ŅFOEBUEFHFNJEEFMEFXFMWBBSU QFSQFSTPPONJOJNBBMNFUFFOGBDUPSË[BMUPFOFNFO%PPSEF[FHFHFWFOTJOEFGPSNVMF JOUFWPFSFOJTVJUUFSFLFOFOEBUEFNJMJFVCFMBTUJOHABMTFFOIFJEXFMWBBSU PGAFFOIFJE QSPEVDU PNIFUHFTUFMEFEPFMUFCFSFJLFO HFNJEEFMENFUFFOGBDUPSUPUNPFU BGOFNFO%FDPODMVTJFEBUEFNJMJFVCFMBTUJOHQFSFFOIFJEXFMWBBSUNFUFFOGBDUPSUPU OBBSCFOFEFO[BMNPFUFO IPVEUFFONJMJFVESVLSFEVDUJFJOWBOUPU+BOTFOTUFMU ¤Ņ VIBA staat voor Vereniging voor. Integrale Bio-logische Architectuur. De vereniging gaat er van uit dat de oplossingen voor actuele vraagstukken van bouwen en wonen, verstrengelde combinaties moeten zijn van zorg voor mensen, natuur en milieu. De aandacht voor de gangbare ‘duurzaam en energiezuinig bouwen’ thema’s vult de VIBA aan met gezondheids- en leefbaarheidsthema’s, richt zich op “het combineren van verschillende prestatievelden en het samenbrengen van uiteenlopende disciplines en stelt het hoge ambities via duidelijker keuzes dan de gangbare” [Viba, 2003]. ¤ Commissie Brundtland is genoemd naar haar voorzitter de Noorse premier Ero Haclen Brundtland. ¤¤ In het Nederlands vertaald: “een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien”.. ¤© De Adviesraad voor Wetenschap en Techniek stelt in 1993 voor om,. analoog aan de manier waarop de deltawerken fungeerden, namelijk als symbool voor de strijd tegen de zee, nu een deltaplan Duurzaam Nederland te maken [AWT, 1993]. ¤ņ Ehrlich & Speth (&Bary Commoner) De gebroeders Ehrlich en Ehrlich waren tezamen met Speth werkzaam op het Max Planck Institut in Duitsland en hebben de factor 20 formule in 1972 geïntroduceerd op basis van het werk van de Amerikaanse bioloog en milieudeskundige Baary Commoner ['The Poverty of Power'). De factor 20 duidt op het streven in 50 jaar twintig keer zo milieuefficiënt in de maatschappelijke behoeften te voorzien (zie h.1.1) [VROM, 1999]. ¤Ň Commoner drukte als eerste de belasting op het milieu uit in een formule. ¤ň Het denkmodel illustreert algemeen en indicatief de spanning die ten gevolge van demografische en economische ontwikkelingen kan ontstaan tussen het wenselijke en het werkelijke beslag op de milieugebruiksruimte [Teunissen, 1999]. ¤ʼn Milieugebruiksruimte wordt door. Opschoor als volgt geformuleerd: “het draagvlak dat de biosfeer de (mondiale) maatschappij biedt voor leveranties van essentiële materialen en van opvangcapaciteiten voor milieuverontreiniging” [Opschoor, 1987; 1989]. ¤Ŋ Het milieu en de natuur (de biosfeer) vervullen voor de maatschappij een aantal functies: (1) leveranties en condities ten behoeve van economische activiteiten (grondstoffen); (2) ecologische functies (temperatuur regulatie, genenbank, verdunnen en afbreken van vervuiling, etc.); (3) culturele functies (schoonheid, educatie, wetenschap) [Opschoor/Van de Ploeg, 1990; Hengeveld, 1993]. ¤ŋ De factor vier ontketende een enorme discussie. Over de ‘utopie’ dat meer consumeren en produceren (economische groei is een van de uitgangspunten van dit model) tegelijkertijd mogelijk zou zijn met minder belasten van het milieu [Von Weiszäcker, 1996]. ©Ņ Er is gekozen voor de weergave van de formule binnen de context van het jaartal van publicatie aange9.
