Wrocławskie Studia Wschodnie 17 (2013) Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Małgorzata Ruchniewicz Uniwersytet Wrocławski

Wydawnictwo­Uniwersytetu­Wrocławskiego

M ałgoRzata R uchniEwicz

Uniwersytet­Wrocławski

Wspomnienia­sybiraków.­

Bibliografia­komentowana­zbiorów­

Archiwum­Naukowego­przy­Zarządzie­

Głównym­Polskiego­Towarzystwa­

Ludoznawczego­we­Wrocławiu ¹ (część­X)

Objaśnienia:­Każda­nota­składa­się­z­dwóch­części.­W­pierwszej­zamiesz- czono­podstawowe­informacje­o­każdym­tekście­—­nazwisko­autora,­tytuł­

pracy,­sygnatura,­pod­którą­jest­przechowywana,­charakterystyka­zewnętrzna­

tekstu­ (rękopis/maszynopis,­ kopia/oryginał,­ liczba­ stron,­ data­ powstania).­

Odnotowano­tu­również­materiały­dodatkowe­załączone­do­tekstu­i­inne­nie- zbędne­uwagi­o­nim.­Część­druga­stanowi­krótkie­streszczenie­wspomnienia,­

którego­ wielkość­ zależała­ od­ objętości­ pracy­ i­ jej­ szczegółowości.­ Podano­

cezury,­ między­ którymi­ rozgrywa­ się­ główna­ część­ wspomnień.­W­ stresz- czeniu­zaznaczono­problemy­obszerniej­przedstawione­we­wspomnieniach.­

Na­ogół­pominięto­wspólne­dla­wszystkich­relacji­elementy,­jak­opis­drogi­

na­ zesłanie,­ głodu­ i­ chorób.­Taki­ materiał­ zawiera­ każde­ wspomnienie,­ co­

świadczy­o­dramatycznych­warunkach,­w­jakich­osoby­te­musiały­egzysto- wać.­Starano­się­też,­o­ile­to­było­możliwe,­przekazać­podstawowe­informacje­

o­autorze­(data­urodzenia­lub­przynajmniej­wiek­w­chwili­wybuchu­wojny,­

deportacji­lub­uwięzienia,­sytuacja­rodzinna,­miejsce­zamieszkania­w­owym­

czasie).­Zaznaczono­także­główne­etapy­zesłańczego­losu­z­podaniem­nazw­

miejscowości­pobytu­i­dat.­W­przypadku­wspomnień­wydanych­drukiem­zre- zygnowano­z­ich­streszczania,­ograniczając­notę­do­roku­wydania­w­formie­

książkowej.

1 Informacje­ogólne­o­zespole­oraz­poprzednie­części­bibliografii­czytelnik­znajdzie­we­

„Wrocławskich­Studiach­Wschodnich”,­nr­3­(1999),­s.­189–219;­nr­4­(2000),­s.­257–279;­nr­10­

(2006),­s.­221–242;­nr­11­(2007),­s.­137–165;­nr­12­(2008),­s.­181–200;­nr­13­(2009),­s.­109–

126;­nr­14­(2010),­s.­171–186;­nr­15­(2011),­s.­143–162;­nr­16­(2012),­s.­191–219.

Stosowane­skróty:

a­ —­autor/autorka A.Cz.­ —­Armia­Czerwona

obł.­ —­ros.­obłast′,­obwód,­województwo I­Dyw.­—­I­Dywizja­im.­T.­Kościuszki

PWSK­—­Pomocnicza­Wojskowa­Służba­Kobiet­

ZPP­ —­Związek­Patriotów­Polskich

Bober Alicja (właśc. Michałowska),­Tęcza­wśród­burzy sygn.­712/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­308,­kserokopie­dokumentów,­1976/1977

(1942–1944).­A.,­ur.­1922,­pochodziła­ze­Lwowa.­Deportowana­z­rodzicami­i­ciocią­do­

Kazachstanu­w­kwietniu­1940­r.­Dołączenie­siostry.­Po­zwolnieniu­z­zesłania­udała­się­z­sio- strą­do­obozu­wojskowego­w­Guzarze,­skąd­została­ewakuowana­do­Iranu.­Rodzina­pozostała­

w­ ZSRR.­ Pracowała­ w­ świetlicy­ wojskowej.­ Stamtąd­ po­ długich­ zabiegach­ skierowana­ do­

szkoły­ młodszych­ ochotniczek­ w­ Palestynie,­ podległej­ PWSK.­ Radość­ z­ możliwości­ nauki­

w­ szkole­ średniej.­ Opis­ szkoły,­ porządku­ dnia,­ koleżanek­ i­ kadry­ pedagogicznej.­ Relacje­

między­dziewczętami.­Wycieczka­do­Jerozolimy­i­innych­miejscowości,­kino,­lektury.­Pilna­

nauka,­ przyjaźnie,­ korespondencja­ ze­ znajomymi.­ Przesłuchanie­ w­ sprawie­ donosów,­ jakie­

wpłynęły­na­osoby,­z­którymi­a.­wcześniej­się­znała.­Wizyta­gen.­Andersa.­Odwiedziny­u­sio- stry.­Wojenna­matura.­Spis­uczennic,­nauczycieli,­pracowników­szkoły.­

Bober-Majchrzycka Wanda,­Wspomnienia­bejruckie sygn.­708/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­5,­kserokopie­dokumentów,­po­1989

(1938–1947).­A.­mieszkała­we­Lwowie,­zdała­maturę­w­1938­r.­Aresztowana­za­uczest- nictwo­ w­ konspiracji­ antyradzieckiej­ w­ lutym­ 1940­ r.­ Otrzymała­ 5­ lat­ łagru.­ Jej­ rodzinę­

deportowano­ do­ Kazachstanu.­ Obóz­ w­ rejonie­ Nowosybirska.­ Po­ amnestii­ pojechała­ do­

rodziny.­Wiosną­1942­r.­wraz­z­siostrą­wstąpiła­do­PWSK­w­obozie­w­Guzar.­Ewakuacja­

do­Iranu.­Kurs­sanitariuszki.­Praca­w­szpitalu.­W­marcu­1945­r.­odkomenderowana­na­studia­

w­ Bejrucie.­ Studia­ stomatologiczne.­ Dość­ trudne­ warunki­ bytowe­ w­ Libanie.­ W­ 1947­ r.­

powrót­do­kraju.­Wiadomość­o­śmierci­rodziców­na­zesłaniu.

Boćkowski Daniel,­Jak­pisklęta­z­gniazd…

sygn.­699/s

maszynopis,­szczotki­drukarskie,­1994

Praca­została­wydana­w­1994­r.­jako­jedna­z­książek­w­serii­„Biblioteka­Zesłańca”.

Cal Katarzyna, Buczyński Ryszard,­Raport sygn.­713/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­11,­1994–1995

Wniosek­ o­ dofinansowanie­ wyjazdu­ badawczego­ do­ Władywostoku.­ Dołączony­ raport­

z­ badań­ prowadzonych­ w­ tym­ mieście­ (działalność­ parafii­ katolickiej,­ Polonia,­ PSOK­

„Gmina”).

Chmielewski Zygmunt,­Moje­uwagi­i­uzupełnienia­dotyczące­treści­„Zapisków­niebohater- skich­przeżyć”

sygn.­696/s

maszynopis,­kserokopie,­ss.­229,­1988–1990

Teczka­ zawiera­ 2­ egzemplarze­ wspomnień­ Z.­ Chmielewskiego­ oraz­ wspomnienia­

S.­Chmielewskiego,­które­ukazały­się­we­Wrocławiu­w­2002­r.­pt.­„Zapiski­niebohaterskich­

przeżyć­w­sowieckiej­niewoli”­w­serii­„Biblioteka­Zesłańca”.

Ciulkiewicz Jarosław,­Wspomnienia­bez­tytułu sygn.­714/s

maszynopis,­ss.­4,­kserokopie­dokumentów­i­zdjęć,­po­1989

(1940–1947).­ Historia­ wojennych­ losów­ rodziny­ Możejków:­ rodziców­ i­ córki,­ spisana­

przez­ J.­ Ciulkiewicza.­ Deportacja­ w­ kwietniu­ 1941­ r.­ z­ Wileńszczyzny.­Aresztowanie­ ojca­

w­momencie­deportacji.­Nigdy­już­nie­wrócił.­Transport­kolejowy­do­Nowosybirska.­Stamtąd­

ciężarówkami­do­wioski­w­tajdze.­Matka­spodziewa­się­dziecka,­nie­może­pracować.­Wkrótce­

amnestia.­ Polacy­ wyruszają­ na­ południe.­ Przybycie­ do­ Buchary.­ Tragiczne­ warunki.­ Głód.­

Narodziny­ bliźniąt.­ Rychła­ śmierć­ dziewczynki.­ Umieszczenie­ w­ kołchozie.­ Śmierć­ chłop- czyka.­ Przenosiny­ do­ Gorczakowa.­ W­ sierpniu­ dołączenie­ do­ transportu­ ewakuacyjnego.­

W­Teheranie­skierowanie­do­obozów­dla­ludności­cywilnej.­Przenosiny­do­polskiego­osiedla­

dla­uchodźców­w­Valivade­w­Indiach.­Dobre­warunki­bytu,­nauka­w­gimnazjum.­W­1947­r.­

matka­i­córka­wybierają­powrót­do­Polski,­bo­chcą­odnaleźć­ojca.­Długa­podróż­do­kraju.

