Geneza i rozwój polskich odcinków Camino de Santiago – najpi kniejszej drogi wiata

InstytutGeografii UniwersytetPedagogiczny,Kraków

ŁUKASZMRÓZ

InstytutGeografiiiGospodarkiPrzestrzennej UniwersytetJagiellosńki,Kraków

Geneza i rozwój polskich odcinków Camino de Santiago – najpi kniejszej drogi wiata

1. Wprowadzenie

„(…)Polak zprzyrodzenia,

Maustawiczn ąchciwo śćdo pielgrzymowania Kiedyju żprzewiepewny gocśiniecdo Rzymu Niezatrzymago domanilato nizima

Zawszemówi– wen dalej,mknieku Kompostele Widzie ćmiasta,szpitala,klasztoryicele”¹.

Przytoczone powyeż łjsowa Sebastiana Fabiana Klonowica – poety,kompo- zytora iwykałdowcy AkademiiZamojskiej,zapisane wrymowanym traktacie prawniczym zatytuował nym Worek Judaszów – to jestze łnabycie majtę ś,noci

wiadcz o

ś ą podejmowanych w cigu ą stulecipielgrzymkach Polaków do grobu w.Jakuba Starszego,Apostoa,w

ś ł Santiago de Compostela.Jako pierwsi(po-

1S.KLONOWIC,Worek Judaszów – to jestzełnabyciemajtę ś,nociKraków 1600 (wyd.krytycz- ne:K.Budzyk,A.Obrbsęka-Jabosłńka,Wrocałw 1960).

twierdzeniw historycznych dokumentach) dotarliz Polskido Composteli w 1379 r.:rycerzzMaopolł skiStanisałw Wederkere, witŚ ę łosaw Paukał zSzubi- na w Wielkopolsce (w glejcie zapisany jako Francisco – Franciszek),Klemens zMokrska iJakuba Czatan zKobyla w Maopolł sce.W 1414 r.przy grobie pierwszego m cęzennika wrśód apostoów ł modli ł ęsi rycerzMszczujze Skrzyn- na,który wedug ł przekazów podczasbitwy pod Grunwaldem zada miłś ertelny cioswielkiemu mistrzowikrzyażckiemu Ulrykowivon Jungingen².

Dzisiaj,podobnie,jak przed wiekami,naszlaku pielgrzymkowym do Santia- go de Compostela – szlaku pod kadyż m wzgldeę m wyjtąkowym,okrelśanym mianem najpiknię ejszejdrogi wiśata,corazcz cęśiejspotka ć żmonapolskich ptą- ników.Z kadyż m rokiem roniśe te żliczba pielgrzymów zPolski,którzy otrzy- malitzw.„Compostelk”ę,tj.dokumentpotwierdzajcąy odbycie pielgrzymkido grobu w.ś Jakuba:przejcśiapieszo ostatnich 100 km lub przejechaniakonno 100 km,bd ąźna rowerze 200km Camino deSantiago.W 2010 r.– witŚ ęym Roku Jakubowym,2040 osób z Polski(0,75% ogóu) ł otrzymao ł„Compostelk”ę³. W 2011 r.liczba polskich pielgrzymów w Santiago de Compostela bya łnieco mniejsza (w porównaniu do 2010 r.)– wyniosa łbowiem 1820 osób,jednak udzia łPolaków wogólnejliczbie ptąników,którzy otrzymali„Compostelk”ę wzrós łdo niemal1% ogóu ł(0,99%)⁴.Dane te potwierdzaj,ąż e Polska jestkra- jem,który odgrywa coraz wiksęze znaczenie wmidzę ynarodowych peregryna- cjach do grobu w.ś Jakuba. miŚ ł żao te mona ż stwierdzi,ćż ł e sowa metropolity Santiago deCompostela,JuliánaBarrio Barrio, eż„Polskabdzęie rź łódem,skdą do grobu w.ś Jakuba bdzę ie napył łwaa nieustanna rzeka pielgrzymów”(Monte do Gozo,2 lipca2010 r.)⁵,realizuj ą ęsi nanaszych oczach.

2Por.L.VÁZQUEZDEPARGA,J.M.^ALACARRA,J.URÍARÍU,Lasperegrinacionesa Santiago de Compostela,t.III,Madrid 1949,s.29–32;A.JACKOWSKI,I.SO JŁAN,Pielgrzymkido Santiago de Compostela w czasieiprzestrzeni,w:A.JACKOWSKI,F.MRÓZ,I.HODOROWICZ(red.),Drogi w.ś Ja- kuba w Polsce.Stan bada ń iorganizacja,Kraków 2008,s.23–24;J.WIESIO OWSKIŁ ,PodróeżPola- ków do Composteliw XIV iXV wieku – stosunkidyplomatyczneiszlacheckimodelwyksztacłenia, w:R.KNAPISKIŃ (red.),Kult w.ś Jakuba Wiksęzego,Apostoa ł wEuropie rŚodkowo-Wschodniej,Lu- blin 2002,s.201–209;M.WILSKA,Pielgrzymim szlakiem zMazowsza do Composteli,w:H.MANI-

KOWSKA,H.ZAREMSKA(red.),Peregrinationes.Pielgrzymkiw kulturzedawnejEuropy,Warszawa 1995,s.165–169;C.TARACHA,O polskich pielgrzymkach do w.ś Jakuba,w:P.ROSZAK(red.),Ca- mino deSantiago – nietylko droga.Historia iwspócłzesno śćSzlaku w.ś Jakuba,Toru ń2012,s.23;

A.M.WYRWA, witŚ ęy Jakub Aposto.łMalakologiczneihistoryczne lśady peregrynacjizziem pol- skich do Santiago deCompostela,Lednica– Pozna ń2009,s.36–55,57–58.

3www.peregrinossantiago.es/esp/wp-content/uploads/informes/peregrinaciones2010.pdf (27.10.2012 r.).

4Tam eż.

5Dzikuję emy AndrzejowiRazowskiemu zaudostpnię enienagrania zespotkaniapolskich piel- grzymów zmetropolit ąSantiago de Compostela,abp.Juliánem Barrio Barrio,wEuropejskim

W prezentowanym opracowaniu przedstawiono ipodsumowano pracezwią- zane zwytyczeniem ioznakowaniem w latach 2005–2012 ponad 3200 kilome- trów odcinków Camino deSantiago.

