ZMIANY W KONDYCJIPSZCZOŁ RÓ2NYCH RAS W ZWIĄZKU Z ZIMOWLĄ. J. M u s z y ń s k a, Z. K o n o p a c k a

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE

ROK XXV 1981

ZMIANY W KONDYCJIPSZCZOŁ RÓ2NYCH RAS W ZWIĄZKU Z ZIMOWLĄ

J. M u s z y ń s k a, Z. K o n o p a c k a

Pszczoły odmiennych ras porównywano wielokrotnie, w zakresie ak- tywności lotnej (S t a ro s t i e n k o 1969, 1971, S e m e t k o v i współ- autorzy 1971), intensywności rozwoju w sezonie (B 'or n us i współauto- rzy 1961, S t a r o s t i e n k o 1976), możliwości produkcji wosku (S k

^0-

w r o n e k 1976). Badano także zależność pomiędzy efektywnością

wy-

chowu matek a rasą rodziny wychowującej (K ról 1974) oraz efekt sztucznego unasieniania pszczół różnych ras {W o y k e i współautorzy 1974). Zostało dokonane porównanie przydatności krzyżówek międzyra- sowych

^w

odmiennych warunkach pożytkowych (B o r n u s

ⁱ

współ- autorzy 1974).

Oddzielny problem stanowi zimowla i jej przebieg w rodzinach róż- nych ras. Panuje przekonanie, że pszczoły rasy kaukaskiej zimują w wa- runkach klimatu umiarkowanego gorzej niż pszczoły rasy kraińskiej lub środkowo-europejskiej. Opinię taką wyrażają zarówno niektórzy pszcze- larze praktycy jak i naukowcy

(J

a k o v l e v a 1977). B i l a s i współ- autorzy (1971) wykazali, że w warunkach Białorusi .najlepiej zimowały ipszczoły miejscowe natomiast w grupie rodzin rasy kaukaskiej, krain- skiej i włoskiej obserwowano istotnie wyższe spadki po zimowli.

Badania prowadzone nad krzyżówkami międzyrasowymi w warun- kach Polski wykazały, że rodziny z matkami rasy kaukaskiej cechuje w czasie zimowli większy osyp pszczół a także częstsza utrata matek niż rodziny z matkami rasy środkowo-europejskiej (B o r n u s i współ- autorzy 1964).

Dobry przebieg zimowli w rodzinach pszczelich Z e r e b k i n (1974) wiąże z wysoką aktywnością katalazy w jelicie grubym osobników przy- stępujących do zimowania. Według S za n g u a (1969) a także A k o- p i a n (1978) odmienna zawartość wody na początku zimowli w ciele pszczół robotnic, należących do różnych ras, jest przyczyną

różnic

w ich

zimoodporności.

Celem badań przedstawionych w niniejszej pracy była ocena zmian zachodzących w ciągu zimowli w niektórych cechach fizykochemicznych w związku z rasą pszczół oraz przebiegiem zimowania.

31

MATERIAL I METODY

Badania prowadzono w latach 1970-1973 oraz 1976-1979. Zasadni- cza ich część przypadła na lata 1970-1973. W tym okresie porównano ze sobą rodziny rasy kaukaskiej (z matkami

Apis mellifica caucasica

unasienionyrni sztucznie Slpermą trutni tej samej rasy), ikraitlskiej (z mat- kami

Apis mellifica carnica

unasienionyrni sztucznie spermą trutni tej samej rasy) oraz środkowo-europejskiej (z matkami

Apis mellifica melit-

Tabela 1 Przebieg zimowli w rodzinach doświadczalnych

The overwintering course of experimental colonieś

Liczba Liczba

Średnia sila rodziny rodzin

rodzin zazimowanej (liczba którc Średnia liczba plastrów

Rok zazimowa- przezi-

Rasa badań plastrów) odebranych po zimowli

p~zczół Invcsti- nych

The averagę srrength mowaly

Thc average number

The number Thenum-

Bee-race garlon of preparcd for winter of drown out com bs of prepared colony (the number ber of after overwinreriag

y.:ar for winter overwin-

.. _{of combs)}

calonics rercd

colonieś

Kaukaska 1970!7l 4 5 (we wszystkich 3 2 (1-3)

Caucasian rodzinach)

(In all colonies)

1971/72 3 4,6 (4-5) 3 l (we wszystkich

rodzinach) (In allcolonies)

1972/73 3 5,6 (5-6) 3 0,3 (0-1)

1976/77 3 7 (6-8) 3 1,7 (1-3)