Dokumentacja dotycząca współczesnych losów Polaków w Kazachstanie sygn.­725/s

maszynopis,­druk,­kserokopie,­1994

Teczka­zawiera­m.in.­opracowanie­nt.­możliwości­repatriacji­z­Kazachstanu,­skład­Komisji­

ds.­Polaków­w­Kazachstanie,­wyrok­sądowy­ws.­nabycia­obywatelstwa.

Dokumenty sygn.­735/s

maszynopisy,­kserokopie,­z­różnych­lat

Teczka­zawiera­przypadkowo­zestawione­kserokopie­różnych­dokumentów,­w­tym­wysta- wiane­ w­ latach­ 90.­ przez­ ukraińskie­ archiwa­ poświadczenia­ deportacji.­ Ponadto­ rysunki,­

wykazy­represjonowanych,­kserokopie­zaświadczeń­ewakuacyjnych.

Formaniuk Arkadij,­Čisloludino sygn.­710/s

maszynopis,­kopia,­ss.­44,­przed­1995

Teczka­zawiera­trzy­opowiadania­po­rosyjsku.­A.­jest­potomkiem­polskich­zesłańców­z­XIX­w.­

Heydzianka-Pilatowa Janina,­Listy sygn.­733/s

maszynopis,­nadbitka,­ss.­16,­1940–1941

Maszynopis­zawiera­odpisy­listów,­które­a.­pisała­do­krewnych­z­zesłania­do­obł.­semi- pałatyńskiej.­A.­pochodziła­ze­Lwowa,­była­absolwentką­tamtejszego­uniwersytetu.­Została­

deportowana­wraz­z­matką.­Ewakuowana­z­armią­gen.­Andersa.­W­listach­opisuje­warunki­

pracy,­samopoczucie,­tęsknotę­za­rodziną,­prosi­o­paczki.

Jagiełło-Dangow Maria, Nowe­zagrożenie.­Fragment sygn.­707/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­10,­data­powstania­nieznana

Maszynopis­zawiera­niewielkie­urywki­trzech­rozdziałów­(?)­wspomnień,­akcja­toczy­się­

w­południowo-wschodniej­Małopolsce­po­wybuchu­wojny.

Jakubowicz Andrzej [właśc. Jakub Andrzej Jakubowicz],­Pamiętnik sygn.­704/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­93,­przed­1977

(1915–1942).­Maszynopis­składa­się­z­trzech­części­o­różnej­objętości.­Pierwsza­zawiera­

wspomnienia­a.­(ur.­1887­r.)­z­udziału­w­walkach­w­Legionach­Polskich­(bitwa­pod­Rokitną).­

Druga­ zawiera­ urywki­ wspomnień­ z­ lat­ 20.,­ głównie­ na­ temat­ polowań­ i­ gospodarowania­

w­majątku­ziemskim.­Trzecia,­najobszerniejsza,­dotyczy­lat­II­wojny­światowej.­Przed­1939­r.­a.

gospodarował­w­swoim­majątku­w­okolicach­Tłumacza.­Opis­wydarzeń­po­wkroczeniu­wojsk­

radzieckich,­postawy­ludności,­osoby­współpracujące­z­nową­władzą.­Aresztowanie­a.­w­listo- padzie­1939­r.­przez­NKWD.­Pobyt­w­więziennej­celi­ze­znajomymi.­Transport­do­więzienia­

w­ Stanisławowie.­ Życie­ codzienne,­ opowieści­ więźniów.­ Transport­ kolejowy­ przez­ Lwów­

(a.­przekazuje­wiadomość­o­swym­losie­szwagierce)­do­Chersonia.­Opis­celi,­współwięźniów,­

sposobów­ wypełniania­ czasu,­ różnych­ postaw.­ Przenosiny­ do­ więzienia­ w­ Mikołajewsku,­

potem­do­Charkowa­(więzienie­rozdzielcze).­Różne­relacje­z­radzieckimi­więźniami.­Znów­

etap­ do­ Kijowa.­ Otrzymanie­ informacji­ o­ wywózkach­ rodzin­ aresztowanych.­ Ciągłe­ prze- nosiny,­poznawanie­więźniów­różnych­narodowości.­Jedno­tylko­przesłuchanie.­Wyrok­5­lat­

obozu.­ Etap­ do­ łagru­ przez­ Syzrań,­ Pietropawłowsk.­ Charakterystyki­ spotkanych­ więźniów­

i­ich­losów.­Dalszy­etap­do­północnego­Kazachstanu.­Przybycie­do­łagru­w­rejonie­Dolinki­

w­marcu­1941­r.­Grupa­polskich­więźniów.­Opis­łagru,­ziemianek,­wyżywienia.­Łagier­pro- wadził­doświadczalną­stację­rolniczą.­Przyjaźń­z­Polakiem­z­Baranowicz.­Kontakty­z­Polkami­

z­przylegającego­łagru­kobiecego.­List­do­znajomych­w­poszukiwaniu­informacji­o­rodzinie.­

Praca­jako­pomocnik­koniuszego.­Ułożenie­sobie­relacji­z­więźniami­radzieckimi,­opis­różnych­

prac­polowych.­A.­poprawia­swą­pozycję­dzięki­znajomości­agronomii,­ale­i­tak­opada­z­sił.­

Wieści­o­wybuchu­wojny­z­Niemcami.­Różne­prace­w­obozie.­Wiadomość­o­amnestii­kończy­

wspomnienia­z­pobytu­w­ZSRR.­Ostatni­fragment­wspomnień­opowiada­o­epizodzie­z­pobytu­

a.,­już­żołnierza­armii­gen.­Andersa,­w­Iranie.

Kołodziej Adolf,­Wspomnienia sygn.­736/s

kserokopie­artykułów­prasowych,­przed­1995

Krótkie­wspomnienia­a.,­zesłańca­z­1940,­junaka­armii­gen.­Andersa,­drukowane­w­prasie,­

prawdopodobnie­w­Wlk.­Brytanii.

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­698/s

maszynopisy,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­32­wypełnione­ankiety.­Ich­

autorzy­byli­represjonowani­w­ZSRR­w­latach­40.­i­50.­XX­w.­W­teczce­znajdują­się­świadec- twa­jednej­osoby­aresztowanej:­Kopacz Władysław­(29.12.1944),­oraz­zesłańców­(w­nawia- sie­data­deportacji):­Bobolewski Stanisław­(10.02.1940),­Brania Helena­(13.04.1940,­dwie­

ankiety),­Cymborska Maria­(10.02.1940),­Czajka Franciszek­(10.02.1940),­Czocher Emilia (1940),­Ćwioro Feliks­(10.02.1940),­Daniszewska Zofia­(10.02.1940),­Dylewicz Mieczysław (14.04.1940),­ Gołacki Tadeusz­ (13.04.1940),­ Herter Stefania­ (10.02.1940),­ Karnawalska Krystyna­ (13.04.1940),­ Kasprzak Maria­ (6.06.1941),­ Korzeniowska Ewa­ (13.04.1940),­

Kraszewska Czesława­ (prawdopod.­ 04.1940),­ Krynicka Zofia­ (29.06.1940),­ Lipowska Marta­ (10.02.1940),­ Machalski Józef­ (10.02.1940),­ Mielnik Włodzimierz­ (10.02.1940),­

Mikulski Teofil­(13.04.1940),­Nabit Bolesław­(10.02.1940),­Radłowski Janusz­(13.04.1940),­

Słotwiński Józef­ (10.02.1940),­ Sozański Marian­ (prawdopod.­ 1940),­ Stasiuk Rozalia (10.02.1940),­Wiater Leona­(13.04.1940),­Wilczkowska Wanda­(10.02.1940),­Witkowska Blanka­(21/22.06.1941),­Wnęk Julia­(10.02.1940),­Woźniak Helena­(13.04.1940),­Żurawska Krystyna­(10.02.1940).­