(31) Autonomie & Heteronomie. JOEF[FMGEFQVCMJDBUJFBMTBNCJUJFOJWFBVFFONJMJFVESVLSFEVDUJFNFUFFOGBDUPSWPPS© 7PMHFOT+BOTFOFO7BO)FFM< 7FSHSBHU+BOTFO >POULPNKFOJFUBBOIFUQSBUFO PWFSUSFOECSFVLFOBMTKFEVVS[BBNIFJEOBTUSFFGU%JUJNQMJDFFSUSBEJDBMFUFDIOPMPHJTDIF JOOPWBUJFT WFSBOEFSJOHJOMFFGTUJKM DVMUVVSFOPSHBOJTBUJFFOQSPEVDUJFTUSVDUVSFO <#SBT,MBQXJKL,OPU >3FJK<>OPFNUESJFLFOOJTTZTUFNFOEJFIJFSCJKFFOSPM TQFMFOFFOTZTUFFNWBOOBUVVSXFUFOTDIBQQFMJKLFWFSLMBSJOHFO FFOTZTUFFNWBOTPDJBBM XFUFOTDIBQQFMJKLFWFSLMBSJOHFOFOFFOTZTUFFNWBOQFSTPPOMJKLFXBBSEFO%PPS+BOTFOFO 7BO)FFM< 7FSHSBHU >PPLXFMTBNFOHFWBUBMThUFDIOPMPHJFh hDVMUVVSh HFESBHFO CFIPFGUFO FOhTUSVDUVVSh JOTUJUVUJFT FDPOPNJF FUDFUFSB ©¤ %FGPSNVMFWBO&ISMJDIFO4QFUIJTÏÏOWBOEFUXFFJOUFSQSFUBUJFSJDIUJOHFOWBOEFWFFM POEFSTDISFWFOPNTDISJKWJOHWBOA%VVS[BNF0OUXJLLFMJOHWBOEF$PNNJTTJF#SVOEUMBOE $FOUSBBMLFONFSLWBOEF[FFFSTUFWJTJFJT EBUIFUVJUHBBUWBOFFOCFHSFO[JOHIFUFDPMPHJTDIF TZTUFFNTUFMUHSFO[FOBBOPOTIBOEFMFO%FWJTJFXPSEUBBOHFEVJENFUAEFFDPMPHJTDIF QPTJUJF<,PSUIBMT >)FUTUFMUEBUiEFOBUVVSPSEFMJKLFO[FMGPSHBOJTFSFOEJT EBUEF XFUFOTDIBQWBOEFFDPMPHJFPOTSJDIUMJKOFOHFFGUIPFEJF[FMGPSHBOJTBUJFWBOEFOBUVVSFSVJU [JFU FOEBUEFTBNFOMFWJOH[JDIWPMHFOTEFSJDIUMJKOFOEJFOUJOUFSJDIUFOw%FUFLPSULPNJOH WBOEF[FCFOBEFSJOHJTEBUIFUTUSFWFOOBBSEVVS[BBNIFJEXPSEUWFSBCTPMVUFFSE XBBSCJKEF HFCSVJLTSVJNUFBMTCBTJTWPPSIFUCFMFJEXPSEUHFIBOUFFSE;PMBOHIFUFDIUFSOJFUPN FUIJTDIF[BLFOHBBU[PBMTLXFTUJFTWBOMFWFOFOEPPE JTEFNBUFXBBSJOFFOOPSNPG EPFMTUFMMJOHWFSWVMELBOXPSEFOBGIBOLFMJKLWBOEFNBUFXBBSJOIFUUFOLPTUFHBBUWBO BOEFSFOPSNFOFOEPFMTUFMMJOHFOFOJTEF[FOJFUUFWFSBCTPMVUFSFOUPUIFU[FHHFOPGEF JOHSFFQEVVS[BBNPGOJFUEVVS[BBNJT#PWFOEJFOJTOJFUBMUJKEEVJEFMJKLXBUEVVS[BBNIFJE WPPSIFUIBOEFMFOJNQMJDFFSUPNEBUPOEVJEFMJKLJTIPFEFWFSTDIJMMFOEFDSJUFSJB[JDIUPU FMLBBSWFSIPVEFO "BOWBOLFMJKLSJDIUEFCPVXXFSFME[JDITMFDIUTPQIFUFOFSHJFCFXVTUCPVXFO)JFSCJK POUTUBBU[FMGTFFOBSDIJUFDUVVSTUSPNJOHBBOHFEVJENFUATPMBSBSDIJUFDUVSF1BTUFHFOIFU FJOEFWBOEFKBSFOUBDIUJHLSJKHFOPPLBOEFSFNJMJFVBTQFDUFOFFOCSFEFSFBBOQBL%FA3BBE WPPSIFU.JMJFVFO/BUVVS0OEFS[PFL©©WFSUBBMUJOCJOOFOEFEPPS#SVOEUMBOE HFLFOTDIFUTUFAEVVS[BNFPOUXJLLFMJOHOBBSiIFUQSPCFSFOFDPOPNJTDIFQSPDFTTFO[PEBOJH UFMBUFOWFSMPQFOEBUEBBSCJKFOFSHJFFOHSPOETUPĊFO XBBSPOEFSTDIPPOXBUFS [PWFFM NPHFMJKLXPSEFOHFTQBBSE BDUJFGLSJOHMPPQCFIFFSQMBBUTWJOEUFONFFSHFCSVJLHFNBBLU XPSEUWBOWFSOJFVXCBSF FOFSHJF CSPOOFO<3./0 >)FUJTFFOWPPSCFFMEWBOEF UXFFEFHSPFQJOUFSQSFUBUJFTWBOEFEFmOJUJFWBO%VVS[BNF0OUXJLLFMJOHWBOEF$PNNJTTJF #SVOEUMBOE%FOBESVLXPSEUHFMFHEPQIFUXPPSEAPOUXJLLFMJOH EBUWPMHFOTEF[FWJTJF BBOHFFGUEBUIFUOJFUHBBUPNEVJEFMJKLBBOXJKTCBSFFOOJFUUFPWFSTDISJKEFONJMJFVHSFO[FO NBBSPNFFO[PFLSJDIUJOH5SBOTJUJFNBOBHFNFOUNPFUEF[FPOUXJLLFMJOHTUVSFOOBBSFFO CFXVTUTUSFWFOOBBSEVVS[BBNIFJE%VVS[BNFPOUXJLLFMJOHXPSEUBMTFFOEZOBNJTDI