Wpływ kryzysu gospodarczego na system finansowy w Polsce a działania regulacyjne instytucji publicznych w latach 2008- 2012

Wpływ kryzysu gospodarczego na system finansowy w Polsce a działania regulacyjne instytucji publicznych w latach 2008- 2012

dr inż. Piotr Komorowski

IV Edycja Stacjonarnych Studiów Doktoranckich

Wprowadzenie

Przeprowadzone badania dotyczące reakcji w systemie finansowym w Polsce na przebieg światowego kryzysu finansowego dotyczą ilościowych i jakościowych przemian ujawniających się po stronie popytu i podaży rynków finansowych. Procesy te są wypadkową wielu czynników zależnych od tego, co dzieje się w gospodarce oraz od kształtu regulacji.

W badaniu zanalizowano skutki kryzysu na podmioty sektora finansowego¹ oraz przeprowadzono analizę działań w sferze regulacyjnej i nadzorczej.

Zapoznanie się z powyższą problematyką, w tym analiza materiału badawczego, pozwoliła na sformułowanie głównego celu badania integrującego postępowanie badawcze.

Głównym celem opracowania jest zbadanie, analiza i diagnoza wpływu zjawisk kryzysowych o charakterze międzynarodowym na przemiany zachodzące w systemie finansowym w kontekście zmian w sferze regulacyjnej w Polsce.

W badaniu zastosowano metody analizy opisowej i porównawczej w oparciu o literaturę i statystyki dotyczące:

 zjawisk i procesów makroekonomicznych,

 wielkości segmentów rynku usług finansowych,

 wielkości i struktury podaży usług finansowych,

 wielkości i struktury popytu na usługi.

1 Analizę prowadzono głównie w oparciu o sektor bankowy, z uwagi na jego rozmiar, który stanowi ponad 70%

aktywów sektora finansowego, oraz szczególną rolę w gospodarce polegającą na zasilaniu gospodarki w pieniądz.

Na tej podstawie, w oparciu o źródła empiryczne i literaturowe, dokonano sformułowania ocen i rekomendacji odnośnie bezpieczeństwa funkcjonowania systemu usług finansowych w Polsce.

Niniejszy artykuł stanowi syntezę badania i przedstawia tylko wybrane analizy i wnioski.

Struktura badania

Badanie składa się z trzynastu części. W częściach od pierwszej do siódmej wykazano oddziaływanie kryzysu na rynek usług finansowych i podmioty sektora finansowego.

Przedstawiono przemiany kryzysowe na rynku pieniężnym, walutowym i kapitałowym.

Dokonano również wnikliwej analizy oddziaływania kryzysu na polski sektor bankowy.

Przeprowadzona została analiza koncentracji w sektorze oraz efektywności ekonomicznej jego podmiotów w okresie kryzysu gospodarczego. Ukazano przemiany struktury aktywów i pasywów sektora bankowego oraz dynamiki akcji kredytowej pod wpływem kryzysu. W części ósmej dokonano oceny odporności polskiego rynku usług finansowych na potencjalne wstrząsy kryzysogenne.

Części od dziewiątej do trzynastej stanowią analizę i ocenę działań Narodowego Banku Polskiego, Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego oraz rządu RP mających na celu umocnienie polskiego rynku usług finansowych na oddziaływanie kryzysu. Przedstawiono również kierunki zmian polityki regulacyjnej i nadzorczej w Europie wobec sektora finansowego. Ponadto, zaproponowano rekomendacje dotyczące zmian w architekturze sieci bezpieczeństwa mające zwiększyć stabilność systemu finansowego.

Całość badania uzupełnia wstęp oraz zakończenie, stanowiące podsumowanie prowadzonych wywodów. Bibliografia badania stanowi 55 pozycji, w tym literaturę naukową, opracowania branżowe, akty prawne oraz źródła internetowe.

Reakcja rynków finansowych na oddziaływanie kryzysu

Syntetycznym wyrazem oddziaływania skutków kryzysowych na gospodarkę jest reakcja rynków finansowych. Podczas początkowej fazy kryzysu można zaobserwować przede wszystkim:

 spadek wycen walorów na rynku giełdowym,

 spadek obrotów na rynku międzybankowym,

 spadek wartości kursu złotego, w szczególności w stosunku do euro i franka szwajcarskiego.