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­726/s

maszynopisy,­rękopisy,­oryginały,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­ na­ Wydziale­ Nauk­ Społecznych­ Uniwersytetu­ Wrocławskiego.­ Kwestionariusze­

składające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­12­wypełnionych­

ankiet­ drukowanych­ oraz­ 7­ spisanych­ relacji.­ Ich­ autorzy­ byli­ represjonowani­ w­ ZSRR­

w­ latach­ 40.­ i­ 50.­ XX­ w.­ W­ teczce­ znajdują­ się­ świadectwa­ następujących­ byłych­ więź- niów:­ Buczyłko Ludwik­ (areszt.­ 1945),­ Jung Maria­ (areszt.­ 1944),­ Kołpak Edward (areszt.­ 1940,­ oprócz­ ankiety­ spisana­ relacja),­ Ławrynowicz Władysław­ (areszt.­ 1939);­

oraz­zesłańców­(w­nawiasie­data­deportacji):­Bień Maria­(13.04.1940),­Chaba Romualda (13.04.1940),­ Chodor Marian­ (22.05.1941),­ Drozd Edward­ (10.02.1940),­ Harkiewicz Maria­ (13.04.1940),­ Kozakowski Jan­ (22.06.1952),­ Listwan Jerzy­ (10.02.1940),­

Rutkowska Janina­ (13.04.1940),­ Siedlec Wanda­ (13.04.1940),­ Szuwart Stanisław (13.04.1940),­Szykman-Borowiec Teresa­(13.04.1940),­Zając Zofia (10.02.1940),­Zugaj Władysława­(10.02.1940),­Zwada Zbigniew­(13.04.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­1–16a

maszynopisy,­rękopisy,­oryginały,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­14­wypełnionych­ankiet.­

Ich­ autorzy­ byli­ represjonowani­ w­ ZSRR­ w­ latach­ 40.­ i­ 50.­ XX­ w.­ W­ teczce­ znajdują­ się­

świadectwa­następujących­internowanych­w­1944­r.­żołnierzy­AK:­Jurkun Piotr,­Zembrzuski Marian;­ aresztowanych­ członków­ AK:­ Leszko Franciszek­ (areszt.­ 1944),­ Ostrowski Mieczysław­ (1947),­ Rakowski Jerzy­ (1944),­ Sajdak Zygmunt­ (1945),­ Sobów Józef (1945),­Trojan Zbigniew­(1945);­oraz­następujących­zesłańców­(w­nawiasie­data­deportacji):­

Biernacka Maria­ (13.04.1940),­ Dziurzyński Władysław­ (13.04.1940),­ Hajducka Zofia (13.04.1940),­ Koss Irena­ (10.02.1940),­ Kupniewska Irena­ (13.04.1940),­ Matlachowska Maria­(13.04.1940),­Spyrka Waleria­(13.04.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­17–40

maszynopisy,­rękopisy,­oryginały,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­23­wypełnione­ankiety.­Ich­

autorzy­byli­represjonowani­w­ZSRR­w­latach­40.­XX­w.­W­teczce­znajdują­się­świadectwa­

następujących­zesłańców­(w­nawiasie­data­deportacji):­Cała Marianna­(10.02.1940),­Chudnik Józef­(10.02.1940),­Dzyński Mieczysław­(10.02.1940),­Grocholski Bolesław­(10.02.1940),­

Jach Halina­(10.02.1940),­Kamińska Zofia­(10.02.1940),­Kętrzyński Józef­(10.02.1940),­

Kras Anna­(04.1940),­Lacraix Władysław­(02.1940),­Malec Zuzanna­(wg­ankiety­1.01.1941),­

Mazur Cecylia­ (10.02.1940,­ 2­ ankiety),­ Napal Franciszka­ (10.02.1940),­ Radiusz Irena (02.1940),­Rado Kazimierz­(10.02.1940),­Siemieńczuk Maria­(10.02.1940),­Skobiej Anna (10.02.1940),­ Sobieraj Janina­ (02.1940),­ Walkowicz Izabela­ (10.02.1940),­ Wierzbicki Zbigniew­ (13.04.1940),­ Wnukiewicz Stanisław­ (10.02.1940),­ Woroniecka Eugenia (10.02.1940),­Zawko Danuta­(13.04.1940),­Ziomek Tadeusz­(10.02.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­41–60

maszynopisy,­oryginały,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­19­ankiet­drukowanych.­Ich­

autorzy­byli­represjonowani­w­ZSRR­w­latach­40.­i­50.­XX­w.­W­teczce­znajdują­się­świadec- twa­następujących­zesłańców­(w­nawiasie­data­deportacji):­Bajsarowicz Bolesław­(13.04.1940,­

dwie­ankiety),­Biełous Tekla­(25.09.1950),­Hebenstreit Helena­(13.04.1940),­Janusz Joanna (13.04.1940),­Kaczmarek Teresa­(10.02.1940),­Kapiczenko Jadwiga­(13.06.1941),­Kowalska Antonina­(13.06.1941),­Kraśniewska Jadwiga­(10.02.1940),­Kruk Agnieszka­(10.02.1940),­

Leks Zofia­(10.02.1940),­Lis Maria­(04.1940),­Paryżak Zofia­(13.04.1940),­Paterak Jan (10.02.1940),­ Skobiej Anna­ (10.02.1940),­ Weyman Teresa­ (20.06.1941),­ Widecka Irena (10.02.1940),­ Winnicki Jan­ (10.02.1940),­ Wyszyńska Leokadia­ (10.02.1940),­ Wyszyński Bronisław­(10.02.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­61–80

maszynopisy,­oryginały,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­18­wypełnionych­ankiet.­

Ich­ autorzy­ byli­ represjonowani­ w­ ZSRR­ w­ latach­ 40.­ i­ 50.­ XX­ w.­ W­ teczce­ znajdują­ się­

świadectwa­aresztowanych:­Jaworowski Tadeusz­(areszt.­14.03.1945,­załączony­maszynopis­

wspomnień,­ss.­20,­1991),­Noskowski Wiktor (06.1944),­Rudnicka Kazimiera­(23.12.1944),­

Zkiorzyński Zbigniew­ (04.1947);­ oraz­ następujących­ zesłańców­ (w­ nawiasie­ data­ depor- tacji):­ Ajchorst Bronisława­ (10.02.1940),­ Boćko Genowefa­ (10.02.1940),­ Chmurzyński Władysław­(13.04.1940),­Czyżyński Stanisław­(10.02.1940), Fudal Stanisław­(10.02.1940),­

Kruk Stanisław­ (10.02.1940),­ Maciejewski Jan­ (10.02.1940),­ Nowakowska Wanda­ (wg­

relacji­ 03.1944­ z­ Biłgoraju),­ Paterak Michał­ (10.02.1940),­ Skulina Eulalia­ (13.04.1940),­

Starosta Edward­ (10.02.1940),­ Szczyglewski Czesław­ (10.02.1940),­ Szpyrkowicz Maria (wg­ankiety­01.1941),­Walowska Irena­(13.04.1940),­Wesołowski Stanisław­(20.06.1941),­

Zielińska-Biedka Marianna­(10.02.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­81–93

maszynopisy,­rękopisy,­oryginały,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­12­wypełnionych­ankiet­

drukowanych.­Ich­autorzy­byli­represjonowani­w­ZSRR­w­latach­40.­i­50.­XX­w.­W­teczce­

znajdują­się­świadectwa­następujących­zesłańców­(w­nawiasie­data­deportacji):­Bartkiewicz Czesław­(17.06.1941),­Braun Janina­(13.04.1940),­Gil Eugeniusz­(wg­ankiety­15.02.1940),­

Gołygowski Henryk­ (16.06.1941),­ Kasierkiewicz Sławomir­ (04.1940),­ Konopka Ewa (wg­ ankiety­ 3.05.1940),­ Kulikowska Zofia­ (10.02.1940),­ Majgier Tadeusz­ (17.01.1949),­

Orzechowski Aleksander­(10.02.1940),­Staniszewska Wiesława­(13.04.1940),­Śliwa Janina (10.02.1940),­Wołk-Łaniewska Janina (02.1940),­Zalewska Maria­(10.02.1940).

