UKD 55'1.741 :51l0.8ZI:liIII2.5 :5S11.1JJł :55.1.243 (ł3a.~ +1138.113-46)
Osady triasowe na pograniczu mezozoicznei .osłony
Gór ŚWiętokrżyskich i ' synklinorium brzeżnego .
iWlSTĘP
Osady triasowe, oot6rę w pó1!nocnyID obrzeżeniu pal€02lO1oznego trZOiI1u
Gór 'Śwdętokrzysk:ichi odsłon~ są !Da pawierzcłmd, ku !półinocy zanurzają
się !pod ~y młodsze i o :ich wykształceniu na tym obsżiłrze mamy już tyllIro meliczne·dane z wierceń Iwyfkonanyoh przez przemysł naftowy i . !In- sytut Geologiczny .. u.twary triasowe !n8pOtikalll!Otu dótyc:hczas w wieree- niacll: StudzianlIla, Eugeniów-OCory1Jk6w, Ostał6w, Huta, Ursynów, Pibn- ilti 1, 3 i 4, Zwaleń oraz 'W daleko na p61In'OC wysum;i~ otworze Magnu- szew. Utwory triasorwe mogą występować róW1ni.eż w otworze Pianild 5 (fig. 11).
Obszar zwwa'l"ty międtzy strefą. wystąpień triasu lIlB. /powierzchnię a re- jonem Ma,gnuszewa wchodzi! w sldad dwóch du~h jednostek geologicz- nych, a mianowicie sydilinorium brze7Jnego i świętakrzyskiej części anty- klinorium Śl'odk.owopolskiego, wyTó2m.ianej jailro mezozoicma oSłoria Gór'
Swiętdk:nzyskj,ch. W nhiiejszym artyGru1e omówiony
JESt
główn'iJe obszrurprzejściowy między tymi j,edIllos1lkami, !których ,granica prowadzana jest tu mm.ej 'Wii~ei lWIZłdłuż Imii N~!Miasto - Iłża (8. Sdkotłowski, J. Zno- sko, 1959; W. PożarySki, 1956). .
Na omawd.anym terenie osady .t:rdasu leżą na 2JdyslOlkowanycl1 w czasie ruchów 'Waryscy~ch utworach !paleozoiku oraz IIlI,l przykrywającyoh je
częściowó <JSadach cechsztytIlu. Niejedlnolite pod ,względem mi.ążS2Jości wy-
kształceniJe utworów Itriasowychlr7JUC8 świa~o na wzajemne stosuJnlki pa- nujące między jposzczeg61nymi !blokami paleoroicm,ymi, tworzącymi. !pod-
łoże tr:iasu. Wydaje się, że 1u, poddbnie jaIk i rw ~edndm sąsied2Jtwi.e odsłoniętego coIkOłu paJ1eozoic:mego Gór ŚwiętdkrzyskiClh,o rozwoju t!'liasu
decydowała w dużej mier2e Ibudowa podłIoża !paleozoicm,ego.
Trias osłony mezozoicznej p6łJnoonego obrzeżenia. G6r Świętokrzyskich 'osadzał się mięazy dwiema potężnymi strefami dyslokacyjnymi.. Połud
nWowa s~a, nosząca nazwę dyslokacji świętdk:r.zySkiej, ol'00dzielała Góry
SwiętO'krzySkie na Skoosolidowaną IW staamym pa.1eomiiku część połud
niową, ik!tóra zachowywała się IW trd.asie smbillnie i ~ póhloccą .- w triasie labilną, dotikIniętą dqpiero ruclhamil waryscyjSki'Illi. lPółinoona
strefa uSkoilrowa rozciągająca się mniej więcej prze2J Rżę ku ~owemu Kwllll'talniik Geolog1czny, nr 3, UI80 T. .
526 Hanna Senlkowi-czowa, Eugeml1.ll9Z Senkowti>cz
Miastu oddziela Góry Swd.ętdJ.u.zySk.ie od lwbelSk.iego odcinlka synIklino- rilUm brzeżnego. W czasie sedymen'tacji1l:riB$u ipOłudJnd.owa część Gór Świę
tokrzyskich oraz sy!n!kliloorium brzeżJne pakł'yte 'zostały nie2'Jbyt ,grubym k'omplekiSem osadów, w których dość często oibsel'lwuje się macme ,Luki sedymentacyjne. Zawarty między nimi obszar p6ł1noctne;go oIbrzeżen,i,a Gór
Swiętokriyskich stał się 'zaś 'terenem seldyme.nrtacji potęlmego z~ 'OSa-
dów triasowych. '
F~g. 1.