2. Drogi w. Jakuba w Polsce

Projektwytyczenia pierwszego odcinka Camino de Santiago w Polsce po- wsta ł w2004 r.w grupie osób,które odbyy łpielgrzymk ędo grobu w.ś Jakuba Starszego,Apostoał ,wSantiago deCompostela.Pierwsz ąosob,ąktórazapropo- nowaałwytyczeniejakubowego szlaku onazwie„DrogaPolska”(Camino Pola- co)by ł łW odzimierzAntkowiak – autorjednejzpierwszych wspócłzesnych pol- skich relacjizpielgrzymkido Composteli.Koncepcjawytyczeniaioznakowania szlaku zostaałzaprezentowanana forum internetowym portalu „Polskiego Klu- bu Camino deSantiago”.Projektzakał łda odtworzenieszlaku ptąniczego,który prowadziby ł zOgrodnik przez Olsztyn,Toru,ńGniezno,Pozna ńdo Subił c na granicy polsko-niemieckiej⁶.Pracenad wytyczeniem ioznakowaniem pierwsze- go odcinkatego szlaku trwayłjednak kolejnedwalata.

Wpyłw napowstaniepierwszych odcinków Drogi w.ś JakubawPolscemiaył niew tąpliwiepielgrzymkiPolaków do grobu w.ś Jakuba,ponowny rozwójkultu Apostoa ł wwielu parafiach pod jego wezwaniem orazprocesodtwarzaniaszla- ków jakubowych natereniewschodnich Niemiec.Przykałdem moe żby ćutwo- rzony w 2003 r.Ekumeniczny Szlak Ptąniczy Via Regia zGörlitzdo Vacha,któ- ry stanowi łimpulsdo wytyczenia DolnolsśąkiejDrogi w.ś Jakuba(2005 r.)oraz Drogi w.ś JakubaVia Regia (naodcinku Brzeg – Zgorzelecw 2006 r.).Podobnie Drogi w.ś Jakubaw Brandenburgiinawizą ąujcedo dawnego traktu zGnieznado Magdeburga,wpył ęn yłnaoznakowanieLubuskiejDrogi w.ś Jakubaw2008 r.⁷

W 2004 r.czonkowił e Bractwa w.ś JakubaApostoa ł wJakubowie iFundacji WioskiFranciszkasńkiejwJanicach rozpoczlęiprace nad wytyczeniem Dolno-

lskiejDrogi w.Jakuba

śą ś .Do oznakowanie tego szlaku w cłą ł ę ż ł-zy si take go gowskiKlub InteligencjiKatolickiej,Towarzystwo ZiemiGogowsł kiej,Zwizą ek Gmin Zag biłęa Miedziowego orazlokalnesamorzdy ą iparafie⁸.Uwiecńzeniem tych prac byo łuroczyste otwarcie pierwszego,polskiego odcinka Camino de

Centrum Pielgrzymkowym im.JanaPawałIInaMontedo Gozo,2.07.2010 r.

6W.ANTKOWIAK,Szlak w.ś Jakuba.Polska Droga.Odcinek Olsztyn – Toru.ńPrzewodnik dla pielgrzymów iturystów,Toru ń2007,s.4.

7Por.F.MRÓZ, .ŁMRÓZ,P.MRÓZ,RenesansDrogi w.ś Jakuba wEuropiena przykadzł iewy- branych pasńtw:Czech,Niemiec,PolskiiW oł ,chw:A.JACKOWSKI,F.MRÓZ(red.),„AktEuropej- ski”b.łJana Pawa łIIarenesansDrogi w.ś Jakuba,Kraków 2012,s.133.

Santiago, cłą ązcego Jakubów ze Zgorzelcem.Uroczystocśiodbyy ł ęsi 24 lipca 2005 r.w Jakubowieorazw Zgorzelcu,gdzienaMocśieStaromiejskimdokona- no symbolicznego w cłązenia polskiego odcinka Drogi w.ś Jakuba do europej- skiejsiecidróg jakubowych.DolnolsśąkaDroga w.ś JakubaprowadzizGogoł - wa,przezJakubów,Grodowiec,Polkowice,Chocianów,BolesałwieciLuba ń do Zgorzelca,ajejdugo ł śćwynosi164 km⁹(por.ryc.1;tab.1).W 2007 r.wzdułż DrogiDolnolsśąkiej,lecz w kierunku przeciwnym,ze Zgorzelca do Jakubowa, zosta łwytyczony„Szlak pielgrzymkowydo Jakubowa”.

20 czerwca2007 r.ówczesny ordynariuszdiecezjizielonogórsko-gorzowskiej, bp Adam Dyczkowski,ustanowi łzabytkowy kocś łió pw. w.ś Jakuba Starszego, Apostoał ,wJakubowieDiecezjalnym Sanktuarium Pielgrzymkowym w.ś Jakuba. Sanktuarium w Jakubowie szczycisi ęrównie żposiadaniem relikwii w.ś Jakuba Starszego,Apostoał,którewczerwcu 2005 r.zostayłprzywiezionezRzymu.

W dniu 25 lipca2006 r.uroczycśieotwarto pierwszy odcinek DrogiPolskiej (Camino Polaco)prowadzcą y zOlsztyna do sanktuarium maryjnego w Gietrz- wadzłie(20 km).Wkwietniu 2007 r.odcinek ten zosta łprzeduony łż do kocś ł ioa

w.Jakubaw

ś Toruniu.Od tego momentu pracenad oznakowaniem szlaku prze- ja ęłMidzę ynarodowa Agencja Poszukiwawcza (MAP)zsiedzib ą wToruniu.

W 2009 r.szlak zosta łdalejprzeduony łż do Trzemeszna¹⁰.KolejneodcinkiDro- giPolskiej:„Suwalszczyzna”oraz„WarmiaiMazury”zostayłuroczycśieotwarte w dniu 25 lipca2011 r.w Ktęrzynie.Odcinek onazwie„Suwalszczyzna”rozpo- czyna si ęprzy granicy polsko-litewskiejwmiejscowocśiOgrodnikiibiegnie przezSejny,Krasnopol,Wigry,Suwakiłdo Bakaałrzewa(ok.120 km).Drugiod- cinek,„Warmia iMazury”,prowadzizBakaałrzewa przez Olecko,Kruklanki, Giycżko,Giero,łż ęK trzyn, wit Ś ęąLipk,ęReszel,Lutry,Wipsowo,Barczewo do Olsztyna(193 km),gdzie cłązy si ęzewspomnianym ju żodcinkiem Camino Po- laco:Olsztyn – Brodnica– Toru ń– Trzemeszno. cŁąznadł śugo ćDrogiPolskiej zOgrodnik do Trzemeszna wynosiok.530 km.Tras ęniemalwcaocłśipopro- wadzono w oparciu o istniejcąe szlakiturystyczne,zwałszcza midzę ynarodowy szlak pieszy E-11 (Subił ce– Ogrodniki)¹¹.Przeduełżniem DrogiPolskiejs ą -ko

8W.HASS,Z Jakubowa do Santiago deCompostela.Szlak,bractwo,sanktuarium,w:A.JACKOW-

SKI,F.MRÓZ,I.HODOROWICZ(red.),Drogi w.ś Jakuba wPolsce– stan bada ń iorganizacja,s.100.

