335
3 m
W Ł M A Z U R K I E W I C Z4
TYPY A N A T O M IC Z N E KORY CYNAMONOWCA
PRACA PO RÓ W NAW CZO -AN ATO M ICZNA
Z TRZEM A TA BLICA M I
KRAKÓW
N A K Ł A D E M A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I SK ŁAD G Ł Ó W N Y W K SIĘG A RN I SPÓ Ł K I W Y D A W N IC ZEJ POLSKIEJ.
1910.
Wfc. M A Z U R K I E W I C Z
TYPY ANATOM ICZNE KORY CYNAMONOWCA
PRACA PO RÓW NAW CZO-ANATOM ICZNA
Z TRZEMA TABLICAM I
i 6 z : f —
1I ii
KRAKÓW
N A K Ł A D E M A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I
SKŁAD G Ł Ó W N Y W K SIĘGARNI SP Ó Ł K I W Y DA W N ICZEJ POLSKIEJ.
1910.
Akademii Umiejętności w Krakowie.
2 > /% 0b
7
D ru k arn ia U niw ersytetu Jagiellońskiego, pod zarządem J. Filipow skiego w Krakowie.
T y p y a n a t o m i c z n e kory c y n a m o n o w c a .
P r a c a p o r ó w n a w c z o -a n a to m ic z n a .
Przez
W ła d y s ła w a Maz urkiewicza.
(Z tablicam i I I —IV).
ltzecz przedstawiona przez czł. E. Janczewskiego na posiedzeniu Wydz. mat.-przyr.
w dniu 21 lutego 1910 roku.
P ra c a n in ie jsz a stanow i p róbę u ję c ia n ie k tó ry c h b o tan iczn y ch g a tu n k ó w oraz sort h an d lo w y ch k o ry c y n a m o n o w c a 1) (Cinnamomum) w ty p y o kreślone pod w zględem anatom icznym . Je d y n ie naukow a, rozw ojow a m etoda b ad ań , k tó rą z dziedziny czystej b o tan ik i do far- m akognozyi ro ślin n ej w prow adzili po ra z p ierw szy A. T s c h i r c h i je g o u c z n io w ie 2), została w p ra c y tej w m iarę m ożności uw zglę
dniona. O ile ty lk o starczyło m a te ry a łu w m uzeum farm ak o g n o sty - cznem w B ernie, b ran o pod uw agę najm łodsze form y k o ry h an d lo -.
w ej, tudzież p ęd y z zieln ik a A. T s c h i r c h a i pop rzeczn y ich w y m ia r ok reślan o stale zapom ocą śru b y m ik ro m e try c z n ej ze ścisłością do 0 01 mm.
L iczn e b a d a n ia n ad an ato m ią k o ry poszczególnych g a tu n k ó w cynam onow ca, zw łaszcza b a d a n ia T s c h i r c h a - O e s t e r l e g o 3) i C.
*) Polskie nazwy botaniczne, jakoteż terminy anatom iczne czerpałem, o ile możności, ze „Słownika polskich imion, rodzajów oraz wyższych skupień roślin
nych, poprzedzonego historyczną rozprawą o źródłach“ (1900), tudzież z „Bota- taniki na klasy wyższe“, Kraków (1906), Dr. Józefa R o s t a f i ń s k i e g o .
2) Dr. A. T s c h i r c h und Dr. O. O e s t e r l e : „Anatomischer Atlas der Pharmakognosie und N ahrungsm ittelkunde“, Leipzig 1895.
s) T s c h i r c h -0 e s t e r l e: 1. c. str. 129, 132, 135, 137.
H a r t w i c h a 1). d ały b ard zo cen n n e w y n ik i, częstokroć w y ja śn ia ją c e budow ę k o ry cynam onow ca w ogólności; nie p osiadam y j e d n a k w lite ra tu rz e niem al w cale p ra c sy n te ty c z n y c h , streszczają
cy ch całość b ad ań n ad anatom ią k o ry cynam onow ej. J e d y n a p ra c a w ty m k ie ru n k u „ Z u r K e n n tn is d e r Z im m trin d e n “ R. P f i s t e r a 2), p rz y k u w a ją c a uw ag ę bogactw em szczegółów an atom icznych, m a j e dnocześnie i w ady, n a k tó ry c h tu zatrz y m a m się nieco w celu za
znaczen ia sw ego stanow iska.
A u to r w to k u całej p ra c y posługuje się w praw dzie stale po
ję c ie m czasu, w ja k im p o w sta ją te lu b owe znam iona anatom iczne k o ry , i ty m sposobem c h a ra k te ry z u je ta k całe g ru p y , j a k i od
d zielne ty p y cynam onow ca, pojęcie to atoli, p rz y b ra k u ustalonego porów naw czego m om entu w rozw oju, grzeszy niejasn o ścią i u tru d n ia d o k ład n e zrozum ienie w y n ik ó w badań. N iepodobna sobie w y obrazić, k ied y m ianow icie „w czesna" — zdaniem a u to ra — ten- d e n c y a do w y tw a rz a n ia t. zw. k o m ó rek p o ro w aty ch w y stęp u je u C. Tamala Nees i Cl pauciflorum N e e s s), i odw rotnie, k ie d y „pó
źn iejsza" ta k a sam a skłonność o b jaw ia się u C. zeylanicum B r e y n e 4), k ie d y k o m ó rk i prom ieni rd zen io w y ch p o d le g a ją „w czesnem u" zg ru bieniu u C. Loureiri Nees 6), a „w czesna" sk lero za o panow uje k o m ó rk i k o ry pierw otnej u C. javanicum B lu m e 6) i t. d. W sz y stk ie te opisy b y ły b y o w iele jaśn ie jsz e , g d y b y autor, u staliw szy po p rze
dnio m om enty w spólne korom cy n am o n o w ca w rozw oju, dopiero w zględem nich ugru p o w ał różne cech y anatom iczne w m iarę ich pow staw ania.
Z anim p rz e jd ę do w łaściw ej tre śc i swej p racy , podam w głó
w n y c h z a ry sa c h anatom ię k o ry całej ro d zin y w aw rzy n o w aty ch (Lauraceae), tudzież ro d z aju cynam onow ca (Cinnamomum). W rodzi
nie w aw rz y n o w a ty ch n a sk ó re k (epidermis) pędu zachow uje się długo,
*) C. H a r t w i c h : Beiträge zur Kenntnis des Zimmt (Ar. d. Pharm acie, 239 Bd., 3 H., 1901).
2) Osobne odbicie z : Forschungsberichte über Lebensrnittel und ihre Bezieh
ung zur Hygiene, über forense Chemie und Pharm akognosie, 1 Jahr., H. 1 i 2.
München 1891.
3) B. P f i s t e r : 1. e , str. 21 i 22.
4) — 1. C ., str. 15.
5) — 1. c., str. 23.
6) — 1. C ., str. 17.
[13] T Y P Y A N A T O M I C Z N E K O R Y CY NA M ON O WC A
j a k to ju ż M ö l l e r 1) zauw ażył, i dopiero po upływ ie lat k ilk u za
stęp u je go p erid erm a. W łaściw ość ta d o ty czy w pew n y m stopniu tak że k o ry ro d z a ju cynam onow ca. N a sk ó re k rów nież i tu u trz y m uje się n a pędzie 2) m n iej lub więcej długo, zależnie od g a tu n k u . Początkow o k o m ó rk i n a sk ó rk o w e o k a z u ją w ięk szy w y m ia r prom ie
niow y, aniżeli sty czn y (na poprzecznym p rzek ro ju ), w późniejszym nato m iast o k resie sto su n ek zm ienia się w y b itn ie w k ie ru n k u od
w rotnym . N a sk ó rek m a ścian k i zew nętrzne znacznie zgrubiałe, cien
k im nab ło n k iem (cuticula) powleczone, zaw iera n a d e r rz a d k ie szp ark i (stomata) i o patrzony je s t g ru b o śeien n y m i je d n o - i dw ukom orow ym i w łosam i (trichom ata). J a k i u w sz y stk ic h w a w rzy n o w aty ch , k o ra cy n am onow ca odznacza się w ielk ą sk ło n n o ścią do sk lero zy , a m ia
now icie do w y tw arzan ia k o m ó rek o sw oistych zg ru b ien iach i zdre- w ni en i ach li ty lk o n a w ew n ętrzn ej i częściow o n a b o czn y ch ścian
k ach . T a k i w y g ląd najpospoliciej p o siad ają k o m ó rk i tw ardzicow e (S k ierenchymzellen, Steinzellen, Skiereiden) 8) oraz k o m ó rk i k o rk a g ru -
bościennego (Steinkork).
K o ra p ierw o tn a czyli zew n ętrzn a w pojęciu V a n T i e g h e - m a 4), sięg ająca od n a sk ó rk a do pochw y ochronnej ( endodermis) w łącznie, podlega zazw yczaj tej znam iennej sklerozie. Sam a pochw a o ch ro n n a niczem w łaściw ie się nie różni od sąsiedniego m iękiszu (parenchyma) i w ed łu g P e r r o t a 5) p rzed staw ia t. zw. pochw ę s k ro biow ą, odzn aczającą się szczególną obfitością skrobi, zależną od
*) M ö l l e r : Anatomie der Baumrinden, Berlin 1882, str. 103.
2) D o u l i o t : Recherches sur le periderme, Ann. uc. nat., Bot., 7-e ser., XI. 335.
3) W. Z a j ą c z k o w s k i (w Komentarza do V II wydania farmakopei au- stryackiej, Lwów, 1835) i 1. L e m b e r g e r (w Komentarzu do V III wydania far
makopei austryackiej, Kraków, 1907) komórki sklerenchymatyczne nazyw ają ko
mórkami twardzielowemu Przez twardziel (duram en) jednak w przeciwstawieniu do bieli (alburnitm) rozumiemy powszechnie ciemniejszą, znaczniej zgrubiałą star
szą część drewna o cewkach i naczyniach zatkanych i nieprzeprowadzających wody, właściwiej przeto na oznaczenie sklerenchymy [według H a b e r l a n d t a : Physiologische Pflanzenanatom ie, Leipzig, 1904, str. 57 i 148 do tkanek szkiele
towych (das mechanische System) należącej] używać term inu twardzica. Komórki sklerenchymatyczne będziemy więc nazywali komórkami twardzieowemi.