07 .2 a j - ' - - - 1
o , 10 , 20 , 30 I 40 km ,
Ma.pa ;rozm-ies.~zema wierceń napogram'CLu mezo- zoicznej osłony Gór ŚwiętOikTzysklioh i SY'Il'k'1iInori.um lubelskiego
Loca~'i.ty map o:f bore -ooles at the :contact a;rea ot ,the Mesozooc 'CO\l1eT of the Świętdk:rzy9klie Mountams
and the Dublin Syncl!inorium .
J. ' - mwory, 'W ·klt6rY'Ch stwiE'l'dzolno Osady <triasu; '2 - ot-, wory, w których nie Btwtlerdzono osadów 'tril!lflu
1 - bOl"e hol~, łn ·wi1lch Triassic formetioos have been
;ascerta1ned; 2 - bore holes, In ,Witch T·raSS'l.c formations have not been ascertalned
Trias oma wiianego obszaru nie 'był dotychczas szczegółoWo opisywany, Da/l1e dotyczące górnego, t'r.Lasu 'z wiercenia StudzialnlIla ,~U!bLilkQWałW.
Karas~ewski, (19'&2), a profil re'tyku ł kajpru 'Z wiercenia Eugeniów-Ko- rytk.6w Z. Kozydra (1962). Morsiki trias z wiercenia Ma@llUszew omówiła
H. Senllwwiczowa '019518) ora.z A. Szyperlko-S1iwozyńSka ;(1967). Do opra- cowania niniej'szego artykułu obok materiałów własnych wylkorzystaliśmy ręlmp.iśmie.nne profile wierceń sporządz.on.ych przez Z. Kozydrę ('otwór Huta:) i W. Karaszewskilego (otwory Studzianna i Ostałów) ora'Z Fr. Weyd- licha i K. Ml'ozka (PionJlti:, Zwoleń). Za udostępnieruie tych ma,teTiał6w
sel'ldeczmie dziękujemy. '
Osady masowe 527'
MEZOZOI02'1NIA
oSumA
IGOR SWIĘTQKRJZYSKJIiQH'Osady tl'ilasoWe lOOdbszJa,rze osłony merozoicmej :zm:anesą j-edynie z czterech wierceń I(!fig. 2), z Iktórych ty1lko w jednym przebito je wchlościl.
. Osady pstrego pda~owca, !które w obrzeżeniu G6r świętokrzySkich są doskonale odsłonięte, na omawianym 00szal'2le napotikano. jedY1Ilłe w dwóch
wiercen.i,ach - Studziamlej i Ostałowie. . .
. W Studzi:aJrmej stwierdzono pod a-eteIn osady należące dl() środlkowego
pstrego !piaSkowca (4116 m miąższości) odJpIowiadające W€rlrug podzWu stra-
tygraf,iCZillego zaStosowanego w obrzeż6niu Gór Srwięildkrzyski.ch warstwom pseudo-oolitawym.
r
częściowo hieroglitfowym..Reprezentowane są one przez iłowce !bruInaJ1Ino-ezane IZ wtrąCeniami anhym-ytu, oZ .rw!kładlkamimargllistymi. i lZ przewarstwieniami piaskowców ora·z podrzędnie wapiiEmi pseudó-dolitowych. W IIliższej części tych. osadów występują ·szczątlci. flo- iry.i fauny. Odwiercone tu osarly stanówią ty1iko część kom;pl€lk:su !l,)Strego.
pia~owca środkowego. Otw6r został w nich zatrzymany i nie pnzewiercił' niższej części ś~oWego !pstrego piaskowca i' całego doLnego pstrego pia- Skowca. Opierając się na parÓW!Ilaniu z dolnym triaseni obrzeżenia Qór
Swiętokrzysk,ich, a zwłaszcza z profj,lem. otworu Radoszyce 3, należy IPrzy,,::
puszczać, że całkowd:ta miąższość pstrego rpiiaSkowca dolnego i ŚI'OOikowego
powti!nli1.a. wyn<JSić fu dk.ało 900 m.
W Ostałow.ie pstry !piaSkowiec ~ał przewiercony aż do ~u. We-
dług iProfilu liifblogiczm.ągo sporząch;anego przez W. Karaszewskiego są to
iłow~e, mułowce i! piaskowce, loikalnie oID8!I"gliste. Spótyika się tu WJPryśrti.ę
cia alIlhydrytu. Na gramcy z permem .obserwuje się wy.stępQwaniesiln:ie zaiJJurżonego 2-metrowego II.mmpleksu reprezen'towanego prZlez 'ZJbreikcjo- wa:.n.e anhydryty 'z' ipO'l'Walkami c~eko1ad6wycll iłowc·ów i cie:tllil1lOSzarych dolamitów. Serię tę iPrzyjmujemy jako podstawową dla' .triiaSU. Miąższość
osadów d.olnego i środlkowego pstrego piaSkowca. rwy'llIOSi 479, m. P.i.erwot-· me była ona zapeWlIle nieco większa, wydaje się ,bowiem, że' górna część
utworóW :pseudo-ooI.itowyoh !kończących cykl sedymeIlltacyjny śoodlko.w~·
go pstrego piaSlWwcazostała tu rozmyta. . .