9Por.A.CEGLISKAŃ ,H.KARAŚ,E.MENDYK,J.SMYK,Droga w.ś Jakuba Gniezno – Zgorzelec– Praga.Cz ęśćpolska:Droga Wielkopolska iDroga Dolnolsśąka.Przewodnik Pielgrzyma,Janice2006 (FundacjaWioskiFranciszkasńkiej).

10E.MENDYK,F.MRÓZ,Droga w.ś Jakuba wPolsce.Kalendarium wydarze ń wlatach 2004–

2009,w:I.HODOROWICZ,F.MRÓZ(red.),Pielgrzymina Drodze w.ś Jakuba.Przeszo łść iteraniź -ej szość,Kraków 2009,s.79.

11W.ANTKOWIAK,Szlak w.ś Jakuba,s.4.

lejne szlakijakubowe:Droga w.ś Jakuba„Szlak Piastowski” (Mogilno – Trze- meszno – Niechanowo – Gniezno),LubuskaDroga w.ś Jakuba(MurowanaGo-

lina – Subice),

ś ł Wielkopolska Droga w.ś Jakuba(Gniezno – Pozna ń– Lubi ń – Gogów)ł iDolnolsśąkaDroga w.ś Jakuba(Gogów ł – Jakubów – Zgorzelec).Tym samym oznakowanepolskieodcinkiDrogi w.ś Jakuba cłą ą łz pónocno-wschodni kraniecPolskizgranic ąpolsko-niemieck ą wZgorzelcu iSubił cach.

Najdusłżzym odcinkiem Camino de Santiago w Polsce jestliczcąa 913 km Droga w.ś Jakuba Via Regia– prowadzcą a zKorczowej(przy granicy polsko- ukraisńkiej)przez Przemylś,Jarosałw,Przeworsk,Rzeszów,Pilzno,Tuchów, Tarnów,Brzesko,Kraków,Olkusz,Bdzę in,Piekary lsŚąkie, Gór w.ęś Anny, Opole,Skorogoszcz,Brzeg,Wrocałw,Legnic ędo Zgorzelca (por.ryc.2).Szlak ten prowadziwzdu łżdawnejVia Regia (WysokiejDrogi),czylitraktu,który wiód ł zKijowaprzezLwów,Kraków,Wrocałw,Lipsk,Koloni ęiAkwizgran,do Paryaż Vi. a Regia bya łponadregionaln ądrog,ąktóra sprzyjaa łrozwojowihan- dlu,wzajemnych stosunków midzę ypasńtwamieuropejskimiorazpowstawaniu nowych orśodków miejskich¹².Poruszalisi ępo niejwsposób bezpieczny nietyl- ko handlarzeiwojska,aleipielgrzymiudajcąy si ędo grobu w.ś JakubaAposto-

a,w

ł Santiago deCompostela.W dniu 6 padzźiernika2006 r.otwarto pierwszy odcinek tego szlaku na trasie:Brzeg – Wrocałw – Legnica – Zgorzelec.Kolejne odcinkiDrogi w.ś Jakuba Via Regia otwarto w nastpujcę ąych terminach:15 wrzeniśa2008 r.(odcinek:Góra w.Ś Anny – Opole– Skorogoszcz– Brzeg),24 lipca 2010 r.(odcinek:Pilzno – Tuchów – Tarnów – Brzesko – Kraków¹³), 8 sierpnia 2010 r.(Droga w.ś Jakuba Via Regia w Zag biłęu D brąowskim;trasa Kraków – Olkusz – Sałwków – Bdzę in – Scązów – Piekary lsŚąkie – Góra w.ś Anny)oraz5 stycznia 2012 r.(odcinek na obszarzewoj.podkarpackiego:Kor- czowa – Przemylś– Jarosałw – Przeworsk – acŁńut– Rzeszów – Pilzno;219 km)¹⁴.Otwarcie ostatniego odcinka Via Regia na terenie woj.podkarpackiego jestniezwykle wane ż wrozwoju sieciszlaków jakubowych na pograniczu pol- sko-ukraisńkim.Obecnie trwaj ąuzgodnienia,aby opiek ęnad szlakiem wwoj. podkarpackim przeja ęłPodkarpacka Chorgiąew Harcerzy Zwiząku Harcerstwa Rzeczypospolitej,która w obecnym roku w ramach projektu „DziaałjLokalnie” rozpocz aęłoznakowanieszlaku zapomoc ąłsupów betonowych,zapocztąkowaał cykl„niedzielnego pielgrzymowania”,stworzyałserwisinternetowy powicś ęony

12www.euroopera.org/via-regia(25.10.2012 r.).

13Por.P.PLEZIA,Droga w.ś Jakuba:Kroczowa – Przemylś– Rzeszów – Tarnów – Kraków,w:I. HODOROWICZ,F.MRÓZ(red.),Pielgrzymina Drodze w.ś Jakuba.Przeszo łść iteraniźejszość,Kra- ków 2009,s.105–118.

14Por. .ŁMRÓZ,Geneza irozwójDróg w.ś Jakuba wPolsce– na przykadzł ieDrogi w.ś Jakuba Via Regia,„PeregrinusCracoviensis”23 (2012)(w druku).

Drodzeorazwydaałmateriayłpromocyjne(folderyicredenciale).Dalsze,plano- wanepracezwiząanezrozwojem Drogi w.ś JakubanaPodkarpaciu zwiząanesą zwytyczeniem ioznakowaniem alternatywnego odcinkaszlaku Via Regia zMe- dyki(z pieszym przejcśiem granicznym zUkrain)ądo Przemylśa.Nawiząanie wiksęzejwspóprłacyzestron ąukraisń ąk,pomocwwytyczeniu Drogi w.ś Jakuba ze Lwowa ioznakowanie Via Regia od granicy polsko-ukraisńkiej,sprawi,iż procesintegracjieuropejskiejnabierzepeniłejszego wymiaru.

Czwartym oznakowanym odcinkiem Camino deSantiago w PolscebyałWiel- kopolska Droga w.ś Jakuba,otwarta w dniu 6 listopada 2006 r.w Poznaniu.

Szlak,o dugocł śi234 km,prowadzizGniezna przez Lednic,ęPozna,ńLubi,ń Leszno do Gogował ¹⁵.WielkopolskaDroga w.ś Jakubajest,jak ju żwspomniano, przeduełżniem DolnolsśąkiejDrogi w.ś Jakubaiodnosisi ędo pierwszego pro- jektu – planowanego przebiegu DrogiPolskiej– podobnie jak odcinek Drogi ś w.Jakubana„Szlaku Piastowskim”,otwarty20 kwietnia2007 r.Szlak o dugoł -

ci40 km prowadziz

ś Mogilna przezTrzemeszno,Niechanowo na Wzgórze Le- cha w Gnieniźe¹⁶, cłą ązc tym samym Drog ęPolskąprowadzc ąą zOgrodnik do Trzemeszna,zDrog ąWielkopolskąbiegnc ąą zGnieznado Gogował .