4) V a n T i e g h e m : Buli. Soc. bot, de France, 1882, XXIX, 280; T raite de botanique, 1882, p. 688 i 731.
L. Mo r o t : Recherches sur le pericycle. Ann. sc. nat., Bot., 6-e sćr. XX, 1884, 217.
5) P e r r o t : Journ. Pharm . Chim. 1890, I, 426.
p o ry ro k u i rozw oju k o ry . K o ra w tó rn a czyli w ew n ętrzn a V a n T i e g h e m a stanow i część w alca (la stele) środkow ego, ograniczoną n a zew n ątrz oko ln icą (pericyclum ), n a w ew n ątrz zaś m iazgą (cam- bium) i posiada zn am io n a w łaściw e w szy stk im w aw rzy n o w aty m.
W okolnicy, t. j. w w arstw ie zw róconej n a zew n ątrz bezpośrednio k u pochw ie o chronnej, n a w ew n ątrz zaś p rzy leg ającej do pierw o
tn y c h w iązek sitk o w y ch , w szy stk ie d o ty ch czas znane w aw rzyno- w ate w y tw a rz a ją pęczki w łókien p ierw o tn y ch ły k o w y c h (p ri
märe Bastfaserbündel) 2), um ieszczone n ap rzec iw k o w iązek sitkow ych.
P ęczk i te, początkow o połączone lub znacznie zbliżone, o d d alają się od siebie w m iarę w zrostu w alca środkow ego; w sk ład każdego ta kiego p ęczk a w chodzi zazw yczaj k ilk a n a śc ie w ązkicb, do 3000 u dłu g ich 3), zg ru b ia ły c h i z d rew n iały ch , ostro zak o ńczonych elem en
tów. W łó k n a te w korze cynam onow ca, p rz y ty k a ją c e p rz y k o ń cach do siebie, po środku rozchodzą się w ed łu g b a d ań T s c h i r c h a - O e - s t e r l e g o (A natom ischer A tlas, tab. 31, fig. 7) n a k sz ta łt łuków i tw o rzą n ie ja k o pętle, w idoczne n a p rzecięciach podłużnych, p a
d a ją c y c h po sty czn ej. K om órki m iękiszow e, leżące m iędzy p ęczk a
m i w łókien, początkow o cienkościenne, p o d leg ają w późniejszym nieco o k resie zgrubieniom n a w ew nętrznej i częściow o na bocznych ścian k ach . W tej to postaci, ja k o zn am ien n e k o m ó rk i tw ardzicow e, stanow ią one w spólnie z p ęczk am i w łókien p ałąkow ato w y g ię ty c h t. z w. p ierścień tw ardzicow y m ieszan y lub k ró cej p ierścień m ie
szan y (der gemischte Skierenchymring. der gemischte B ing) 4), o c h ra n ia ją c y d e lik a tn ą głębszą tk an k ę. W cześniej lub później z rozro
stem w alca środkow ego, ze stan o w isk a m e c h a n ik i5) silnie zbudo
w any p ierścień poczyna tu i ow dzie pęk ać: pom iędzy .kom órkam i tw ard zico w em i p rz e c isk a się m iękisz cien k o ścien n y , w y tw a rz a ją c
1) G. H a r t w i c n : Beiträge zur Kenntnis des Zimmt str. 185.
2) W łókniste (prosenchymatyczne) te elementy nazywają niektórzy z auto
rów, ja k np. t i t r a s b u r g e r , Ar. M e y e r , K a r s t e n , włóknami sklerenchyma- tycznemi, my jed n ak za T s c n i r c h e m i H a b e r l a n d t e m przez sklerynchymę będziemy stale rozumieli li tylko zgrubiałe i zdrewniałe komórki miękiszowe (pa- renchymatyczne).
3) T s c h i r c h - O e a t e r l e , 1. o., str. 131.
4) A. T s c h i r c h : Angewandte Pflanzenanatomie, Bd. I, Wien und Leipzig 1889, str. 389.
5) Pierścień mieszany stanowi zespół włókien łykowych, wytrzymałych n a rozerwanie, i komórek twardzicowych, opierających się zgnieceniu i skutkiem tego przeciwdziała ś ciskaj ąco-rozciągającym siłom.
T Y P Y A N A T O M I C Z N E K O R Y CY NAM ONO WCA 7 bezpośrednie linie k o m u n ik a c y jn e m iędzy p ierw o tn ą a w tó rn ą korą.
W e d łu g b a d a ń A. T s c h i r c h a 1) lin ie te służą ja k o drogi przew o
dzące p ro d u k ty assy m ila c y i z obw odu k o ry w głąb org an izm u ro ślinnego. Z daniem C. H a r t w i e l i a 2) ro z p a d a ją cy się p ierścień m ie
szan y m ogą zastępow ać pon iek ąd p o w stające tu n ie k ie d y p ierścien ie w tórne. P ie rśc ie n ie te złożone są w y łączn ie z k o m ó re k tw ardzico- w ych. a w ięc pod w zględem m ech an iczn y m m niej w y trzy m ałe, s k u t
k iem czego zn aczn ie prędzej p ę k a ją 3). P o n ad to w k o rze w tórnej sp o ty k a m y rów nież t. zw. w łó k n a ły k o w e w tórne (sekundäre B ast
fasern). W łó k n a te p orozrzucane p o jedynczo lub p o u k ład an e w sty czn y ch szeregach, n ig d y nie w y stę p u ją w postaci pęczków , ja k w łó k n a pierw o tn e; są one zazw yczaj g ru b sze i k ró tsze, średnio do 500 ( i 4) sięgające, w rzecionow ate i liczn y m i z w y k ły m i k a n a lik a m i opatrzone. S tale b ra k u je w łó k ien w tó rn y c h tu ż n a w ew n ątrz p ie r
ścien ia w sąsiedztw ie p ierw o tn y ch w iązek sitkow ych. R u rk i sitkow e m ają co n ajw y żej 10— 16 fi szerokości; b laszk i s ite k ustaw ione są pionow o na g ó rn y m i dolnym k o ń cu ru rk i, na je j bocznej ściance 5).
W korze handlow ej ru r k i sitk o w e tudzież k o m ó rk i to w arzy szące ( Geleit
zellen) są z w y k le zm arniałe, form ując z n am ien n e dla k o ry cynam onow ca t. zw. ły k o rogow ate (Keratencłiyma W i g a n d a ) i ty lk o n a g ra n ic y z m iazgą o k a z u ją je sz c z e w y ra ź n ą budow ę. N adto k o ra w tórna, rów nie j a k i k o ra pierw otna, p o d leg a ta k ie j sam ej sklerozie z tą różnicą, że tu k o m ó rk i tw ard zico w e w y stę p u ją przew ażnie calem i grom adam i.
U n ie k tó ry c h g a tu n k ó w cy n am onow ca n a p o ty k a m y sw oiste k o m ó rk i, opisane po raz p ie rw sz y przez R . P f i s t e r a 6) i nazw ane przez niego ko m ó rk am i porow atem i (Porenzellen). N a przecięciach p o p rzeczn y ch p rz e d sta w ia ją się one ja k o o k rąg łe, je d n o sta jn ie z g ru b iałe elem en ty , opatrzone o w alnym i k a n a lik a m i (Poren). P ro m ien ie rdzeniow e, łączące okolnicę z rdzeniem w alca środkow ego, złożone pospolicie z 1 — 3 szeregów cien k o ścien n y ch , rzadziej g ru b o ścien n y ch kom órek, w y stę p u ją n a p rz e k ro ja ch p o p rzeczn y ch w postaci tró j
') A. T s c h i r c h : Ueber Durchbrechungen des mechanischen Kin ges zum Zwecke der Leitung der Assimilationsprodukte, Berichte der Deutsch, botan. Ge
sell. 1894.
2) C. H a r t w i c h , 1. c., str. 189.
3) Pierścień wtórny może przeciwdziałać tylko siłom ściskającym. Rozcią
ganie połączone z rozrostem w alca środkowego szybko rozryw a pierścień.
4) T s c h i r c h - O es t e r l e, 1. c., str. 131.
5) M ö l l e r , 1. c., str. 105.
e) P f i s t e r , 1. c., str. 7.
kątów , zw róconych k u z e w n ątrz w y b itn ie d łu g ą podstaw ą. Rozsze
rz e n ia te pozostają w zw iązk u z pow olną w e g e ta c ją cynam onow ca i, w ed łu g m y ch b adań, po p ęk n ięciu p ierścien ia ulegają stale zna
cznem u zw ężeniu, b y ć m oże, d zięk i siln iejszej osm ozie s u b s ta n c ji zapaso w y ch przez p rz e rw y w p ierścien iu i w zm ożonej sk u tk ie m tego w e g e ta c ji. D o p iero w k o rze starszej, ja k ju ż zauw ażono, pe- rid e rm a zastępuje długo tu u trz y m u ją c y się n ask ó re k . K o re k pe- rid e rm y b ierze p oczątek z p ierw szej p o d sk ó rn ej w a rstw y i ro z w ija się w k ie ru n k u dośrodkow ym . P oczątkow o je s t on cienkościenny, starsze je d n a k p o jed y n cze jego w a rstw y , podobne z w y g ląd u do n a sk ó rk a , o trz y m u ją n a zew n ętrzn ej ścian ce znaczne zgrubienia.