1977/78 6 7 (6-8) 6 2,2 (1-3)

1978/79 6 6 (5-6) 6 2,2 (1-4)

1> ²⁵

X

^,,5,8 E ^-,24

X

,1,6

Krainska 1970/71

"

^{5,5 (5-6) 2 0,5 (0-1)}

Carniolan 1971/72 3 6 (we wszystkich 3 2 (we wszystkich

rodzinach) rodzinach)

(In all colonies) (In aU colonics)

1972,73 3 6 3 O(we wszystkich

rodzinach) (In all colonics)

E ~-1O x ~,5,9 E ~-,8 x ,.0,8

Środkowo- 1970/71 4 5,5 (5-6) 4 1,7 (0-5)

curopei- 1971/72 3 5,5 (5-6) 3 1,7 (1-4)

ska 1972/73 3 5,0 (we wszystkich 3 O (we wszystkich

Central rodzinach) rodzinach)

European (In aU colonies) (In aU colonies)

Mazurka 1: 10

x=

^{5,3 1:~~10}

x

^=1,0

Asta 1970/71 4 5,5 (5-6) 4 1,7 (1-2)

1971/72 3 4 (3-5) 2 1,5 (1-2)

1972/73 3 5,3 l O

2." =:10

X ~

^4,5

r

⁼⁷

i .~

1,6

32

fica

unasienionymi spermą trutni tej samej rasy).

^W

obrębie rasy środ- kowo-europejskiej uwzględniono dwie linie Mazurka i

^Asta.

Dane uzy- skane w latach

1970-1973

uzupełniono tymi, które pochodziły z badań dodatkowych prowadzonych w latach

1976-79

na rodzinach rasy kauka- skiej. Łącznie obserwacjami objęto

25

rodzin kaukaskich,

10 kraińskich

i

20

rasy środkowo-europejskiej. Wszystkie rodziny osadzono

^iW

ulach ty- pu Dadant'a i zazimowano w sposób standardowy. W lkażdym roku na po- czątku zimowania siła rodzin 'z porównywanych ras była wyrównana.

W

poszczególnych latach natomiast siła rodzin na początku zimowli a tak- że po jej za:kończeniu była odmienna (tab.

^1).

W kolejnych latach pszczoły do badań laboratoryjnych pobierano w każdej rodzinie ze skraju kłębu, dwu!krotnie. Na około dwa tygodnie po zawiązaniu kłębu 'Oraz bezpośrednio po wiosennym pierwszym oblocie.

W latach

1970-73

oznaczono świeżą i suchą masę pszczół robotnic (bez przewodów), zawartość w nich azotu ogólnego i tłuszczu surowego. Uzy- skane wyniki pozwoliły na wyliczenie zawartości wody w ciele pszczół a także na wy liczenie wska źnjka , będącego sumą różnic pomiędzy war- tościami każdej z badanych cech na początku i końcu zimowli. Sposób postępowania ,przy oznaczaniu !każdej z wymienionych cech opisano w pracy M us z Y

^ń

sk i ej

(1974)

oraz K o

ⁿ

op ac ki e j i współautorów

(1975). W

latach

1976-79

zrezygnowano z oznaczania w robotnicach azo- tu ogólnego i tłuszczu surowego. W tym czasie było już wiadomo o istnie- niu korelacji pomiędzy zawartością tych składników a świeżą i suchą masą pszczół

^(S

z c z e p a

^ń

s k i

i

współautorzy

1975).

WYNIKI

W badanym okresie naj wcześniej do zimowania przystąpiły rodziny w roku

1976,

kiedy to ostatni oblot jesienny miał miejsce

15

październi- ka. W pozostałych latach ostatni oblot jesienny następował

15

lub

20

li- stopada. Zimowlę

1976-77

cechował wprawdzie naj wcześniejszy oblot wiosenny

(25

luty) jednak ze względu na bardzo wczesne jej rozpoczęcie zimowla ta ,trwała aż

134

dni, podczas gdy w roku

1970/71

sto dwadzieś- cia pięć, a

w

latach

1971/72, 1977/78

oraz

1978/79

sto dziewięć dni.

Dane tabeli

1

a także rezultaty dodatkowych obserwacji

28

rodzin rasy kaukaskiej,

27

kraińskie] oraz

10

środkowo-europejskiej, które pro- wadzona w latach

1976-1980,

świadczą o podobnym przebiegu zimo-

wli

u pszczół porównywanych ras.