QSPDFTHF[JFO BMTFFOPOCFHSFOTEQFSTQFDUJFGJOQMBBUTWBOFFOBGHFHSFOTEFHFCSVJLTSVJNUF )FUTUBBUCFLFOEBMTEFAQSPDFTPGJOUFSBDUJFCFOBEFSJOH%FVJUXFSLJOHWBOEF[FCFOBEF SJOHHBBUOJFUVJUWBOIFUNBYJNBMJTFSFOWBOIFUNJMJFVCFMBOH NBBSWBOIFUPQUJNBMJTFSFO WBOEF[FCFMBOHFOJOSFMBUJFNFUBOEFSFCFMBOHFO&SJTTQSBLFWBOFFOQSFTDSJQUJFQSPCMFFN iFSXPSEUHFFOOPSNFSJOHBBOHFHFWFO)FUFSLFOUEFWFSTDIJMMFOEFJOUFSQSFUBUJFTFO EPFMTUFMMJOHFOWBOEFCFUSPLLFOBDUPSFO FOBBOCFWFMJOHFOLVOOFOEBBSPNBMMFFOUPUTUBOE LPNFOXBOOFFSWPPSFFOWBOEFXJMMFLFVSJHFXFSLFMJKLIFJETEFmOJUJFTXPSEUHFLP[FOw<3VJT >%FJOUFSBDUJFCFOBEFSJOHJTHFCBTFFSEPQOFUXFSLUIFPSJFÑOFOLPNUWPPSUVJUPOEFS LFOOJOHWBOEFWFMFPO[FLFSIFEFOEJFBBOIFUTUSFWFOOBBSEVVS[BNFPOUXJLLFMJOHLMFWFO %FUXFFCFTDISFWFOCFOBEFSJOHFOWBOEFGBDUPSBBOQBLCJOOFOEFEPFMTUFMMJOHWBOEF $PNNJTTJFWBO#SVOEUMBOELPNFOPWFSFFONFUXBUXPSEUBBOHFEVJEBMTA[XBLLFFO 10.
(32) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. ATUFSLFEVVS[BBNIFJE)FUWFSTDIJMTQJUTU[JDIUPFPQEFWSBBHJOIPFWFSSFEVVS[BNF POUXJLLFMJOHPQCBTJTWBOOBUVVSXFUFOTDIBQQFMJKLFHSPOEFOJTWBTUUFTUFMMFOFOUF PQFSBUJPOBMJTFSFO%FATUFSLFJOUFSQSFUBUJFTUFMUEBUEJULBO UFSXJKMEFA[XBLLFJOUFSQSFUBUJF NFFOUEBUIJFSWPPSUFWFFMUFDIOJTDIFFOXFUFOTDIBQQFMJKLFPO[FLFSIFEFO[JKO©ņ *OAɨF4UBUFPGUIF8PSME©Ň<#SPXO >XPSEFOWPPSIFUFFSTUEVJEFMJKLF WFSCBOEFOBBOHFUPPOEUVTTFOEFTUPGTUSPNFOPQEFXFSFMEFOIVOEJSFDUFPGJOEJSFDUF SFMBUJFNFUEFCPVX.FOPOEFSLFOUIFUCFMBOHWBOFFOIPMJTUJTDIF NVMUJEJTDJQMJOBJSF BBOQBLWBOEFNPOEJBMFFOEBBSWBOVJUHBBOEFMPDBMFQSPCMFNFO0OEFSLFOEXPSEUEBU FWFOBMTIFUFFSEFSCFTDISFWFOQSFTDSJQUJFQSPCMFFNEPPSHFCSFLBBOEVJEFMJKLFQBSBNFUFST PNATVTUBJOBCJMJUZUFLXBOUJmDFSFO FFOCFQBBMEFWBBHIFJECFTUBBUBBOHBBOEFBMEBOOJFU OPEJHFNBBUSFHFMFO;FMGTEFmOJUJFTWBOHFSFOPNNFFSEFDPNNJTTJFT [PBMTEFQSPDFTPG JOUFSBDUJFCFOBEFSJOHWBOEFEFmOJUJFWBO#SVOEUMBOEWBOA4VTUBJOBCMFEFWFMPQNFOU[JKO iEFSNBUFPQFO EBUIFUWPPSNFOTFO JOTUFMMJOHFOFOSFHFSJOHFOFFOWPVEJHJTPN NBBUSFHFMFOEFTHFXFOTUUFWFSNJKEFOw<-FUUJOHB Q> &FOQSPCMFFNJTEBUNJMJFVCFMBOHFOFOFDPOPNJTDIFCFMBOHFOWBOGVOEBNFOUFFMBOEFSF BBSE[JKO%FNJMJFVQSPCMFNFO[JKOWBBLEJĊVVT%FQSPCMFNFOXPSEFOWFSEFFMEPWFSFFO HSPUFSHFCJFEPGBGHFXFOUFMEPQEFUPFLPNTU&DPOPNJTDIFCFMBOHFOEBBSFOUFHFO[JKONFFS HFDPODFOUSFFSE%JUJTCJKWPPSCFFMEIFUHFWBMCJKEF OVUT WPPS[JFOJOHFOEJFHFBDIUXPSEFO FFOABMHFNFFO OPPE[BLFMJKL HPFEUF[JKO [PBMTEFFOFSHJFWPPS[JFOJOH%FCBUFOLPNFO EPPSCFVSTHFOPUFFSEFQSJWBUJTFSJOHBBOCFQBBMEFBDUPSFOUPF EJFEBBSCJKNBBSCFQFSLUF JOWFTUFSJOH SJTJDPTMPQFONFUCFUSFLLJOHUPUEFLPTUFOWBOIFUQSPKFDU )FUTQFDJmFLTFDUPSBMFCFMBOHLBOTUFSLWFSTDIJMMFOWBOIFUHFMEFOEBMHFNFFOFDPOPNJTDIF CFMBOH%FFFO[JKEJHFCFMBOHFOWFSUFHFOXPPSEJHJOHLBOBMTSFNPQWFSOJFVXJOHXFSLFO /JFVXFJEFFÑOEJFOJFUHPFECJKEFIVJEJHFCFMBOHFOBBOTMVJUFO[VMMFONJOEFSTOFMTFSJFVT XPSEFOHFOPNFO