Kwestionariusze badawcze nt. deportacji i zesłań ludności polskiej do ZSRR sygn.­737/s,­nr­94–109

maszynopisy,­dołączone­kserokopie­dokumentów,­1991

Są­to­materiały­pozyskane­przez­Pracownię­Dokumentacji­i­Informacji­Naukowej,­która­

działała­na­Wydziale­Nauk­Społecznych­Uniwersytetu­Wrocławskiego.­Kwestionariusze­skła- dające­się­z­69­pytań­opracował­Antoni­Kuczyński.­Teczka­zawiera­14­wypełnionych­ankiet­

drukowanych.­Ich­autorzy­byli­represjonowani­w­ZSRR­w­latach­40.­i­50.­XX­w.­W­teczce­

znajdują­się­świadectwa­osób­aresztowanych:­Burtan Gustaw (1941),­Dakiniewicz Stanisław (areszt.­ 16.12.1944),­ Dzitko Stanisław (23.01.1945),­ Marszałek Tomasz­ (27.03.1945),­

Perepeczko Leonard­(15.01.1945),­Świda Maria­(18.03.1940);­oraz­następujących­zesłań- ców­(w­nawiasie­data­deportacji):­Bobow Stanisław­(10.04.1940),­Kosiorowski Franciszek (10.02.1940),­ Krzywińska Irena­ (21.06.1941),­ Metelicka Zofia­ (13.04.1940),­ Orłowska Zofia­ (10.02.1940),­ Prorok Jan­ (10.02.1940),­ Studzińska Janina (13.04.1940),­ Szajda Władysława­(06.1941),­Wysocka Franciszka (10.02.1940).

„Latarnik”, Polskie Stowarzyszenie Oświatowo-Kulturalne w Tiumeniu sygn.­720/s

rękopis,­ss.­4,­kserokopie­dokumentów­i­zdjęć,­1993

List­od­prezesa­PSOK­w­Tiumeniu.­Organizacja­powstała­w­1992­r.­Prezes­jako­dziecko­

został­ deportowany­ ze­ Lwowa­ w­ 1941­ r.­ Rozdzielony­ z­ rodziną­ pozostał­ w­ ZSRR.­ Krótka­

informacja­o­Polakach­w­Tiumeniu­i­działalności­„Latarnika”.­

Łęczycki Henryk,­Strzępy­wspomnień sygn.­706/s

maszynopis,­kopia,­ss.­151,­kserokopia­zdjęcia­a.,­połowa­lat­70.­XX­w.

(1939–1947).­A.­był­urzędnikiem­zarządu­dróg­w­Trembowli,­ochotnikiem­wojny­1920­r.­

Bombardowanie­ Trembowli,­ ucieczka­ z­ rodziną­ do­ Łoszniowa.­ Prace­ przy­ wzmocnieniu­

mostu­w­Trembowli­w­kierunku­Zaleszczyk.­Obserwacja­ewakuacji­Banku­Polskiego.­Napływ­

uciekinierów,­wieści­o­zniszczeniach­kraju­w­wyniku­wojny.­Wypłata­odpraw.­Wejście­wojsk­

radzieckich.­ Napady­ na­ ludność­ polską,­ pogorszenie­ relacji­ ze­ znajomymi­ Ukraińcami.­

Utrata­ oszczędności­ z­ wyniku­ wymiany­ pieniędzy.­ Podjęcie­ pracy­ w­ administracji­ dróg,­

relacje­z­radzieckimi­funkcjonariuszami.­Przesłuchanie­po­donosie.­Wieści­o­aresztowaniach­

i­deportacjach,­ostrzeżenie­znajomego.­Dokwaterowanie­do­mieszkania­oficerów­radzieckich.­

Mityngi­i­propaganda.­Aresztowanie­w­lutym­1940­r.­Śledztwo­z­biciem.­W­kwietniu­1940­r.­

przewieziony­ do­ Tarnopola.­ Opis­ więzienia,­ celi,­ przetrzymywanych­ osób,­ porządku­ dnia,­

rewizji.­Tęsknota­za­rodziną.­Dalsze­śledztwo.­Informacja,­że­rodzina­a.­została­deportowana.­

Etap­do­więzienia­w­Kirowogradzie.­Opis­więzienia,­warunków­bytowych,­populacji­więź- niów.­Odczytanie­wyroku­„trojki”­—­8­lat­łagru.­Krótki­pobyt­w­szpitalu,­obserwacja­śmierci­

więźniów.­Etap­na­wschód­w­maju­1941­r.­Obóz­Bezimienka­w­okolicach­Kujbyszewa.­Wieści­

o­wybuchu­wojny­z­Niemcami.­Życie­codzienne­w­obozie,­porządek­dnia,­wyżywienie,­praca­

w­kamieniołomie.­Opadanie­z­sił­(38­kg­wagi),­opieka­rosyjskiego­brygadzisty.­Pobyt­w­laza- recie.­Wiadomość­o­amnestii.­Wyjazd­do­Semipałatyńska­w­poszukiwaniu­rodziny.­Bardzo­

ciężka­ podróż,­ choroba.­ Przybycie­ w­ poszukiwaniu­ rodziny­ do­ kołchozowej­ wsi.­ Pomoc­

zesłanych­Polek.­Odszukanie­żony­i­dzieci.­Żona­zarabia­wróżeniem.­Próby­znalezienia­pracy­

w­ zawodzie.­ Przybycie­ deportowanych­ Niemców­ radzieckich.­Wieści­ o­ tworzeniu­ się­ pol- skiej­armii.­Wyjazd­do­wojska­w­lutym­1942­r.­Pożegnanie­z­rodziną.­Przydział­do­jednostki­

saperskiej­10.­Dyw.­Piechoty.­Życie­w­obozie,­szkolenia,­weryfikacje.­Ewakuacja­do­Iranu.­

Powolne­dochodzenie­do­sił.­Przenosiny­do­Palestyny,­potem­Iraku.­Obserwacja­kraju­i­ludzi.­

Dezercje­ żołnierzy­ pochodzenia­ żydowskiego.­ Służba­ w­ 3.­ Dyw.­ Strzelców­ Karpackich.­

Informacja,­ że­ rodzina­ nie­ została­ ewakuowana,­ choć­ a.­ to­ obiecywano.­ Choroby­ zakaźne­

wśród­żołnierzy,­także­weneryczne­po­kontaktach­z­Irakijkami.­A.­zapadł­na­żółtaczkę.­Ostatni­

list­od­żony­w­marcu­1943­r.­Odwiedziny­Jerozolimy.­Okrutny­stosunek­Anglików­do­Arabów­

szokuje­Polaków.­Spotkanie­znajomego­Żyda­z­Trembowli.­Przenosiny­do­Egiptu.­W­grudniu­

1943­ r.­ lądowanie­ polskich­ jednostek­ na­ Sycylii.­ Rozlokowanie­ na­ linii­ frontu­ pod­ Monte­

Cassino.­ Udział­ w­ bitwie­ i­ dalszych­ walkach.­ Zwiedzanie­ Rzymu.­ Wkroczenie­ polskich­

oddziałów­do­Bolonii.­Awans­na­plutonowego,­odznaczenie­Krzyżem­Zasługi­z­Mieczami.­Po­

zakończeniu­wojny­rozgoryczenie­i­obawy­o­przyszłość.­Troska­o­los­rodzin.­Próby­dokształ- cania­żołnierzy­w­cywilnych­zawodach.­Pobyt­w­Neapolu.­List­z­kraju­z­informacją­o­powro- cie­rodziny­z­zesłania.­Rozważania­na­temat­powrotu­do­kraju­lub­emigracji.­Złość­z­powodu­

konieczności­zdania­całego­sprzętu­wojskowego­Anglikom.­Przetransportowanie­do­Anglii.­

List­od­żony­z­prośbą­o­powrót.­Niechęć­zwierzchników­i­kolegów­wobec­chcących­wracać.­

Przyjaźń­z­angielskim­małżeństwem.­Pobyt­w­obozie­repatriacyjnym­w­Szkocji.­Powrót­stat- kiem­do­Gdyni.­Nieprzyjemne­przyjęcie­w­porcie.­Podróż­przez­Polskę­z­drugim­„andersow- cem”­do­Wrocławia.­Spotkanie­z­rodziną­na­dworcu­w­kwietniu­1947­r.­Odwiedziny­u­matki­

tuż­przed­śmiercią.­Znalezienie­pracy­i­mieszkania­we­Wrocławiu.­

Maj Jan,­Wspomnienia­bez­tytułu sygn.­694/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­4,­ok.­1995

(I­połowa­lat­40.­XX­w.).­A.,­ur.­1929,­uzupełnia­i­prostuje­informacje­zawarte­w­wydru- kowanych­w­„Karcie”­(nr­4)­wspomnieniach­o­domu­dziecka­w­Mojenkumie­(Kazachstan).