Proces zarażania się kryzysem ujawnił się głównie poprzez:

 spadek zaufania do sektora bankowego zarówno przez klientów indywidualnych, przedsiębiorstwa, a także przez instytucje finansowe do innych podmiotów tego sektora,

 skurczenie rynku międzybankowego, co było skutkiem spadku zaufania instytucji bankowych do siebie,

 spadek akcji kredytowej, co negatywnie oddziaływało na finansowanie przedsiębiorstw,

 odpływ kapitału spekulacyjnego, co w dużym stopniu spowodowało spadek kursu złotego w stosunku do innych walut, w szczególności w stosunku do CHF, a także spadkami kursów na GPW.

Na skutek pierwszej fali kryzysu w okresie 2008-2010 wyraźne spowolnienie widoczne było na tle malejącej dynamiki wzrostu kredytów. Procesowi temu towarzyszył wzrost należności zagrożonych związany z pogarszającą się sytuacją kredytobiorców. Do czynników, które wpłynęły na zmniejszenie akcji kredytowej przez banki należy zaliczyć²:

 zmiany w polityce pieniężnej banku centralnego,

 zaostrzenia regulacji ostrożnościowych przez instytucje nadzorcze,

 ograniczania przez rząd dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych,

 wzrost ryzyka niewypłacalności części banków w systemie bankowym,

 wzrost ryzyka kredytowego.

Eskalacja niepożądanych zjawisk oraz ewolucja fazy zarażania zjawiskami kryzysowymi do fazy ich transmisji w 2012 roku spowodowała pogorszenie się wyników

2 M. Stefański, Kredyt bankowy jako stymulator wzrostu gospodarczego, w: Gospodarka w warunkach kryzysu, red. S. Antkiewicz, M. Pronobis, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 297-309.

gospodarczych kraju i korektę wcześniejszych prognoz na warianty mniej optymistyczne³. Jako główne czynniki spowolnienia można wymienić:

 brak elastyczności fiskalnej do tworzenia kolejnych impulsów popytowych,

 mniejsza pula dostępnych środków z UE,

 malejący popyt wewnętrzny i konsumpcja,

 pogorszenie na rynku pracy,

 niska stopa oszczędności,

 spadek inwestycji publicznych i prywatnych.

Pomimo tak licznej grupy impulsów działających destrukcyjnie, polski system finansowy wykazał stosunkowo wysoką stabilność. W okresie od wybuchu kryzysu jako główne czynniki ryzyka destabilizacji wymieniane są czynniki egzogeniczne związane z sytuacją gospodarczą w innych krajach europejskich⁴. NBP w Raporcie o stabilności systemu finansowego z grudnia 2011 podaje trzy główne czynniki wzrostu ryzyka⁵:

 zwiększenie ryzyka ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, któremu wraz ze podwyższeniem awersji do ryzyka może towarzyszyć odpływ kapitału z Polski,

 wzrost ryzyka finansowania i wystąpienia trudności z odnowieniem operacji swapowych w wyniku odpływu kapitału z Polski,

 wzrost ryzyka związanego z obniżeniem zaufania do banków w wyniku zmian właścicielskich.

Wbrew pesymistycznym prognozom w stosunku do przewidywanego wzrostu ekonomicznego, bankom komercyjnym udało się zachować poziom zaufania klientów, bowiem Polacy należą do najbardziej przychylnie nastawionych społeczeństw w odniesieniu do sektora bankowego. Wykazują najwyższy przyrost liczby osób ufających bankom przy

3 Szerzej na temat etapów zarażania i transmisji w: P. Komorowski, Przebieg kryzysu gospodarczego w wymiarze cyklu życia, w: Wiedza i bogactwo narodów. Kapitał ludzki, globalizacja i regulacja w skali światowej. Ekonomia i finanse, red. R. Bartkowiak, P. Wachowiak, OW SGH, Warszawa 2013, s. 281-291.