Rasy pszczół a zmiany w organizmie robotnic po zimowli. Gdy prze- analizowano łącznie dane dla pszczół wszystkich ras w ciągu okresu

1970-1977,

to stwierdzono, że po zimowli następuje spadek wartości każdej z badanych cech fizyko-chemicznych. W większości przypadków różnice pomiędzy wartościami oznaczonymi jesienią a oznaczonymi wio- sną są statystycznie udowodnione (tab. 2).

Z porównania ze sobą pszczół odmiennych ras wynika, że robotnice

3 - Pszczelnicze Zeszyty Nau kowe nr XXV - 1981 r.

33

-Tabela 2 Wpływ zimowania na wartość badanych cech (średnie dla ras i lat 1970-73)

The effect of wintering season on rhe values of invesrigated characteristic (average for raes and year 1970-1973)

Cecha Characteristic

Jesień Autumn

Wiosna Spring

Różnica (ubytek wartości cech) The difference l. Świeża masa - Fresh weight

2. Sucha masa - Dry weight 3.

'Yn

wody - '~I"of water 4. Tłuszcz surowy - Raw fat 5. Azot ogólny - Total nitrogen 6. % tłuszczu surowego - %of raw fat 7. %azotu ogólnego w suchej masie - %of

total nitrogen in dry weight 8. Wskaźniki - Coefficients

75,02 26,82 63,33 5,76 2,01 21,25 7,53

109,75 6,91 **

Objaśnienie:

Notice:

(J:) - istotność p~~0,05 - .i&Ilifficance P=0,05 (n) - istotność P~ 0,01

- signifficance of P=0,01

(o) - różnica bliska istotności (O,05>P>O,l).

- the close to signiff'icance difference (0,05>P>0,1).

72,43 24,07 33,20 4,55 1,72 18,60 7,16

102,84

2,59*

2,75**

2,47**

1,21 **

0,29**

2,65**

0,37°

Tabela 3 Wpływ rasy pszczół na wartości badanych cech: (wartości przeciętne z 3 lat i 2 sezonów, lata

1970-73)

The effect of bee race on the investigated characteristics (the averagę values for 3 years and 2 seasons 1970 to 1973)

Cecha Kaukaska Krainka Central European

Różnice Characteristics Caucasian Camiolan "Asta"

I

"Mazur- The difference

kał'

l. Świeża masa 70,57a 74,12b 75,80b 74,40b istotne

Fresh weight signifficant

2. Sucha masa 24,30 26,10 25,96 25,42 nieistotne

Dry weight not signifficant

3. %suchej masy 34,29 35,19 34,18 34,08 nieistotne

%of dry weight not signifficant

4. Tłuszcz surowy 5,10 5,57 5,07 4,88 nie istotne

Raw fat not signifficant

5. Azot ogólny 1,82 1,88 1,94 1,82 nieistotne

'Toral nitrogen not signifficant

6. %tłuszczu surowego 20,36 21,22 19,09 19,03 nieistotne

%ofraw far not signifficant

7. %azotu ogólnego 7,61 7,21 7,41 7,14 nieistotne

%of total nitrogen not signifficant

8. Wskaźniki 102,06 107,72 108,77 106,62 nieistotne

Coefficients not signifficant

34

rasy kaukaskiej rozruą się od osobników pozostałych ras świeżą masą, która u pszczół kaukaskich jest istotnie niższa. Pomiędzy osobnikami ra- sy kraińskiej i krajowej nie stwierdzono natomiast różnic dla żadnej z badanych cech fizyko-chemicznych (tab. 3). Pszczoły kaukaskie, jak wykazano, charakteryzuje ponadto rten:dencja do znaczniejszego spadku wartości badanych cech po zimowli (tab. 4). Świadczą o tym szczególnie wyraźnie średnie różnice a także wartości wskaźnika (tab. 4). U pszczół rasy kaukaskiej wskaźnik wynosi 25,1, podczas gdy w pozostałych ra- sach mieści się w granicach od 17,2 do 5,7. Ze wgzledu jednak na znacz- ną zmienność pomiędzy latami, występującą w obrębie każdej rasy, róż-

Tabela 4:

Różnice pomiędzy wartościami badanych cech oznaczonymi na początku i końcu zimowli The difference of values of investigated characteristics determined both the beginning and at

the end of overwintering

Badana cecha - Investigated characteristic

Świe- Su- Tlu- Pro

Rok ża cha Pro-cent szcz tlusz-cent ogólnyAzot Procent

Rasa badań masa masa suro- azotu

pszczół Investiga- mg mg wody wy czu mg ogólnego Wskażnik

Bee race tion Fresh Dry Per- mg Total Percent Coeffi-

wei- wei- cent Raw Per- nitro- cients

year of rotal

ght ght of fat cent gen

water of mg nitrogen

mg mg mg

fat

Kaukaska 1970/71 0,93 1,23 1,40 1,94 1,70 0,51 1,40

Caucasian 1971/72 6,25 4,80 4,10 4,20 8,50 0,22 4,10

1972/73 3,71 5,33 3,10 3,10 7,20 0,44 3,10

1976/77 3,02 1,85 3,87

1977/78 7,87 1,55 7,27

1978/79 10,75 3,19 7,62

Średnio 5,42 2,99 4,56 3,08 5,80 0,39 2,86 25,10

Average

Krainka 1970/71 -3,77 -2,36 -1,53 0,96 -0,84 0,15 1,65 Carniolan 1971/72 6,81 4,76 3,20 3,23 1,30 0,37 0,63

1972/73 7,26 3,36 1,00 0,97 5,06 0,42 0,40

Średnio 3,43 1,92 0,89 1,72 1,84 0,31 0,89 11,00

Average

Środkowo- 1970/71 11,80 8,73 5,90 5,96 9,10 0,58 -0,70 -europejska 1971/72 0,56 1,37 1,70 1,71 -3,00 0,03 0,26 linii Asta 1972/73 0,99 1,49 2,40 2,43 4,76 0,15 0,05

Central Euro- Średnio 3,58 3,87 3,38 2,00 4,29 0,25 -0,16 17,21 pean from the Averagę

Asta line

linii Mazurka 1970/71 0,58 2,68 3,30 3,26 3,80 0,50 1,20

frorn the 1971/72 -3,13 1,01 3,10 2,57 0,50 -0,03 -0,10

Mazurka line 1972/73 -3,40 0,17 2,00 1,77 3,99 0,07 1,14

Średnio -1,99 1,28 2,53 1,00 2,53 0,18 0,37 5,72

Averagę

3'

35

wo~

Tabela 5 Przebieg zimowli a nicktóre cechy fizyko-chemiczne pszczół robotnic na początku zimowli

Thc relation bctwecn thc overwintcring course and some physical-chcrnical characteristics of worker bee at the bcginning of overwintering

Przebieg zimowli Badana cecha - Investigated characteristics (liczba plastrów

Okres Grupa zabranych po Liczba

badań rodzin przeglądzie rodzin Świeża masa sueha masa The period The The course of The

zawartość procent wody azot tiusza

wmg wmg

of investi- group overwin ter ing number fresh weight dry weight wody w mg water percent Nitrogcn fat

gations of (t he number of of in mg in mg water eontent

colonics drown out com- colonics bs aftcr chce-

king)

Przeżyły

°

^{11 74,54 26,87 48,43 63,98 2,15 5,94}

zimowlę 56,81-77,92 22,53-31,09 43,12-54,79 61,66-66,28 1,66-2,37 3,37-7,93

1970-1973 Ovcrwin- l 11 73,28 26,16 49,89 64,85 1,99 6,04

tcrcd 62,29-76,35 22,66-29,38 42,78-52,87 60,20-65,37 1,57-2,59 3,01-10,62

2 S 78,12 29,26 50,13 63,75 2,22 4,57

69,11-85,27 22,73-31,14 44,76-53,98 60,83-64,77 1,32-2,29 3,98-5,00

3 ^O

Spadły 7 77,89 28,93 48,95 68,82 2,10 5,66

na przed- 68,92-85,43 25,53-34,08 43,12-57,56 60,72-67,38 1,99-2,20 5,23-6,21

wiośniu Fali out in the carly spring

Przeżyły

°

^O

zimowlę l 6 73,70 23,95 50,11 68,°9

Overwin 61,60-76,90 20,66-24,98 42,05-52,90 6'1,05-69,77

1976-1979 tered 2 5 70,99 23,34 55,76 61,20

68,27-85,43 20,95-23,44 50,16-70,04 53,19-70,43

3 2 71,92 24,46 48,98 69,27

70,35-73,49 24,41-24,52 48,10-49,87 68,64-69,91 spadły

na przed- włośniu Fali out in the carły spring

c."