N a zew nętrznej stro n ie tej w a rstw y zazw yczaj p iętrzą się '2 do 3 po
k ład ó w c h a ra k te ry s ty c z n e g o k o rk a g rubościennego, na w ew nątrz od niej zaś leży m iazga k o rk o w a (phellogen), w y tw a rz a ją c a 1) ży w ą, c ie n k o ścien n ą tk a n k ę p o d k o rk o w ą (phelloderma). O statni elem en t k o ry cynam onow ej stan o w ią k o m ó rk i w yd zielin o w e (Sekretzellen). Ju ż M o l i s c h 2) w y o d ręb n ił w śró d n ich k o m ó rk ę śluzow ą (Schleimzelle) i k o m ó rk ę o lejkow ą ( O elzelle)3), T s c h i r c h 4) zaś, zb ad aw szy ich rozw ój i w zajem n y sto su n ek , dodał jeszcze trzeci ty p o w y d zielin ie m ieszanej, ś I uzo wo- olej ko w e j. K o m ó rk i w ydzielinow e w szy stk ich ty c h ro d zajó w są stale w ięk sze od elem entów o taczającej tk a n k i, m ają do 6 0 — 7 0 / ł 5) w poprzecznym w y m iarze i po siad ają błonę p ie r
w o tn ą im p reg n o w an ą su b ery n ą. W tó rn a błona śluzow ych kom ó rek , śluzow ato z w y ro d n ia ła i n iem al do zan ik u św iatła zg ru b iała, zd ra d za pod w pływ em g lic e ry n y i alkoholu etylow ego d e lik a tn e uw ar- stw ow anie, w y ra ź n ie jsz e n a m łodym m atery ale. C zęstokroć m ożna w ew nątrz tej silnie zw ężonej sz p a ry kom órkow ej n ap o tk ać m ały pęczek ig iełek lu b drobne tafe lk i szczaw ianu w apniow ego (Tab. I, ry s. 18). D ośrodkow a, n a jw e w n ę trz n iejsz a w arstw a błony k o m ó rek o lejk o w y ch u lega p rzeobrażeniom innej n a tu ry , p rzystosow anym do w y d zielan ia olejk u , a przez T s c h i r c h a - O e s t e r l e g o dokła- k ła d n ie o pisanym 6). O lejek e te ry czn y , s k ła d a ją c y się głów nie z alde-
*) T s c h i r c h - O e s t e r l e , I. c., str. 130, MS 1 i er, I.e ., str. 103, D o u 1 i o t, 1. c., str. 334.
2) M o l i g c h : Histochemie der pflanzl. Genusamittol, 1891, str. 61.
3) Powszechnie używany termin „komórka olejowa“ nie jest odpowiedni. Nie
„olej“, t. j. tłuszcz, zawiera ta k a komórka, leez olejek eteryczny.
4) T s c h i r c h - O e s t e r l e , 1. c., str. 132.
5) A. T s c h i r c h i O. O e s t e r l e , 1. c., str. 131.
6) A. T s c h i r c h i O. O e s t e r l e (Anatomischer Atlas, str. 131, T. 31) po
[17] T Y P Y A N A T O M IC Z N E K O R Y C Y N A M O N O W C A 9 hyclu c y n a m o n o w e g o ł), stale tw o rzy się w sam ej w arstw ie b łony ko m ó rk o w ej, j a k się to d zieje z re g u ły praw d o p o d o b n ie w całem k ró le stw ie ro ślin n em a).
Ze k o m ó rk i olejk o w e isto tn ie zaw ie ra ją a ld e h y d cynam onow y, o tern przek o n an o się d ro g ą m ik ro ch em iczn y ch re a k c y j. W iadom o, źe ald eh y d cy n am o n o w y z c h lo rk iem lu b siarczan em an ilin y d a je żółte zabarw ienie, z w o d n y ch zaś rozczynów w y d ziela się a n ilid c y n am o n o w y (Z im m tanilid), w postaci żółtych igiełek, ja k o zw iązek tru d n o w w odzie ro zpuszczalny. O tóż n a ży w y m m a te ry a le w spom n ia n a b a rw n a i osadow a re a k c y a w y stę p u je w y łą c z n ie w ko m ó r
k a c h o lejk o w y ch . W zasuszonej n ato m iast k o rz e żółte zab arw ienie sięga poza sferę k o m ó rek o lejk o w y ch i o g a rn ia b łony k o m ó rk o w e niem al całej k o ry . Z tego należy w nosić, źe a ld e h y d cy n am o n o w y ty lk o w św ieżym m a te ry a le posiada sp ecy aln e u m iejsco w ien ie w k o m ó rk a c h o lejk o w y ch , w zasuszonym zaś a ld e h y d p rz e n ik a z k o m ó rek o lejk o w y ch do otaczającej tk a n k i, p rzyczem głów nie ścian k i k o m ó rek są nim n asiąk n ięte. N ie w szy stk ie je d n a k do ty ch czas znane cy n am o n o w ce z a w ierają a ld e h y d cynam onow y. T a k , w ed łu g G o u l - d i n g s a (Chem. Z eitu n g , 1903, ref. 2 2 7 ) Cinnamomum pedatinervum M eissn., w edług J. H a n u s a zaś (ref. T h e P h a rm a c e u tic a l Jo u rn a l, 1904, str. 178) Cinnam. K iam is N ees w cale nie p o siad ają a ld e h y d u cynam onow ego. Ilo ść k o m ó re k o lejk o w y ch , d e c y d u ją c a o w arto ści surow ca, zależy w p ierw szy m rzędzie od g a tu n k u cynam onow ca,
dają, dwa typy tych komórek. W pierwszym typie według powszechnej reguły najw ewnętrzniejsza, bezpośrednio do św iatła komórkowego zwrócona w arstwa błony wypukła się ku wewnątrz nakształt pęcherzyków, gromadzących olejek eteryczny. Po rozpuszczeniu ich treści w alkoholu etylowym t. zw. „rezynogenna“
wydzielinowa w arstw a przedstaw ia się w postaci swoistych tworów, zaw ierają
cych pełno wodniczków (vacuolae). W drugim typie błona dośrodkowa wykazuje początkowo tylko kilka śluzowatych uwarstwowanych zgrubień, rozmieszczonych wewnątrz ścianki komórkowej. Dopiero w dalszym rozwoju zjaw ia się „rezyno- genna“ w arstwa i przylega bezpośrednio do wewnętrznej strony owych zgrubień.
Taką je st w łaśnie komórka śluzowo-olejkowa.
t) M o l i s c h : Histochemie der pflanz. Genussmittel. 1891, str. 61. D o e - b n e r i M ü l l e r, Berich, d. Deutschen chem. Ges., XVI, 1665 cf. S c h i f f , Ann.
Chem. 239, 384. T s c h i r c h - O e s t e r l e : Anatomischer Atlas, 1900, str. 132.
W. T i c h o m i r o w : Kukowodstwo k izuczenju farmakognozyi, t. I, str. 311, Moskwa 1888.
2) T s c h i r c h - O e s t e r l e , 1. c., str. 81.
chociaż .uprawa, k lim a t oraz w łasności g leb y m a ją tu p raw d o p o d o b n ie niepoślednie znaczenie 1).
W żyw ej korze" cynam onow ej są n ad to rozrzucone k o m ó rk i m iękiszow e, w y p ełn io n e cieczą b e z b a rw n ą , silnie zała m u ją cą św iatło.
Ciecz ta b a rw i się z k w asem osm ow ym ciem no błękitno, z chlorkiem żelazow ym — zielono, z d w u ch ro m ian em potasow ym — b ru n atn o , a w ięc p rz ed staw ia g a rb n ik i zw ane obecnie tan n id am i (ta n n o id a m i)2), rozpuszczone w soku k o m órkow ym . T a n n id y po śm ierci k o ry , p o d czas je j su szen ia u tle n ia ją się, b y ć może, pod działaniem e n z y m ó w 3) i p rzech o d zą bezpośrednio w czerw ień cynam onow ą (Zim m trot-phlo- bafen), n a d a ją c ą zn an y , sw oisty k o lo r k o rze handlow ej.
Co się ty c z y in n y c h zaw artości, w łaściw y ch korze c y n a m o now ej, to n ależy zw rócić tu je sz c z e uw agę n a szczaw ian w apniow y.
N ajczęstszą form ę k ry sz ta łó w w ro d zin ie w aw rzy n o w aty eh stanow ią ig ły 4). K o ra cy n am o n o w a je d n a k , m ianow icie prom ienie rdzeniow e, m ięk isz i k o m ó rk i tw ardzicow e, oprócz ig ieł posiada najrozm aitszego ro d z a ju ta fe lk i, należące do klinorom bow ego system u, rzad ziej d ro b n y p ia se k k ry s ta lic z n y , po raz pierw szy tu opisyw any. K o ra za
w iera nadto sk ro b ię p o jed y n czą i złożoną, ró żn ą co do w ielkości i ilości sk ład o w y ch ziaren ek , przy czem w k o rz e pierw otnej zn aj
d u ją się zazw yczaj w iększe z iaren k a, aniżeli w korze w tórnej.
J a k ju ż w iadom o, w sz y stk ie dotychczas znane w a w rzy n o w ate w y tw a rz a ją w o k o ln icy w yżej opisany p ierścień m ieszany. P ie rśc ie ń ten p rz e ry w a się w pew nej fazie rozw oju w alca środkow ego. W e d łu g m y ch b a d a ń m om ent p ę k n ię c ia p ierścien ia je s t d la n ie k tó ry c h cynam onow ców je d n a k o w y lub bard zo b lizki. t. j. w y stęp u je p rzy je d n a k o w e j lu b praw ie je d n a k o w e j grubości k o ry :
4) Znane są fak ta z uprawy cynamonowca cejlońskiego (Cinnam omum zey- lanicum Breyne), że grnnt piaszczysty, zaw ierający przeważnie biały piasek kw ar
cowy, zwiększa ilość komórek olejkowych, natom iast grunta tłuste obniżają ich ilość i czynią samą korę gąbczastą, do użytku mało zdatną.
*) O. O e s t e r l e : Grundriß der Pharmakochemie. Berlin, 1909, str. 521.