W dniu 1 lipca 2008 r.otwarto Lubusk ąDrog w.ęś Jakuba.Przebieg tego odcinkajakubowego szlaku wyznaczy ł w2005 r.prof.Ulrich Knefelkamp zKa- tedry Historii rŚedniowiecznejiRegionalnejHistoriiKultury naWydzialeKul- turoznawstwa Uniwersytetu Europejskiego Viadrina weFrankfurcie nad Odr.ą Droga prowadziwzdu łżdawnego szlaku handlowego,nazywanego „drogą frankfurck”ą,prowadzcąego zPoznania do Frankfurtu iLubusza¹⁷.Warto za- znaczy,ćż e tym szlakiem pielgrzymowa ł w1000 r.cesarz Otton IIIdo grobu

w.

ś Wojciecha w Gnieniźe.Prace nad jejwyznakowaniem zostay łzakocńzone w 2008 r.LubuskaDroga w.ś Jakubarozpoczynasi ę wMurowanejGolśinie (tu

czy si z

łą ę Wielkopolsk ąDrog w.ąś Jakuba),anastpnię eprowadziprzezOborni- kiWielkopolskie,Sulcęin,O no ś Lubuskie(kocś łśió w.Jakuba)do Subił c.WSuł- bicach,namocśiegranicznym, cłązysi ę zBrandenbursk ąDrog w.ąś Jakuba,któ- razkoleiskałdasi ę znastpujcę ąych odcinków:Frankfurtnad Odr ą– Berlin (75 km);Berlin – Lipsk (180 km);Frankfurtnad Odr ą– Lipsk (220 km);Berlin – Tangermunde(140 km)¹⁸.Szlak mamolżiwo śćwielu wariantów po cłązeniazin- nymiDrogami w.ś Jakuba wNiemczech.W Lipsku Droga cłązy si ę zEkume-

15Por.A.CEGLISKAŃ ,H.KARAŚ,E.MENDYK,J.SMYK,Droga w.ś Jakuba „Via Regia”.Dolny lsk.Przewodnik Pielgrzyma

Śą ,Janice2006,(FundacjaWioskiFranciszkasńkiej).

16Patrz:www.szlakpiastowski.com.pl/go.live.php/PL-H91/droga-sw-jakuba.html(1.5.2010 r.).

17P.GRABOWSKI,Lubuskiszlak Drogi w.ś Jakuba,w:A.JACKOWSKI,F.MRÓZ,I.HODOROWICZ

(red.),Drogi w.ś Jakuba wPolsce– stan bada ń iorganizacja,s.117.

18www.jakobswege-brandenburg.deorazwww.jakobswege-viadrina.de(14.10.2012r.).

nicznym Szlakiem Ptąniczym – Via Regia (DerÖkumenische Pilgerweg– Via Regia)iSaksosń ąk Drog w.ąś Jakuba(DersächsischeJakobsweg)¹⁹.

W dniu 8 wrzeniśa2007 r.otwartazostaa łLborę skaDroga w.ś Jakuba,któ- rejtrasaprowadzizSianowa przezLborę k, eŁ ęb do Smodzłina (90 km).Szlak ten jestfragmentem projektowanejPomorskiejDrogi w.ś Jakuba,która ma prowadzi ć zKretynginaLitwie przezKrólewiecw ObwodzieKaliningradzkim, a nastpnię e wzdu łżpolskiego wybrzea ż Batłyku:przez Frombork,Elblg,ą Gdasńk,Kartuzy,Lborę k, eŁ ę łb,Supsk,Koszalin,Koobrł zeg do wiŚ noujcś ia, gdziepo cłązysi ę zju żistniejc ąąniemieck ą ęcz cśąVii a Baltica.W dniu 29 wrze-

nia 2010 r.KomitetSterujcy Programu Wspópracy TransgranicznejPou

ś ą ł ł-

dniowy Batłyk zatwierdzi łprojekt„RECReate – Rewitalizacja europejskiego szlaku kulturowego naobszarzePoudnił owego Batłyku – PomorskiSzlak w.ś Ja- kuba”.Celem projektu jestodtworzeniePomorskiejDrogi w.ś Jakuba,noszcą ej te ażł ń ącisk nazw ęVia Baltica iw cłązeniejejweuropejsk ą ćCamisie no deSan- tiago²⁰.Warto podkrelśćż i, ewLborę ku znajdujesi ędrugiesanktuarium w.ś Ja- kuba w Polsce,ustanowionepodczasuroczystocśiodpustowych wdniu 25 lipca 2010 r.przez ówczesnego ordynariusza diecezjipelplisńkiej,bpa Jana Szlag.ę W tym uroczystym dniu do sanktuarium wprowadzono takeż otrzymanezWa- tykanu relikwie w.ś Jakuba Apostoa ł(relikwie zkocś Na i). podkrelśenie zasuł- gujetakeżorganizowany od 2007 r.wLborę ku wramach Jarmarku w.ś Jakuba

„Midzę ynarodowy ZlotJakubów”,na który przyjedażż ą łj chopcy im cęż ź zyni noszcąyto imi ę zPolskiizagranicy.

W dniu 25 padzź iernika 2008 r.wparafiipw. w.ś Jakuba wWicaęłwicach Starych otwarto pierwszyodcinek Maopoł lskiejDrogi w.ś Jakubaw wojewódz- twiemaopolł skim,prowadzcą y zPaełcznicy przezWicaęłwice Stare do Krako- wa²¹.Odcinek szlaku w województwie witś ęokrzyskim – zSandomierza przez Kotuszów,Szczawory,żProboowił cedo Paełcznicy– otwarto 23–25 lipca2009 r. w Sandomierzu iparafii w.ś JakubawKotuszowie²².Dugo ł ść łMaopolskiejDro- gi w.ś Jakuba od kocś łśioa w.Jakuba wSandomierzu do Rynku Starego Miasta w Krakowiewynosi206 km.Trasa Maopolł skiejDrogi w.ś Jakubanawiząujedo redniowiecznego traktu handlowego prowadzcego skrajem doliny Wisy od

ś ą ł

Sandomierzado Krakowa.Traktten stanowi łjedn ą zodnóg tzw.ruskiego,szla- ku wiodcąego zPolesiaiRusido stolicyKorony orazna lsŚąk.W2010 r.czonł -

19F.MRÓZ, .ŁMRÓZ,P.MRÓZ,RenesansDrogi,s.138–139.

20WicęejnatematPomorskiejDrogi w.ś Jakubaorazprojektu na:www.re-create.pl.