Osady
retu
stwięxdzono dotychCzas ·róWtn.ież tylko w. wierceniach Os-:tał6w i StudzianJna. W Osiałowie ret jest TeprezenOOwany przez 216 m' miążsrości !koIIl!Pleks piaskowców, muŁowców szarych i ,wdśniowych, .t$.ej-
. scami dolomityc'znych. K<l!Illtr.o1ne rdzeniówaniJe tego 'wiercenia spowodo-:'
wało, że nie 'ma pxóbek z kOlIlltaiktu !pstrego piaslmwca ·z .retem. Według
W.
KaraszewSkie,go ,gralIlica między !pstrym lPiaSkowcem ś-rodilrowym a re- ' tern przypada na głębokoścd. 760 m, 'tj. tam, gdzie w pr6bkach okrucho-. wych pojarwiają się iPiaSkowce !różowawe i zielonawe~ a .zaatikają oIkTuchy jasnych !piaskowców iszaryoh mułowców, wśród. których w partii irdże- mowa!Ilej są wkładki !piaskowców żwirowydh. .' . ' ' .. W Studoziaamej przewiercono Około 200 m retu. W !Iltiższej częścil są to
piaskowcę z toczeńcami iłów hematytowych, miąższości -około 7Q m. Są
onea.nalog.ic1lIle jak 'Vi !pół!oocInym o'Qrzeżen.iu Gór ŚwiętOkrzySkich 1(tH. Sen- kiewiczawa, A .. Sląc7ka, ·1900). .• Nad nui· $pOCŻyWają dolomity i margle dolomd!tyc'1lIl.e z wpryśnięciami a:nhyfuytu (dkloło 67 mmłlążswści), a w :naj-
wyższej c'zę\Ści. wys1ięjpują iłowce szare, czasem. maTgJl.iste i pdaSkowce
aro-
bno.ma:t'l11.iSte.z ri:rlką, 'z odciSkąmi małżów oraz z detrytem zwęglonych rośli'n.MiąŻS2XlŚć tego Ikmnpleksu \vYn()Si f!3 m.
528 Hanna sen'łtowiezow.8l.Eugeni~ Senkowtl.cz
$TUDZ/ANNA
m
[()OENJÓW- KORYTKÓW
m
HI/TA OSTAł. ÓW
m
~ v 11 'fi 12 \IV 13 n U ..): 15
=
16 f 11JURA DOLNA
CEHSZTYN
Ę~~5 - - -
~18
lUB
Fig, .2. !PTo:f.i!1e .1Iriasu. iW ~ wy!korumych na o1;lszarze mez<)roi<:znej osłooy Gór Swd~tak:rzyslci'Ch ' . . .
T.ria-ssi .. c ·sectklns 'lin bOre IhOOes made VJIiItbin tbe area of iMesozoic rover ol the ŚwiętQkrzy.skie iMountadns .
1 _ wap1enifei II _. doaomJ.tYi 03 - marl§Le' • - maorel.e dolol,1litycznei 5 .... Uy i iUowcei 11 _ mułowcei '1 - piaskowoe; 8 - z1ep1eAee; li - zlepy wapleDne; 10 - pseudo-ooł1ty;
an _ ilpy: l i - srzc.z/ltk;i 1'06lm; -13 - acz$lrl bezkręgow.cÓ'Wi .1'1 - SZCZ/ltki ryb;
iIó _ ~ne wlll'Sltwo.waD4e OIIadU; 16 - hleroglllfy or~; 1'1 - tlenki telaza;
111 - szczell.ny wysycłlania
1 _ Umestone8; 12 - dolomit.; 3 - mans: • - dołam1t;!,o Dl8rls; 5 - CIlays and claystones"; 11 - all't.Bl;olDes; '1 - sandlltooeai 8. - eong:lomerates; III - Hmestones agglDlnerates; lAI - !pSeuclo-ool1tes; :lJ]; - gypnunsi O - Plant trtliment'S; 1:1 - I.nvertebra<te fJr~ts; aII - f1sh Ifragme$8; ilII - diagonal łledctiDg: 16·- organic blero~bs: :1'1' - Iron ox1deB; oJ8 - ~ :ttssures
529
Ret
·z lW'ierceń Ostałów i Stud.ziallna .za.rÓWlllO wytkształceniem.litologicmiym, jalk i miąższośCią zbliŻOlny jest do anaLogicmyc'h osadów wystę
pujących 'IW p6łnOClllym obl'zeżeniuGór Świ~tokrzyskii.ch, ,w rejolIli,e poło
żonym!Ila zachód od iMiniOwa (H.lSetnlkowic2lOwa, 1900).