*) Czerwienie (flobafeny) przedstaw iają bezpośrednie produkty utlenienia tannidów i są szeroko rozpowszechnione w surowcach lekarskich. Tylko w dwóch w ypadkach, w korach chinowca (Cort. Chinae) i liścieniach orzesznika ( Semen 'Colae) można twierdzić z pewnością, że powstają one pod wpływem enzymów.
A. T s c h i r c h : Handbuch der Pharmakognosie. Leipzig 1908, str. 405 i 40 6 ; Über Phlobafene, Schweiz. W ochenschrift f. Pharm acie, 1891, str. 62.
4) T s c h i r c h - O e s t e r l e , 1. c., str. 137.
119] T Y P Y A N A T O M IC Z N E K O R Y CYNAMON OW CA 11
a) U Cassia vera Tigablas1) — przy 0 45 m m g ru b o śc i; u Cassia vera z A m sterd am u — p rz y 0 5 m m ;
b) u Cassia caryophyllata — przy 0 9 m m ; u Cinnam. Cassia B lum e — p rz y 1 0 m m g ru b o ści k o ry .
R zecz ciek aw a, że w łaśnie te b o taniczne g a tu n k i i so rty h a n dlow e o k a z u ją id e n ty c z n ą lu b bard zo zbliżoną budow ę anatom iczną.
R az p ę k n ię ty p ierścień m ieszany p odlega z w iekiem k o ry coraz to siln iejszem u rozpadow i na p o jed y n cze g ro m a d y k o m ó rek tw a rd z i
elowych i trw a w ta k im stanie, dopóki m iazga k o rk o w a nie o g ar
nie go sw oją niszczącą czynnością. M ianow icie m iazga k o rk o w a c z y n n a je s t w coraz to g łę b sz y c h p o k ła d a c h tk a n k i, a w y tw ó r je j — k o re k — stopniow o o dcina ro zp ad ły ju ż p ierścień od re
szty żyw ej tk a n k i, ew en tu aln ie o d pada razem z nim całkow icie od k o ry w postaci m a rtw ic y (n ib y -k o re k , R hytidom a, Borke). N a tern k o ń czy się istn ien ie p ierścien ia m ieszanego. S p raw ie tej n ie k ie d y to w arzy szy pow staw an ie now ego, t. zw. w tórnego pieścienia, k tó ry — j a k ju ż w iadom o — złożony je s t w y łączn ie z kom órek tw ardzicow ych. P o ra odcięcia p ie rścien ia m ieszanego przez k o re k je st d la n ie k tó ry c h cynam onow ców ta k ż e p ra w ie je d n a k o w a . T a k , w edług m oich badań, u Cinn. Cassia B lum e n astę p u je ona p rzy 2 70 mm g ru b , k o ry , a u Cinn. japonicum — p rz y 2 75 mm.
N astęp u jące trz y fazy dało b y się w ięc w y o d ręb n ić w roz
w oju p ierścien ia m ieszanego:
a) faza k sz ta łto w a n ia się p ierścien ia;
b) faza trw a n ia w ykończonego ju ż p ierścien ia aż do chw ili pę
k n ięcia ;
c) w reszcie o k res m iędzy p rzerw an iem p ierścien ia a odcięciem go przez k o rek .
O dpow iednio do zaznaczonych w ten sposób trzech faz w roz
w oju p ierścien ia m ieszanego, starałem się u g ru p o w ać rozm aite ce
c h y anatom iczne p odług ich pow staw ania. N ieu w zg lęd n ien ie p e w n y c h w aru n k o w y ch , chociażby i in n y c h m om entów rozw oju, do
prow adziłoby do zam ieszania pojęć o czasie p o w stan ia tej lu b owej, częstokroć d e c y d u ją c ej cechy, co zazn aczy liśm y p rz y ro z p a try w a n iu p ra c y R. P f i s t e r a. N a ta k ic h to podstaw ach k o ra n ie k tó ry c h
i) Te sorty cynamonów, o których niewiadomo, z jakiego gatunku rośliny pochodzą, zmuszony jestem określać nazwami farmakognostycznemi.
b o tanicznych g atu n k ó w oraz so rt hand lo w y ch cynam onow ca została z g ru p o w an a w trz y w ielk ie działy.
P ie rw sz a g ru p a, do k tó rej zaliczyłem C. species, C. japoni- cum, C. javanicum Bl. i Cassia vera Padang. odznacza się sk le ro z ą n a j
w cześn iejszą, pow stającą p rz e d p rzerw an iem , n ie k ie d y naw et p rzed całkow i tern w y k ształcen iem p ierścien ia m ieszanego. D ru g ą grupę, złożoną z Cassia vera Tigablas, Cassia vera z A m sterd am u , Cassia vera z Bazylei, Culilavan z B azylei oraz k o r y Massoy (i), cechuje sk lero za późniejsza, w y stę p u ją c a stale po p rz e rw a n iu p ierścien ia m ieszanego; w reszcie w trzeciej i ostatniej g ru p ie, w k tó re j u m ie
szczono Cassia chinensis, C. vera z B rem y, C. vera lignea i C. lignea ze zbioru H a n b u r e g o , zn aczn iejsza sk lero za w cale nie to w arzy szy w yżej zaznaczonym fazom w ro zw o ju p ie rśc ie n ia i zjaw ia się d o piero w starszej korze, g d y p ierścień m ieszany zostanie przez k o re k o d cięty .
W ten sposób m ożnaby p rzejść do opisu k ażd eg o ty p u z oso
bna, uw ażam je d n a k za w łaściw sze podać n asam p rzó d bliższą ch a
r a k te r y s ty k ę odnośnej g ru p y , a to d la celów łatw iejszej o ry en tacy i.
I.
P ie rw sz a g ru p a odznacza się — j a k j uż w spom niano — sk le rozą n ajw cześn iejszą, p o w stającą przed p rzerw an iem , a naw et przed z am k n ięciem p ierścien ia m ieszanego. S k lero za polega tu przew a
żn ie n a m asow em tw orzeniu się k o m ó rek p o row atych, tu d zież j e d n o stajn ie, n iezn aczn ie zg ru b ia ły c h k o m ó rek m iękiszow ych. Tej z n am ien n ej, ogólnej d la całej g ru p y sklerozie to w arzy szy sp ecy al- n e pow staw an ie liczn y ch g n iazd k o m ó rek tw ard zico w y ch w korze w tórnej u G. javanicum, BI. Po p rz erw an iu p ierścien ia m ieszanego, zw łaszcza po odcięciu go przez k o rek , m ogą we w tó rn ej korze cynam onow ców tej g ru p y zjaw iać się k o m ó rk i tw ardzicow e, bez te n d e n c y i do form ow ania p ierścien i w tó rn y ch . K om órki p rom ieni rd zen io w y ch po p rzerw an iu p ie rśc ie n ia n a b ie ra ją skło n n o ści do z g ru b ień oprócz C. vera Padang. gdzie nie m ogłem dostrzedz po
dobnego zjaw isk a.
Ilo ść w łókien ły k o w y c h w tó rn y c h po p rz e rw a n iu pierścienia, z w y ją tk ie m C. japonicum , w y b itn ie tu nie w zrasta, przyczem sam e w łó k n a zazw yczaj nie u k ła d a ją się w p raw id ło w e sty czn e szeregi. P rzew ażn ie w ązk i pierścień m ieszan y (tylko u C. javani-
[21] T Y P Y A N A T O M I C Z N E K O R Y CY NAM ONO WCA 13
cum BI. n ieró w n o m iern ie g ru b y ) sk ła d a się z je d n e g o do trze ch sz e re gów k o m ó rek tw ard zico w y ch , w y d łu żo n y ch w sty c z n y m , rzad ziej w p rom ieniow ym k ie ru n k u . K o m ó rk i te p o siad ają w y żej opisany, zn am ien n y d la w a w rz y n o w a ty ch w y g lą d i ty lk o n ie k ie d y m a ją z g ru b ie n ia w ięcej je d n o sta jn e . (Tab. I I , ry s. 2 a, 2 c i 15 a). W pó
źn iejszy m w iek u k o m ó rk i tw ard zico w e g ru b ie ją n iejed n o k ro tn ie, p raw ie aż do u tra ty św iatła kom órkow ego. P ęczk i w łókien p ie r
w o tn y ch ły k o w y c h s k ła d a ją się z w y k le z niew ielu elem entów i po
łożone są bądź n a zew n ętrzn y m obw odzie p ierścien ia — u C. vera Padung, C. javanicum Bl. (Tab. II , ry s. 15 i T ab. I I I , ry s. 24), — bądź pom iędzy k o m ó rk a m i tw ardzicow em i w ew n ątrz p ierścien ia, u C. ja ponicum (Tab. I I , ry s. 8). Z w y ją tk ie m C. japonicum, k o ry tej g ru p y p o siad ają w części sitkow ej w tó rn ej, rzad ziej w korze p ie r
w otnej, specyalne, cienkościenne k o m ó rk i, zazw yczaj m niejsze od elem entów o taczającej tk a n k i, zaw ierające p ia se k k ry s ta lic z n y szczaw ianu wapniowego. K o m ó rk i te leżą z w y k le pojedynczo (Tab.