4 P. Komorowski, Ocena ryzyka systemowego w Polsce w warunkach kryzysu, w: Dorobek ekonomii, finansów i nauk o zarządzaniu, red. R. Bartkowiak, J. Ostaszewski, OW SGH, Warszawa 2012, s. 673.

5 Raport o stabilności systemu finansowego, Grudzień 2011, NBP, Warszawa 2011, s. 9.

jednocześnie jednym z najniższych przyrostów odsetka osób deklarujących spadek zaufania w Unii Europejskiej⁶. Łagodniejsze odczucia Polaków w porównaniu do społeczeństw innych państw mogą być spowodowane brakiem zdarzeń niewypłacalności banków, zawieszania obsługi, utraty depozytów itd., charakterystycznych dla stadium głębokiego kryzysu bankowego, jakie miały miejsce w wielu krajach na świecie zaraz po kryzysie sub prime.

Kierunki działania prowadzące do stabilizacji i równowagi na rynku usług finansowych w Polsce

Na negatywne przemiany gospodarcze zareagowały instytucje sieci bezpieczeństwa oraz rząd polski wprowadzając rozwiązania antykryzysowe. 14 października 2008 r. Narodowy Bank Polski wprowadził „Pakiet zaufania”. Koncentrował się głównie na ograniczeniu ryzyka płynności banków i ryzyka walutowego oraz na animacji rynków w kierunku większej ostrożności na transmisję impulsów kryzysu z zagranicy. Podjęte zostały działania w zakresie⁷:

 poszerzenia gamy aktywów przyjmowanych jako zabezpieczenie udzielanych kredytów,

 wydłużenia operacji repo,

 wprowadzenia swapów walutowych,

 wykupu obligacji NBP,

 obniżki stopy rezerwy obowiązkowej,

 obniżki stóp procentowych łącznie o 250 punktów bazowych.

6 Jeszcze w 2009 badania tematyki CSR w bankowości wykazały, że Polacy nisko oceniali banki jako instytucje zaufania publicznego wyrażając tym swój niski poziom zaufania. Tylko 23% respondentów z grupy reprezentatywnej odpowiedziało pozytywnie, 41% dało negatywną odpowiedź, zdania nie miało 36%. Wśród przedsiębiorców 49% oddało odpowiedź negatywną, kadry kierowniczej - 54%, nauczycieli - 58% i inwestorów giełdowych - 61%. Źródło: L. Dziawgo, Bankowość komercyjna; patologia czy norma?, w: Banki centralne wobec kryzysu ekonomicznego. Zrozumieć kryzys 5, red. J. Osiński, OW SGH, Warszawa 2010, s. 103.

7 J. Czekaj, Wpływ światowego kryzysu gospodarczego na polską gospodarkę, w: Globalizacja, kryzys i co dalej?, red. W. Kołodko, Poltext, Warszawa 2010, s. 208

Do najważniejszych działań Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie umocnienia sektora bankowego wobec wstrząsów kryzysowych należy zaliczyć⁸:

 zwiększenie odporności banków córek na problemy zagranicznych matek poprzez wzmocnienie fundamentów kapitałowych i płynnościowych sektora,

 wspieranie budowy silnej pozycji kapitałowej poprzez utrzymanie modelu przeznaczenia zysków na rozwój, co spowodowało uniknięcie sytuacji gdzie zyski banków w postaci dywidend zostałyby wyprowadzone za granicę, a konieczna byłaby pomoc w postaci uruchomienia środków publicznych,

 wprowadzenie dodatkowego bufora kapitałowego w wysokości 2% ponad obowiązujące 8% współczynnika wypłacalności, ażeby zrównoważyć ryzyko związane z pogarszającą się jakością aktywów banków,

 wprowadzenie pionierskich rozwiązań z zakresu utrzymania płynności przez banki, a także prowadzenie intensywnej kontroli i monitoringu stanu płynności poszczególnych banków co spowodowało, że nie było przypadku utraty płynności,

 wprowadzenie szeregu rekomendacji mających na celu poprawienie jakości zarządzania ryzykiem,

 wdrożenie systemu bankowych stress testów, przeprowadzanych regularnie, które pozwalają oszacować odporność banków na nieoczekiwane, mało prawdopodobne, zmieniające się warunki makroekonomiczne,

 wspieranie budowy silnej bazy kapitałowej przez zatrzymanie zysków banków za 2008 rok, a także możliwość zaliczania do funduszy podstawowych wyemitowanych obligacji, zapewniających stabilne, a nie tylko tymczasowe wsparcie bazy kapitałowej.