-.1

nice pomiędzy rasami w wielkości tego wskaźnika nie zostały statystycz- nie udowodnione. Zwraca przy tym uwagę fakt, iż niekiedy wartości badanych cech mogą być nieco wyższe wiosną niż jesienią. Wzrost war- tości występuje sporadycznie zarówno u 'pszczół rasy środkowo-euro- pejskiej jak i 'kraińskiej. Nie obserwowano go nigdy u pszczół rasy kaukaskiej, dla której, jak się wydaje, spadek wartości cech na wiosnę

jest typowy (tab. 4).

Przebieg zimowli a kondycja pszczół robotnic.

Stwierdzono, że na je- sieni brak było różnic pomiędzy kondycją robotnic pochodzących z ro- dzin, które następnie cechował odmienny przebieg zimowli. Świadczą o tym podobne, w porównywanych grupach rodzin, wartości każdej z badanych cech {tab. 5). Powyższa prawidłowość wystąpiła zarówno w pierwszym okresie badań (lata 1970-73),

^w

którym porównywano pszczoły kilku ras jak i w drugim okresie badań (lata 1976-79), kiedy oceniano pszczołę kaukaską.

Różnice pomiędzy średnimi wartościami badanych cech, oznaczonych jesienią i wiosną u pszczół z rodzin odmiennie zimujących, nie wykazały jak się wydaje jednoznacznych tendencji (tab. 6). Wyjątek stanowiła pro- centowa zawartość wody. U pszczół z rodzin bardzo dobrze zimujących stwierdzono wiosną nieznaczny spadek średniej wartości tej cechy, na- tomiast pszczoły z rodzin gorzej zimujących charakteryzował pewien

Tabela 6

Różnice pomiędzy wartościami badanych cech jesienią i wiosną u pszczól z rodzin odmiennie zimujących (średnie ogólne z lat 1970-1973 oraz 1976-1979)

The difference between investigated characteristic values determined in autumn and spring for bees from the colonies overwintering in different conditions (averagc for years 1970 to 1973

and 1976 to 1979)

Liczba plastrów zabranych po

zimowli The number of drown out combs after overwintering

Liczba rodzin The number

of colonies

Spadek wartości w:

The value decrease in:

mg/pszczołę mgjbee

świeża masa

I

^{sucha masa}

I

^{woda %wody}

fresh wcight dry weight watcr of water

5,43 3,18 4,37 0,31

4,62 2,72 2,47 -1-0,21

7,14 1,97 4,70 -;-0,78

zero 11

jeden 17

one

dwa 13

two

trzy i więcej 2

three and more

zbyt mala liczba rodzin by je rozpatrywać

too smali number of colonies to be taken in account

wzrost średnich wartości dla tej cechy (tab. 6). Należy przy tym pod-

kreślić, że na jedenaście rodzin, którym po pierwszym przeglądzie wio-

sennym pozostawiono wszystkie plastry, spadek procentowej zawartości

wody stwierdzono u osobników z siedmiu rodzin. Wśród rodzin zimu-

jących gorzej spadki wartości tej cechy stwierdzono rzadziej. I tak na

38

ogólną liczbę siedemnastu rodzin, którym zabrano po zimowoli po jed- nym plastrze, spadek procentowej zawartości wody wystąpił w pięciu, a na ogólną liczbę trzynastu rodzin, którym po zimowli zabrano dwa plastry, spadek wartości tej cechy stwierdzono u pszczół z czterech rodzin. Wydaje się, że spadek procentowej zawartości wody w orga- nizmie zimujących pszczół, po zakończeniu zimowli, wiąże się z jakością jej przebiegu

^w

rodzinie.

DYSKUSJA

Jak o v l e v a (1977) podaje, że pszczoły rasy kaukaskiej cechuje gorszy przebieg zimowli niż pszczoły rasy środkowo-rosyjskiej. Wymie- nione różnice autorka wiąże z odmienną zawartością wody w ciele przy- stępujących do zimowania pszczół robotnic porównywanych ras. W na- szych badaniach pszczoły rasy kaukaskiej nie zimowały gorzej niż rasy środkowo-europejskiej i kraińskiej. Nie stwierdzano też różnic istotnych pomiędzy wymienionymi rasami pod względem procentowej zawartości wody w ciele pszczół robotnic. Wyniki uzyskane w naszych badaniach są więc odmienne niż wynik cytowanej

autor-ki.