I I , ry s. 20. K. P.), rzad ziej g ro m ad n ie (Tab. I I , ry s. 25 b) obok k o m ó rek prom ieni, k o m ó rek w y d zielin o w y ch i w łókien ły k o w y ch . Co się ty c z y zn a n y c h ju ż kom ó rek p o ro w aty ch , opisan y ch po raz p ierw szy przez R. P f i s t e r a 1), to p rz e d sta w ia ją one tu ta j dw a różne ty p y . T y p pierw szy , sp o ty k a n y u C. javanicum Bl. i C. japoni
cum, posiada m niej lu b więcej liczne, w ięk sze lu b m niejsze, o w al
nie w ydłużone, z w y k łe k a n a lik i, rów n o m iern ie po całej ścian ce k o m ó rk i rozm ieszczone (Tab. II , ry s. 3 a, b). D ru g i ty p , sp o ty k an y u C. vera Padang i C. species, p rzed staw ia k a n a lik i, rozłożone ty lk o n a obw odzie k o m ó rk i (Tab. II , rys. 4 a, b, c). O ba ro d zaje ty c h ele
m entów są bądź pow szczepiane p o jedynczo w m asę je d n o sta jn e z g ru b ia ły c h kom ó rek , np. u C. species, C. japonicum , C. javanicum Bl., b ąd ź też p o ro zrzu can e g ro m ad n ie w śród m iękiszu k o ry w tó rn ej, np. u C.
vera Padang. L ic zn e k o m ó rk i śluzowe, zazw yczaj w sty c z n y c h sze
regach, m ieszczą się bądź w k o rze p ierw otnej, bądź też w rozszerze
n ia c h prom ieni. N ie k ie d y — u C. javanicum Bl. i C. vera Padang — zaw ie
ra ją one m ałe ig ie łk i lub d ro b n e ta fe lk i szczaw ianu w apniow ego. K o
m ó rk i olejkow e, w ydłużone m niej lu b w ięcej w k ie ru n k u sty czn y m , ') „Bei einigen Arten verdicken sich zahlreiche, reihenweise übereinander stehende Parenchym zellen nur schwach, sind aber durch grosse, einfache Poren ausgezeichnet; im Querschnitt erscheinen diese Zellen rund, ringsum gleichmässig verdickt. Sie sind zur U nterscheidung gut zu gebrauchen und sollen hier der Kürze halber Porenzellen genannt werden“ B. P f i s t e r , 1. C., str. 7.
sk u p ia ją się przew ażnie w w ew n ętrzn y ch częściach k o ry w tó rn ej.
P ro m ien ie rdzeniow e, 1 — 3 szeregow e, w y k a z u ją (na p rz e k ro ju po
przecznym ) przed p rzerw an iem p ierścien ia n a zew nątrz rozszerzenia w k ształcie tró jk ą tó w . K o m ó rk i p ro m ien i p rz e d sta w ia ją ty lk o w w e
w n ę trz n y c h częściach k o ry prom ieniow e w ydłużenie, w zew n ętrz
n y c h zaś w y d łu ż a ją się więcej w sty c z n y m k ie ru n k u . Je d y n ie C.
species stanow i pod ty m w zględem w y ją te k : tu k o m ó rk i prom ieni zach o w u ją w cały m sw ym p rzebiegu je d n a k ie — sty czn e — w y dłużenie. Po p rzerw an iu p ie rśc ie n ia w szy stk ie k o m ó rk i prom ieni w y d łu ż a ją się zn acznie w k ie ru n k u sty czn y m , sam e zaś tr ó jk ą ty p ro m ien i zw ężają się u podstaw y. P ro m ien ie zaw ierają przew ażnie tafelk o w ate, rz a d ziej ig iełk o w ate k ry s z ta ły szczaw ianu w apniow ego, np. u C. species. P o dobne k ry s z ta ły , ty lk o o m n iejszy ch rozm ia
rach , z n a jd u ją się w k o m ó rk a c h m ięk iszo w y ch i tw ard zico w y ch . Je d y n ie ty lk o C. species zaw iera w ty c h k o m ó rk ach p iasek szcza
w ian u w apniow ego. P o je d y n c z a i złożona sk ro b ia w łaściw a je s t k o rze cynam onow ców całej tej g r u p y x).
1. Cinnamomum species8).
B adano: a) p ę d y od 2 24 do 10 25 mm w n ajd łu ż sz y m po
p rzeczn y m w y m iarze; pędom tym odpow iada k o ra od 0 2 0 do 1 0 m m g ru b o śc i; b) k a w a łe k k o ry nieznanego cy n am onow ca z N a
g a sa k i. m ającej do 9 75 m m w p o p rzeczn y m w ym iarze. W obu w y p a d k a c h k o ra n a zew nątrz b ru n a tn a , poznaczona podłużnem i, cienkiem i, ja sn e m i liniam i, n a w ew n ątrz zaś jed n o lic ie szara. Złam k o ry g ład k i, zapach i sm ak cynam onow y. N a zasadzie zupełnie je d n a k o w e j b u d o w y anatom icznej oba ro d zaje k o ry uznać należy za ty p pod w zględem an ato m iczn y m jed n a k o w y .
J u ż w k o rze 0 2 0 m m g ru b ., odpow iadającej pędow i o w y
m iarze p o p rzeczn y m 2 5 m m , sp o ty k am y obficie k o m ó rk i porow ate, tudzież ró w n o m iern ie zg ru b ia łe k o m ó rk i m iękiszow e. W k o rze g ru
1) Na zasadzie opisu R. P f i s t e r a (Zur Kenntnis der Zimmtrinden, str.
21, 22) C. Tam ala Nees et Eberm. oraz C. pauciflorum Nees wykazują już w młodym wieku skłonność do gromadnego tworzenia komórek porowatych, oraz do powszechnej sklerozy w korze wtórnej, C. L o u reiri Nees (kora cynamonowa z Anamu) zaś wyróżnia się wczesnem porowatem zgrubieniem promieni. Z tych względów gatunki te można z pewnem prawdopodobieństwem zaliczyć do niniej
szej grupy.
9) Ze zbioru farmakognostycznego T s c h i r c h a w Bernie szwajcarekiem.
[23] T y p y "a n a t o m i c z n e k o r y c y n a m o n o w c a 15 bości 0 30 m m (z p ędu o w y m iarze poprzecznym 2 75 mm) k o re k sięga ju ż głęboko do k o ry p ierw o tn ej. P ie rśc ie ń m ieszany, złożony z 2 — 3 szeregów k o m ó re k tw ard zico w y ch i pęczków w łókien ły k o w y ch p ierw otnych, w szczepionych pom iędzy k o m ó rk i tw ardzicow e, je s t ju ż p rz e rw a n y (Tab. II , ry s. 1. P. M.). K o m ó rk i tw ard zico w e p ie rścien ia o w łaściw y ch w a w rz y n o w a ty m z g ru b ien iach (Tab. I I , r y s 2) z a jm u ją położenie po śred n ie pom iędzy stycznem a pro- m ieniow em . W łó k n a ły k o w e w tó rn e są rz a d k ie i n ig d y nie u k ła d a ją się w p raw id ło w e sty czn e szeregi. K o m ó rek tw a rd zico w y ch w k o rze w tó rn ej nie n apotkałem , n ato m iast z n a jd u je się tu dużo k o m ó re k p o ro w aty ch (Tab. I I , ry s. 3 a, b; 4 a, b, c) o dw óch w yżej o p isan y ch ty p ach . L iczn e k o m ó rk i śluzowe, dochodzące 40 fi w s ty c z n y m i 20 fi w prom ieniow ym w y m iarze, s k u p ia ją się głów nie w k o rze pierw o tn ej, p o u staw ian e w sty c z n y c h szeregach. R zad k ie k o m ó rk i olejkow e, o w y m iarze sty c z n y m do 21 /i, a prom ieniow ym do 10 [i, leżą p rzew ażn ie w w ew n ętrzn y ch częściach k o ry w tórnej.
N ajw ięk sze k ry s z ta ły szczaw ian u w apniow ego, 4 — 5 /t długości, p rz e d sta w ia ją k o m b in aey ę p ry z m a tu z p iram id ą; sp o ty k a ją się też i bliźn iacze k ry s z ta ły . K om órki tw ardzicow e, rów nie j a k i spe- cy aln e k o m ó rk i m iękiszow e, położone obok k o m ó rek p o row atych, z a w ie ra ją p iasek lub też g ru p y m ały ch ta fe le k szczaw ianu w a pniow ego (Tab. II , ry s. 27 i 2 c). P ro m ien ie rdzeniow e, złożone z 1— 2 szeregów sty c z n ie w y d łu żo n y ch g ru b o śc ie n n y e h kom órek, w ypełn io n e są sk ro b ią p o jed y n czą i złożoną z 2 — 4 z ia re n e k (Tab.
I I , rys. 6), tudzież rz a d k im i m ały m i ig iełk o w aty m i, tafelk o w aty m i lu b też b liźn iaczy m i k ry s z ta łk a m i szczaw ianu w apniow ego (Tab.
I I , ry s. 7 a, 7 b, 7 c).
2. Ciimamoinum japonieum 1).
B ad an o k o rę od 0 ' 2 5 m m do 2 75 m m grubości.
K o ra p rz ed staw ia się w postaci r u r e k od 3 m m do 4 70 m m w śred n icy . P o w ierzch n ia ich zew n ętrzn a o p atrzo n a b ru n a tn a w y m k o rk iem , n a k tó reg o tle rozsian e są z rz a d k a żółtaw e b ro d aw eczk i.
*) E. P f i s t e r , opierając się na F l i i c k i g e r z e ( F l ü c k i g e r : Pharm a
kognosie, str. 609; P f i s t e r : Zar K enntnis der Zimmtrinden, str. 23), przypuszcza, że C. japonieum. pochodzi z C. serieeum Siebold ł jest korą korzeni. Porowate zgrubienie promieni, występujące w tej korze, P f i s t e r przypisuje jej korzenio
wemu pochodzeniu.
P o w ie rz c h n ia ze w n ę trz n a żó łtaw o b ru n atn a. Złam k o ry g ład k i, za
pach i sm a k cynam onow y.