Wapień muszlowy stwierdzano w otworach HuJta, Ostał6w .i. Studzian- na. J alk sIę wydaje, między retem a owapienjem muszlowym nastąpiło
lElkik.ie wyniesienie obszaru osłony meżoooic2'lIllej, aeżącego !Ila północny wschód od Huty. Miąższość :wapdenia PJ,u8zlowego 'IW Osta:łowie, wy.kszta,ł
canego -w poStaci margli dolomitycznych szaTych .i wapieni ciemnoszarych, wynosi zaIledwd.e 14 m. Miąższość wapienia m'l.l8zlowego w Hucie - odda- lonej od Ostalowa o lO ikm na południe - wynooi :50 mi nde <JSiągnięto tu . spągu lWapienia muszlowęgo. Są
to
w dole wBpiJeme szare, krystaliczne z licmą fauną, 'Z wDdadlk:ami iłowców szai1J7cl1, maJ:lgli:stych, należące do dow.-ego wapienia. musz1oweglo (miążs:wSć 1'5 m). !Nad Ilrimi.. występują23 m miąższości wapienie mar.gllirte, . rzadziej k-rystaticme, z lic2lnymi
wikładkami sza.rych iłowców i margld.. Należą one do środllrowego wapie- nia muszlowego. Wapień musZJ1.OI\Vy kończą,~~e w8IPienielZ liczlIlą fauną
Z·podTZędJnymi lWIkładlkam'ilszaxycb iłowców, stanowiące odjpowiedalik gór-
nego WapieniaJDUszlowego. -Ich mią'ŻmOŚć osiąga tu 1'7 m. .
Osady dolioogo ikajpru stwienizano w otworach: S'budzi.amla, OStałów . i Huta.. W Sbudziaooej lila. wapieniu muszlowym, a pod !kajprem gómym mamy serię Około 818 m miąższości, złożoną z szarych i ibr.unatnycb iłow
c6'w ze szczątkami iI'OŚl:ill1. W Ostałowie -rÓWlnież pod Ik~jlprem górnym wy-
stępują !bnma1ne il szare iłowce ze szczątkami orgaarlc.mymi, .ich miąższość
wynosi 70 m. W Hucie natomiast pod re~iem stwierdzono osady dolnego kajpru (718 m) wykształconego IW postaci ;iłolWców wiśniowych i szarych oraz plamistyCh - tól'tb-fioletOtwych - 'Z w!kładka:lIIi piaskowców z florą,
które :w dollnej części dOl'Diinują. Z !P'l"zytoczcmyoh, danych wynilka, że yPjąż
sZQŚĆ do1!nego kajpru. wynlQSi ;na tym obszarze około 90 m. Miąższość -ta w porÓWIrumiUz ka.jprem odsłoniętym IW obrzeżeniu Gór Swiętoikirzyskich
jest wyraźnie więiksza. W odsłonięciach !nie 1P:rz.ekracza. lbowiem. 30 m. Nie jest to jednak jej IW8l"to19ć'pierwo1ma, gdyż na dolnym Ikapre leży
tutaj
dopiero ,retyk.
Górny !kajper pozo:umy jest jeszcze sł.a!biej. Napotkano go tu jedyme w dwóch wierceniach. wle w żadnym ·z Illich :nie otrzymaru> jego pełnego
profilu. -W otWorze st:ud'Ziaml.a gómy kajper, jak wynjlka z próbek kon- trolnych, reprez€fllJtowa~ jest IPTzez iłowce ~2i4&O lIl1. mią'ższ<i§ci), w części!
wyższej szare i w21ilowe, w mż8zej lIlatomiast szare, często-dolomiJtyczne,
z w!kładkanrl wapieni. dolomi!tyc21Ilych. W urtworach tycl1 napotkano rwpry-
śnięcia 1 cienkie wIldadlkianhydrytu. W Eug,en;iowie-iKocyrtiklowie pTzewier- oono jedyo:rie 104 m 1ił0000ów ~awych, doloniityc.mycll, ·z ni~€'l
kdmi wpryśndęclamigipu. (Z. Kozydra, 1-962). ITawdqpodOOzrle jest to tyl- ko odpowiednilk wyższej części g6Imego !kajpru, którego IW 1tYfil: wierceniu,
niestety,
me
przebito. ·W otworze Ostałów pad utworami retyllru stwier- dzono czelroJ.adoW'Obruna1lne iłOW1Ce ~50 m), kt6re W. ~araszewski l(lpTofiilręk~iśmiermy) zaliczył do gómego !kajpru. !Pondeważ. jedJnaik brak jest podstaw do SZC2Jeg6łowego Określenia wi-etlru tych ,utworóW, włącząmy' je do retylku, z ilrl6rym pod. względem litologiC'ZIlym !tworzą .jediną całość.