Milan Feliks,­Wspomnienia­bez­tytułu sygn.­709/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­103,­1989

(1944–1955).­A.,­żołnierz­AK­z­Drohobycza,­został­skazany­na­15­lat­obozu.­Wspomnienia­

te­są­kopią­materiału­przechowywanego­w­Archiwum­Ośrodka­„Karta”­(sygn.­I/700).

Odznaka Honorowa Sybiraka sygn.­732/s

maszynopis,­ss.­3,­odznaka,­1994

Akt­ nadania,­ list­ Prezesa­ ZG­ Związku­ Sybiraków­ i­ Odznaka­ Honorowa­ Sybiraka,­

którą­ przyznano­ w­ 1994­ r.­ „Bibliotece­ Zesłańca”,­ wydawanej­ przez­ Polskie­ Towarzystwo­

Ludoznawcze.

Pamięć i ból Katynia sygn.­719/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­17,­data­powstania­nieznana

Jest­to­tłumaczenie­z­języka­rosyjskiego­utworu­poświęconego­zbrodni­katyńskiej.­Formą­

przypomina­kolaż­różnych­wypowiedzi­i­świadectw.

Piłsudski Bronisław,­Dokumentacja­dotycząca­zesłania­w­Irkucki­Okręg sygn.­723/s

rękopis,­kserokopia,­ss.­19,­k.­XIX­w.

Materiał­archiwalny­ze­zbiorów­Archiwum­Państwowego­w­Irkucku­dotyczący­zesłania­

B.­Piłsudskiego.

Pisarczyk Edward,­Wieleńska­Armia­Krajowa.­Łagier­NKWD­Kaługa sygn.­731/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­202,­liczne­kserokopie­zdjęć,­dokumentów,­planów­sytuacyjnych,­

1995

(1943–1949).­A.,­ mieszkaniec­ Wileńszczyzny,­ był­ żołnierzem­AK,­ oddziału­ „Kmicica”­

i­V­Brygady­„Łupaszki”.­W­„Zeszytach­Historycznych­Wiano”­(z.­5­i­11)­w­latach­1992–1993­

opublikował­obszerne­opracowania­na­temat­tych­jednostek.­Teczka­zawiera,­oprócz­maszy- nopisów­tych­prac,­także­wspomnienia­a.­z­pobytu­w­obozie­w­Kałudze­w­latach­1944–1945.­

Po­ powrocie­ na­ pocz.­ 1946­ r.­ a.­ osiedlił­ się­ w­ Gdańsku,­ utrzymywał­ prywatne­ kontakty­

z­dawnymi­towarzyszami­broni,­ale­ukrywał­fakt­służenia­w­ww.­jednostkach,­obawiając­się­

represjonowania.

Podważyński Donat,­Syberyjska­edukacja sygn.­728/s

maszynopis,­kopia,­ss.­22,­data­powstania­nieznana

(1916–1946).­A.,­ur.­1931,­pochodził­z­rodziny­wojskowego,­ojciec­zmarł­przed­wojną.­

W­ 1940­ r.­ aresztowanie­ najstarszego­ brata.­ Deportacja­ a.­ z­ matką­ i­ trójką­ starszego­

rodzeństwa­ do­ północnego­ Kazachstanu­ w­ kwietniu­ 1940­ r.­ Umieszczenie­ w­ kołchozie.­

Przydzielenie­ do­ rosyjskiej­ rodziny.­ Prace­ rolne.­ Pogorszenie­ warunków­ bytowych­ po­

wybuchu­ wojny­ z­ Niemcami.­ Matka­ uczy­ dzieci­ po­ polsku­ i­ rosyjsku,­ duża­ rola­ wiary.­

Matka­ z­ siostrami­ zarabiają­ haftowaniem,­ brat­ wyrabia­ z­ kopiejek­ biżuterię,­ grzebienie.­

A.­w­wolnych­chwilach­czytał­rosyjskie­książki­pożyczane­od­weterynarza.­Dobre­relacje­

z­kołchoźnikami.­A.­podejmował­się­różnych­prac,­hodował­króliki,­łowił­ryby,­szył­buty,­

pasł­gęsi­itp.­Głodowa­egzystencja­całej­rodziny.­Zmuszanie­matki­do­przyjęcia­narodowo- ści­białoruskiej.­Krótkotrwałe­aresztowanie­siostry.­Opis­polskiej­społeczności­zesłańczej.­

Repatriacja­w­1946­r.

Polacy w Kazachstanie. Historia i współczesność. Konferencja: materiały sygn.­703/s

maszynopisy,­rękopisy,­druki,­1994

Dokumentacja­ organizacji­ i­ przebiegu­ Międzynarodowej­ Konferencji­ Polacy w Kazachstanie. Historia i współczesność,­która­odbyła­się­w­czerwcu­1994­r.­we­Wrocławiu Prorok Krystyna,­Ze­Lwowa­przez­Workutę­do­Anglii

sygn.­734/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­61,­fotokopia­zdjęcia­a.­z­lat­wojny,­kserokopie­dokumentów,­data­

powstania­nieznana

(1939–lata­ 70.­ XX­ w.).­A.­ pochodziła­ ze­ Lwowa,­ ojciec­ był­ malarzem­ i­ grafikiem.­ Po­

zajęciu­ miasta­ przez­ ZSRR­ pracował­ jako­ nauczyciel,­ a.­ studiowała.­ Kontakt­ z­ rodzącą­ się­

polską­ konspiracją.­ Aresztowanie­ całej­ rodziny:­ rodziców­ i­ a.­ z­ siostrą.­ Pobyt­ w­ więzie- niu­ na­ Zamarstynowie.­ Życie­ codzienne­ w­ celi,­ próby­ kontaktowania­ się­ z­ innymi­ celami.­

Śledczy­próbuje­nakłonić­a.­do­donoszenia.­Etap­na­wschód­w­grudniu­1940­r.­Pobyt­w­obo- zie­w­Starobielsku.­Życie­codzienne,­sposoby­spędzania­wolnego­czasu.­Choroba­a.­i­pobyt­

w­szpitaliku.­Poinformowanie­o­wyroku­5­lat­łagrów.­Etap­koleją­do­Workuty.­Pobyt­w­łagrze,­

różne­prace­rolne.­Ogłoszenie­amnestii,­ale­a.­nie­została­zwolniona.­Narada­polskich­więźniów­

w­sprawie­ucieczki.­Pobyt­w­charakterze­zesłańca.­Wreszcie­zgoda­na­wyjazd.­Strach­przed­

samotną­podróżą.­Przyłączenie­się­do­grupy­Polaków­i­podróż­na­południe­w­poszukiwaniu­

obozów­polskiej­armii.­Wreszcie­a.­wstępuje­do­wojska.­Praca­w­szpitalu.­Poszukiwania­rodzi- ny.­ Ewakuacja­ do­ Iranu.­ Odnalezienie­ rodziców­ i­ siostry.­ Kurs­ pielęgniarski.­ Zarażenie­ się­

tyfusem.­Po­wyzdrowieniu­transport­do­Włoch.­Praca­w­szpitalu­jako­pielęgniarka­operacyjna.­

Zwiedzanie­ Włoch­ po­ wyzwoleniu.­ Przenosiny­ do­ Anglii,­ zaręczyny­ z­ polskim­ lekarzem.­

Początki­życia­na­emigracji.­Poprawa­sytuacji­materialnej,­dostatnie­życie.

Przybysz Antoni,­Wspomnienia­z­Wołynia­(Lata­1939–1943) sygn.­701/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­128,­plan­sytuacyjny,­1986

(1939–1943).­A.­ mieszkał­ w­ osadzie­Antonówka­ (pow.­ Sarny),­ był­ członkiem­ Związku­

Strzeleckiego.­ Relację­ spisał­ na­ podstawie­ własnych­ wspomnień­ i­ świadectw­ znajomych.­

Opis­ mobilizacji,­ wiara­ w­ szybkie­ pokonanie­ Niemców.­ Wieści­ o­ niemieckiej­ ofensywie,­

przybycie­uciekinierów­z­zachodu.­Oskarżenia­o­sianie­defetyzmu,­kary­cielesne.­Przybycie­

cofających­ się­ jednostek­ wojskowych.­ Transporty­ kolejowe­ z­ zaopatrzeniem­ wojskowym­

na­stacji,­zbiórki­pieniędzy­wśród­ludności­na­potrzeby­wojska.­Niemieckie­radio­informuje­

o­klęsce­Polski,­samoloty­wroga­nad­osadą.­Szok­po­wieściach­o­wkroczeniu­A.­Cz.­Ucieczka­

rodzin­ ziemiańskich,­ wójta,­ komendanta­ policji­ i­ księdza.­ Grabież­ dworów,­ magazynów­

wojskowych­ przez­ Ukraińców.­ Radzieckie­ ulotki­ rozrzucane­ z­ samolotów.­ Wejście­ wojsk­

radzieckich.­Aresztowanie­policjantów­w­Sarnach­i­wiadomości­o­represjach.­Wyłapywanie­