Konieczność działania na rzecz łagodzenia skutków kryzysu ogłosił również rząd RP.

W listopadzie 2008 roku został opracowany "Plan stabilności i rozwoju - wzmocnienie gospodarki Polski wobec kryzysu". Plan ten składał się z dwóch części. Pierwsza obejmowała działania w następującej klasyfikacji:

 działania na rzecz zapewnienia stabilności finansów publicznych,

8 Komisja Nadzoru Finansowego, Pięć lat działalności, KNF, Warszawa 2011, s. 10-15.

 działania na rzecz stabilności systemu finansowego,

 działania na rzecz wzrostu gospodarczego.

Druga część planu identyfikowała obszary aktywności w zakresie:

 stymulowania emisji kredytów,

 wsparcia dla rynków finansowych,

 wzmocnienia systemu gwarancji,

 przyspieszenia inwestycji współfinansowanych środkami unijnymi,

 wprowadzenia wyższej ulgi inwestycyjnej dla nowo zakładanych firm,

 znoszenia barier dla inwestycji w infrastrukturę teleinformacyjną itp.

Z perspektywy czasu można uznać, że pakiet NBP oraz działania KNF o charakterze przeciwdziałającym, stymulującym i prewencyjnym wobec następstw rozprzestrzeniania się kryzysu skutecznie umocniły system bankowy w Polsce w okresie wysokiego ryzyka.⁹ Wyniki tych działań z pewnością zmniejszyły destrukcyjne skutki gospodarcze procesów kryzysowych, szczególnie w początkowej fazie i przyczyniły się do zwiększenia komfortu funkcjonowania polskich banków w następnych latach. W rezultacie stabilność całego systemu finansowego w Polsce nie została zburzona.¹⁰

Trudności dokonania jednoznacznej oceny dotyczącej skuteczności działań rządu wynikają z problemów z dotrzymywaniem zapowiadanych publicznie terminów. Przesunięcia często brały się z przyczyn niezależnych, aczkolwiek ma to wpływ na ogólną ocenę działań, które Rząd RP przyjął do realizacji. Opóźnienia działań w tym zakresie stały się przedmiotem krytyki środowiska gospodarczego i opinii publicznej, niezależnie od ich potencjalnych skutków.¹¹

9 Szerzej na temat instrumentów stabilizowania systemu finansowego w: A. Matysek-Jędrych, Instrumenty stabilizowania systemu finansowego przez bank centralny (przyczynek do analizy kryzysu zapoczątkowanego w 2007 r. w: Globalny kryzys finansowy i jego konsekwencje w opiniach ekonomistów polskich, red. J.

Szambelańczyk, Związek Banków Polskich, Warszawa 2009 s. 41-48.

10 W. Kwaśniak, Niestandardowe działania instytucji finansowych w: Przedsiębiorstwo a kryzys globalny, red.

R. Sobiecki, J. W. Pietrewicz, OW SGH, Warszawa 2010, s. 408.

11 Szerzej na temat skuteczności działań polskiego rządu i innych instytucji państwowych w zakresie przeciwdziałania kryzysowi: D. Mliczewska, Sposoby reakcji polskiego rządu i innych instytucji państwowych na globalny kryzys finansowy, w: Globalny kryzys finansowy a polska gospodarka, red. W. Małecki, Vizja Press