~o kajprze omawialIly obszar lUl1.egł wyniesieniu w czasie ruchów eold- merjrjSkd.ch, w rezultacie czego osady triasu, a zwhtszcza górnego kajpru
530 Hanna senkOwlLlZOWa,' Eugeniusz . SenkoWli-cz
uległy działamu erozji.ZapeW!rlJe
w
wyn.Dku meróWtnomiemego wyniesie- nia silniej zni~<myzostał kajper rw :r.ejan.ie Huty i Ostałowa oraz naterenach położonych ibldlŻej paJoowicznego 1rzanu Gór Śwd.~rzyskich nllż rw rejonde Eugeniowa-Kory'tikowa i studzia!Illnej.
. Utwory retyku, które apoczywają na ró2Jnych ogniwach staTszego tria-' su, stwierdzono we wszyśtik.ichwylkananych na omaw'ianym terenie wier- ceniach. W Studziamlej, jak wyndlka z !px~k lk()lIl'tro1m.ych, m,ajduje się ólkoło 2'{)O m iłowców, mułowcÓJV szarych i o2lerwmlo-bruala1mych, czasem.
marglistycih IZ wtkładikan.rllPiaskOlWców ił zlepów wapi€mlych, ze szczątkami
flory, w częśc~ g6mej z Ikonlk:recjami syderytu. W Eugemowi,e-K'Orytiko- wie (Z. Kozydra, '1962) są to.dłowce i mułowoo szare i !brunartJno-wiśniowe
z włkładkami zlepów wapjerm.ych, a cza.sem ~remowych wapiien-i łub do- lomitów. MiążSZOŚĆ retyku w tym lWie:rooniu wynosi 9<6 m. .
W Hucie pod utWorami liasu odwiercono tylko 15 m osadów retyku
wykształcanego w postaci piaskowców drobno-i r-óżoozia~yc'h ze żw1tr
kiem !kwaroowym, podrzędnie ·z wkładikami .iłowców. i mułowców szaTycl1 luh wiśniowych. W Ost8łowie na torniast retyk reprezentują ffowce szare,
ęelerlynowe i w.iśniiowe ora'z 'ibruna'llne z wkładlka'Irii .'zl~6w waIpieooych, dolomitów i rzadziej piaSkfowcaw. W :niektórych pooiomach ~zelilny wy- s~halThia rwypehrion.e są !p'iaSkowcami. SPdtyIka' się tu Sferolity syderytyc'z- ne, szczątil.d
!lJ1b
i oIkruchy zwęglO!ll1Ych roślin. Miąższość Il".etyku wynosi166. m. Należy zwrócić uwagę na istniejące r.óżnice w 'Wynmmałc'eniu litola-:.
gicm.ym Il"etyiku. W St.udzialIllnej, Ostałowie i Eugeniowie dominują osady ilaste; na't6mdast w Hucie ·osady piaszczysto-żw1rowe. Naj!Pra!Wldopod.db- niej są to .w~ółcze~e sobie osady, powstałe rw.ró,żinychśoodowiskach se-
dymentacyjnych. . . .
. Po zakończeniu sedymentacji retyku omawiamy obsza,r uległ wyniesie- niu. :Nastąpiło wtedy częściowe ·żndszcz-enie powierzchni osadów' retyku, po czym na· począ1ku lłasu strefa ta zaczęła się obn;i,żać, co umożliwiło
powstanie utworów liasu ok9łiO 500 m m~zości ł~R. Dadlez, K. Dayczak- . -CaIiilwwska, J. Demll:)iowSka, 1964).Należy pNytpUSZ1Czać, że· zniszc,zen::i.e
.retyku nie 'było 2!byt silne, a w związlku 'z tym obSel'1Wowane obecnie miąż:
szości :rety1lru są '21bliżcme do pierwotnych. PraWldOiPooobnile' ObszaT roz-
ciągają'GY się <ld Eugeniowa-Kory.tJkowa iku SE i ku S łącznie 'z rejonem Huty był w ,rety!k.u ·terenem powolnej, słabej sedymeIlltacji, w Iktóx.ej wy- niku powstało tu .około 50 m osadów .. :Panowały więc stoswnlki zbliżone do tych, jakie !istniały w środkowej jJ 'WSchocfudej części póJn:loooego obr~eże
nia Gór SwiętokrzySldcih (J. Kqpik w przygotowaniu do dru~u). Poczy:-
nając od okolic Eug·eniowa-:fC,ory.tikawa ku. !p6ł!n.oonemu wschodowi miąż
szość retyku szybko w!Zrasta dochodząc w Sbudziannej do -dk<>ł:o 2{}O -m.
