Zastosowanie nanonośników do miejscowej aplikacji witaminy C

5 / 2017 / vol. 6

Kosmetologia Estetyczna

443

artykuł naukowy

n

Zastosowanie nanonośników do miejscowej aplikacji witaminy C

The use of nanocarriers for topical application of vitamin C

|WproWadzenie

Komórki naszej skóry są narażone na reaktywne formy tlenu produkowane pod wpływem czynni- ków egzo- i endogennych. Schemat produkcji i dzia- łania wolnych rodników przedstawiono na rysun- ku 1. Najważniejszym czynnikiem, wywołującym starzenie się skóry, jest promieniowanie UV, które bezpośrednio powoduje utlenianie DNA lub wpły- wa na tworzenie reaktywnych form tlenu RFT (re- active oxygen species). Stres oksydacyjny, będący na- stępstwem działania RFT, można niwelować przez zwiększenie poziomu przeciwutleniaczy. Na rysun- ku 2 przedstawiono podział związków o działaniu przeciwutleniającym.

Przeciwutleniacze stosowane miejscowo chronią skórę przed szkodliwym działaniem wolnych rod- ników, dlatego produkty kosmetyczne, zawierające antyoksydanty, stanowią najbardziej popularną grupę kosmetyków przeciwstarzeniowych. Jednym z silnych antyoksydantów jest witamina C (kwas L-askorbinowy). Zawartość witaminy C w skórze ule- ga obniżeniu wraz wiekiem, ale przede wszystkim

po ekspozycji na promieniowanie UV (o około 70%) i pod wpływem zanieczyszczenia powietrza (o oko- ło 55%) [1]. Niestety, niewiele spośród dostępnych na rynku preparatów zawierających kwas askorbino- wy jest miejscowo skutecznych. Głównymi przy- czynami są: niestabilność witaminy C, zbyt małe jej stężenie w preparacie i trudności związane z apli- kacją na skórę. Witamina C łatwo ulega oksydacji, zwłaszcza w warunkach tlenowych, w wysokiej temperaturze i pod wpływem światła, ulegając de- gradacji najpierw do kwasu dehydroaskorbinowego (etap odwracalny), a następnie do kwasu szczawio- wego (etap nieodwracalny) [2].

Skóra jako jeden z największych i najbardziej dostępnych organów ludzkiego ciała stanowi ła- twą i nieinwazyjną drogę dostarczania substancji czynnych, zarówno o działaniu miejscowym, jak i ogólnoustrojowym. Naskórne stosowanie leków może znacząco zmniejszyć problem skutków ubocz- nych, zwłaszcza ze strony układu pokarmowego, które często występują przy podaniu doustnych form leku. Transdermalne przenikanie substancji

Beata Sarecka-Hujar ¹ Radosław Balwierz ²

1. Zakład Technologii Postaci Leku, Katedra Farmacji Stosowanej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Kasztanowa 3 41-200 Sosnowiec T: +48 32 269 98 21 e: beatasarecka@poczta.

onet.pl

2. Wydział Ochrony Zdrowia, Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach ul. Mickiewicza 29 40-001 Katowice

»

Promieniowanie ultrafioletowe należy do głównych czynników powodujących starzenie się skóry, wpły- wa na utlenianie DNA lub na tworzenie reaktyw- nych form tlenu.

Jednym z silnych antyoksydantów jest witamina C (kwas L-askorbinowy). Niewiele spośród dostępnych na rynku preparatów zawierających kwas askorbinowy jest miejscowo skutecznych, głównie z powodu niesta- bilności witaminy C, zbyt małego jej stężenia w prepara- cie i trudności związanych z aplikacją na skórę.

Celem pracy było omówienie własności witaminy C oraz analiza dostępnych danych literaturowych do- tyczących możliwości zastosowania nanonośników lipidowych, nanoemulsji i nanocząstek polimerowych w dostarczaniu witaminy C przez skórę, a także ich wpływ na stabilność kwasu askorbinowego.

Słowa kluczowe: witamina C, miejscowa aplikacja, kosmetyki, liposomy, nanocząstki, nanonośniki, nanoemulsje

|abSTracT

Ultraviolet (UV) radiation belongs to the most impor- tant factor causing aging of the skin, affecting DNA oxidation or formation of reactive oxygen species.