W k o rze 0 '3 0 m m g ru b o ści sp o ty k am y ju ż g ru b y k o rek — i w a rstw a p o d k o rk o w a dochodzi tu do o kolnicy. W k o rze grubości 0 '5 0 m m w y stę p u ją g ro m ad n ie o k rą g łe , je d n o sta jn ie i nieznacznie z g ru białe k o m ó rk i, a w śród n ich p o jed y n cze kom órki- porow ate (Tab. I I , ry s. 9, K. Po.). T e ostatnie posiadają, liczne m ałe, pojedyncze k a n a lik i, ró w n o m iern ie rozm ieszczone po całej ściance kom órkow ej (Tab. I I , ry s. 9). N a sform ow anie p ierścien ia m ieszanego sk ła d a ją się zw y k le d w ie w a rstw y k o m ó re k tw a rd z ic o w y c h i pęczki z nie
w ielu p ie rw o tn y c h w łó k ien ły k o w y c h , um ieszczone pom iędzy k o m ó rk am i tw ard zico w em i (Tab. II , ry s. 8, P . M.).
K o m ó rk i tw ard zico w e p ie rśc ie n ia są sty czn ie w ydłużone, ró w nie j a k i in n e elem en ty tk a n k i. P ie rw o tn e prom ienie rdzeniow e, złożone z 1— 3 szeregów k o m ó rek sty czn ie w ydłużonych, rozsze
rz a ją się n a z e w n ątrz w k ształcie tró jk ą tó w o d ługiej podstaw ie (Tab. I I , ry s. 8, P. R.). P ro m ien ie rdzeniow e w tórne, 1— 2 szere
gowe, są — j a k zw y k le — k ró tsz e i na zew nątrz nie rozszerzone.
W korze grubości 0 75 m m pierścień m ieszan y je st ju ż p rzerw an y . P o p rzerw an iu , w k o rze g ru b o ści 1 mm, p ro m ien ie rdzen io w e zn a
cznie się w y d łu ż a ją i są n a zew n ątrz w m n iejszy m stopniu ro z
szerzone; p rz y te m ścian k i ich k o m ó re k p o c z y n a ją g ru b ieć, co n a j
silniej je s t zaznaczone w korze 2 75 m m g ru b . W ogóle ju ż w k o rze g ru b o ści 1 2 m m sk lero za o g arn ia w sz y stk ie elem en ty tk a n k i.
W k o rze 2 75 mm gru b o ści zupełnie b ra k u je pierścienia m ieszanego;
zjaw isk o to tłu m aczy się tern, źe p ierścień ju ż został zniszczony przez m artw icę. Pom im o to żad n y c h n ow ych w tó rn y ch p ierścieni, ja k np. w korze Culilavan z B azylei, tu nie sp o ty k a m y ; tra fia ją się ty lk o pojed y n czo rozsiane g ro m a d k i z g ru b ia ły c h i sty czn ie w y dłużonych kom ó rek tw ard zico w y ch , ja k u C. Cassia Blume.
R zad k ie tu w łó k n a ły k o w e w tórne w y stęp u ją obficiej po p r z e r w an iu p ierścienia, fo rm u ją c m niej w ięcej styczne szeregi, zw łaszcza p rz y 2 75 g ru b . k o ry . L iczn e k o m ó rk i śluzowe, bądź w g ru p a c h , b ąd ź w sty c z n y c h szeregach, z n a jd u ją się w k o rze pierw o tn ej oraz w ro zszerzen iach prom ieni (T ab. I I , ry s. 8, K. S.). S am e k o m ó rk i śluzow e są rów nież sty czn ie w ydłużone. M niej liczne k o m ó rk i olej
kow e (do 40 fi w sty czn y m i 18 [i w p ro m ien io w y m w ym iarze) są sk u p io n e przew ażnie w w e w n ętrzn y ch częściach k o ry w tórnej. N a j
m niejsze k ry s z ta ły szczaw ianu w apniow ego (do 4 fi długości i 3 fi
125] T Y P Y A N A T O M I C Z N E KOR Y CY NA M ON O WC A 17 szerokości) z n a jd u je m y w k o m ó rk ach prom ieni rd zen io w y ch . K r y ształy te p rz e d sta w ia ją skośne p ry z m a ty lu b postaci bliźniacze o n ie w y ra ź n y c h k o n tu ra c h . K om órki m iękiszow e i tw ard zieo w e za
w ie ra ją rów nież podobne k ry s z ta ły , lecz m n ie jsz y c h rozm iarów , a n ie k ie d y zupełnie m ałe tafe lk i (Tab. II, ry s. 10). P ia s k u szcza
w ian u w apniow ego u C. japonicum nie n apotkałem . S k ro b ia, poje
d y n cza i złożona z 2 — 3— 5 z iaren ek , rozpow szechniona w całej tk a n c e ; n a jm n iejsze je j fo rm y trafiają się w k o m ó rk ach prom ieni rd zen io w y ch (Tab. II, ry s. 11).
3. Cinnam om uin ja van icu m B lum e
B adano: a) p ęd y od 1 m m do 3 mm w n ajd łu ższy m poprze
cznym w ym iarze, b) k o rę od 0 60 m m do 3 m m grubości.
P o w ierzch n ia pędów zielonaw oszara, p rzy d o ty k u m iękko-je- d w ab ista; p rz e tc h lin y (lenticellae) n a p o ty k a m y n iezm iern ie rzadko, K o ra posiada w ygląd r u r e k i p ó łru re k , o k ry ty c h szaraw y m k o r
k ie m ; w ew n ętrzn a ich p o w ierzch n ia b ru n atn o ezerw o n a. Z łam k o ry g ład k i, zapach i sm ak cynam onow y.
N a sk ó re k m ło docianych pędów pow leczony je s t n ab ło n k iem (icuticula), o k azu jący m b ard zo delik atn e p rążk o w an ie (Tab. II, ry s.
12, Nab.). K o m ó rk i n ask ó rk a , o z a ry sach ow alnych, prom ieniow o w y d łużonych, m ają zew n ętrzn ą ścian k ę m ocno z g ru b ia łą (Tab. II, ry s.
1 2 .- N.). N ask ó rek o p atrzony je s t zw y k ły m i w łosam i: n a jd łu ższe z n ich — w rzecionow ate (Tab. II, ry s. 12 a), n a jk ró tsz e — kolbko- w ate (T ab. II, rys. 12 b). W ło sy te, sk ła d a ją c e się z 1— 2 w zglę
dnie c ie n k o ścien n y ch k o m ó re k (u C. Cassia Blum e ś c ia n k a kom ó
re k grubsza), w staw ione są pom iędzy k o m ó rk i n a s k ó rk a sw ą dolną le jk o w a tą lub ow alną podstaw ow ą częścią (Tab. II, ry s. 12). W ga
łązce g ru b o ści 5 m m w łosy ju ż całkow icie odpadły. W ty m że o k re sie rozw oju — k om órki n ask ó rk o w e n a jw y ra ź n ie j zm ien iają sw ą postać i z w y d łu żo n y ch prom ieniow o sta ją się więcej rów now ym ia- row em i (do 5 /t w p ro m ien io w y m i 4 p. w sty czn y m w ym iarze).
W d alszy ch fazach rozw oju k o m ó rk i n a sk ó rk a u leg ają je sz c z e sil
niejszem u spłaszczeniu, sięg ając 3 fi w prom ieniow ym i 10 p. w sty-
*) C. javanicum BI. ma pochodzić według K. P f i s t e r a (Zur Kenntnis der Zimmtrinden, str. 28.) od C. zeylanicum Breyne i używa się na Jaw ie jako suro
wiec lekarski.
c z n y m w ym iarze. P rz e tc h lin e k zauw ażyć tu nie m iałem sposo
bności.
W k o rze g ru b o ści O SO mm (odpow iadającej pędow i o 5 70 mm w p o p rzeczn y m w ym iarze) d o strzeg am y ju ż p o czątk i k o rk a : ro z w ija on się od pierw szej w a rstw y p o dskórnej w k ie ru n k u do śro d kow ym . K o re k sk ła d a się z 3 — 4 w a rstw : n ajw ew n ętrzn iejszą z n ich stanow ią bardzo znam ienne k o m ó rk i, z g ru b iałe n a z e w n ętrz
nej i częściow o na bocznych ścian k ach , z w y g ląd u podobne do n a s k ó rk a (Tab. I I , ry s. 13); z w ew n ętrzn ej stro n y p rz y le g a doń w a rstw a m iazgi korkow ej ta k samo, j a k u C. Cassia Blume.
S p raw a k sz ta łto w a n ia się p ierścien ia m ieszanego przeb ieg a tu w n a stę p u ją c y sposób. Początkow o sp o ty k a m y w o k o ln icy m łodocia
n y c h pędów ty lk o odosobnione i blizko obok siebie leżące pęczki lic zn y ch p ierw o tn y ch w łókien ły k o w y ch , p rzestrzen ie zaś m iędzy nim i w ypełnione są cien k o ścien n y m m iękiszem . Z dalszym postę
pem rozw oju k o m ó rk i m iękiszow e p rz y b ie ra ją stopniow o w y g ląd n iezu p ełn ie ro zw in ięty ch , m łodych k o m ó re k tw ard zico w y ch o n ie
zn aczn y ch zg ru b ie n ia c h n a w ew n ętrzn ej i częściow o n a b ocznych śc ia n k a c h (Tab. II , ry s. 14 K. T. M.). W gałązce 2 m m g ru b ej już o n e p rzed staw iają n ie je d n o sta jn ie i silnie zg ru b iałe k o m ó rk i tw ar- dzicow e. całk o w icie z a m y k a ją ce p ierścień (Tab. II , ry s. 15). W m iarę w zrostu w alca środkow ego z ja w ia ją się pom iędzy g ru p am i w łókien ły k o w y c h w ciąż coraz to now e k o m ó rk i tw ardzicow e, k tó re n ie
ja k o ro z p ie ra ją pęczk i w łókien, początkow o blizko obok siebie leżące, p o w ięk szając sk u tk ie m tego objętość całego p ierścienia. O statecznie p ier
ścień m ieszan y w y k sz ta łc a się d aleko później, p rzyczem z pow odu p rz y łą c z en ia się doń z w ew n ętrzn ej stro n y w n ie k tó ry c h ty lk o m iej
scach dodatkow o pow stający ch k o m ó rek tw ard zico w y ch , p rz y b ie ra nieró w n o m iern ie g ru b y , n a d e r n ie re g u la rn y w ygląd. O d b y w a się to w n a stę p u ją c y sposób. Cinnamomum javanicum BI. posiada w y ją tk o w ą w sw oim ro d zaju skłonność do form ow ania k o m ó rek tw ard zico w y ch w k o rze w tó rn ej p rzed p rzerw an iem pierścienia. T a k ie k o m ó rk i sil
nie z g ru b iałe i początkow o sty czn ie w ydłużone, w korże gru b o ści 0 60 m m stanow ią ty lk o odosobnione gniazda. Później, z postępem rozw oju, w k o rze 1 0 m m g ru b e j, lu k i pom iędzy n iek tó rem i tem i g n iazd am i a w ew n ętrzn y m obw odem p ie rścien ia w y p ełn iają się no- w em i ta k ie m i sam em ! k o m ó rk am i tw ardzicow em i. W ten sposób zn a jd u je m y na przecięciu poprzecznem prom ieniow o w ydłużone
[27] T Y P Y A N A T O M I C Z N E K O B Y CY NA M ON O WC A 19 figury, złożone z k o m ó re k tw a rd zieo w y ch i stanow iące z p ierście
niem je d n o litą , niepodzielną całość (Tab. II , ry s. 15). T a k dodatkow o w zm ocniony i o stateczn ie w y k sz ta łc o n y p ierścień p ę k a stosunkow o późno, w k o rze g ru b . 1-30 m m , p rzyczem p ierw o tn y u k ład kom ó
r e k tw ard zieo w y ch doznaje w m iejscach p rz e rw gw ałtow nej p rze
m ia n y : k o m ó rk i zm ien iają sw e poprzednie — sty czn e — położenie i u sta w ia ją się niem al w k ie ru n k u prom ieniow ym (Tab. II, ry s. 16).