Różnica W miąższości za.Znaczyła się również między rejonem Huty, gdzie
całkowita miążsrość 'retyku ;nie przekroczyła 00 ID, a pobliSkim ,rejonem . Ostałowa, gdzie wynosi ponad 1.i2O m. Stało się tak :za.pewne z powodu wy-
niesienia C2ęśc:~ <J6łony meroroicm.ej Q6r Swięt;okJrzyskiC'h, leżącej lIla SIW od dyslokacji Hut8.-6tarac1howice, w stosumiku do terenów połoronych na
półJnoony wschód od tej dyslokacji.
SYlNKILINOOlUM· J.iUlBID:r.fmJ:E
. W
oma~j
IW'rtYm 'arl~ie
*efie syniklinorlum lU/helskiego O'Saay triasu st\v'JerdzolIle zostały w. oitworach iMagnus7!ew, Ursynów, ~oleń,OSady tr.iasowe 531.
,P1onlki l, 3, 4. S!Poc.zywają
one
,na cechlSZtynde lf\lJb też lIlia ró2Jnychogni-'rwach dewonu, rw stropie przykryte są utworami środlkowej ju.ry.
Ustaienie stratygrafii masu w tych otworach .nie IIl.aS1lręcza, na ogół tru-
dności. Jedynie w przypadku pstrych piaszczystych utworów odwi&co:- nych w otworach lPionki, 4 li Zwoleń
me
można z całą peW!llOOcią Stwier-dzić czy .są fu osady [pStrego piaSkowca. doltnego, talk: jalk to przyjęto w ;tym artylk,ule, czy też należą do Wyższych ogniw triasu. Pł'óbki pobrane z wiercenia Pionki 4 rw celu zbadahia. miJkrofau!l1Y dkazały się płOIl!De, nie napotka!Ilo tu również żadnych szczątków makrofauny, !l1ie ma więc pa- leonJtolog.icmych podstaw do dkr€ślenda ioh. wieku. Wyłks2Jtałoonie lito- logicZne tych trtworów jest zaś takie, że można je odnieść zarówn.o d.o pstreg.o piaSkowca, jak d. dO', brze2mych utworów wyż~C'h ogniw triasu, a zwłaszcza do ,reiylku. Ta ostatnia mO'żliwOOć jest ·barozo pr:aJWdopodobna,
ponieważ retyk l,eży często iPr·zelk:raczająco w stosunku do starszych' .ogniw triasu, a w tym przy!padlku piaszczy8to-Haste osady Q ni~recyzowa!l1ym wjclru spoczywają, Wprost na dew<mie. Przy opracowywa!Il.iu mapy geol~
gic2l11ej Polski odlk,ryttej do triasu (H. Seil!k:owicoowa, A. Szypertko-ś1iw
czyńska, 1 '900}, wchodzącej w skład Atlasu Geologicznego [PolSki, osady te uznano 'warunkowO' za retydkie. Obecnie jednak uważamy, że baroiiej prawdopodobne jest, iż mamy tu do czynienia z u tworami pstrego pias;.
kowca, którego zbiornliJk wlkraczał Btósunllrowo dalekO' ku wschodowi. Młod,;.
sze osady triasu, jeśli nawet tu iPierwo1ln:ie powstały, 'zostały przed .jurą środlkową 2l11iszczone, przy czym stopień zniiSZCZ€lD!ia madał '00 wschod'li"
~u zachodowi ,(fig. 3)~ , " " ,
Osady pstrego piaskowca, .repre21ootują Ultwory ilasto-tpiasrezys.te;
W Magnuszewie jest rto spoCzywający na oechszty.me ilrompLeks piaslrow.i.
ców (l'6i5 m mią2ls2lOŚCi) z wkładkami iłowców i mułowców ibarwy c€!glastej i ceglasto-czerwO'nej. W częśdJ dolnej '~6{} IIi:) 'WŚród !piaSkowców drobno- ziarnistych jest meco więcej W1kładak ilastych, często słabo scementowa-:- nych. Są tu rÓWlIlież ślady działa~i organizmów, nie OZIllIaczalne Qldcis.:
ki faimy, ślady falowania, szcze1ilny wysychania, il 'toczeńce ł·upków.i1ag..:.
tych. Ta część pstrego !piaSkowca w odróżmieniu od II~cej wyżej jest marglista. Ponad iI1d.ą ~ywają piaSkowce (lO5 m), w apą.gu z drobnymi,
ŻIWlr!kam:il, brU!l1atlIlocze1"W1Ol1e ,z przejściami do ceglastycll i różoWych.