21F.MRÓZ,OtwarcieMaopolł skiejDrogi w.ś Jakuba,„Alma Mater.Miesicęznik Uniwersytetu Jagiellosńkiego”(2009),nr110–111,s.60–61.

22K.BEDNARZ,M.WOJNAROWSKA,Na Jakubowym Szlaku,„Go śćSandomierski”nr31/171, (2 sierpnia2009 r.),s.III.

kowieBractwa w.ś JakubawWicaęłwicach Starych zakocńzylioznakowaniemusz- lami w.ś Jakubaoraz ótżłymistrzakałmikolejnego odcinkaMaopolł skiejDrogi w.ś Jakuba– ponad 50-kilometrowejtrasy zKrakowa przezTyniec,Liszki,Mników, Sank ędo kocś łśioa w.Jakuba wPalczowicach.W nastpnyę m roku oznakowano dalszy odcinek szlaku – zPalczowic,przezZatoriOsiek do sanktuarium PanaJe- zusaCierpicąego wBielanach koo ł ęKt(24 km).Najwaniżejszym orśodkiem kultu

w.JakubaApostoanatrasie

ś ł Maopolł skiejDrogi w.ś Jakubajestkocś łió pod jego wezwaniem w Wicaęłwicach Starych.Wdniu 10 wrzeniśa 2007 r.podczasgówł - nych uroczystocśizwiząanych zjubileuszem 250-lecia konsekracjikocś łioa kard.

Stanisałw Dziwiszuroczycśiewprowadzi ł ś ądo witynirelikwie w.ś JakubaStarsze- go,Apostoał ,iBartomił eja.Natomiast8grudnia2007r.,wuroczysto śćNiepokala- nego PoczcęiaNMP,przy parafiipowstao łBractwo w.ś JakubaStarszego,Aposto- a,którego czonkowie czuwaj nad maopolskim szlakiem jakubowejmuszli.

ł ł ą ł

W 2012 r.czonkowił eBractwa w.ś JakubawWicaęłwicach Starych zorganizowali tzw.„NiedzielnePielgrzymowanieMaopolł sk ąDrog w.ąś Jakuba”.Od kwietniado padzźiernika wsiedmiu etapach pielgrzymowania jakubowym szlakiem na trasie Paełcznica– WicaęłwiceStare– Kraków – Tyniec– Sanka– Palczowice– Bielany koo ł ęKtuczestniczyo łponad 250 ptąników zMaopolł ski,Podkarpacia i lsŚą ka. Kady ż zetapów rozpoczyna ł ęod si porannejMszy w.ś w niedziel.ęPo bogłosał- wiesńtwiekapałnacaałgrupawyruszaałnakolejny odcinek maopolł skiejCamino deSantiago.Kadyż etap kocń ł ęzy si równie żwspóln ąmodlitw ą witwś ąyni.Warto równie żpodkrelśćż i, e wmaju 2012 r.szlakiem Maopolł skiejDrogi w.ś Jakuba pielgrzymowaa ł łmodzie ż istudenciprzygotowujcąy si ędo wyjazdu na XXVIII

wiatoweDniM odziey,któreodbd si w

Ś ł ż ęą ę 2013r.w Rio deJaneiro.

Wewrzeniśu 2008 r.otwarto Drog w.ęś JakubaVia Cervimontana(Drogę Jeleniogórską).Malownicza trasa tejdrogiprzebiega zJeleniejGóry przezSie- dlcęin,Radomice (kocś łśió w.Jakuba),Lubomierz,Gryfów lsŚąkido Lubania (dugo ł ść55 km).WLubaniu Droga Jeleniogórska cłązy si ęDolnolsśą ąDrk ogą

w.Jakuba

ś orazDrog w.ąś JakubaVia Regia.W dniu 22 sierpnia2010 r.otwarto 50-kilometrowy odcinek tejdrogizKrzeszowa k.KamiennejGóry do Jeleniej Góry.Szlak ten zmieni ł żte nazw ę Sudena ck ąDrog w.ęś Jakuba.

W dniu 25 lipca 2009 r.otwarto l asŚężń ąk Drog w.ęś Jakuba,którarozpo- czyna si ęna szczycie góry la Śęż(718 mn.p.m.)iprowadziprzezSobótk ę(ko- ció w.Jakuba),Buków,Ujów (koció w.Jakuba)do rody lskiej(55 km),

ś łś ś łś Ś Śą

gdzie cłązy si ę zDrog w.ąś JakubaVia Regia.

Z kolei1 sierpnia2009 r.otwarto Drog w.ęś Jakuba wpowiecielubisńkim – tzw.„Miedzian” ąDrog w.ęś Jakuba.Trasa drogiprowadzize cŚinawy przez Rsęzów,Siedlce,Lubin,Brunów do Chocianowa,gdzie cłązy si ęDolnolsśą ąk Drog w.ąś Jakuba.

W liturgicznewspomnienie w.ś JakubaApostoał ,w2010 r.podczasJarmar- ku Jakubowego w Nysieotwarto Nysk ąDrog w.ęś Jakuba.Trasatego szlaku ja- kubowego prowadzizGucłhoałz przez Nys ędo Skorogoszczy,ajego dugoł ść wynosi100,5 km.Droga,oznakowana symbolem muszli,odtwarza dawny trakt handlowy,który prowadzi ł zpoudnił owejcz cęś Śąi lska do Wrocałwia.WSko- rogoszczy NyskaDroga w.ś Jakuba cłązy si ę zDrog w.ąś JakubaVia Regia²³.Pla- nowane jestprzeduełżnie tego odcinka szlaku jakubowego do RepublikiCze- skiej,do miejscowocśiJesenik i Javornik,które naleay żłprzez blisko pięć wieków do lsŚąka iKsisętwa Nyskiego.Warto podkrelśćż i, e zokazjiodpustu

w.Jakuba w

ś Nysie organizowany jestdoroczny Jarmark Jakubowy.W 2011 r. w przededniu liturgicznego wspomnienia w.ś Jakuba wałdze miasta,duszpaste- rzeicaminowiczezorganizowaliIPielgrzymk ęNysk ąDrog w.ąś Jakuba,wktó- rejwzilęiudzia łpiechurzy,kajakarzeipielgrzyminakoniach.