Vitamin C (L-ascorbic acid) is one of the strong an- tioxidants. However, few of the commercially available formulations containing ascorbic acid are locally effec- tive, mainly due to instability of vitamin C, its low con- centration in the formulation and transdermal delivery problems (stratum corneum as a barrier).

The purpose of the study was to discuss the proper- ties of vitamin C and to analyze available literature data on the potential use of lipid nanocarriers, nanoemul- sions and polymer nanoparticles in the transdermal delivery of vitamin C, as well as their impact on stability of ascorbic acid.

Key words: Vitamin C, topical application, cosmetics, liposomes, nanoparticles, nanocarriers, nanoemulsions

otrzymano / received

14.05.2017

poprawiono / corrected

29.06.2017

zaakceptowano / accepted

10.08.2017

artykuł naukowy

n

aktywnej jest jednak ograniczone przez zewnętrzną warstwę naskórka – warstwę rogową (stratum corneum), składającą się z martwych komórek. Na przenikanie substancji czynnej do głębszych warstw skóry wpływają: jej stężenie i masa czą- steczkowa, współczynnik dyfuzji, współczynnik podziału, pH, anatomia samej warstwy rogowej, jak również interakcje mię- dzy nośnikiem a substancją czynną. Problem ograniczonego przenikania substancji przez stratum corneum można rozwią- zać wprowadzając do podłoża naskórnej formulacji substancje o specyficznych właściwościach, w tym promotory wchłania- nia, tenzydy czy kwasy organiczne, które znacząco zwiększają penetrację substancji aktywnej przez skórę [3]. Ponadto coraz częściej stosowane są mikro- i nanocząstki, w których można zamykać różnorodne substancje aktywne. Badania prowadzo- ne nad formulacjami, zawierającymi witaminę C wskazują, że dobrym nośnikiem transdermalnym mogą być nośniki zbudo- wane z lipidów (np. liposomy, nanoliposomy), nanocząstki poli- merowe lub nanoemulsje.

|WłaSności WiTaminy c i jej pochodne

Witamina C, oprócz swoich własności przeciwutleniających, wykorzystywana jest szeroko z uwagi na inne korzyści dla skóry, tj. fotoprotekcję (przeciwko promieniowaniu UVA i UVB), neokolagenezę, hamowanie melanogenezy (jest inhibitorem dwóch enzymów biorących udział w melanogenezie – tyrozy- nazy i białka związanego z tyrozynazą-2 (second tyrosinase-re- lated protein; TRP-2), a także poprawę jakości skóry w różno- rodnych chorobach zapalnych [4-6]. Witamina C bierze udział w indukcji syntezy kolagenu [7] przez uczestnictwo w hydrok- sylacji proliny. Ponadto może także hamować pigmentację skó- ry, redukując jednocześnie oznaki fotostarzenia. Witamina C odgrywa również ważną rolę w zapobieganiu niektórym cho- robom przewlekłym, w tym cukrzycy, zawałowi mięśnia serco- wego, zapaleniu skóry czy nowotworom [8]. Podana miejscowo przyspiesza gojenie się ran, poprawia również wygląd skóry

narażonej na fotostarzenie i zmniejsza zmarszczki. Naskórna aplikacja witaminy C częściowo przywraca anatomiczną struk- turę połączenia naskórek–skóra właściwa u młodych kobiet i zwiększa liczbę kapilar odżywczych blisko tkanki naskórko- wej w skórze brodawkowej kobiet po menopauzie, co sugeruje jej potencjalną rolę w procesie angiogenezy [9].

Z uwagi na niską stabilność kwasu L-askorbinowego, w prze- myśle farmaceutycznym i kosmetycznym stosowane są jego bardziej stabilne pochodne, takie jak: palmitynian askorbylu, tetraizopalmitynian askorbylu, sól sodowa fosforanu askor- bylu SAP (sodium ascorbyl phosphate) czy sól magnezowa fos- foranu askorbylu MAP (magnesium ascorbyl phosphate), które różnią się właściwościami hydrofilowymi i/lub lipofilowymi [10, 11]. Po aplikacji doustnej łatwo mogą one ulec przekształce- niu w aktywny kwas askorbinowy. Jednak miejscowe stosowa- nie tych pochodnych może nie wpływać na zwiększenie pozio- mu kwasu askorbinowego w skórze [4]. Wyniki wcześniejszych prac wskazują, że SAP i MAP charakteryzują się większą stabil- nością niż palmitynian askorbylu, dlatego są często stosowany- mi pochodnymi kwasu L-askorbinowego w produktach kosme- tycznych [10]. Sól sodowa fosforanu askorbylu ma największe możliwości spowolniania szkodliwych efektów fotouszkodze- nia skóry, chroni komórki przed wolnymi rodnikami, sprzyja powstawaniu kolagenu i wykazuje hamujący wpływ na proces powstawania melaniny [12]. Pinell i wsp. wykazali, że kwas L-askorbinowy, aby dostać się do skóry, musi być sporządzony w pH niższym niż 3,5, a maksymalne jego stężenie dla efek- tywnej absorpcji przezskórnej powinno wynosić 20%, stężenie wyższe może natomiast wywoływać podrażnienia [4].