M om entu odcięcia p ierścien ia m ieszanego przez m artw icę obserw o
w ać tu nie m ogłem , a b y ło b y to pożądane ze w zględu n a ostate
czne w y ja śn ie n ie k w esty i, czy C. javanicum BI. fo rm u je pierścienie w tórne.
P ierw o tn e 2 — 3 szeregow e prom ienie rdzeniow e ro zszerzają się n a zew nątrz i po p rz erw an iu p ierścien ia p rz e d sta w ia ją zw y k le po
ro w ate zg ru b ie n ia (Tab. II, ry s. 17) 1). P ro m ien ie w tó rn e są — j a k z w y k le — k ró tsze i n a zew nątrz nie rozszerzone. L iczne k o m ó rk i śluzowe, stycznie w yd łu żo n e i w sty c z n y c h szereg ach ustaw ione, s k u p ia ją się częścią w k o rze pierw o tn ej, częścią w ro zszerzen iach p rom ieni (do 67 fi w sty c z n y m i 15 fi w prom ieniow ym w ym iarze) (Tab. I I , ry s. 18). W k o rze w tó rn ej sp o ty k a m y nato m iast bezła
d n ie ro zrzu co n e p o jed y n cze k o m ó rk i olejkow e o znacznie m n ie j
szy ch ro zm iarach (do 10 fi w sty c z n y m i 4 fi w prom ieniow ym w ym iarze) (Tab. I I , ry s. 19). W łó k n a ły k o w e w tórne tu ta j rzad k ie.
N a jw ięk sze k ry s z ta ły szczaw ianu w apniow ego zn a jd u je m y głów nie w k o m ó rk ach prom ieni rd z en io w y ch : p rz e d sta w ia ją się one w po
sta c i sześcio- lu b o śm iościennych sk o śn y c h pry zm ató w do 10 fi d łu g ic h ; n ie k ie d y tra fia ją się tu ta k ż e postaci bliźniacze i ig iełk o - w ate (T ab. II , ry s. 22 a). K om órki m iękiszow e m ieszczą w sobie zazw y czaj bard zo m ałe tafelk i, w yd łu żo n e słu p y , tudzież m ałe pę
c z k i ig ieł (Tab. I I , ry s. 21). W części sitkow ej w tó rn ej sp o ty k am y cien k o ścien n e k o m ó rk i, silnie w ydłużone w k ie ru n k u sty czn y m (do 12 fi w sty czn y m i 2 fi w prom ieniow ym w y m iarze); k o m ó rk i te z a w ie ra ją p ia se k szczaw ianu w apniow ego (Tab. II, ry s. 20). P o je d y n c z a i złożona z 2 — 4 zia re n e k sk ro b ia sp o ty k a się pow szechnie w tk a n c e korow ej (Tab. II, ry s. 23).
*) Porcfwate zgrubienia promieni bynajm niej nie są w yłączną właściwością korzeni, ja k to przypuszczał R. P f i s t e r (1. c., str. 23).
4. Cassia Tera P ad a n g 1).
B adano k o rę od 0 35 mm. do 1 20 grubości.
P o jed y n czo i podw ójnie zw inięte r u r k i do 50 cm długości i 6 cm w średnicy. Z e w n ętrzn a ich pow ierzchnia o k ry ta szarym ' k o rk ie m i o patrzona nielicznem i żółt.emi b ro d aw eczk am i. W m ie j
scach, gdzie o d p ad ł k o re k , k o ra o k azu je zabarw ienie ceglaste, n a w e
w nętrznej zaś pow ierzchni ciem n o b ru n atn e. Złam k o ry g ład k i, za
pach i sm ak cynam onow y.
W k o rze gru b o ści 0 35 m m z n a jd u je m y je sz c z e zachow any n ask ó re k . K o m ó rk i n a sk ó rk o w e u leg ły ju ż tu taj znacznem u sp ła
szczeniu i d osięgają n a p rz e k ro ju poprzecznym częstokroć 11 fi w sty czn y m , a ty lk o 2 fi w prom ieniow ym w ym iarze. Z e w n ę trz n a ich ścian k a, w w y so k im stopniu sk u ty n iz o w a n a i zg ru b iała, docho
dzi do 8 fi w w y m iarze prom ieniow ym . Z rz a d k a n a p o ty k a n e tu p rz e tc h lin y m ogłem obserw ow ać ty lk o w późniejszym o k resie ich rozw oju. P rz e tc h lin y (Tab. I I , ry s. 24 P.) p rz e d sta w ia ją się ja k o w olne od n a s k ó rk a tw o ry , w ypełn io n e zn am ien n y m dla nich, pro
szkow atym , lu źn y m k o rk ie m z przestw oram i m iędzy k o m ó rk o w y m i.
W g łęb i p rz e tc h lin y w idać 2 do 3 pokładów c h a ra k te ry sty cz n e g o , g ru b o ścien n eg o k o rk a ( Steinlcork), n a w ew n ątrz zaś p rz y le g a doń jed n o szereg o w a w a rstw a k o rk o w a, podobna z w y g lą d u do n a sk ó rk a . Do tej o statniej n a jw ew n ętrzn iejszej w a rstw y p rz y ty k a bezpośrednio m iazga z a ry so w an a n a p rz e k ro ju poprzecznym półkolisto i w y tw a rz a ją c a k o re k dla całej p rzetch lin y . Z m iazgą pow yższą zlew a się całk o w icie p ierw szy p o d sk ó rn y szereg ko m ó rek tk a n k i obokległej i p ro d u k u je w okolicach p rz e tc h lin y k o re k cien k o ścien n y z wię- kszem ożyw ieniem , aniżeli w m iejscach d alszy ch od p rzetch lin y . N adto sp o ty k a m y ta k w p ierw o tn ej, j a k i we w tórnej k o rze liczn e k o m ó rk i porow ate o dw óch, j a k i u C. species. różnych ty p ach , po
ro z rzu can e p o jedynczo lub też grom adnie. P ie rśc ie ń m ieszany, nie
ró w n o m iern ej grubości, sk ła d a się z 2 do 4 w arstw k o m ó rek tw ar- dzicow ych, tudzież z pęczków m nogich p ierw o tn y ch w łókien ły k o w ych, położonych zew n ątrz (Tab. I I I , ry s. 24 P. M.). K om órki tw a r- dzicow e p ierścien ia, przew ażnie zn acznie zg ru b iałe i ty lk o n ie k ie d y stosunkow o cienkościenne, o k a z u ją z a ry sy w ydłużone stycznie, ró-
x) Rośnie na południowowschodniem wybrzeżu Sum atry; botaniczne pocho
dzenie bliżej nieznane.
[29] T Y P Y A N A T O M I C Z N E K OR Y CY NA M ON O WC A 2 1
w nie j a k i in n e elem en ty tk a n k i. P ie rśc ie ń ten p odlega p rz e rw a n iu w k o rze g ru b o ści 1 0 m m . P ierw o tn e pro m ien ie rdzeniow e, 1— 3 szeregow e, p rz e d sta w ia ją ro zszerzenia na zew n ątrz (Tab. I I I , ry s. 24 P. R.); k o m ó rk i icb są w g łębszych p o k ład ach w ydłużone prom ieniow o (Tab. I I I , ry s. 28 P. R.), w pow ierzch o w n y ch zaś w ię
cej stycznie. Jedno szereg o w e prom ienie w tórne — k ró tsze i na z e w n ątrz n ie rozszerzone: tu k o m ó rk i zach o w u ją w c a ły m sw ym przebiegu przez k o rę w tó rn ą je d n a k ie — sty czn e — w ydłużenie.
Z n a m ie n n y r y s tego ty p u stanow i nadto ta okoliczność, że oba ro d z a je p rom ieni nie o k a z u ją ż a d n y c h zg ru b ień n aw et po p rzerw an iu p ierścien ia m ieszanego.