zien uit recent onderzoek is gebleken dat de aanname van de wereldbevolkingsgroei en –elasticiteit sterk afhankelijk zijn van de bevolkingsomvang van het moment van de meta-analyse [Bergh, 2004]. © Als we –evenals de uitgangspunten van de commissie Brundtlandde derde wereld evenveel welvaart gunnen als ons zelf, ook wel het ‘equity principe’ genoemd, houdt dit in dat we als veranderende samenleving (incl. de bouw) het gebruik van onze welvaarts- en consumptiemiddelen tot 5% van het huidige moeten reduceren. ©¤ Het belang van de laatste twee wordt nog onvoldoende beseft: de culturele en structurele condities waaraan voldaan moet worden om de implementatie van technologische innovaties mogelijk te maken. De culturele condities komen neer op de noodzaak van een vraag voor de service waarin een technisch systeem kan voorzien. De structurele condities hebben betrekking op de socia-. le-, politieke- en financiële structuren in de maatschappij en de technologische infrastructuur. Om technologische verandering te bewerkstelligen is het noodzakelijk om de (opbouw van de) energieprijzen of de institutionele structuren in de samenleving te veranderen. Vraag blijft wat het uitgangspunt is. ©© De RMNO, de Raad voor het Milieu- en Natuur Onderzoek, is een sectorraad die de Nederlandse regering adviseert over te voeren onderzoeksbeleid op het gebied van ruimtelijke ordening, milieu, natuur en landschap. De Raad streeft naar een duurzame samenleving waarin kennisontwikkeling en kennisbenutting optimaal beantwoorden aan maatschappelijke behoeften. Daarbij wordt zo’n drie tot vijftien jaar vooruit gekeken [RMNO, 2003]. ©ņ Eén van de weinige maatregelen waarin de duurzaamheiddoelstelling wel wordt geoperationaliseerd en een verbinding wordt gelegd tussen ecologie en economie is de instelling. van de ‘Ecotax’ (officieel 'Regulerende Energie Belasting' genoemd. De Eco-tax moet een bijdrage leveren aan het terugdringen van de CO2 uitstoot, uitgedrukt in economische termen, ofwel in centen per kilowattuur (Eurocent/ KWh). De consument betaalt deze belasting voor alle vormen van elektriciteitsopwekking, maar de exploitant van duurzame energie niet [Kuik, 1998]). ©Ň 'State of the World' is een periodiek uitgevoerd onderzoek naar de kwantitatieve en kwalitatieve stand van zaken van de verschillende bronnen (grondstoffen) en putten (verontreinigingen) van de aarde. Door Nationale Overheden, V.N. instanties en anderen heeft het, bij afwezigheid van een jaarlijkse beoordeling door de Verenigde Naties, inmiddels een ‘semi-officieel’ status verkregen. In publicaties worden tevens (logische) oplossingen aangedragen [Brown, 1990 / 1995].. 11.