Z uwagi więc na specyficzne własności witaminy C, opraco- wanie optymalnej formulacji do jej miejscowego podania stanowi duże wyzwanie, począwszy od zapewnienia odpowiedniego pH, stężenia (optymalnie 10-20%), a przede wszystkim stabilności.

|zaSToSoWanie nanonośniKóW lipidoWych W miejScoWej apliKacji WiTaminy c

W porównaniu z postaciami tradycyjnymi, nowoczesne posta- cie leku i kosmetyku, zapewniają zaplanowane i kontrolowa- ne uwalnianie substancji aktywnej oraz uzyskanie stężenia terapeutycznego. Liposomy – pęcherzyki otoczone jedną lub

Rys. 1. Produkcja i działanie wolnych rodników Źródło: Opracowanie własne

Produkcja wolnych rodników

Czynniki zewnętrzne:

- promieniowanie UV - palenie papierosów - zanieczyszczenie powietrza - promieniowanie jonizacyjne - ksenobiotyki Czynniki wewnętrzne:

- przeciek elektronów z kompleksów łańcucha oddechowego - reakcje autooksydacji związków

czynnych (epinefryny, hemoglobiny) - reakcje enzymatyczne - zaburzenia oddychania - stany zapalne

Anionorodnik ponadtlenkowy O2--.

Nadtlenek wodoru H2O2

Dysmutaza ponadtlenkowa

Rodnik hydroksylowy .OH

Peroksydacja lipidów Uszkodzenie białek Modyfikacja DNA: modyfikacja nukleotydów,

nieprawidłowe połączenia między łańcuchami DNA, tworzenie miejsc bezpurynowych

Uszkodzenie tkanek

Rys 2. Podział związków o działaniu przeciwutleniającym Źródło; Opracowanie własne

Przeciwutleniacze (antyoksydanty)

Przeciwutleniacze drobnocząsteczkowe (nieenzymatyczne):

1) Witaminy (A, C, E, K) 2) Polifenole:

- flawonoidy (np. kwercetyna) - izoflawonoidy (np. genisteina) - flawanony (np. hesperydyna) - katechiny

3) kofaktory antyoksydantów (koenzym Q10, glutation)

4) karotenoidy (np. likopen, luteina) 5) kofaktory enzymów przeciwutleniających

(cynk, selen) Przeciwutleniacze wielkocząsteczkowe

(enzymatyczne):

1) Dysmutaza ponadtlenkowa SOD (

Super Oxide Dismutase) 2) Katalaza

3) Ceruloplazmina 4) Reduktaza glutationowa 5) Peroksydaza glutationowa

Rys. 1 Produkcja i działanie wolnych rodników Źródło: Opracowanie własne

Rys. 2 Podział zwiazków o działaniu przeciwutleniajacym Źródło: Opracowanie własne