Co się ty c z y n ie lic z n y c h w łó k ien ły k o w y c h w tó rn y ch , to tr u dno w n ic h dostrzedz ja k ie g o ś re g u la rn e g o u k ład u . K o m ó rek tw ar- dzicow ych b ra k tu zupełny. R zad k ie k o m ó rk i śluzowe, n ie k ie d y z m ały m i pęczkam i ig ieł w ew nątrz, przew ażnie bezładnie rozrzu
cone: w korze pierw otnej p rz e d sta w ia ją się one ja k o k o m ó rk i ow alne i w iększe (do 22 fi w w y m iarze sty czn y m ), w k o rze zaś w tórnej, zw łaszcza w g łęb szy ch je j p o k ła d a c h , o k azu ją m niejsze w y m ia ry i k o n tu ry k an c ia ste (do 14 fi w sty c z n y m i 10 fi w p ro m ien io w y m w y m ia rz e ; tab. I I I , rys. 26). K om órki olejkow e (do 19 fi w sty czn y m i 10 fi w prom ieniow ym w ym iarze) z n a jd u ją się głó
w nie w w ew n ętrzn y ch częściach k o ry w tórnej, rzad ziej w ze w n ę trz n y c h , a ty lk o w y ją tk o w o w k o rze pierw otnej (Tab. I I I , rys. 27).
N ajobficiej w k o rze w tó rn ej, rzad ziej w pierw o tn ej, sp o ty k a się sp ecy aln e cien k o ścien n e k o m ó rk i, zn acznie w k ie ru n k u sty czn y m w ydłużone i rozm ieszczone pojedynczo lub g ro m ad n ie w sąsiedztw ie prom ieni, k o m ó re k w y d zielin o w y ch i w łókien ły k o w y c h . K o m ó rk i te w iększe w k o rze pierw otnej (do 20 (i w sty czn y m i 8 fi w pro
m ieniow ym w ym iarze) — i m niejsze w k o rze w tórnej (do 10 fi w sty czn y m i 2 fi w p ro m ien io w y m w ym iarze), w ypełnione s ą pia
sk iem k ry s ta lic z n y m szczaw ianu w apniow ego (Tab. I I I , ry s. 28 K. P . i ry s. 30). M iękisz k o ry pierw o tn ej m ieści szczaw ian w apnia w postaci sześciennych p ry zm ató w (do 4 fi dług. i 3 5 fi szerokości).
W śró d n ich m ożna bliżej rozpoznać skośne p ry z m a ty , a ta k ż e kom - b in a c y ę p ry z m a tu z piram id ą. O wiele rzad ziej n ap o ty k a m y tu b li
źniacze postaci lub bardzo m ałe tafelki, zw łaszcza w m iękiszu k o ry w tó rn e j. W b ard ziej cien k o ścien n y ch k o m ó rk a c h tw ard zi co w y ch zn achodzim y częstokroć w ydłużone slupy, zeb ran e w stosy; n ie
k ie d y słup p o jed y n czy dosięga 6 fi d ługości (Tab. I I I , ry s. 31).
22 W Ł A D Y S Ł A W M A Z U R K I E W I C Z [30) P ro m ien ie rdzeniow e zaw ie ra ją też szczaw ian w apnia w form ie p ry zm atów , b liźn iaczy ch postaci i slupów (Tab. I I I , ry s, 33). P o sia d a m y tu tak że i rzad sze form y, przedstaw ione na Tab. I I I , rys. 32.
S k ro b ię pojedynczą, do 3 g dług., częściej je d n a k złożoną z 2 — 4, n ie k ie d y n a w e t z b a rd zo w ielu ziaren ek , m ożna sp o tk ać w szędzie w m iękiszu korow ym , n ajm n ie j je d n a k w prom ieniach rd zen io w y ch (Tab. I I I , ry s. 35 i 36).
II.
D ru g a g ru p a k o ry cynam onow ca odznacza się sk lero zą o w iele późniejszą, aniżeli w g ru p ie pierw szej. S k leroza w y stęp u je tu stale po p rz e rw a n iu p ie rśc ie n ia m ieszanego i polega p rzed e wszy stk ie m n a m asow em tw o rzen iu się k o m ó re k tw ard zico w y ch w korze w tó r
n ej. K o m ó rk i tw ard zico w e to u k ła d a ją się w zupełnie zw arte, j e dnolicie przez całą k o rę w tó rn ą p rzeb ieg ające szeregi, znane pod n azw ą p ierścien i w tó rn y ch , to znow u sk u p ia ją się w g ro m ad k i od
osobnione, n ie k ie d y położone tuż n ap rzeciw k o p rzerw w pierścien iu m ieszanym . W y b itn ą cechę p ierścien i w tó rn y c h stanow i całkow ity b r a k pęczków p ierw o tn y ch w łókien ły k o w y ch . F a k t ten, zasłu g u ją c y na uw agę, ściśle je s t zw iązan y z n a stę p u ją c ą w łaściw ością *) całej ro d zin y : pęczk i w łókien p ierw o tn y ch ły k o w y c h po w stają raz je d e n ty lk o w o k o ln icy w aw rzy n o w aty ch , ja k o elem en ty w zm acn ia
ją c e p rz y sz ły p ie rścień tw ardzicow y (Skier enchymrmg) i razem z nim w cześniej lub później u leg ają raz n a zaw sze zniszczeniu. P ie rś c ie ń w ięc w tó rn y , ja k o zjaw isk o późniejszej for m acy i, stale je s t pozba
w iony pęczków w łókien p ierw o tn y ch ły k o w y c h i z tego powodu m a znacznie słabszą, m niej trw a łą budow ę. W e d łu g badań C. H a r t - w i c h a 1) p ierścień ów pow staje albo n a ty c h m ia st po p rzerw an iu p ie rśc ie n ia m ieszanego, np. u Ching-N ua, lub też nieco później w zw iązku z odcięciem p ierścien ia m ieszanego przez k orek. W ty m o statn im p rz y p a d k u może p ierścień w tó rn y w y k ształcić się w dwo
j a k i sposób: bądź bezpośrednio z tk a n k i p o dkorkow ej (phellodermci),.
bądź też bez żadnego u d ziału tej tk a n k i, z głębszych w arstw m ię
k iszu , np. u C. zeylanicum B reyne. W b ad an y m m a te ry a le w id zia
łem ty lk o ten ostatni sposób tw o rzen ia się p ierścieni w tó rn y ch . P ie r-
') C. H a r t w i c h : Beiträge zur Kenntnis des Zimmt, str. 184 i 185. Archiv, d. Pharm azie, Bd. 239, H. 3, 1901.
[31] T Y P Y A N A T O M I C Z N E K O R Y CY NA M ONO WC A 2 3 ścień w tó rn y w y stę p u je tu po zupełnem odcięciu p ierścien ia m ieszane
go przez k o re k , a w ięc w o k resie n ajp ó źn iejszy m i to bez żadnego po
śre d n ic tw a tk a n k i p o dkorkow ej, np. u C. vera Tigablas, C. vera z A m sterd am u i Culilavan z B azylei. Z n am ien n e je s t d la kuli- lawanu z B azylei, że p ierścień w tó rn y w starszej k o rze ta k sam o p ęk a — i w ów czas, g d y m artw ica, posu w ająca się coraz głębiej od obwodu k u środkow i, szerzy i w nim zniszczenie, k s z ta łtu ją się w w ew n ę trz n y c h p o k ład ach tk a n k i coraz now e pierścienie, podle
g a ją c e rów nież ty m sam ym zm ianom (Tab. I I I , ry s. 45). W n ie
k tó ry c h p rz y p a d k a c h , np. u C. vera z B azylei, po p rzerw an iu p ierście
n ia m ieszanego, k o m ó rk i tw ard zico w e w k o rze w tórnej tw orzą od
osobnione sk u p ien ia, n ie k ie d y położone d o k ład n ie n ap rzeciw k o przerw w p ierścien iu m ieszanym . Ze w zględu n a to, że sk u p ie n ia te, p rz y n a jm n iej w z a k resie m y ch b adań, nie stanow ią w arstw ściśle zw ar
ty c h i je d n o lity c h , nie m ożna ich zaliczy ć do pierścien i w tó rn y ch . N ato m iast g ro m a d y te, bezpośrednio po p rzerw an iu p ierścien ia i tuż n a w ew n ątrz lu k je g o sform ow ane i po n iek ąd j e z a m y k ające, na
leży uznać za w staw k i pom ocnicze w pojęciu C. H a r t w i c h a 1), dodatkow o w zm acniające w ielokrotnie ju ż p o p rzery w an y pierścień u C. vera z Bazylei. Sam p ie rścień m ieszany je s t u cynam onow ców tej g ru p y stosunkow o szerszy, aniżeli w k o rach pierw szej grupy.
E le m e n ty jeg o , k o m ó rk i tw ard zico w e o z w y k ły m w yglądzie, są w ydłużone przew ażnie w k ie ru n k u sty czn y m ; pęczki w łókien p ie rw o tn y ch ły k o w y c h — d ru g a sk ład o w a część p ierścien ia — u m ie
szczone są na je g o zew n ętrzn y m obw odzie, j a k to o k a z u ją poprze
czne p rz e k ro je u C. vera Tigablas, C. vera z A m sterd am u i Culila
van z B azylei (Tab. I I I , rys. 37, 38, 41). Co się ty c z y kom ó rek p o row atych, to, w p rzeciw ień stw ie do ty p ó w pierw szej g ru p y , z ja w ia ją się one tu ta j w n iezn aczn y ch ilo ściach i to stale w w ieku p óźniejszym , g d y m ieszan y p ie rścień ju ż został p rz e rw a n y ; zw y k le je d n a k b ra k u je k o m ó rek p o ro w aty ch zupełnie u C. vera Tigablas, C. vera z A m sterdam u, C. vera z B azylei, Cort. Massoy{i). K o m ó rk i te, n a p o ty k a n e przew ażn ie w części sitkow ej, stanow ią dw a w yżej opisane ty p y . P rom ienie rdzeniow e pierw otne, 2 — 3 szeregow e, są n a zew n ątrz rozszerzone. K om órki ich u leg ają zg ru b ien iu zarów no,
4) C. H a r t w i c h , 1. c., str. 189 i 196.