,Miejscami rwystępują nagł'omad71enia muSlrowitu, spotyka się ślady faLo-
wania., szc'zel:Lny ;wysychania, !l1agromadzenia fragmentów :brurnatnoczer- wooych łupków, a czasem przekątne warstoWa!Ilte' osadu. Cały ten Ilrom-
pleiks jest hezwapieruny.· '
W Uraynowi'e, ,gdzie pobra!l1o 'tylIko ik<mtrolne odcilnlkii. :rdzenia, miąż
~ ~ piaSkowca wyńosi 160 m. Na osadach' cechsztynu stwier- dzono 1 m zl€!piel)ca złożoneg.o z okroohów wiśniowych i szaxozielO!l1ych drobhJoziamistych piaSkowców, szarych 'wapieni o śrec:fulicy' od arlldru mili- metrów d() :5 cm i dkr:ucllów anhydrytu. SjpoiJwo stanowi osad ilasto-mu-
łoweowy. Wy2:ej sp<icz.yrwają piaskowce seledynowe, często z :wiśniowy
mi plamami, w których pojawi~ją się watładlkń. czekoladowobnmla'1!nych '
mułowców. !Napo1:Jk,BiilO' tu rów.ndeź piaskowiec :rdzawobru!l1atlIly zlO cm
wkładką wapienia. LoIka'lnie IW osadach tych występują nagromadzenia nilld. Opisany kompleiki9, liczący dkołQ '95 m nrlążS710lŚCii Jest wyraźnie mar",:
glisty. Wyrej apoczywa seria pstreg.o piaskowca (165 m), z k~6rej pobrano Jedynie dwa koirlitllOLne rdzenie. NapotlkanO' w nd.ch piaskowce bezwapien-
532
JURA ŚHOiJ
)...
U) ~
<:t:
'(;:)
~
""
.~~ ~
,~
...
Hanna Senokowi-czowa. J!lUgeniruJs!z Senkowticz
MABNUSIEW URSYNÓW PIONKI 1 PIONKI 3
+ u
PIONKI 4
'BiW\ '1'3'~-=1if
ZWOLEŃ
'J'" 9 '10 ł 71 -ł: 12 Q 13 )( 14 ... 15 = 16
Fig. 3. Plrofdlle 'trias1l oZ wierceń wykonanych na .obs7lar7le synkldnorlUIID lubelskiego Ttrlassi,c seations dm. boTe =hoiles made wiothin the area: <Xf ibe J:.JubLin Syn cli- nor,Luro
11 - wapienie; :a - do[om.1ty; II - 'margle li wkładkami łło~6w; ł - pIaskowce;
5 - mW.owce; 6 -:- Z'lepieńoe; 7 - brekcje wapienne; 8 - ~ec.1Ie ·wę81anowe;
8 - szozątkJ1 be2:kręgowCÓW; 110 - szczątki Il"yb; 1.1 - szaząUd ro4l'1n; 1lII - przekątne wllł'$t!Wowan1eosa,dÓW; 13 - toczeńce iłów; IN - szczeliny wysychania; \15 - Ślady feklWanla; 16 - hJerogollfY. orgamczne .
1 _ Umestones; S - dolomttes; 3 - 'mada wlith lIal.otereailatfons of claystones; ł - sa.nd!rtones; 15 - iBllI:1BtOlles; 6 - COIIglomerates; 7 - 1lmestone bftIcclas: 8 - carbonate
<lOOCNtiO'DS; 9 - ·lnvertełmrte ~apnents; :10 - f1sh fr~; :ID. - p1a'Ilt :fragmeats:
II - diagonal beddlng; 13 - clay bałls; iM - desiccat10n fJBsu1"es; 11'11 - UiIlclulation t>races; ;18 - organie hierog.ly.phs
Osady masoWe 533 .l'1e, dl'lOlbnozi.al'injste, ~zaW1OCzerwone, ·z prrejściami do mułow~ów, i wkład-
ką o1:iJwlkowożół1tego ~u. .
W O~'9l"ze Pionki 1 na dewonie spoczywa 90 m miążsZOści seria zło
żona z piaSkowców jasnozielonych, !kJtÓl"e !ku górze IPTzoohodzą w piaskow- ce iPr2'Jeikładane mułowcem. Wyżej pojawiają się ~wce drobnoziar- niste, il"zadziej średJnioziamiiste, jasnoszare, różowe i -zieIOlIlawe, <:zasem ·ze
śladami lPr.ze!kąlbnlego warstwowania; ZawiJerają one skupienia dolomitu, a lokaLnie rÓWlIllieź denllde wlkładki dolomityczne; Spo1;yka się w nich w,prySki pirytu, a miejsca:nrl lic2lIliiejsze !Ilagromadzenila miki. W najwyż
szej częśd profiilu występuje piaSkowiec ja'snoszaaoy, gęsto przeławicany mułowcem w.iśn!iowym. .
W otworze lPianlki 3 położonym nieco dalej ku wschodom leżą na <:e<:h- sztynie osady pstrego !pia~ (1100 mlniąZsmśici~. G.ram.ca mię<;lzy pstrym . piaSkowcem a ce<:hsztynem wyznaczona została na podstawie karotażu.