artykuł naukowy

n

kilkoma warstwami podwójnej błony lipidowej z hydrofilowym rdzeniem, są powszechnie stosowanym nośnikiem zwiększają- cym biodostępność substancji czynnych [13, 14]. Liczne badania dotyczące aplikacji liposomalnych form substancji aktywnych na skórę potwierdzają zalety tego typu podania. Zalicza się do nich m.in.: łatwiejszą penetrację substancji czynnej w kolej- nych warstwach naskórka, wydłużone jej działanie, możliwość umieszczania w liposomach związków o charakterze hydro-, lipo- lub amfifilowym, izolację substancji czynnej we wnętrzu liposomów (zwiększa to trwałość preparatu), minimalizację efek- tów ubocznych, a także możliwość zastosowania terapii celowa- nej. Substancje stosowane w kosmetykach, przez zamknięcie w liposomach, są też chronione przed czynnikami zewnętrz- nymi i mogą być w sposób niezmieniony wprowadzone w głąb skóry. Wyniki wcześniejszych badań wskazują na dużą efek- tywność liposomów zarówno w przenikaniu witaminy C przez naskórek, jak i jej dotarciu do skóry właściwej. Liposomy zawarte w formulacjach stosowanych miejscowo, po przedostaniu się do warstwy rogowej naskórka, uwalniają zamknięte w nich sub- stancje czynne do przestrzeni międzykomórkowej. W kolejnych warstwach naskórka może zachodzić kilka rodzajów interakcji między liposomami a komórkami, w tym endocytoza, adsorpcja, wymiana lipidów, fuzja, a także mechanizm contact-release, po- legający na uwolnieniu substancji czynnej z liposomu w wyniku wzrostu rozpuszczalności otoczki liposomu [15]. Po osiągnięciu skóry właściwej dyfuzja liposomów ulega jednak zmniejszeniu, ze względu na wyższą hydrofilowość tego środowiska i enzyma- tyczną degradację składników liposomów [16]. Serrano i wsp. za- obserwowali, że dla liposomów zawierających askorbinian sodu współczynnik przepuszczalności (permeability coefficient) przez skórę był znacząco wyższy niż dla roztworu askorbinianu [16].

Na proces wnikania nośników lipidowych w głąb tkanki skórnej wpływ mają również składniki je budujące. Istotne znaczenie może mieć m.in. domieszkowanie liposomów związkami, które w zetknięciu z błonami komórek naskórka mogą powodować ich upłynnienie i w konsekwencji łatwiejsze przenikanie substancji czynnej, enkapsulowanej we wnętrzu pęcherzyka [17]. Ponadto wykazano, że otoczkowanie liposomów zawierających witami- nę C pektynami znacząco poprawia przezskórną ich penetrację w porównaniu z liposomami bez otoczki [18].

W badaniach Foco i wsp. SAP również wykazywał lepsze przenikanie przez naskórek z postaci liposomalnej niż z roz- tworu wodnego [12]. Z kolei w innych badaniach palmitynian askorbylu kapsułkowano w liposomach, które następnie dys- pergowano w hydrożelowej matrycy poloksameru [19]. Autorzy, w celu poprawy przenikania palmitynianu przez skórę, zasto- sowali prąd elektryczny. Wspomaganie prądem elektrycznym w takich zabiegach, jak jontoforeza i elektroporacja, pozwala na przezwyciężenie niskiej penetracji substancji aktywnych przez stratum corneum [20]. Lee i wsp. uzyskali wielowarstwowe lipo- somy obojętne o wielkości do 1000 nm i liposomy naładowane ujemnie o wielkości 600-700 nm [19]. W badaniu pasywnego transportu, ilości palmitynianu askorbylu, przenikające przez

skórę z badanych lipożeli, były wyższe niż z kontrolnego hy- drożelu, zawierającego Transcutol^® do zwiększania rozpusz- czania palmitynianu askorbylu. Po zastosowaniu stałego prądu katodalnego przenikanie przez skórę palmitynianu askorbylu znacznie wzrastało w porównaniu z wartościami uzyskanymi podczas przenikania pasywnego i dodatkowo wraz ze wzro- stem ilości ładunków ujemnych na powierzchni liposomów [19].

Z uwagi na to, że liposomy mogą osiągać wielkości nawet do kilku mikrometrów, z grupy tej wyodrębniono grupę na- noliposomów, których wielkość nie przekracza 200 nm [21].

Nanoliposomy ze względu na swe rozmiary zapewniają więk- szą powierzchnię uwalniania zamkniętych w nich substancji aktywnych niż liposomy. W badaniach Yang i wsp. [22] zade- monstrowano lepszą stabilność nanoliposomów z witaminą C, przechowywanych w temp. 37°C przez 24 h i w temp. 4°C przez 60 dni, a także przedłużone uwalnianie kwasu askorbi- nowego oraz wyższą szybkość penetracji skóry w porównaniu z liposomami, zawierającymi witaminę C. Z kolei nanoliposomy z witaminą C otoczkowane chitosanem były stabilne podczas 15-tygodniowego przechowywania i wykazano, że ponad 85%

zamkniętej w nich witaminy C nie uległa utlenieniu [23].

Gopinath i wsp. analizowali aspasomy, powstałe z połączenia palmitynianu askorbylu z cholesterolem i ujemnie naładowanym lipidem (fosforan dicetylu) [24]. W przestrzeni wodnej aspaso- mów zamykano następnie wodny roztwór azydotymidyny (AZT).

Przenikanie aspasomalnego AZT było znacznie wyższe niż wod- nej dyspersji palmitynianu askorbylu z AZT i roztworu AZT [24].

Do nanocząstek lipidowych, które mogą być doskonałymi nośnikami substancji czynnych, zalicza się również stałe nano- cząstki lipidowe SLN (solid lipid nanoparticles) i nanostrukturalne nośniki lipidowe NLC (nanostructured lipid carriers). SLN przypo- minają w budowie emulsję typu o/w, w której płynny lipid za- stąpiono lipidem stałym, natomiast w NLC matrycę mogą two- rzyć zarówno stałe, jak i ciekłe lipidy. Zdolność nawilżania skóry przez palmitynian askorbylu analizowana była po zamknięciu go w SLN i NLC włączonych następnie do hydrożelu. Zarówno SLN, jak i NLC w aplikacji miejscowej dają efekt okluzji, ale włą- czenie do nich palmitynianu askorbylu daje lepsze efekty na- wilżenia dla obu rodzajów nośników w porównaniu z grupami placebo. Ponadto SLN i NLC zwiększają penetrację palmitynianu askorbylu przez skórę ludzką w porównaniu z nanoemulsją [25].

|zaSToSoWanie nanocząSTeK polimeroWych do miejScoWej apliKacji WiTaminy c

Nanonośniki substancji aktywnych mogą być również wytwo- rzone na bazie matrycy polimerowej. Stosuje się wówczas polime- ry pochodzenia naturalnego (białkowe: albuminy, kolagen, żelaty- na; polisacharydowe: chitozan, alginiany, kwas hialuronowy) oraz polimery syntetyczne, w tym m.in. polimery kwasu mlekowego, polimery kwasu glikolowego i kopolimery kwasu mlekowego i gli- kolowego PLGA poly(lactic-co-glycolicacid), polifosforany, hydrok- syetyloceluloza i inne. Nośniki polimerowe mogą występować m.in. w formie nanokryształów, nanosfer czy nanokapsułek.

artykuł naukowy

n

Potencjalnymi nośnikami witaminy C do stosowania miej- scowego mogą być nanokryształy celulozy i chitozanu (kom- pleksy CNCS/VC) [26]. Kompleksy takie wykazywały prze- dłużone uwalnianie kwasu askorbinowego, nawet do 20 dni.

Charakteryzowała je również większa stabilność witaminy C w porównaniu z jej wodnym roztworem. Z kolei w badaniach Duarah i wsp. w nanocząstkach etylocelulozowych zamknięto witaminę C, a następnie całość włączono do żelu hydroksypro- pylometylocelulozowego [27]. W badaniu in vitro zaobserwo- wano przedłużone uwalnianie witaminy C w ciągu 8 godzin.

W badaniu przenikania przez skórę ex vivo określano ilość substancji zatrzymywanej i uwalnianej przez skórę, a otrzy- mane wyniki sugerują, że taka formulacja witaminy C może być przydatna w leczeniu hiperpigmentacji [27].

W innych badaniach sprawdzano natomiast wpływ połą- czenia nanocząstek srebra (AgNpPGA) i kwasu askorbinowego w postaci liofilizowanych nanosfer utworzonych z PLGA na produkcję nadtlenku w ludzkich komórkach śródbłonka żyły pępowinowej in vitro oraz aktywność przeciwbakteryjną [28].

Otrzymane nanosfery wykazały lepszą i przedłużoną aktyw- ność przeciwbakteryjną. Na podstawie zmniejszonego poziomu nadtlenków w ludzkich komórkach śródbłonka żyły pępowi- nowej stwierdzono, że nanosfery mają zdolność dostarczania witaminy C do komórek i mogą mieć potencjał terapeutyczny w zapobieganiu stresowi oksydacyjnemu.