(33) Autonomie & Heteronomie. %JUQSPDFTJTNFEFEPPSEFHFTUBSUFQSJWBUJTFSJOHJOFOLFMFTFDUPSFOXFMBBOIFUWFSCFUFSFO )FU[PHFOBBNEFAPOEFSOFNJOHFOQSPEVDUJFQSPDFTQBSBEJHNBFOIFUANBOBHFSJBM QBSBEJHNB©ňXFSLFOOJFUNFFS<-JOEFO >FOEFQSJWBUFPSHBOJTBUJFTDR POEFSOFNJOHFO[JKO[JDI JOHFHFWFOEPPSNBSLUFJTFO DPODVSSFOUJF BDUJFGCF[JHHBBO IPVEFONFU[PHFOBBNEASFEFTJHO IFUBBOQBTTFOWBOIVOCFMBOHFOFOQMBOOFOJOFFONFFS NJMJFVWSJFOEFMJKLFSJDIUJOH©ʼn%FGFJUFMJKLCFOPEJHEFGBTFWBOASFUIJOLJOH IFU[PSHESBHFO WPPSWFSEFSFJOUFHSBUJFWBOUPFLPNTUJHFFDPOPNJTDIFFONJMJFVLVOEJHFCFMBOHFOJOIFU IFEFO©Ŋ TUBBUOPHUFWFSWBOEF[FQBSUJKFOBG7PPSBMTOPHMJKLUEJUEFUBBLWBOEFPWFSIFJE FOEFXFUFOTDIBQ©ŋ %FMBBUTUFEFDFOOJBESJOHUJOFFOHSPPUEFFMWBOEFNJMJFVQVCMJDBUJFTFFOPQLPNFOECFTFG EPPS EBUIFU NJMJFV DSFEPiɨJOLHMPCBM BDUMPDBMwCBTJTNPFU[JKOWPPSEFBBOUFESBHFO PQMPTTJOHFO.BBSEJUJTKVJTUIÏUQSPCMFFNUFOBBO[JFOWBOIFUCFXVTUNBLFOWBOEF IVJEJHFNBBUTDIBQQJK )FUCFMBOHWBOEVVS[BBNHFCSVJLFOEFSFMBUJFUVTTFOFJHFOIBOEFMFOFOHMPCBMFNJMJFV FĊFDUFOPQLPSUFFOMBOHFUFSNJKOJTWPPSWFMFONPFJMJKLJO[JDIUFMJKLUFNBLFO 7PMHFOT8JMTPO<>JTIFUCFXVTU[JKOWBOEFHF[POEIFJEWBOEFBBSEFTUFSL UPFHFOPNFO NBBSIFUUFNQPXBBSJOIBCJUBUXPSEUWFSOJFUJHEOJFUTJHOJmDBOUBGHFOPNFO i"MTWFSOJFUJHJOHWBOEFIBCJUBU [PBMTSFHFOXPVE PDFBOFO [PFUXBUFSCFLLFOTFOSJWJFSFO WFSEFSEPPSHBBUWBMUEFWPFEJOHTCPEFNXFHPOEFSEFOBUVVSMJKLFSFTFSWFTXBBSWBOEF NFOTIFJEBGIBOLFMJKLJT0GXFM EFOBUVVSMJKLFFDPOPNJFXBBSWBOEFNBSLUFDPOPNJF BGIBOLFMJKLJTXPSEUTUFFETWFSEFSWFS[XBLUw<8JMTPO 7JUPVTFLFUBM > (PVETCMPN<7SJFT(PVETCMPN C>HFFGUUXFFSFEFOFOXBBSPNNFOTFOEPPSEF JOEVTUSJBMJTBUJFIFUDPOUBDUNFUEFACJPTGFFSWFSMPSFOIFCCFOiIFU[JKOLXFTUJFTWBOUJKEFO HFME %FNFOTFO[JKO[JDIHBBOTQFDJBMJTFSFOUPUFOLFMFBDUJWJUFJUFO BOEFSFBBO BOEFSF TQFDJBMJTUFOPWFSMBUFOE XBBSEPPSXFJOJHNFOTFOPWFSCMFWFO EJFJOIVOEBHFMJKLTXFSLOPH UFNBLFOIBEEFONFUEFOBUVVS#PWFOEJFOCFUBMFOXJKFMLBBSWPPSHFMFWFSEFEJFOTUFOOJFU NFFSJOOBUVSBNBBSJOHFME(FFOXPOEFSEBUHFMEWFSEJFOFOPQHFTQBOOFOWPFUJTLPNFO UFTUBBONFUEJFOBUVVSw FJOEFDJUBBU #F[JFOUFHFOEF[FBDIUFSHSPOEXPSEUTUFFETWBLFSEF OPPE[BLFMJKLIFJEPNNFOTFONFFSJO[JDIUUFHFWFOJOEFHFWPMHFOEBOXFMCFIPFGUFOWBO FJHFOIBOEFMFOHFOPFNE*OUJKECF[JFOLBOEJUWØØSIFUIBOEFMFO[JKO FOEBBSNFF OFHBUJFWFHFWPMHFOWPPSLPNFO NBBSPPLOBIFUIBOEFMFO NJUTEFHFWPMHFOHFDPOUSPMFFSE DRCFQFSLUCMJKWFOUPUEFBBOTUJDIUFS %JUMFJEUWBBLUPUEFSPFQPNIFUIBOEFMFO JO[JDIUFMJKLUFNBLFOPQFFOTDIBBMOJWFBVEJDIUFSCJKEFNFOTFO%FWPSNHFWJOHFO BGCBLFOJOHWBOEFFDPTZTUFNFOFOFSBBOHFSFMBUFFSEFTDIBBMOJWFBVTXPSEFOWBOHSPUFS CFMBOHBMTEFPQMPTTJOHFOVJUHBBOWBOUFDIOPMPHJFPQCBTJTWBOOBUVVSMJKLF FDP TZTUFNFO <:FBOH >%FNFFTUFNFOTFO[JKO[JDIOJFUCFXVTUWBOIFUOVUWBOHPFEXFSLFOEF FDPTZTUFNFOņŅ %FIPHFWMVDIUWBOEFUFDIOPMPHJFOPPE[BBLUXFSFMEXJKEUPUWFSBOEFSJOHFOJOTUSVDUVSFO EJFEFSVJNUFMJKLFPOUXJLLFMJOHLVOOFOTUVSFO%FNFUBGPSJTDIFGPSNVMFWBO&ISMJDIFO 4QFUI HFCBTFFSEPQXFSLWBO#BSZ$PNNPOFSņ<&ISMJDI&ISMJDI NBBLUEJU EVJEFMJKL;PXFMEFGBDUPSUJKE BMTPPLEFGBDUPSFDPOPNJF[JKOWBOCFMBOHEFFOFESJOHU EFBOEFSEXJOHU%BUUJKE FDPOPNJFFOFDPMPHJFOBVXNFUFMLBBSTBNFOIBOHFO FOTPNT FMLBBSJOEFXFH[JUUFO XPSEUCJKWPPSCFFMEEVJEFMJKLWFSXPPSEEPPSFOLFMFPVEFSFFDPOPNFO BMT1FOFO(PVE[XBBSEņ¤%JF[FHHFOiBMTKFFFOHPFENJMJFVCFMFJEXJMUWPFSFO NPFUKFFFO WJTJFIFCCFOPQIFUTPPSUFDPOPNJFEBUKFXFOTUw#JKIFOSFTVMUFFSUEBUWBBLJOFFO WFSTPCFSJOHTTUSBUFHJF FOEFSPFQPNFFOLSJNQFDPOPNJF -JKOSFDIUEBBSUFHFOPWFSTUBBUEFNFOJOHWBOIFOEJF[FHHFOEBUFDPOPNJTDIFHSPFJFFO 12.
(34) Proloog. Duurzame Ontwikkeling en Perspectief. WPPSXBBSEFJTWPPSFDPMPHJTDIIBOEFMFO7PPSEF3VJNUFMJKLF0SEFOJOHJTIFUJOUFSFTTBOUPG [PXFMCJOOFOFFOLSJNQFOEFBMTFFOHSPFJFOEFFDPOPNJFOPHFFONJMJFVESVLWFSMBHJOHWBO UFONJOTUFFFOGBDUPSJTUFCFSFJLFO,XBMJUFJU FOIFUUPUVJUHBOHTQVOUOFNFOWBOEF BBOXF[JHF FDPMPHJTDIF DPOEJUJFT[JKOIJFSCJKTMFVUFMCFHSJQQFO 5FOBBO[JFOWBOLXBMJUFJUNPFUHFTUFMEXPSEFOEBUEFJOUFOUJFUPUCPVXLVOEJHFFO TUFEFOCPVXLVOEJHFLXBMJUFJUTWFSCFUFSJOHJOFFOLFONFSLJTWBOBMMFJOUFSQSFUBUJFTWBO CPVXFO.BBSBMUFWBBLXPSEUEF[FWFSUBBMEOBBSLXBMJUFJUJOEF[JOWBOEFHFMJKLIFJEFOPG FDPOPNJTDIFFOUFDIOJTDIFLXBMJUFJU,XBMJUFJUNPFUCFUSFLLJOHIFCCFOPQNFFSBTQFDUFO EBOEFHFMJKLIFJEBMMFFO#PWFOEJFOHFMEUEBUCJKCPVXFOHFUSBDIUNPFUXPSEFOEF HFCSVJLFSTJOEJWJEVFMFWSJKIFJEFOFFOIPHFCFMFWJOHTXBBSEFUFCJFEFO7PMHFOT.FMFU <>JTFFOCFMBOHSJKLEPFMWBOBSDIJUFDUVVSiEFHFCSVJLFSTPQUJNBBMUFMBUFO GVODUJPOFSFOņ©JOFFOBMTQSFUUJHUFFSWBSFOPNHFWJOH &FOHFCPVXEBU LMJNBUPMPHJTDIFPNTUBOEJHIFEFOFOPNHFWJOHTLFONFSLFOJOBBONFSLJOH HFOPNFO OJFUBMTTQBOOFOE NPPJ PGJOBOEFSFPQ[JDIUFOQSFUUJHXPSEUFSWBSFO JTHFFO EVVS[BNFBSDIJUFDUVVSw3VJNUFMJKLFLXBMJUFJUJTHFFOWBTUTUBBOECFHSJQFOJTNPFJMJKLUF EFmOJÑSFOņņ)FUCFHSJQHBBUWFSEFSEBOTFDIFUFTUIFUJTDIFBTQFDU*OEF7JFSEF/PUBPWFS EF3VJNUFMJKLF0SEFOJOH<>XPSEUUFOBBO[JFOWBOSVJNUFMJKLFLXBMJUFJUPOEFSTDIFJE HFNBBLUJOWFSTDIJMMFOEFAXBBSEFOņŇ r HFCSVJLTXBBSEFGVODUJPOBMJUFJUFOFċDJÑOUJF HFSJDIUPQCFOVUUFO POUTMVJUFO TUSVDUVSFSFO TJUVFSFO [POFSFO WFJMJHIFJE r CFMFWJOHTXBBSEFDVMUVVSFOTDIPPOIFJEņň HFSJDIUPQJOQBTTFO IFUCFWSFEJHFOWBO FNPUJPOFMFFOJOUFMMFDUVFMFCFIPFGUFOWBOEFNFOT ©ň. Het onderneming- en productieproces paradigma staat voor het beperken van ‘de omgeving’ waar men actief was voor leveranciers van grondstoffen en afnemers van producten. Genoemde paradigma bieden niet voldoende houvast aangezien ook overheid, concurrenten, consumentenorganisaties, media, milieubeweging en andere belangengroepen steeds meer invloed krijgen op het succes van de