Rekomendacje dotyczące działań umacniających sektor usług finansowych

Niemożliwe jest całkowite uodpornienie sektora bankowego na ryzyko rynkowe, ale rewizja kilku kluczowych aspektów funkcjonowania sektora z pewnością pozytywnie wpłynie na poprawę jego stabilności. Trudne do wyeliminowania zagrożenie wystąpienia ponownego kryzysu finansowego wymaga przede wszystkim:

 maksymalizacji bezpieczeństwa banków,¹²

o ustanowienia optymalnego systemu gwarancji dla depozytów bankowych¹³,

o utrzymania bezpiecznego poziomu przezornościowej płynności systemu bankowego,¹⁴

o minimalizacji efektu pokusy nadużycia (moral hazard) dla banków, mających poczucie, że w razie problemów, duzi gracze są too big to fail, i mogą liczyć na pomoc państwową,¹⁵

o sprawnego i ciągłego nadzoru bankowego oraz efektywnych regulacji tzw. makro przezornościowych,

 zwiększenia przejrzystości i transparentności działania systemu bankowego, o zwiększenia przejrzystości i przezroczystości polityki fiskalnej rządów,

& IT, Warszawa 2009, s. 195-208. oraz w pracy zbiorowej pt. Szok regulacyjny a konkurencyjność i rozwój sektora bankowego, red. S. Kasiewicz, L. Kurkliński, Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2012, s.9 i dalsze.

12 Czyli legalność, płynność oraz solidność, szerzej w: M. Iwanicz-Drozdowska, W. L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Wydanie zaktualizowane, Poltext, Warszawa 2010, s. 190-191.

13 Odpowiednio wysoki poziom gwarancji, ogranicza ryzyko wystąpienia masowego upłynniania depozytów i paniki bankowej, jednocześnie uruchamia asymetrię ryzyka i pokusę nadużycia, szerzej o problemie wpływu gwarancji bankowych na sektor bankowy w: A. Demiruguc-Kunt, E. Detagiache, Does Deposit Insurance Increase Banking System Stability, IMF Working Paper 2000, s. 25-27.

14 Problemy płynnościowe banków podczas kryzysu doprowadziły do zaniku rynku międzybankowego oraz do konieczności uruchomienia centralnych programów pomocowych, szerzej w Global Financial Stability Report, World Economic and Financial Surveys, IMF 2010, 57-85.

15 M. Burton, B. Brown, The Financial System And the Economy, Principles of Money and Banking, Fifth Edition, M.E. Sharpe Inc, s. 243, oraz C. S. Tapiero, Risk Finance And Asset Pricing,Value, Measurements, and Markets, J. Wiley & Sons, New Jersey 2010, p. 194-200.

o współpracy instytucji sektora finansowego w zakresie budowania stabilności,

o międzynarodowej koordynacji działań w zakresie poprawy transparentności,

 odejścia od protekcjonistycznej polityki państw, która może mieć destabilizujące skutki w długim okresie.¹⁶

Jako że dzisiejsze uwarunkowania są zarodkiem przyszłego kryzysu, należy skupić uwagę na funkcjonowaniu tzw. sieci bezpieczeństwa systemu finansowego. W Polsce wydaje się, że nie jest ona kompletna. Brakuje jej integralnej, skoordynowanej struktury podmiotowej, która podejmowałaby działania w warunkach nadzwyczajnych.

Tablica 1. Podział funkcji rozszerzonej sieci bezpieczeństwa systemu finansowego w Polsce

Etapy

działalności Funkcje

M F

NB

P KNF

BF G

RR

S Resolution

1. Prewencja kryzysowa

a. Regulacje x x x x

b. Kontrola i nadzór x

c. Sankcje x

d. Bezpieczeństwo systemu płatniczego x

e. Analiza makro-ostrożnościowa x

f. System monitoringu zagrożeń x x x

g. Przeprowadzanie uporządkowanej

likwidacji x x

h. Koordynacja działań sieci

bezpieczeństwa x

2. Zarządzanie kryzysem

a. Kontrola i nadzór x x x

b. Sankcje x

c. Bezpieczeństwo systemu płatniczego x

d. Regulacje nadzwyczajne x x

e. Analiza makro-ostrożnościowa x

f. System monitoringu zagrożeń x x x

g. Przeprowadzanie uporządkowanej

likwidacji x x

h. Koordynacja działań sieci

bezpieczeństwa x

i. Pożyczkodawca ostatniej instancji x x

j. Pomoc publiczna x

k. Wypłata gwarantowanych depozytów x

3. Informacja i edukacja

a. System informacji publicznej x x x

b. System edukacji kryzysowej x x

16 W. Szymański, Kryzys Globalny. Pierwsze Przybliżenie, Difin, Warszawa 2009, s. 164.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie P. Masiukiewicz, Ryzyko dużych banków - perspektywa Polski, CeDeWu.pl, Warszawa 2012, s. 119.