|zaSToSoWanie nanoemulSji do miejScoWej apliKacji WiTaminy c

Nanoemulsje (emulsje submikronowe) są to jednofazowe i termo- dynamicznie stabilne systemy izotropowe, które składają się ze zemulgowanych cząstek oleju, wody, surfaktantów i ko-surfaktan- tów. Nanoemulsje stosowane są jako nośniki substancji czynnych w leczeniu wielu chorób, ale także w kosmetykach. Kropelka nano- emulsji charakteryzuje się średnicą od 20 nm do 500 nm, zwykle jednak jest to wielkość od 100 nm do 500 nm [29, 30]. Poza wielko- ścią istotnymi parametrami cząstek nanoemulsji są: potencjał zeta, lepkość oraz morfologia. Rdzeń cząstki nanoemulsji stanowi olej lub woda (emulsje o/w lub w/o, odpowiednio). Przy ustalaniu składu nanoemulsji należy odpowiednio dobrać środki powierzchniowo czynne, ze względu na ryzyko ewentualnych skutków ubocznych, jeśli są one stosowane w wysokich stężeniach. Do zalet tej formu- lacji należą m.in. możliwość zwiększenia dawki, rozpuszczalności i biodostępności substancji czynnej, a także jej ochrona przed de- gradacją enzymatyczną [31]. Do wad należy z kolei ograniczona stabilność, która sprawia, że nanoemulsję należy przygotowywać bezpośrednio przed użyciem. Do wytworzenia nanoemulsji można stosować wiele metod, w tym metody niskiej energii (samoemulgo- wania, metody przemiany fazowej i metody temperaturozależnej przemiany fazowej) lub metody wysokiej energii (wysokociśnienio- wa homogenizacja i emulgowanie ultradźwiękowe) [32].

W badaniu Leny i wsp. witaminę C w postaci MAP wprowa- dzono w różnych stężeniach (3%, 6% i 10%) do stabilnej nano- emulsji i kremu [33]. Preparaty stosowano dwa razy dziennie

przez 12 tygodni na skórę dłoni 12 wolontariuszy, mierząc m.in.

nawilżenie i porowatość skóry. Nanoemulsja w spreju, zawie- rająca 10% witaminę C, znacząco zwiększała nawilżenie i gład- kość skóry oraz zmniejszała przebarwienia. Ponadto wykazy- wała lepszą aktywność przeciwstarzeniową w porównaniu do 10% witaminy C wprowadzonej do kremu.

Grabnar i wsp. porównywali stabilność palmitynianu askorbylu w nanoemulsjach oraz cząstkach SLN i cząstkach NLC o różnym składzie i przechowywanych w różnych warunkach [34]. Wyka- zano, że stabilność palmitynianu askorbylu nie zależy od rodzaju formulacji, w której jest zamknięty, natomiast od odpowiedniego stężenia i typu zastosowanych lipidów oraz warunków przecho- wywania. Wyższe stężenia lipidów i obecność uwodornionego fosfolipidu w dyspersjach zapewniały lepszą ochronę palmitynia- nu askorbylu. Po miesiącu przechowywania, w preparacie o za- wartości 10% lipidów, aż 85% palmitynianu askorbylu nie uległo degradacji. Z kolei w badaniach Sintov i Levy zademonstrowano, że sól magnezowa fosforanu askorbylu słabo przenikała do skóry świnek morskich ze szkorbutem z 1% roztworu [35]. Natomiast po zastosowaniu nanoemulsji, również zawierającej 1% MAP, zaob- serwowano znacznie większe przenikanie MAP do skóry. Rów- nocześnie, porównując biotransformację w aktywną witaminę C, to była ona dziesięciokrotnie większa w miejscu stosowania nano- emulsji niż po aplikacji roztworu wodnego [35].

|podSumoWanie

O właściwościach preparatu kosmetycznego decyduje zawar- tość składników aktywnych, a  także możliwość jego jak naj- skuteczniejszego wykorzystania. Kosmetyk jest tym bardziej skuteczny, im więcej składników aktywnych pokona barierę warstwy rogowej naskórka, docierając do skóry właściwej [36].

Dlatego współcześnie poszukuje się optymalnych możliwości transportu substancji czynnych w głębsze warstwy skóry. Na- notechnologia pozwala na wytworzenie nośników, które są coraz częściej stosowane w kosmetologii z uwagi na to, że są strukturami biozgodnymi, biodegradowalnymi i biokompaty- bilnymi ze składnikami błon biologicznych. Jak wskazuje prze- gląd danych literaturowych, stosowanie nośników zarówno lipidowych, jak i polimerowych wykazuje dużą efektywność w miejscowej aplikacji kwasu askorbinowego.

|liTeraTura

1. K.E. Burke: Interaction of vitamins C and E as better cosmeceuticals, Dermatol Ther, 20, 2007, 314-321.

2. R. Austria, A. Semenzato, A. Bettero: Stability of vitamin C derivatives in solution and topical formulations, J Pharm Biomed Anal, 15(6), 1997, 795-801.