Należy zastanowić się nad przyczynami powtarzających się opinii na temat gorszego niż innych ras zimowania pszczół rasy kaukaskiej w warunkach Polski. Przedsta- wione w niniejszej pracy dane świadczą o tym, iż 'różnice te mogą nie wystąpić. Być może obserwowane są wtedy, gdy zachodzą warunki, któ- re sprzyjają ujawnieniu się różnic pomiędzy niektórymi cechami beha- viorystycznymi i fizjologicznymi porównywanych ras

(8

e m e t k o v

1973). O obserwowanym, niekiedy wyraźnie gorszym przebiegu zimowli

w

rodzinach kaukaskich decydować .może między innymi zbyt niska w warunkach przedłużającej się zimowli, aktywność katalazy jelita proste- go. Zgodnie z danymi S e m e t k o v a (1973) pszczoły 'kaukaskie cechu- je niska aktywność katalazy.

Przedstawione

iprzez

nas wyniki świadczą o tym, że przebieg zimo-

wli w rodzinach (niezależnie od ich rasy) wiąże się z procentową zawar-

tością .wody w ciele pszczół przystępujących do zimowania. Wyniki te

są zgodne z danymi innych autorów

^(J

a k o v l e v a 1977). Nasze ba-

dania wykazywały ponadto, na co nie zwracano dotychczas uwagi, .istnie-

nie związku pomiędzy przebiegiem zimowli w rodzinach a kierunkiem

zmian w zawartości wody w ciel-e zimujących robotnic. Po zimowli

pszczoły z rodzin dobrze zimujących najczęściej cechuje spadek wartości

tej cechy, podczas gdy z rodzin średnio i słabo zimujących spadek stę-

żenia wody w organizmie pszczół występuje rzadko, przeciwnie - obser-

wowana jest tendencja do wzrostu wartości tej cechy na wiosnę. Należy

przy tym jednak podkreślić, że spadek stężenia wody w organizmie zi-

mującyh robotnic podczas zimowli nie jest jedynym warunkiem nie-

zbędnym dla dobrego zimowania. Spadek ten stwierdzono u robotnic

w większości, jednak nie ze 'wszystkich rodzin dobrze zimujących, Re-

39

gulacja stężenia wody w organizmie pszczół robotnic zachodzi na dro- dze hormonalnej (A l t m a n n 1956). W przystępującej do zimowania rodzinie pszczelej znajdują się osobniki różniące się mianem hormonu juvenilnego (F l u r i i współautorzy 1977). Być może zróżnicowanie to dotyczy także innych hormonów

i

nie pozostaje bez wpływu na przebieg zimowli

^w

całej rodzinie pszczelej.

WNIOSKI

1. Pszczoły porównywanych trzech ras cechuje podobna kondycja .na początku i po zakończeniu zimowli.

2. Istnieje zależność pomiędzy przebiegiem zimowli a stężeniem wody w organizmie pszczół robotnic. W rodzinach zimujących dobrze maleje stężenie wody podczas zimowli.

3. Dla lepszego poznania tak złożonego procesu jakim jest zimowla rodziny pszczelej należałoby obserwacje tej rodziny prowadzić przez cały okres zimowli, nie ograniczając się do charakterystyki pszczół na po- czątku i końcu tego okresu.

LITERATURA

A k o p i a n N. M. (1978) - Nakoplienie żyra w organizmie pćeł zimo]. Pćelouodstvo (3): 17

A} t m a n G. (1956) - Die Regulation des Wasserhaushaltes des Honigbiene. Insectes Soc, 3(1): 33-40

B o r n u s L. i współautorzy (1964) - Przydatność użytkowa mieszańców rasowych pszczoły miodnej w warunkach przyrodniczych Polski. Pszczelno Zesz. nauk..

18: 1-52

B i l a li G. D. i współautorzy (1971) - Rezultaty porodnovo ispitania. Pćetouodstvo (9): 11-12

F l u r i i współautorzy (1977) - Juvenille hormone and the determination of winter bee physiology (Apis mellifó!ra L.). Proc. of the XIX lntr. Cengr. of the lnt.

Uriion for Study of Social Insects, Wageningen: 28-29

Jak o v l e v a 1. (1977) - Niekotoryje fizjołogićeskije osobiennosti osieunych pćel raźnych porod. Apiacta 12(3): 99-104

K o n o p a c k a i współautorzy (1975) - Ocena przydatności niektórych cech fizy- kochemicznych i anatomicznych dla charakterystyki kondycji robotnic pszczoły miodnej. Pszczelno Zesz. nauk. 18: 135-143

M u s z yńs k a J. (1974) - Oznaczanie azotu ogólnego i tłuszczu surowego w pszczo- le miodnej. Pszczelno Zesz. nauk. 18: 175-181