W szczególności chodzi tu o dalszą integrację Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, wprowadzenie rozwiązań resolution, a także powołanie Rady Ryzyka Systemowego, która stanowić będzie niezależną instytucję sprawującą funkcję nadzoru makroostrożnościowego oraz funkcję koordynującą działania instytucji sieci bezpieczeństwa.

Podsumowanie

Przeprowadzona w niniejszym badaniu analiza empiryczna, której podstawą były dane makroekonomiczne, rynkowe oraz branżowe, zebrane w procesie badań, ukazały złożoność problematyki kryzysu gospodarczego i jego wpływu na gospodarkę i system finansowy.

Dokonana analiza pozwoliła na sformułowanie wniosków dotyczących wpływu zjawiska kryzysu na system finansowy w Polsce w kontekście zmian w sferze regulacji w latach 2008- 2012.

Wpływ kryzysu na system finansowy w Polsce zbiegł się z zainicjowanym transformacją systemową i pobudzanym integracją europejską procesem dojrzewania rynku finansowego. W okresie prowadzenia badań widoczny jest wyraźny rozwój jakościowy zachodzący w sektorze finansowym pod wpływem globalizacji wyrażający się wpływem nowych rozwiązań informatycznych, teletransmisyjnych, logistycznych, komunikacyjnych a także narzędziowych, który zmienił zasadniczo organizację rynku, sposób funkcjonowania instytucji finansowych oraz sposób realizacji usług finansowych.

W konsekwencji początkowa ekspansja zagranicznych podmiotów sektora finansowego, a następnie jej osłabienie, podobnie jak reakcja polskiego rynku finansowego i sfery realnej, jest efektem nie tylko układu sił na rynku globalnym, lecz nakładania się wielu procesów endo i egzogenicznych. Niewątpliwie ich współzależność i stopień oddziaływania na polski system finansowy jest funkcją integrującej się platformy technologicznej, która umożliwia realizację obsługi i rozliczania skomplikowanych transakcji w bezpośredniej współpracy wielu podmiotów. Platforma technologiczna sprzyja również rozwojowi innowacyjności w kreowaniu instrumentów finansowych i udrożnieniu strumieni przepływu kapitału.

Wraz z rozwojem rynku instrumentów pochodnych, zmniejszeniem barier przepływu kapitału oraz rozszerzeniem skali działań przedsiębiorstw, rynki usług finansowych stały się

bardziej złożone, a procesy składowe trudniejsze do opisu za pomocą zależności ilościowych i ograniczonej liczby zmiennych. Na znaczeniu nabrały również stosunkowo nowe zjawiska dla polskiej gospodarki, jak rosnąca skala operacji wewnątrzkorporacyjnych obejmujących transgraniczne przepływy kapitału, migrację kosztów, transfer zysków itd. Strumienie te są trudne do oszacowania, jednakże można mieć pewność, że procesy wewnątrzkorporacyjne przebiegają poza sferą kontroli państwa, a także, pozostając poza oddziaływaniem krajowych systemów transakcyjnych, nie podlegają zatem logice lokalnych rynków, a równocześnie silnie oddziałują na lokalne gospodarki. Efektem końcowym tego procesu jest przenoszenie zjawisk koniunkturalnych drogą operacji wewnątrzkorporacyjnych, poza systemem transakcyjnym lokalnego rynku. W następstwie tego procesu sytuacja na rynkach lokalnych odzwierciedla stan koniunktury w gospodarce globalnej i wpływa na zachowania inwestorów na rynku finansowym.