3. E. Abd, S. Namjoshi, Y.H. Mohammed, M.S. Roberts, J.E. Grice: Synergistic Skin Pene- tration Enhancer and Nanoemulsion Formulations Promote the Human Epidermal Perme- ation of Caffeine and Naproxen, J Pharm Sci, 105(1), 2016, 212-220.

4. S.R. Pinnell, H. Yang, M. Omar, N. Monteiro-Riviere, H.V. DeBuys, L.C. Walker, Y. Wang, M. Levine: Topical L-ascorbic acid: percutaneous absorption studies, Dermatol Surg, 27, 2001, 137-142.

5. P.K. Farris: Topical vitamin C: a useful agent for treating photoaging and other dermatolo- gic conditions, Dermatol Surg, 31, 2005, 814-817.

6. S. Murad, D. Grove, K.A. Lindberg, G. Reynolds, A. Sivarajah, S.R. Pinnell: Regulation of collagen synthesis by ascorbic acid, Proc Natl AcadSci USA, 78, 1981, 2879-2882.

7. V. Ivanov, S. Ivanova, T. Kalinovsky, A. Niedzwiecki, M. Rath: Inhibition of collagen synthesis by select calcium and sodium channel blockers can be mitigated by ascorbic acid and ascorbyl palmitate, Am J CardiovascDis, 6(2), 2016, 26-35.

Y W O K U A N Ł U K Y T R

A

N

8. K. Gładysz, J.J. Jański, A. Koll: Teoretyczny model synergizmu w oddziaływaniu metylo- glioksalu i witaminy C, Kosmetologia Estetyczna, 1(1), 2012, 35-39.

9. K. Sauermann, S. Jaspers, U. Koop, H. Wenck: Topically applied vitamin C increases the density of dermal papillae in aged human skin, BMC Dermatol, 4(1), 2004, 13.

10. A.I. Segall, M.A. Moyano: Stability of vitamin C derivatives in topical formulations conta- ining lipoic acid, vitamins A and E, Int J CosmetSci, 30(6), 2008, 453-458.

11. M.D. Gianeti, L.R. Gaspar, F.B. Jr Camargo, P.M. Campos: Benefits of combinations of vitamin A, C and E derivatives in the stability of cosmetic formulations, Molecules, 17(2), 2012, 2219-2230.

12. A. Foco, M. Gasperlin, J. Kristl: Investigation of liposomes as carriers of sodium ascorbyl phosphate for cutaneous photoprotection, Int J Pharm, 291(1-2), 2005, 21-29.

13. A. Ostróżka-Cieślik, A. Banyś, B. Sarecka-Hujar: Sposoby wykorzystania enzymów w przemyśle farmaceutycznym, [w:] B. Zdunek B., Olszówka M. (red.): Przegląd wybra- nych prac z zakresu enzymologii, Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju Tygiel, Lublin, 2016, 83-98.

14. B. Sarecka-Hujar, A. Ostróżka-Cieślik: Wykorzystanie lipidowych nośników w terapii chorób nowotworowych, [w:] K. Pujer (red.): Problemy nauk medycznych i nauk o zdro- wiu, Exante Wydawnictwo Naukowe Klaudia Pujer, Wrocław, 2017, 111-119.

15. R. Balwierz, B. Sarecka-Hujar, D. Marciniak, Z. Dzierżewicz: Zastosowanie liposomów w kosmetologii, Kosmetologia Estetyczna, 6 (4), 2017, 387-391.

16. G. Serrano, P. Almudéver, J.M. Serrano, J. Milara, A. Torrens, I. Expósito, J. Cortijo:

Phosphatidylcholine liposomes as carriers to improve topical ascorbic acid treatment of skin disorders, Clin Cosmet InvestigDermatol, 8, 2015, 591-599.

17. K. Cieślik-Boczula, K. Gąsiorowski, A. Jaszczyszyn, P. Świątek, W. Malinka: Rola la- melarnych warstw lipidowych w procesie przenikania substancji przez skórę, Kosmetolo- gia Estetyczna, 2(1), 2013, 19-22.

18. W. Zhou, W. Liu, L. Zou, W. Liu, C. Liu, R. Liang, J. Chen: Storage stability and skin permeation of vitamin C liposomes improved by pectin coating, Colloids Surf B Biointer- faces, 117, 2014, 330-337.