Kolejnym otwartym odcinkiem Camino deSantiago w PolscejestBeskidzka Droga w.ś Jakuba.Uroczystocśiotwarcia pierwszego odcinka tego szlaku – zsanktuarium w.ś Jakuba wSzczyrku przezSkoczów do Simoradza (30 km)– odbyył ę7si –8 padzźiernika2011 r.Uroczystocśitezbiegył ę si zdzikcęzynieniem za ustanowienie przez bpa Tadeusza Rakoczego sanktuarium w.ś Jakuba w Szczyrku (dekretz12 kwietnia 2011 r.).Podczasuroczystocśina Prze cłę zy Karkoszczonka powicś ęono monumentaln fą igur w. Ję ś akuba, wykonaną w drewnie.W ostatnim kwartale 2011 r.czonkowił e Bractwa w.ś Jakuba w Szczyrku oznakowalikolejny,ponad 80-kilometrowyodcinek BeskidzkiejDro- gi w.ś Jakubaprowadzcą y zWadowicprzezRzyki,Gro ńJanaPawałII, lŚemie,ń Rychwad,ł Ż ywiecdo Szczyrku.Wdniu 21 kwietnia2012 r.otwarto kolejny od- cinek,natrasie:Rychwad ł(sanktuarium MatkiBoeżjRychwadzłkiej)– yŻwiec– Pietrzykowice– Szczyrk,za ś20 lipca2012 r.szlak prowadzcą y zKoconiaprzez

lemie do Rychwadu.

Ś ń ł

Do nowych,polskich odcinków Camino de Santiago zaliczy ćnaley żtakeż otwarteoficjalniew lipcu 2012 r.odcinkiWarszawskiejDrogi w.ś Jakuba(War- szawa – O ażrów Mazowiecki– Bonił e – Niepokalanów;53 km)iNadwarciań- skiejDrogi w.ś Jakuba,prowadzcąejzLdu ą nad Wart ąprzezMiosał łw do klasz- toru benedyktynów w Lubiniu (111 km). Wiksęzo sść zlaku odcinka nadwarciasńkiego przebiegarównoleglezinnymioznakowanymiturystycznymi szlakamipieszymi.Na Drodzena uwag ę łzasuguje klasztorpocysterski– obec- niesalezjanów w Ldzą ienad Wart ą– gdzieznajdujesi ęnajstarszywPolscefresk przedstawiajcą śy w.Jakuba,pochodzcą y zXIV w.

23Por.J.BARSKA,Trakt w.ś Jakuba wNysie,w:I.HODOROWICZ,F.MRÓZ(red.),Pielgrzymina Drodze w.ś Jakuba.Przeszo łść iteraniźejszość,s.165–170.

Gównył m inicjatorem oznakowania WarszawskiejDrogi w.ś Jakuba jest drJerzy Kazimierczak zWarszawy.Dzikię jego staraniom,wałdze gminy Tere- sin oznakowaliznakiem muszliszlak natereniegminy.JerzyKazimierczak zko- leisam oznakowa łszlak na terenieWarszawy idalszy odcinek do Puszczy Boli- mowskiej.Na terenie Lasów Bolimowskich znakowania podja ęł ęsi dyrekcja tych lasów.Trasa WarszawskiejDrogi w.ś Jakubaw zaoełżniu ma prowadzić zWarszawy na poudnił e – trasamipielgrzymek maryjnych do Czsętochowy – przez Rokitno,Bonił e,Niepokalanów,Szymanów,Miedniewice,Skierniewice i Piotrków Trybunalski.Dalszy odcinek szlaku z Piotrkowa Trybunalskiego izZielonejD brąowy do Czsętochowyjestwobecnienaetapieprojektu.W Czę- stochowieszlakitemaj ą łpo cą ć ę zy si zprojektowan ąJurajsk ąDrog w.ąś Jakuba, która ma zkoleidoprowadza ćdo Drogi w.ś Jakuba Via Regia.W Warszawie planowane jestpostawienie pamitąkowego drogowskazu,w miejscu zbiegu trzech trasmazowieckich szlaków jakubowych:

– WarszawskiejDrogi w.ś Jakuba;

– MazowieckiejDrogi w.ś Jakuba odcinka wschodniego (prowadzcąego zPrzesmyk przezJarnice iJadów;wyznakowaniem tego odcinkazajmuje si ę„StowarzyszenieKapita ł– Praca– Rozwój”);

– MazowieckiejDrogi w.ś Jakuba– szlaku biegncąego zWarszawy przez Zakroczym do Czerwisńkan.Wis łą idalejprzezPocłk,W ocał łwek,Sinia- rzewo do Mogilna,gdzie po cłązy si ę zDrog w.ąś Jakuba „Szlak Piastow- ski”.Inicjatorem powstania tego odcinka s ąprzedstawiciele „Warszaw- skiego Klubu Mioniłśków Camino”.

Najmodsł zym wytyczonym odcinkiem Camino deSantiago w PolscejestLu- belskaDroga w.ś Jakuba.Prace nad jego znakowaniem zostay łukocńzone we wrzeniśu 2012 r.,jednak jego uroczysteotwarciewrazzwydaniem przewodnika planowanejestna2013 r.Szlak prowadzizLublinaprzezKraniśk,Annopol,Za- wichostdo Sandomierza,gdzie cłązysi ę zMaopolł sk ąDrog w.ąś Jakuba. cŁązna dugo ł śćDrogilubelskiejwynosi167 km.

Warto podkrelśćż i, ewokresiesiedmiu lat(2005–2012),dzikię zaangaoważ - niu wałdzkocśielnych,wałdzsamorzdowycą h,caminowiczów,czonków ł bractw

w.Jakubaorazwielu mioników Drogi w.Jakuba,w

ś łś ś Polscewytyczono iozna- kowano 16 odcinków drogizmotywem jakubowejmuszli– o cłąznejdugocł ś i ponad 3200 km. miŚ łao wic ę żju mona ż stwierdzi,ćż e polskie odcinkiDrogi

w.

ś Jakubanatrwaełwpisaył ę si weuropejsk ą ćCamisie no deSantiago.

Naleyżtakeżzaznaczy,ćż ewwielu parafiach pw. w.ś Jakuba,bractwach isto- warzyszeniach jakubowych oraz wrśód czcicieli w.ś Jakuba powstaj ąnowe ini- cjatywy zwiząane zoyżwieniem kultu Apostoał ,atakeżodtworzeniem nowych odcinków Jakubowego szlaku.Obecnie co najmniej10 nowych trasjestju ż na

etapierealizacji,m.in.PomorskaDroga w.ś JakubaViaBaltica(wrazzwarian- tami:Zachodniopomorsk ąDrog w.ąś Jakuba,Czucłhowsk ąDrog w.ąś Jakuba iPelplisń ąk Drog w.ąś Jakuba),kolejneodcinkiWarszawskiejiMazowieckiej Drogi w.ś Jakubaoraz lsŚąko-Morawska,Sdeą ckaiJurajskaDroga w.ś Jaku- ba.Projektowana lsŚąko-MorawskaDroga w.ś Jakubabdzę ietrzecim odcinkiem Camino deSantiago na terenie woj.opolskiego,obok wspomnianejju żNyskiej Drogi w.ś Jakubaoraz Drogi w.ś Jakuba Via Regia (odcinek Ujazd – Opole – Skorogoszcz– Brzeg).Trasatego jakubowego szlaku przebiega ć ębdziezOpola przezRacibórzdo Opawy,anastpnię edo Oomucł ńa (por.ryc.3).Wplaniejest takeżoznakowanie Podhalasńko-OrawskiejDrogi w.ś Jakuba,którarozpoczy- na ć ę ęsi bdziewNowym Targu,skd ąszlak poprowadzony zostaniedo kocś ł ioa

w.Jakubaw

ś Piekielniku,anastpnię eprzezLipnic ęWielk ąnaOrawiedo przej- ciagranicznego Winiarczykówka–Bobrów nagranicy polsko-sowackiej.