onderneming [Linden, 2003]. ©ʼn Het zogenaamde ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’. ©Ŋ Deze fase heet ook wel de fase van het 'heroverwegen' en 'het stellen van de goede vraag' [Kristinsson, 1995]. Van Koppen [1993] stelt: "Het is kennelijk niet alleen moeilijk en tijdrovend om op de juiste vraag te komen, maar veel moeilijker en tijdrovender is, het antwoord te begrijpen wanneer daarvoor oude en vertrouwde antwoorden moeten worden losgelaten. Om het antwoord te kunnen begrijpen moet je de vraag, naar het lijkt, zelf gevonden hebben". ©ŋ De fase van ‘rethinking’ vormt in. deze context, een belangrijk onderdeel van dit onderzoek. ņŅ Als mensen gevraagd wordt hoe ze van de natuur afhankelijk zijn, wordt door de meerderheid gekeken naar voedsel, vezels, geneesmiddelen en sinds kort ook genen. Bij de meeste mensen is onvoldoende bekend dat ecosystemen lucht en water reinigen, het klimaat gedeeltelijk reguleren, de grond vruchtbaar maken, in habitat voorzien en ongedierte en ziekteverwekkers beteugelen" [Lubchenco, 2002]. ņ De factor 20 formule van Ehrlich en Speth is in 1972 geïntroduceerd door de Amerikaanse bioloog en milieudeskundige Bary Commoner. De factor 20 geeft het streven aan om in 50 jaar twintig keer zo milieuefficiënt in de maatschappelijke behoeften te voorzien (zie h.1.1) [VROM, 1999]. ņ¤ Jan Pen en Alex Goudzwaard zijn met Arnold Heertje vooraanstaande Nederlandse economen die al vroeg het belang van het milieu in hun analyses hebben betrokken. ņ© Röling spreekt van het misverstand omtrent functioneel, en dat. functionalisme en ‘fabrieksbouw’ elkaar nog te vaak dekken. De koelheid die het functionalisme vervolgens verweten wordt ligt niet aan het functionalisme, maar betreft de koelheid van slechte vormgeving, slechte architectuur. “Het gebruik is nadrukkelijk niet het ‘Existenzminimum’, maar optimaal gebruik. En in anekdote: “Als Kloos –werkend bij Duiker- van hem te horen krijgt dat leidingen volgens een ander verloop er ‘mooier’ uit zouden zien, zegt hij: ‘Mooier? U bedoelt functioneler?’ ‘Dat is toch hetzelfde’, antwoord Duiker.” [Röling, 2002b, p.20; p.62]. ņņ Voor de hier aangehouden formele definiëring van ‘ruimtelijke kwaliteit’ zie de definiëring van De Voogd, in hoofdstuk 2.2.1 . ņŇ Binnen interdisciplinaire processen praten over waarden in plaats van normen (en daarmee vaak vaktermen) is vooral van nut (zo niet noodzaak) bij complexe problemen en veel onzekerheden. ‘Duurzame ontwikkeling’ is een voorbeeld van een waarde. ņň Cultuur is een deelverzameling van natuurlijke verschijnselen, als 13.