19. S. Lee, J. Lee, Y.W. Choi: Skin permeation enhancement of ascorbyl palmitate by liposomal hydrogel (lipogel) formulation and electrical assistance, Biol PharmBull, 30(2), 2007, 393-396.

20. T. Gratieri, Y. N. Kalia: Mathematical models to describe iontophoretic transport in vitro and in vivo and the effect of current application on the skin barrier, Adv Drug Deliv Rev, 65(2), 2013, 315-329.

21. M.R. Mozafari, S.M. Mortazavi (eds.): Nanoliposomes: from fundamentals to recent de- velopments, Trafford Publishing Ltd., Oxford, 2005.

22. S. Yang, W. Liu, C. Liu, W. Liu, G. Tong, H. Zheng, W. Zhou: Characterization and Bioava- ilability of Vitamin C Nanoliposomes Prepared by Film Evaporation-Dynamic High Pressure Microfluidization, Journal of Dispersion Science and Technology, 33(11), 2012, 1608-1614.

23. N. Liu, H.J. Park: Factors effect on the loading efficiency of Vitamin C loaded chitosan- -coated nanoliposomes, Colloids Surf B Biointerfaces, 76(1), 2010, 16-19.

24. D. Gopinath, D. Ravi, B.R. Rao, S.S. Apte, D. Renuka, D. Rambhau: Ascorbyl palmitate vesicles (Aspasomes): formation, characterization and applications, Int J Pharm, 271(1-2), 2004, 95-113.

25. M. Uner, S.A. Wissing, G. Yener, R.H. Müller: Skin moisturizing effect and skin penetra- tion of ascorbyl palmitate entrapped in solid lipid nanoparticles (SLN) and nanostructured lipid carriers (NLC) incorporated into hydrogel, Pharmazie, 60(10), 2005, 751-755.

26. S.P. Akhlaghi, R.M. Berry, K.C. Tam: Modified cellulose nanocrystal for vitamin C delivery, AAPS PharmSciTech, 16, 2015, 306-314.

27. S. Duarah, R.D. Durai, V.B. Narayanan: Nanoparticle-in-gel system for delivery of vita- min C for topical application, Drug DelivTransl Res, 2017.

28. M. Stevanović, V. Uskoković, M. Filipović, S.D. Škapin, D. Uskoković: Composite PLGA/

AgNpPGA/AscH nanospheres with combined osteoinductive, antioxidative, and antimi- crobial activities, ACS Appl Mater Interfaces, 5(18), 2013, 9034-9042.

29. -

cha-Filho: Formation and stability of oil-in-water nanoemulsions containing rice bran oil:

in vitro and in vivo assessments, J Nanobiotechnology, vol. 9, 2011, 44.

30. S.A. Chime, F.C. Kenechukwu, A.A. Attama: Nanoemulsions – Advances in Formula- tion, Characterization and applications in drug delivery, [in:] D.S. Ali (eds.): Application of nanotechnology in drug delivery, In Tech, 2014, 77-111.

31. S. Kotta, A.W. Khan, K. Pramod, S.H. Ansari, R.K. Sharma, J. Ali: Exploring oral na- noemulsions for bioavailability enhancement of poorly water-soluble drugs, Expert Opin Drug Deliv, 9(5), 2012, 585-598.

32. L. Wang, X. Li, G. Zhang, J. Dong, J. Eastoe: Oil-in-water nanoemulsions for pesticide formulations, J Colloid Interface Sci, 314(1), 2007, 230-235.

33. K. Leny, H. Urip: Comparison of Vitamin C (Magnesium Ascorbyl Phosphate) Formulatio- nin Nanoemulsion Spray and Cream as Anti-aging, International Journal of Pharm Tech Research, 9(9), 2016, 399-407.

34. P.A. Grabnar, N. Zajc, J. Kristl: Improvement of ascorbyl palmitate stability in lipid nano- particle dispersions for dermal use, Journal of Drug Delivery Science and Technology, 16(6), 2006, 443-448.

35. A.C. Sintov, H.V. Levy: A Microemulsion-Based System for the Dermal Delivery of Thera- peutics, Innovations in Pharmaceutical Technology, 23, 2007, 68-72.

36. A. Pop: Witaminy w Kosmetykach Cz.I, Kosmetologia Estetyczna, 4, 2015, 317-322.