W konsekwencji mechanizm rynku rozumiany w sposób tradycyjny ma ograniczone wartości poznawcze i diagnostyczne, zaś postępująca integracja zwiększa ryzyko spadku transparentności procesów finansowych. W tych warunkach dopasowanie sfery regulacyjnej do rzeczywistych procesów oraz prowadzenie nadzoru sprawia wiele trudności.

Skutki poszczególnych etapów kryzysu mogą być odczuwane przez poszczególne państwa bardzo indywidualnie. Ich oddziaływanie może być wzmocnione autonomicznymi przyczynami kryzysu w danej gospodarce. W tym kontekście można wskazać specyficzne uwarunkowania polskiej gospodarki wiążące się ze specyfiką systemu finansowego, które w okresie zagrożenia, w opinii wielu ekonomistów, stanowić mogą autonomiczne przesłanki zaistnienia procesów o charakterze kryzysowym, np.:

 wysoki poziom ryzyka walutowego, w związku z łatwością wzbudzania wahań kursowych na rynku wewnętrznym,

 wysoki poziom ryzyka stóp procentowych, związany ze zróżnicowaniem struktury kosztów i marż na rynku wewnętrznym,

 zagrożenie obniżenia tempa wzrostu PKB, wynikające z obniżania się popytu zewnętrznego.

Stabilny system finansowy oraz pewne uwarunkowania w gospodarce realnej, zwłaszcza jej konkurencyjność i komplementarność, są w stanie odeprzeć znaczną część wstrząsów, szczególnie podczas etapu zarażania kryzysem. Przeprowadzone badania

empiryczne, wsparte studiami literaturowymi pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:

 zjawiska kryzysogenne w ramach polskiego rynku usług finansowych mają charakter egzogeniczny i są wywołane przez różnorodne czynniki zewnętrzne,

 rynek usług finansowych wytrzymał początkową fazę „zarażania” procesami kryzysogennymi,

 wpływ kryzysu na rynek usług finansowych wyraził się głównie w postaci spadku wartości instrumentów finansowych i obniżeniem płynności rynku,

 zmiany jakościowe na rynku finansowym są efektem procesów dostosowawczych i prewencyjnych,

 sfera realna gospodarki pozostaje wrażliwa na „transmisję” kryzysu, aż do wygaśnięcia napięć kryzysowych w gospodarce globalnej¹⁷.

Do uwarunkowań determinujących odporność polskiego sektora finansowego na zjawisko zarażania kryzysem należy zaliczyć:

 Wzrost ryzyka kredytowego, rynkowego i operacyjnego jest równoważony buforem kapitałowym funduszy własnych banków.

 Filarami stabilności sektora bankowego okazały się wysoce skapitalizowany, płynny, niski stosunek kredytów do depozytów, bezpiecznie lewarowany, transparentny.

 Sektor bankowy pozostał rentowny, pomimo pewnego pogorszenia wyniku finansowego w okresie kryzysu głównie na skutek:

o wzrostu kosztów finansowania,

o wzrostu kosztów ryzyka kredytowego,

o spadku marż i dochodów odsetkowych.

17 Charakterystyka etapów cyklu życia zjawiska kryzysu tj. m.in. etapu zarażania i transmisji w: P.

Komorowski, Przebieg kryzysu gospodarczego w wymiarze cyklu życia, w: Wiedza i bogactwo narodów, Kapitał ludzki, globalizacja i regulacja w skali światowej, Ekonomia i finanse, red. R. Bartkowiak, P. Wachowiak, OW SGH, Warszawa 2013, s. 281-291.

Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano wnioski końcowe i rekomendacje mające na celu zwiększenie efektywności działania sieci bezpieczeństwa w Polsce:

 trudno jest precyzyjnie oszacować głębokość, skutki oraz dalsze scenariusze rozwoju kryzysu na obecnym etapie,

 doświadczenia z kryzysu podważają stanowisko zakładające autonomiczną samoregulację rynków finansowych,

 sytuacja koniunkturalna w Polsce jest sumą efektów zewnętrznych i skutków opóźnienia, przeciwdziałania, dostosowania się i prewencji w stosunku do impulsów kryzysowych płynących z otoczenia,

 proces „rozwodnienia” i neutralizacji kryzysu w sektorze usług finansowych nie jest zakończony,

 wzmocnienie funkcji siatki bezpieczeństwa polskiego systemu finansowego wymaga:

o nowych regulacji wynikających z wytycznych Europejskiej Unii Bankowej oraz trzeciej dyrektywy Komitetu Bazylejskiego,

o nowej architektury instytucjonalnej tj. rozszerzenia o BFG oraz powołania organu nadzoru makroostrożnościowego i instytucji uporządkowanej likwidacji (resolution).