ś ł

3. Camino de Santiago w Polsce – pocz tek drogi…

Drogi w.ś JakubawPolsces ąobok Szlaków Papieskich najdusłżzymiszlaka- mipielgrzymkowymiw Polsce.Z kadyż m rokiem wzrasta liczba osób,którzy decyduj ą ęsi indywidualniebd ąź ż te wniewielkich grupach pielgrzymowa ć -pol skim „muszelkowym szlakiem”.Szczególnie ciesz ąnowe inicjatywy w dręówek orazprzejazdów roweramiDrog w.ąś Jakuba,których inicjatoramijestmodzł ież szkolna,studenciiharcerze.Szans ąrozwoju imolżiwocśąi wpisania Camino de Santiagow Polscedo europejskiejsieciszlaków jakubowych mog ą ć ęsta si wizy- typielgrzymów zagranicznych.W 2010 r.naDrodze w.ś JakubawPolscegocśł io kilkadziesitąpielgrzymów zzagranicy,m.in.zFrancji,WielkiejBrytanii,Szwaj- carii,Niemiec,Hiszpanii,BrazyliiiStanów Zjednoczonych.Wspólne kontakty rokuj ąnakolejnewizytywnaszym kraju turystów zagranicznych.

Przed organizacjami,stowarzyszeniamiimioniłśkamiDrogi w.ś Jakuba,zaan- gaoważ nymiwoznakowanieiopiek ęnad odcinkamiDrogi w.ś Jakubawrónyż ch cz cęśiach Polski,stoj ądalsze,bardzo istotne zadania zwiząanem.in.zprzygoto- waniem bazynoclegoweji yżwieniowej,wydaniem kieszonkowych przewodników pielgrzymich imap turystycznych,atakeżpromocj ą iinformacj ą oszlaku zwał -sz czaw regionieprzezktóryon przebiega.

Osobypielgrzymujcąepolskimiszlakamijakubowymizwracaj ąuwag ęnaliczne problemy iutrudnieniazwiząanezodbyt ąpielgrzymk.ąDo najcz cęśiejwymienia- nych utrudnie ńnaptąniczym szlaku jest:brak lub niedostpno ę śćbazynoclegowej, brak oznakowania,oznakowanieniezgodnezopisem w przewodniku lub wytycze- niem namapie,atakeżniezadowalajcąawwielu miejscach opiekaduszpasterska.

Zdaniem autorów niniejszego opracowania,jednym znajwaniżejszych pro- blemów zwiząanych zfunkcjonowaniem Drogi w.ś JakubawPolscejestobojtę- no ść inika łwiedza (a wacłśiwie jejbrak)miejscowejludnocśi(w tym bardzo czsęto duszpasterzy)na tematpostaci w.ś Jakuba Starszego,Apostoał,tradycji pielgrzymowaniado jego grobu w Santiago deCompostelaiCamino deSantia- go.To bardzo czsęto przekałda si ęna bierne inieprzychylne traktowanie piel- grzymów.Bardzo wan żąkwesti ąjestzatem przeprowadzenie „akcji”informa- cyjnejipromocyjnejCamino deSantiago w parafiach przez które przebiegają szlakijakubowe.W wytyczeniu nowych odcinków Drogi w.ś Jakuba wPolsce naley ż przede wszystkim kierowa ć ęsi rozmieszczeniem parafiii kocś ł ioów

w.

ś Jakuba,atake żprzebiegiem rśedniowiecznych traktów handlowych.Wyty- czajcąszlak,warto poprowadzi ćgo wzdu łżdróg gruntowych lub utwardzonych, awic ętrasnie obci onyąż ch uci lążiwym transportem samochodowym.Naleyż takeżzwróci ćuwag ęnaistniejc ąą wdanym regioniebaz ęnoclegow ą– zwałszcza gospodarstwa agroturystyczne,kwatery prywatne,pokoje gocśinne,pensjonaty, schroniska modzł ieowe ż oraz funkcjonujcąe przy sanktuariach domy pielgrzy- ma.Konieczne jesttake żzapewnienie opiekinad poszczególnymiodcinkami Drogi.Opiek ętak ą wiw elu przypadkach zadeklarowaliczonkowił e bractw

w.

ś Jakuba,czonkowił e stowarzyszenia „Przyjaciele Dróg w.ś Jakuba wPolsce” orazharcerzezPodkarpackiejChorgwią Zwiząku HarcerstwaRzeczypospolitej. Wydajesi ęjednak, e żpotrzebnes ąjeszczedalsze rozmowy na ten tematzwał- dzamisamorzdowyą mi,dyrektoramiplacówek szkolno-wychowawczych,orga- nizacjamiturystycznymiorazharcerskimi.Brak próby angaoważ niaiw cłązania w idee composteliasńkie lokalnych spoełcznocśi,parafiiisamorzdów ą stanowi bardzo dueżzagroeżnie wdalszym funkcjonowaniu Drogi w.ś Jakuba wPolsce. Bardzo wane ż jestzatem zapewnienie opiekinad Drog ą igromadzenie w tym celu jak najszerszejgrupy „przyjació”ł.Koordynacja pracniemoeżzamyka ć ęsi do grupkiosób.Tylko bowiem lokalnejednostkiiorganizacjemog ąsprawi,ć żi kult w.ś Jakuba na Drogach bdzę ie naprawd yężwy.Istotn ąkwesti ąjesttakeż promocjaszlaku w rśodkach masowego przekazu.Naley żzwróci ćrównie żuwa- g ęna przygotowaniedlapielgrzymów „modlitewnikapielgrzyma”.Wregional- nych czy te żlokalnych punktach informacjio polskich Drogach w.ś Jakuba nie powinno równie żzabrakn ąć żrónego rodzaju pamitąek,np.muszli,kapeluszy, peleryn,koszulek czyte żkijów pielgrzymich.