żołnierzy­ polskich,­ napady­ na­ pojedynczych­ wojskowych.­ Akcja­ odbicia­ zatrzymanych.­

Wyprawa­do­Saren­do­sklepów,­rozmowy­ze­znajomym­Ukraińcem,­delegatem­włościańskim,­

podobno­ zapowiadał­ deportacje­ na­ Sybir.­ Polskie­ rodziny­ przygotowują­ się­ do­ wywóz- ki.­ Deportacja­ 10­ lutego­ 1940­ r.­ Niektórzy­ uniknęli­ wywózki,­ uciekając­ lub­ zamieszkując­

u­ krewnych.­ Opis­ warunków­ życia­ na­ wsi­ pod­ okupacją­ radziecką,­ handel­ legalny­ i­ niele- galny,­ pomysłowość­ i­ przedsiębiorczość­ ludności.­ Budowa­ lotniska­ wojskowego­ niedaleko­

Antonówki.­Pod­koniec­1940­r.­początek­kolektywizacji,­niechęć­wsi.­Obserwowanie­trans- portów­z­zaopatrzeniem,­wysyłanych­do­III­Rzeszy.­Aresztowania.­Atak­Niemiec­na­ZSRR.­

Pod­koniec­czerwca­niemieckie­samoloty­atakują­wsie­w­okolicach­Saren.­Zbombardowanie­

Antonówki.­Ulga­po­odejściu­Sowietów.­Pożar­rabowanej­gorzelni­w­Horodcu,­ofiary­śmier- telne.­Wiejskie­ wesele­ w­ końcu­ 1941­ r.,­ rozmowy­ o­ spodziewanej­ klęsce­ Stalina­ i­ Hitlera,­

dyskusje­ o­ ukraińskim­ zagrożeniu.­ Donos­ ukraiński­ do­ władz­ niemieckich­ na­ Polaków.­

Pomoc­niemieckich­żołnierzy,­Górnoślązaków,­oddala­niebezpieczeństwo.­Również­w­1943­r.­

dostarczali­ Polakom­ broń­ i­ informacje.­Wciąganie­ na­ volkslistę­ osób­ z­ rodzin­ mieszanych.­

Eksterminacja­Żydów­w­1942­r.­Ukrywanie­nielicznych­w­polskich­wsiach.­Przypadki­wyda- wania­ i­ rabowania­ Żydów,­ także­ przez­ Polaków.­ Rabowanie­ mienia­ po­ zamordowanych.­

Zamordowanie­ Ukraińca,­ który­ nie­ chciał­ wstąpić­ do­ UPA.­ Napad­ UPA­ na­ kolonię­ Porośl­

k.­Antonówki­w­lutym­1943­r.­Zbiorowy­pogrzeb­pomordowanych.­Strach­w­okolicy,­powsta- nie­samoobrony,­walki,­pomoc­partyzantów­radzieckich.­Koncentrowanie­się­Polaków­w­więk- szych­miejscowościach.­Napad­na­Hutę­Stepańską­i­kolonie­wokół­Antonówki­w­lipcu­1943­r.­

Ocaleli­uciekają­do­Saren.­Stamtąd­deportacja­do­pracy­przymusowej­w­Niemczech.­

Rafałowicz Jerzy,­Syberia­w­oczach­dziecka­1940–1946 sygn.­693/s

maszynopis,­oryginał,­ss.­25,­1994

(1940–1946).­A.­ur.­1933­w­rodzinie­leśniczego­w­okolicach­Białowieży.­Obserwacje­przez­

dzieci­ radzieckich­ żołnierzy­ w­ 1939­ r.­ Deportacja­ z­ rodzicami,­ siostrą­ i­ babcią­ 10.02.1940­ r.­

Miesięczna­podróż­do­Kraju­Ałtajskiego.­Posiołek­w­tajdze.­Dorośli­pracują­na­wyrębie,­siostra­

posłana­do­szkoły.­A.­próbował­wagarować.­Choroba­ojca.­Po­amnestii­przenosiny­do­pobliskiej­

wsi.­Poprawa­warunków­bytowych,­własny­ogród­i­krowa.­Ojciec­został­buchalterem.­Wielkie­

naciski­na­przyjęcie­radzieckiego­obywatelstwa.­Ojciec­w­1943­r.­zmobilizowany­do­polskiej­

armii.­ Dobre­ stopnie­ w­ szkole,­ ale­ niechęć­ z­ powodu­ antypolskiej­ propagandy.­ Śmierć­ babci­

wielkim­szokiem­dla­a.­Listy­od­ojca­z­wojska.­Dziecięce­zainteresowania­i­zabawy,­wyprawy­do­

lasu.­Koniec­wojny,­przybycie­nowych­zesłańców.­Wyjazd­do­Polski­na­przełomie­marca­i­kwiet- nia­1946­r.­W­maju­1946­r.­przekroczenie­granicy.­Połączenie­z­ojcem,­który­po­demobilizacji­

był­leśniczym­w­Dębnie­Lubuskim.­Rozpoczęcie­nauki,­ukończenie­liceum­i­studiów­fizycznych.­

A.­został­profesorem­fizyki.

Rałoniski Bronisław,­Moje­wigilie­w­1945­i­1949­r.­w­więzieniach­i­obozach­sowieckich sygn.­717/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­3,­po­1989

(1945–1946).­A.­mieszkał­we­Lwowie,­był­oficerem­AK.­Aresztowany­w­styczniu­1945­r.­

Ciężkie­śledztwo­z­biciem.­Wyrok­10­lat­obozu.­W­grudniu­1945­r.­etap­na­wschód­z­obozu­na­

Pełtewnej.­Wigilia­w­wagonie­więziennym.­Kolejne­wspomnienie­dotyczy­Wigilii­w­1949­r.­

w­obozie­w­Magadanie,­przed­odtransportowaniem­w­głąb­Kołymy.­

Rudkowski Paweł,­Ku­pamięci­ojca sygn.­705/s

maszynopis,­kopia,­zdjęcie­a.,­ss.­73.­Dołączony­rękopis­z­39­nazwiskami­zesłańców

(1940–1946).­A.­był­synem­gajowego­z­okolic­Lenina.­Deportacja­rodziny­a.­10­lutego­

1940­r.­Nieudane­próby­dostarczenia­żywności­i­odebrania­bratanka-niemowlęcia­przez­naj- bliższą­rodzinę.­Opis­podróży­przez­Mohylew,­Briańsk­i­dalej­na­północ.­Posiołek­w­tajdze­

nad­rzeką­Suchoną.­Prace­na­wyrębie.­Śmierć­bratanka.­Opis­pracy­i­życia­codziennego,­sady- styczny­komendant.­Szukanie­nadziei­we­wróżeniu.­Głód­rozbija­niektóre­rodziny.­Opis­przy- padków­śmierci­zesłańców.­Wieści­o­amnestii­docierają­dopiero­zimą­1941­r.­Śmierć­rodziny­

byłego­komendanta.­Kilku­młodych­odchodzi­do­polskiego­wojska.­Daremne­szukanie­pracy­

w­kołchozie,­niechęć­do­Polaków-złodziei.­Konieczność­dalszej­pracy­w­lesie.­Głód.­Wiosną­

nadejście­pomocy­żywnościowej.­Przenosiny­do­kołchozu­Wielki­Dwór.­Praca­przy­sianoko- sach,­przy­odstawianiu­zboża.­Przyjaźń­z­kołchoźnicami.­Choroba­i­śmierć­ojca­zimą­1942­r.­

Rozkaz­stawienia­się­w­punkcie­mobilizacyjnym­A.­Cz.­zmieniony­na­I­Dyw.­A.­na­froncie,­

a­rodzina­zostaje­przesiedlona­na­Ukrainę.­W­1946­r.­repatriacja­na­Dolny­Śląsk.­Niemiecka­

rodzina­daje­im­z­litości­czystą­odzież.

Srebrakowski Aleksander,­Liczba­Polaków­z­ZSRR­w­świetle­oficjalnych­statystyk­radzieckich sygn.­718/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­41,­po­1989

Artykuł­ pióra­ wrocławskiego­ historyka­ zawiera­ krótkie­ opracowanie­ i­ bogaty­ materiał­

statystyczny­na­temat­liczby­i­rozmieszczenia­Polaków­w­ZSRR.