(35) Autonomie & Heteronomie. r UPFLPNTUXBBSEFEVVS[BBNIFJEFOnFYJCJMJUFJU HFSJDIUPQCMJKWFOEFUFDIOJTDIFDPOPNJTDIF FOFTUIFUJTDIFNPHFMJKLIFEFOWPPSEFSVJNUF.FUBMTUPFHFWPFHEFCBTJTXBBSEFO BMT SBOEWPPSXBBSEFO r FFOHPFEPOEFSIPVEFOPNHFWJOH r FFOTDIPPONJMJFV r FFOWFJMJHFPNHFWJOH r SVJNUFMJKLFLFV[FWSJKIFJE r SVJNUFMJKLFWFSTDIFJEFOIFJE %PPSEFHSPUFPOWSFEFPWFSEFSFTVMUBUFOWBOEF[F/PUBNFUCFUSFLLJOHUPUIFU/FEFSMBOETF TUBETFOOBUVVSMBOETDIBQSJDIUEF7JKGEF/PUB3VJNUFMJKLF0SEFOJOH<>[JDINFFSPQ EFNPHFMJKLIFEFOPNEFSVJNUFMJKLFLXBMJUFJUUFUSBOTGPSNFSFO#FMBOHSJKLJTEF DPOTUBUFSJOHEBUSVJNUFMJKLFLXBMJUFJUDPOUFYUHFCPOEFO FOEZOBNJTDIWBOLBSBLUFSJT &FOFOBOEFSJTXFFSBGIBOLFMJKLWBOQMBBUT UJKE TDIBBMOJWFBV TPDJBMFPNTUBOEJHIFEFOFO DVMUVSFMFBDIUFSHSPOE<.JOJTUFSJF730. >/BBTUEFPOEFSWFSEFMJOHWBOSVJNUFMJKLF LXBMJUFJUJOESJFXBBSEFOJOUSPEVDFFSUEFOJFVXFOPUB3VJNUFMJKLF0SEFOJOHEFAMBHFO CFOBEFSJOH EJFPOEFSTDIFJENBBLUJOESJFGZTJFLFQMBOOJOHTMBHFO UFXFUFOPOEFSHSPOE OFUXFSLFOFOPDDVQBUJFņʼn<7SJFT)FFSFNB > 3FDFOUFCFOBEFSJOHTXJK[FOJOEFSVJNUFMJKLFPSEFOJOHTQSBLUJKLIFCCFOJOWFSWPMHIJFSPQ WPPSBMCFUSFLLJOHPQIFUPNHBBONFUWFSBOEFSJOH&SJTTQSBLFWBOWFSTDIVJWJOHJO CFOBEFSJOHTXJK[F<7FSTDIVVSFO)FNFM > r WBO TUBUJTDIF PSEFOJOHOBBS EZOBNJTDIF TUVSJOH r WBOJOSJDIUJOHOBBSPOUXJLLFMJOH r WBO LXBOUJUBUJFWF QSPHSBNNBUPFEFMJOHOBBS LXBMJUBUJFWF DPOEJUJFQMBOOJOHņŊ r WBOHSPFJOBBSUSBOTGPSNBUJF FO r WBOSVJNUFMJKLQMBOOBBSPOUXFSQFOEPOEFS[PFLFOTUSBUFHJTDIFJOUFSWFOUJFT Figuur 0.5 Milieubelasting reductie . huidige claims. milieugebruiksruimte. milieuzorg . milieutechniek. . duurzame technologie. . . . jaar. %FGBDUPSUJKEEJFOUIJFSNFFJOOBVXFTBNFOIBOHHF[JFOUFXPSEFOņŋ1JSTJH<>NBBLU EBBSPNPOEFSTDIFJEUVTTFOTUBUJTDIFLXBMJUFJUFOEZOBNJTDIFLXBMJUFJUŇŅ&SCFTUBBUWPPS SVJNUFMJKLF LXBMJUFJUHFFOWBTUFNBBUTUBGPGXBBSEFSJOHTNBBU,XBMJUFJUJTUJKEŇ MPDBUJF FODVMUVVSBGIBOLFMJKL&SJTCPWFOEJFOTQSBLFWBOAWPPSXBBSEFMJKLIFJE.JMJFV[PSHJTOJFU 14.
Powiązane dokumenty
This paper presents a multidimensional examination of the infrastructural, technical/technological, operational, economic, environmental, social, and policy performance of the
T = f(Ca, Re). It is convenient to distinguish between three regions of Ca- and Re-numbers for which this relationship has been estab- lished.. This is the case for very viscous
In order to investigate the benefits of aeroelastic tailoring and morphing, this dissertation presents a dynamic aeroelastic analysis and optimisation framework suitable for the
es posible gracias al montaje espacial y temporal que también es montaje sintáctico y semántico 1. En primer lugar,.. 1) como relación contrastante de escenas, la segunda de las
Następnie dokonano komparacji wyników dwóch rankingów: rankingu uzyskanego w wyniku badania empirycznego z wykorzystaniem metod wielowy- miarowej analizy porównawczej
Wykonaj operacje zeroinserting (różne wartości), powtórzenie, decymacja i opisz co one spowodowały w widmie sygnału... Projektując układ przyjmij inne
Od roku 1949 problematyka filmowa w piśmie skupiała się głównie na akcentach polskich w filmie światowym, filmach wyprodukowanych na emigracji i w Kraju – pokazywanych w
W historii administracji wskazuje się, że podstawowym podmiotem wykonują- cym zadania bezpieczeństwa i porządku publicznego w państwie była policja, na- tomiast wraz z rozwojem