W realizacjitych powanycż h zada ń żą ę łć ęwan rol peni bdziezapewnepowo- ana 17 padziernika 2012 r.w

ł ź Czsętochowie „Kongregacja Camino Polonia”. W statucie tego ogólnopolskiego stowarzyszenia zapisano bowiem, e żdo jej gównył ch celów nalee żć ębdzie:„dziaałniewcelu oznakowaniaorazpóniźejsze- go sprawowania opiekinad drogamipielgrzymkowymido grobu w.ś Jakuba

Apostoał ,wSantiago deCompostelana tereniekraju;wspieranie tradycjieuro- pejskich,zwiząanych zszerzeniem ideiruchu pielgrzymkowego Drogami w.ś Ja- kuba Apostoał;wspomaganie ipobudzanie inicjatyw na rzecz ochrony zabyt- ków,krajobrazu kulturowego iprzyrodniczego na Drogach w.ś Jakuba wkraju;

pomociwspóprłacawodtwarzaniu wspólnego dziedzictwa kulturowego chrze- cijaskiejEuropy;reprezentowanie bractw,stowarzysze i

ś ń ń parafii w.ś Jakuba wobecwałdzkocśielnych ipasńtwowych”²⁴.

Dlaczonków ł bractw w.ś Jakuba,„KongregacjiCaminoPolonia”,duszpasterzy oraz szerokiejgrupy polskich mioniłśków Drogi w.ś Jakuba,bardzo wane ż jest, aby wdręowaniejakubowymiszlakamimiao łprzedewszystkim wymiarreligijny istanowio łnow ąform ęewangelizacjina „pustyniach wspócłzesnego wiśata”²⁵. PielgrzymowanieDrog w.ąś Jakubato bowiem wyjtąkowedowiśadczenieiniepo- wtarzalnerekolekcjew drodze.To pikny ę czasnamodlitw ,ęrefleksj ę irozmowę zBogiem.Kilkugodzinnawdręówkato takeżokazjanarozmow ę zwspómaonł łż - kiem,dzieckiem,przyjacielem – rozmow ,ęnaktór ązwyklebrakujeczasu przyco- dziennych obowiząkach.Osoby,który indywidualniepielgrzymoway ł żju szlaka- mihiszpasńkimido grobu w.ś JakubawSantiago deCompostela,doskonaleznają atmosfer,ęjakapanujena Camino deSantiago ipodkrelś ąż aj, e zCamino wraca si ęlepszym, e ż wSantiago „umiera stary czowił ek irodzisi ęnowy”.Wybierajcą si ęnajakubowy szlak wPolsce,przenosz ątepozytywnedowiśadczenianakrajo- wy grunt.Umiś ech,dobre sowo,ł yżczliwo ,śćwzajemna pomoc iwspólna mo- dlitwa podczas pokonywania kolejnych etapów cłą ą z wjedn ąwspólnot ępiel- grzymkow .ą drZ ugiejstrony ogromnie wane ż jest,aby Polska – w cłązona w midzęynarodow ą ćCamisie no deSantiago – wniosał wt ę ćsie swojewielowie- kowe dowiśadczenia ptąnicze iprzypomniaa łpozostayłm mieszkacńom Europy o duchowych korzeniach Starego Kontynentu ichrzecś ńijaskich rź łódach pere- grynacjido grobu w.ś JakubawSantiago deCompostela²⁶.

Obserwowany ogromnyrozwójszlaków jakubowych w Polsce,którew wikę- szocś ąis „inicjatywamioddolnymi”,napawaj ąoptymizmem.Doprowadzenie szlaków jakubowych do terenów przygranicznych zssąiadujcąymipasńtwami wschodnimimog ąstanowi ćbezporśedniimpulsdo renesansu Camino deSan- tiago na Litwie,Ukrainie iSował cji.Nawiząanie szerszych kontaktów zstowa-

24Statut„KongregacjiCamino Polonia”.Tekstjednolitywedugł stanu na dzie ń17 padzźiernika 2012 r.Archiwum „KongregacjiCamino Polonia”w Wicaęłwicach Starych.

25Zob.homili ęBenedykta XVI wygosłzon ąpodczas Mszy w.ś inaugurujcąejRok Wiary; Rzym,11 padzźiernika 2012 r.www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/homilies/2012/docu- ments/hf_ben-xvi_hom_20121011_anno-fede_pl.html(25.10.2012 r.).

26Por.OrdzęieOjca witŚ ęego Benedykta XVIzokazjiinauguracjiRoku witŚ ęego wSantiago de Compostela. rŹ ł:ódohttp://centrodeperegrinacion.wordpress.com (12.10.2012 r.).

rzyszeniamiibractwamijakubowymirokujenapowstawanienowych inicjatywy o charakterze europejskim.Niew tąpliwie wanyż m wydarzeniem ztym zwizą -a nym bdzę ieorganizowanawKrakowiewewrzeniśu 2013 r.VIMidzęynarodowa Konferencja Naukowa powicś ęona problematyce renesansu Drogi w.ś Jakuba w Europie,po cłązonazmidzęynarodowym spotkaniem bractw w.ś Jakubaisto- warzysze ńjakubowych zcaeł śgo wiata.

4. Zako czenie

Droga w.ś Jakuba jestjednym znajwaniżejszych,chrzecś ńijaskich szlaków pielgrzymkowych ipierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym.Istniejcą y nieprzerwanie od ponad 1000 latszlak przeyżwa wostatnim dwudziestoleciu ogromnyrozwój.

Kadeż go roku wEuropiepowstaj ąnoweodcinkiCamino deSantiago,kolej- ne inicjatywy,których celem jestrozwójkultu w.ś Jakuba.Równie ż wPolsce w najblisżzym roku zaplanowanes ąotwarcia kolejnych odcinków Drogi w.ś Ja- kuba,którymi– jak przed wiekamido grobu w.ś Jakuba Starszego,apostoał , w Santiago deCompostela– pielgrzymowa ć ęąbd osoby zrónycż h cz cęśikraju, aby odnowi ć iumocni ć ąsw wiar.ę

Gorcąo zachcęamy do wybrania si ęna najpiknię ejsz ądrog więś ata– na Ca- mino deSantiago.Niech sował rśedniowiecznego bogosał łwiesńtwaprzytoczone ponieżjtowarzysz ą żkademu iwspieraj ą wtrudach pielgrzymki– Buen Camino – DobrejDrogi!

„NiechajPan idzieprzed Tob,ąabywskazywa ćCiwacłś ąiw drog.ę

NiechajPan bdzęieobok Ciebie,aby obj ąć ęCi ochronnym ramieniem iCię chroni.ć

NiechajPan bdzęiezaTob,ąabyCi ęochroni ćprzed fasłzywocśąłi zych ludzi. NiechajPan bdzę ie pod Tob,ąaby Ci ępodnie ,śćgdy upadasz,iwycigną ąć

zupadku.

NiechajPan bdzęiewTobie,abyCi ępocieszy,ćgdyjestCismutno.

NiechajPan bdzę ie wokó łCiebie,aby Ci ęstrzec,gdy inninapadaj ąna Cie- bie,

NiechajPan bdzęieponad Tob,ąaby Ci ę łbogosał ćwi.

Itak niechajCi ę łbogosałwidobryBóg!”