Sm etk o v M. F., Gu r

c

e nko A. S. (1971) - Karpatskije pćeły v Baśkirti. Pćeio- vodstvo (3): 16-17

S m e t k o v M. F. (1973) - Zimostoikost pćeł raznych porod. Pcelovodstvo 52(11):

1415

S kow r o n e k W. (1976) - Możliwości produkcyjne wosku i budowa plastrów przez pszczoły trzech ras. Pszczelno Zesz. nauk. 20: 85-97

Sta r o s t i e n k o E. V. (1969) - Rasy pćeł i typy vziatka. Pćelouodsruo (3): 18-20 S t a r o sti e n k o E. V. (1976) - Opredielenie jajcenoskosti matok. Pcelovodstvo

(4): 6-7

40

s z a g-u n Ja. (1969) - Cto charaktryzujet zimostoikost pćeł. Pcelovodstvo 48(12):

14-15

S z c z e p a ił s k i K. i współautorzy (1975) - Ocena związku między niektórymi cechami służącymi do charakterystyki kondycji i stanu fizjolcgicznego pszczół robotnic. Pszczelno Zesz. nauk. 19: 65-73

W o y k e J. i współautorzy (1974) - Porównanie organów rozrodczych oraz efek- tów sztucznego i naturalnego unasieniania pszczół różnych ras i ich mieszań- ców. Pszczelno Zesz. nauk. 17: 53-ni

Zc rebk i n M. W. (1974) - F'izjołogićeakije pokazatieli zimostoikosti pćeł, Apiacta 9(2): 65-6.3

M3MEHEHl1H B <l>OPME nqEJI PA3HhIX nOPO){ B CBH311 C 311MOBKOn

H. M yII!11II b C K a, 3. K o H o n 8 ~ K a

PC310MC

B 1970-1973 rr. 11 1976-1979 rr. BeJlI1Cb I1CCJleltOBaIlI1H. B nepaost nepaone CpaBIII1BaHO n-rex xaaxaacxoa, KpaI1HCKoil: 11 cpenneeaponeacxoa nopon, B !not'1 nOCJIe,lJ;HeWI1CCJle,/:\oBaHo):IBe .1111111111:Asta 11 Mazurka. B 1976-1979 rr. na6JlIO.z:la1lO TOJIbKOn-rensr xaaxaacxoa nopozrsr.

EmerO):lHO K 311Me nonxonnna CeMbl1 co CpaBlIE'I-IHOHCI1JIoil:, onuaxo pa3HOW B OT):IenbllblX ronax (Ta6Jl. 1). TaKJKe cpaauxaaesnae roaa OTJll1'laJlI1Cb ,lJ;ryr OT ):Ipyra no cpoxy na-rana 11xouua nepnona 3I1MOBK11:.

HCCJIe,llOBallO caexcyro 11:cyxyro MaCCbI, a TaKJKe conepscanxe ofinrero a30Ta lT

csrporo JKl1pa B rrse nax 6e3 JKeny,/:\O'!1łO-KHme'lHbIX TpaKTOB. Bbl'II1CJlellO TaKlKe conepxcanxe BO):lbl 11:ee KOIll.\eHTpal.\111OB oprauaasse n-ren, Tloxysenusre pesynara- Tbl oocylK,/:\ellO, y'll1TbiBaH CBH3b MelK,/:\Ynoponoa n-rex 11 113MeHeHI1HMI1,npOJ1(;XO- ,/:\HrqI1MI1B l1X OpraHI13Me BO BpeMH 311MOBKI1,a T8KJKe 3aBI1CI1MOCTbMe:>K,/:\Yxozioxr 311MOBKI111 113MeHeHVlHM11:,np011:Cxo,/:\HIq11:M11:BO BpeMH sroro nepxona B n-reaax, IIp06bI nxen ):IJlH I1CCJle,/:\oBaIlI1il:oT06paHO B na-rane 11: KOH~e 311MOBKl111:3 xpa a KJly6a. Kp11:Tepl1eM xozta 311:MOBKI1HBnHeTCH '111:cno COTOB, OTBO,IJ;I1MbIX113 ceMbH HO BpeMH rrepaoro aeceuaero 0630pa (O,/:\I1HCOTbI - xopouraa 311MOBKa,ĄBa COTa - Cpe,lJ;HHR.Tp11:11:60Jlbme - nJlOXaH).

KOHCTaTl1pOBalIO, '1TO B npene.nax KalK,/:\OHnopozrst nocne 311:MOBK11:np0I1CX04~tT' nOll11:JKeHl1e cpe,1:\IlI1X CTOl1MOcTeil:Kam):lOrO 113 I1CCJle):lOBaHHblXCBOil:CTB(Ta6Jl. 4).