Bibliografia

1. Czekaj J., Wpływ światowego kryzysu gospodarczego na polską gospodarkę, w:

Globalizacja, kryzys i co dalej?, red. W. Kołodko, Poltext, Warszawa 2010

2. Burton M., Brown B., The Financial System And the Economy, Principles of Money and Banking, Fifth Edition, M.E. Sharpe Inc

3. Demiruguc-Kunt A., Detagiache E., Does Deposit Insurance Increase Banking System Stability, IMF Working Paper 2000

4. Dziawgo L., Bankowość komercyjna; patologia czy norma?, w: Banki centralne wobec kryzysu ekonomicznego. Zrozumieć kryzys 5, red. J. Osiński, OW SGH, Warszawa 2010

5. Global Financial Stability Report, World Economic and Financial Surveys, IMF 2010 6. Iwanicz-Drozdowska M., Jaworski W. L., Zawadzka Z., Bankowość. Zagadnienia

podstawowe, Wydanie zaktualizowane, Poltext, Warszawa 2010

7. Komisja Nadzoru Finansowego, Pięć lat działalności, KNF, Warszawa 2011

8. Komorowski P., Ocena ryzyka systemowego w Polsce w warunkach kryzysu, w:

Dorobek ekonomii, finansów i nauk o zarządzaniu, red. R. Bartkowiak, J.

Ostaszewski, OW SGH, Warszawa 2012

9. Komorowski P., Przebieg kryzysu gospodarczego w wymiarze cyklu życia, w: Wiedza i bogactwo narodów. Kapitał ludzki, globalizacja i regulacja w skali światowej.

Ekonomia i finanse, red. R. Bartkowiak, P. Wachowiak, OW SGH, Warszawa 2013 10. Komorowski P., Przebieg kryzysu gospodarczego w wymiarze cyklu życia, w: Wiedza

i bogactwo narodów, Kapitał ludzki, globalizacja i regulacja w skali światowej, Ekonomia i finanse, red. R. Bartkowiak, P. Wachowiak, OW SGH, Warszawa 2013 11. Kwaśniak W., Niestandardowe działania instytucji finansowych w: Przedsiębiorstwo

a kryzys globalny, red. R. Sobiecki, J. W. Pietrewicz, OW SGH, Warszawa 2010 12. Matysek-Jędrych A., Instrumenty stabilizowania systemu finansowego przez bank

centralny (przyczynek do analizy kryzysu zapoczątkowanego w 2007 r. w: Globalny kryzys finansowy i jego konsekwencje w opiniach ekonomistów polskich, red.

J. Szambelańczyk, Związek Banków Polskich, Warszawa 2009

13. Mliczewska D., Sposoby reakcji polskiego rządu i innych instytucji państwowych na globalny kryzys finansowy, w: Globalny kryzys finansowy a polska gospodarka, red.

W. Małecki, Vizja Press & IT, Warszawa 2009

14. Raport o stabilności systemu finansowego, Grudzień 2011, NBP, Warszawa 2011 15. Stefański M., Kredyt bankowy jako stymulator wzrostu gospodarczego, w:

Gospodarka w warunkach kryzysu, red. S. Antkiewicz, M. Pronobis, CeDeWu, Warszawa 2009

16. Szymański W., Kryzys Globalny. Pierwsze Przybliżenie, Difin, Warszawa 2009

17. Szok regulacyjny a konkurencyjność i rozwój sektora bankowego, red. S. Kasiewicz, L. Kurkliński, Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2012

18. Tapiero C. S., Risk Finance And Asset Pricing,Value, Measurements, and Markets, J.

Wiley & Sons, New Jersey 2010