Śliwińska Aleksandra,­Uwagi­do­książki­Syberyjska dziatwa sygn.­715/s

rękopis,­ss.­2,­kserokopie­dokumentów­i­zdjęć,­1994

Wspomnieniowe­ przyczynki­ na­ marginesie­ lektury­ książki­ J.­ Hubert-Budzyńskiej.­

A.­wspomina­deportację­rodziny­10.02.1940­r.,­śmierć­bliskich,­pobyt­w­domu­dziecka.

Świetlikowski Paweł,­Polski­Gułag sygn.­721/s

maszynopis,­ss.­241,­po­1989

Maszynopis­ z­ poprawkami­ redakcyjnymi­ wspomnień­ oficera­AK,­ skazanego­ na­ 15­ lat­

obozu.­Książka,­opatrzona­tytułem­Gułag Workuta. Raport oficera Armii Krajowej,­wyszła­we­

Wrocławiu­w­1997­r.­w­serii­„Biblioteka­Zesłańca”.

Weroński Emilian,­Opracowanie­liczbowe­i­graficzne­dot.­obozów­NKWD­Borowicze sygn.­702/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­24,­plan­sytuacyjny,­wykresy,­1993

(1944–1946).­A.,­żołnierz­AK,­aresztowany­został­w­Tarnobrzegu­przez­NKWD.­Śledztwo,­

przychylne­nastawienie­do­aresztowanego­radzieckich­oficerów­frontowych.­Na­pocz.­grudnia­

1944­r.­przewiezienie­do­obozu­w­Borowiczach,­podobóz­w­Jogle.­Rozważania­a.­o­kondycji­

psychicznej­więźniów,­analiza­śmiertelności.­Opis­warunków­pracy­w­kopalni,­zamieszkania,­

wyżywienia.­Strategie­przetrwania­stosowane­przez­więźniów,­relacje­z­ludźmi­radzieckimi.

Witkowski Franciszek,­Relacja­z­mego­pobytu­na­wschodnich­ziemiach­Polski­i­w­ZSRR­

w­latach­1939–1942 sygn.­691/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­19,­1981–1982.­Dołączono­wydanie­wspomnień­w­drugim­obiegu­

w­Lublinie­w­1984­r.

(1939–1942).­A.,­ur.­1901,­był­technikiem­dentystycznym­we­Włodzimierzu­Wołyńskim.­

Udział­w­konspiracji­antyradzieckiej,­w­1940­r.­aresztowanie­teścia,­a­wkrótce­potem­a.­W­wię- zieniu­ ciężkie­ warunki,­ śledztwo­ z­ biciem.­ Więzienie­ w­ Łucku.­ Sfingowana­ egzekucja,­ by­

wymusić­zeznania.­Kolejne­pobicie­a.,­pobyt­w­więziennym­szpitalu.­Wyrok­20­lat­łagru.­Etap­

do­Workuty­wiosną­1941­r.­Ułożenie­sobie­relacji­z­więźniami­kryminalnymi.­Obóz­rozdzielczy­

w­Kożwie.­Przydział­do­pracy­jako­felczer­na­czas­dalszej­podróży.­Marsz­kolumny­więźniów­

do­łagru,­zabijanie­chorych­przez­strażników.­Budowa­nowego­łagru.­Za­łapówkę­trafił­do­szpi- tala.­Poprawa­stanu­zdrowia,­krótki­przydział­do­lżejszej­pracy.­W­wyniku­zranienia­w­czasie­

bójki­powtórny­pobyt­w­szpitalu.­Pomoc­lekarza­ze­Lwowa.­Wieści­o­amnestii.­Przeniesienie­

do­łagru­o­lżejszym­reżymie.­Zamiast­zwolnienia­wysłanie­do­innego­łagru.­Pomoc­ze­strony­

kryminalisty­poznanego­w­czasie­transportu­z­Polski.­Polacy­protestują­przeciwko­opóźnianiu­

zwolnień.­Wreszcie­uwolnienie,­podróż­do­polskiej­armii.­Postój­w­kołchozie,­walka­z­głodem.­

Dalsza­wędrówka­do­wojska­w­Tockoje.­Kłopoty­z­dostaniem­się­do­służby.­Przydział­do­kom- panii­sanitarnej­w­V­Dyw.­Ewakuacja­do­Iranu­w­sierpniu­1942­r.­

Witkowski Franciszek,­Wspomnienia­z­przebiegu­kampanii­wrześniowej sygn.­692/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­3,­1987

(1939).­A.­był­technikiem­dentystycznym,­mieszkał­z­rodziną­we­Włodzimierzu­Wołyńskim,­

został­zmobilizowany­4.09.1939­r.­Podróż­pociągiem­do­jednostki,­ataki­niemieckiego­lotnic- twa.­Rozkaz­przewiezienia­dokumentów­z­Kowla­do­Mielnicy,­rozbrajanie­polskich­policjan- tów­przez­Ukraińców,­próby­zatrzymania­a.,­unika­śmierci­dzięki­ucieczce.­Pomoc­ukraińskie- go­chłopa,­dalsza­ucieczka­w­cywilnym­ubraniu.­Ostrzeżenie­polskiego­wojska­przed­zasadzką.­

Żołnierze­spacyfikowali­wieś­w­odwecie.­Dalsza­ucieczka­piechotą­do­domu.

Wojnicz Ryszard,­Wspomnienia­sybiraka sygn.­730/s

maszynopis,­kserokopia,­ss.­83,­załączone­fotokopie­zdjęć­a.­z­pobytu­w­ZSRR,­lista­represjo- nowanych­Polaków,­1994

(1920–1966).­A.,­ ur.­ 1924,­ pochodził­ z­ Szumowszczyzny­ w­ pow.­ nieświeskim.­ Ojciec­

posiadał­majątek­ziemski,­był­wójtem­gminy.­Krótki­opis­sytuacji­w­l.­1939–1941,­rodzina­a.­

unika­represji.­Okupacja­niemiecka,­represje­wobec­Polaków,­likwidacja­getta.­A.­ukrywa­się­

w­rodzinnej­wsi­przed­wysłaniem­na­roboty­do­Niemiec.­Zajęcie­rodzinnych­stron­a.­przez­

A.Cz.­Rabunki­mienia­zamożniejszych­gospodarzy.­Pobór­do­wojska­radzieckiego,­przymu- sowe­ doprowadzenie­ Polaków­ na­ punkt­ mobilizacyjny­ w­ Świerżniu­ k.­ Stołpców.­ Ucieczka­

w­kilka­osób.­Przystąpienie­do­partyzantki,­oddział­Modzielewskiego.­Kryjówka­w­schronie.­

Zdobywanie­ broni­ od­ dezerterów,­ odbijanie­ więźniów,­ ataki­ na­ radzieckich­ funkcjonariu- szy.­Po­przypadkowej­strzelaninie­w­sylwestra­1944­r.­za­oddziałkiem­rusza­pogoń­NKWD.­

Wykrycie­ schronu,­ rozpaczliwa­ obrona.­ Dobicie­ rannego­ partyzanta.­ Bicie­ jeńców­ przez­

NKWD-zistów.­ Rozstrzelanie­ komendanta­ i­ części­ partyzantów.­ Represje­ wobec­ miesz- kańców­ wsi­ Kul­ i­ Buczna­ za­ sprzyjanie­ podziemiu.­A.­ wymienia­ zdrajców­ i­ konfidentów­

NKWD.­A.­wraz­z­8­towarzyszami,­w­tym­z­kuzynem,­został­odesłany­do­Nieświeża.­Pobyt­

w­ tamtejszym­ więzieniu­ do­ maja­ 1945­ r.­ Potajemne­ dostarczanie­ żywności­ przez­ matkę.­

Wkrótce­ rodzice­ zostali­ aresztowani­ i­ zesłani­ do­ Workuty.­ Śledztwo­ z­ biciem,­ oskarżenia­

o­napady­bandyckie.­Wyrok­10­lat­obozu.­Transport­do­więzienia­w­Orszy.­Walka­polskich­

więźniów­z­kryminalnymi,­chcącymi­ich­ograbić.­Etap­na­wschód­ w­ zatłoczonym­wagonie­

razem­z­kuzynem.­Jazda­przez­Moskwę,­Wołogdę­do­Workuty.­Ucieczka­jednego­z­więźniów.­

Kradzieże­w­wagonie.­Także­a.­stracił­rzeczy,­ale­oddano­mu­medalik.­Przybycie­do­łagru,­

przegląd­lekarski.­Choroba­a.­i­rozdzielenie­z­kuzynem­i­resztą­Polaków.­Dalszy­transport­do­