EeJll1'1l1Ha aroro nOHI1JKelll1H HenOCTOHIlHaH, HO OHa 113MellHeTCH B orne.nsusrx ro- ):Iax, npl1'leM 3aMeTHee acero OTJ1I1'1aeTCHy n-ren xaaxaacxoa nopozrsr, KpOMe Toro, KaBKa3CKI1e n'lenbl OTJlI1'!aIOTCHOT nxen ocransuerx nopon cyntecraenno csescen M3CCOtl:(Ta6Jl. 3). Ha OCHOBat1l1l1HaCTOH~I1X I1CCJle,1:\OaalI11:tl:ooHapy>KeJlo He,1:\OCTaTCK pa31111l.\ B q,opMe nxea 113 ceMbetl: pasnoro XO,1:\a311:MOBKI1,KOr,1:\8cpaaaenae npo- nezteno B na-razre 3TorO nepaona (rafin, 5). 3aTo npOI1CxO,1:\I1TCBH3b Me>K,1:\yXO.1l0M 3l11\10BKI1B cesn.ax 11 npOl.\eCCOM 11:3I\1elleHI1tl:no KOIIl.\eHTpal.\11:11:BO):lhI B opraauaxre pa60'/J1x nxezr 113 ceMbetl: XOpOUIO 311:MylOrql1X06HapY>KeHO He60JlbWOe nonaacemrc..

a y nxen ~3 ceMbetl: nnoxo 311:MylO~X - noasnueuxe KOHl.\eHTpa~ BO,lJ;btno OT- 1I0UIelll11OK ypoBHIO ocensto (Ta6Jl. 6).

Cpaanaaaesssre rropozrsr nxen OTJlI1'1aJl11:Cbno~o(iHbIM X0,1:\OM3I1MOBK~(Ta6n. l) ..

KaJKeTCR, '1TO xY,1:\WaH11110r,1:\a311MOBKaKaBKa3CKI1X c8Mbeil: asrcrynaer Tor;:ta, KOr,1:\1t cyntecrayror yCJlOBI1H, 6JlarOnpHHTHble B03Hl1KOneUI11OHeKOl'OpbIX q,11311:0JIOr11:'1eclo1x~

paainru Me:;K~y :)TOUnopoĄoi1: 11OCTaJIbHblMIł nOpO)\aM11:.

41.

THE BODY CONDITION CHANGES OF BEES, FROM DIFFERENT RACĘS,

CONNECTED WITH ACTUAL OVERWINTERING

J a n i n a M u s z y ń sk a, Z o f i a K o n o p a c k a

Summary

Experiments have been carr ied out in 1970 to 1973 and 1976 to 1979. In the first period bees of Caucasian and Carniolan races were compared, and also lines

"Asta" and "Mazurka" from Central European race were observed. In 1976 to 1979 be es only from Caucasian race we re observed. Each year equal strong colonies started winter ing, but the strength level was different in different years (Table l). Also the experimental years were different considering the date of beginning end ending of wintering. The fresh and dry weight, a150 total nitrogen and raw fat eontent in bees without intestines were determined. Also the eontent

ot

water and its eoncentratlen in bee-body was determined. Obtained data were analysed tuking into concideration the correlation between bce-rac-: and the changes occur ing in their bodies during wintermg, and also the relation between the winterrng course and the changes occuring during that period in bee-bodies, ~ łH8e Bees were sampled at the beginning and at the end of actual overwinter ing.

The number of used away combs was taken as a criterion of overwintering estima- tion (one comb-geod wintering, two combs-average, three or mor e cornbs-bad).

It was found, that within each race, the averagę values of each observed characteristic decreased aft er wintering (Table 4). The magnitude of that decrease is not constant, but is changing each year, and for Caucasian race is the biggest.

The Caucasian bees significantly differ from bees of another races with the fresh weight eontent (Table 3). These experiments showed also, lack of differences between body conditions of bees from colonies with different course of wintering, if the compar ision was carried out at the beginning of that period (Table 5).

~\lliAt, there is correlation between the wintering course and the course of water concentration changes in worker-bees bodies. In bees bodies from bad wintermg colonies increase water concentration was found, comparing with water eontent in autumn (Table 6). AU compared races had similar course of wintering (Table l).

Sometimes worse wintering of Caucasian colonies is observed, when the ambient condition are favouring the appearance of some physiological difference:; between the Caueaslan and another races.