Inty.­Opis­obozu,­baraków,­ubrania­więźniów,­wyżywienia.­Praca­przy­oczyszczaniu­torów,­

kopaniu­rowów.­Szybkie­opadanie­z­sił.­Po­kilku­miesiącach­a.­skierowany­na­„podleczenie”.­

Łagier­ w­ pobliżu­Abiezu.­ W­ maju­ 1946­ r.­ etap­ do­ obozu­ na­ Uralu.­ Podróż­ ciężarówkami.­

A.­zapadł­na­„kurzą­ślepotę”.­Obóz­z­ziemiankami.­Praca­przy­budowie­linii­kolejowej.­Znów­

skrajne­wyczerpanie,­niewyrabianie­normy­przez­a.­W­grudniu­1947­r.­etap­nad­Morze­Karskie­

w­rejon­ujścia­Obu.­Budowa­nowego­łagru­w­środku­zimy.­Okropne­warunki­pracy­przy­budo- wie­linii­kolejowej.­A.­zapadł­na­szkorbut,­miał­odmrożenia.­Komisja­lekarska,­a.­skierowany­

do­ szpitala.­ Opis­ obozu­ szpitalnego.­ Dzięki­ opiece­ ze­ strony­ starszego­ rosyjskiego­ lekarza­

został­tam­długo,­szkolił­się­na­felczera.­Komisja­wysyła­go­do­obozu­w­Kożymie.­Krótko­

praca­jako­pomocnik­felczera­i­skierowanie­do­kamieniołomu.­Jesienią­1949­r.­przeniesienie­

do­filii­obozu­nr­11.­Praca­przy­budowie­linii­kolejowej.­Pierwsza­paczka­od­dalszej­rodziny.­

Wiosną­1950­r.­transport­do­kolejnego­obozu.­Podobne­rodzaje­prac.­Znów­wyczerpanie­sił.­

Dzięki­pomocy­obozowego­lekarza­a.­otrzymał­mianowanie­na­felczera.­Szybko­jednak­znów­

trafił­do­innego­obozu.­Praca­jako­cieśla.­Lepsze­warunki.­A.­świadkiem­samookaleczenia­się­

więźniarki.­Wiosną­1951­r.­nowy­obóz,­pomoc­znajomego­ukraińskiego­więźnia­w­otrzymaniu­

stanowiska­felczera.­Przenosiny­do­kolejnego­obozu­na­stanowisko­felczerskie.­Konieczność

­ułożenia­sobie­relacji­z­więźniami­kryminalnymi­(lewe­zwolnienia).­Przeniesienie­do­kolonii­

karnej.­ Obawy­ a.­ przed­ pracą­ w­ tym­ obozie.­ Znów­ konieczność­ układu­ z­ kryminalistami.­

Zgwałcenie­wolnej­lekarki­przez­naczelnika­obozu.­Morderstwa­wśród­więźniów.­A.­wykonał­

obdukcje­ciał.­Leczył­także­więźniarki­wolnych­pracowników,­odbierał­porody.­Wzmocniło­

to­ jego­ pozycję.­ Różne­ przygody­ w­ czasie­ regularnych­ podróży­ po­ leki­ do­ większego­

obozu.­ W­ czasie­ likwidacji­ obozu­ naczelnik­ pozwolił­ a.­ szukać­ samemu­ nowego­ miejsca­

pracy.­ W­ grudniu­ 1951­ r.­ podjął­ z­ powodzeniem­ pracę­ jako­ krawiec.­ Potem­ krótko­ praca­

na­wyrębie.­Wiosną­1952­r.­znów­zatrudnienie­jako­felczer.­Lepsze­warunki­bytu,­przyjaźń­

z­głównym­księgowym.­Informacja­o­skróceniu­wyroku­za­wydajną­pracę.­W­grudniu­1952­r.

przeniesienie­ do­ innego­ obozu,­ dla­ oczekujących­ uwolnienia.­ Nowe­ rzeczy­ na­ drogę­ od­

księgowego.­Zwolnienie­z­łagru­i­samotna­podróż­na­zachód.­Pobyt­w­Moskwie,­przekazanie­

wieści­rodzinie­jednego­z­więźniów.­Bezowocna­wizyta­w­polskiej­ambasadzie.­Dalsza­podróż­

do­Brześcia,­naiwne­plany­nielegalnego­przekroczenia­granicy,­wyłudzenie­pieniędzy­przez­

przygodnego­ znajomego.­ Powrót­ w­ rodzinne­ strony­ do­ krewnych.­ Wiadomość­ o­ pobycie­

zwolnionych­rodziców­i­sióstr­w­Polsce.­Nawiązanie­korespondencji.­Starania­o­pozwolenie­na­

wyjazd­do­Polski.­W­październiku­1953­r.­przyjechał­do­kraju­z­radzieckim­paszportem.­Szok­

po­zetknięciu­się­z­polską­rzeczywistością.­Połączenie­z­rodziną.­Pobyt­w­szpitalu.­Podjęcie­

nauki­w­szkole­felczerskiej­w­Słupsku.­Podjęcie­pracy­w­Zielonogórskiem.­Zawarcie­związku­

małżeńskiego­w­1958­r.­i­stabilizacja­życia­rodzinnego.

Woltanowski Andrzej,­Uwagi­dotyczące­Pamiętnika Józefa Kopcia sygn.­724/s

rękopis,­ss.­8,­po­1995

Uwagi­odnoszą­się­do­wydanego­w­1995­r.­przez­A.­Kuczyńskiego­i­Z.­Wójcika­Dziennika Józefa Kopcia, brygadiera wojsk polskich.

Zworski Paweł,­Wspomnienia­z­Kazachstanu­1940–1946 sygn.­727/s

maszynopis,­oryginał,­ss.­49,­1995

(1940–1946).­A.­wraz­z­rodziną­został­deportowany­z­Augustowa­13.04.1940­r.­Transport­

skierowano­ do­ obł.­ pietropawłowskiej,­ stacja­ Mamlutka.­ Umieszczenie­ w­ aule­ Dzenatałap.­

Opis­osiedla,­domów­kazachskich.­Przydział­rozwalonej­chałupy.­Rzucanie­kamieniami­w­pol- skie­dzieci.­Brud,­wszy,­nadzieje­na­rychłe­zwolnienie.­Początkowo­żyli­ze­sprzedaży­rzeczy.­

W­ czerwcu­ Polki­ zostają­ wysłane­ do­ produkcji­ cegieł.­Wyszukanie­ nowego­ lokum.­ Babcia­

prowadziła­gospodarstwo,­matka­pracowała,­dzieci­zajmowały­się­opałem,­zbieraniem­żywno- ści.­Przeniesienie­do­wsi­Biełoglinka.­Mieszkanie­u­wdowy,­pomoc­z­jej­strony.­Matka­pracuje­

w­cegielni,­robi­na­drutach.­Pierwsze­święta­na­zesłaniu.­Wyprzedaż­rzeczy.­Znajomość­z­pol- ską­rodziną­z­pobliskiej­wsi.­W­sierpniu­1941­r.­przenosiny­do­kolejnej­wsi.­List­i­pieniądze­od­

wujka,­zwolnionego­z­łagru.­Odradził­on­wyjazd­do­obozów­polskiej­armii.­Opis­wsi,­matka­

pracowała­ w­ magazynie­ zbożowym.­ Głód.­ Przybywanie­ nowych­ zesłańców.­ Różne­ prace­

polowe.­Kradzież­barana,­zboża.­Pomoc­z­polskiej­delegatury.­Polska­szkółka.­Kilku­mężczyzn­

odchodzi­do­armii­gen.­Berlinga.­Wcielanie­młodych­Polaków­do­trud-armii,­w­tym­siostry­a.­

i­wysłanie­do­kopalni­węgla­w­Karagandzie.­Głodowa­zima­1943/1944.­Powtarzające­się­cho- roby­a.­W­grudniu­1944­r.­informacja,­że­ojciec­żyje,­ale­jest­w­niemieckim­obozie.­Spisywanie­

Polaków­na­wyjazd.­A.­za­nielegalne­ścięcie­drzewa­trafił­pod­sąd.­Odebranie­dokumentów­

wyjazdowych,­które­zwrócono­po­wpłaceniu­grzywny.­Formowanie­transportu­repatriacyjnego,­

dołączenie­ repatriantów­ żydowskich­ dobrze­ zaopatrzonych.­ Na­ granicy­ odebranie­ ślubnych­

obrączek­i­medalika.­W­czerwcu­1946­r.­przybycie­do­Łukowa­na­punkt­PUR-u.­Dalsza­podróż­

do­Warszawy­do­ciotki.