W ipTóbee ·z.lIlajniŻ8Zej czę'ści iPSh'ego piaSkow<:a stwd.erd~ano obecność wiS- nilowycl:t piaSkowców dlrobno- i średn;iozi;amjstyoh z wlkładkami zlepień
ców ·złOŻOlIlych ·z OkruChów walPieni. !Pojawiają się
tu
przewa.rstwiend.a<:Z€!koladowyClh iłow<:ów. Wyżej napotkano ceglaBte piaskowce drobnoziar- niste z miiką, lo!kalnieprzekątnie wal'SUwowane, z wJdadlkami wiśniowych iłowców. Ponad !Ildmi wyStępują sypkie, rÓŻowe piaskowce dTObno-i śred
nioziarniste, zwlldadkami 'zielonawych mułowców, z mewyram,ymi śla
dami działaln.ości 9I1gamzmów. W najwyższej <:zęści występują. mułowce
ceglaste,. mię!klkie, z milką, 'zawderające rw!kładJkil drobnDziaxmstych pias- Kowców. Całość opisatnyoh utworów jest słabo wapnista.
W Pionkac:p. 4 na u11worach dewońskWh spoczywa 'Zlepieniec złoOŻorny
z dużych otoczaków !kwarcu, ~arcytów i większych fragmentów łupków
ilastych. Wyżej SbwderdZiOIlO obooIwść szarych i różowawych !piaSkowców drobnQziamJistych z. w1kładkami crerwanych U.owców i szczelinami wySy- chania. W stropie !piaSkowców występują duże ziarna fkwareu do 1,5 cm
śred!nicy. Miąższość opisanego ilroIDIP1€Iksu rwyrnosi dro}o ,80 m.
W /Zwoleniu napotlkalIlo już jedynie 30 m mią73zości serię !piaszczystO.-
~ilastą.lNa dQlomi.tacll dewonu ~zY'Yają jasnO'Zilelana'WIe mułowce z grua- Zidami p:i;rytu, Iktóre ku górze przechod:zą óW w:iSni.owe łupki ilaste. Nad
łUIPkami pojawiają się drdl:mo.ziarndste !piaSkowce jasnoszare ;i -zielonawe z 30 cm Wlkł.adiką pia$:oOwców gI'Ulbotziam:istych i żwhikami różowego
. kwa rc ti. - . . .
Na podstawie materiałów zebraIIlych ·z wymienionycl:l wierceń trudno jest stwierdzić, z ja!k,imi. ogniwami stratyg;raficmymi !P81rego 'piaskowca mamy tU do czym.enda. W zwiąZku z tym przą>.rowad:ziliśmy poróWiIlBIIlie tyclh qsadów z ana;1,ogicznymi osadami 'z półnoonego obrzeżenia. Gór Swię
tokrzySk.ich. Z. porÓW1n8lll-ia tego wy;n:ika, że margldste osady występujące
w dolnej części proIHu otworów 'UJ'SYltlbw, Ma.gn.uszew ora:z Pionki 1 i 3
mogą 'Odpowiadać dolnemu pstremu piaskowcowi w facji -zbliżonej do 'ma- nej z zachodniej części !półlIliOClneg~ oibrzeżernia Gór :SwiętolklrzySkicll
(H. Senlkowiczowa, A. S1ączlka, 1:9612). Dolny pstry piaSkowiec tej facji ce- Chuje m.in. występowanie rzadikich w!kładek wapiennych i dolomi:tycz- nychoraz ma.rgldstość osadów pilaSZiczysto-:ilaStyoh.· Osady oow.ier<Xme w Zrwolendiu.i Pionlkach 4 zlbliżane są natomiast do dolnego pstrego pias- kow<:a ze wschodniej części półi:nocmego obrzeżenia· Gór Swiętokr:zySkich,
gdzie dommjąutrwory iłas~aszczyste z wlkładlkamil zlepieńców, bez-
534 Hanna Sen1kwi:czowa., Eugeniusz Senko-Wiicz
wapieIline. Należy !pOd:kreślić, iż podobieństwo zamacza· się' nd.e tyllko
w
wykształcaniu lirliologicznym, lecz ł"ówmeż i w miqŻSZlOŚC"iJ. W obrzeźemu Gór SwiętdkrzySkich miąższość wynosi oIkoło 100 m, podobnie jak i w
Ostałowie, naJtomiast w rejonie Pil<melk. Ursynowa' d. M~uszewa waha
się od 70 do 100m. . .
. ' W Magn.uszewie i U:rsynowie nad opisa.tnymi osadami stw.i.erdzaoo Ije- szcze !kilkadziesiąt metrów piaszc'zysto-dłastych osadów, które w Mag;nu- . szewie były 'bezwapi€'.IliIlJe. Na podstawie porównania z Górami Sw.ięto
krzyskimi można przypuszczać, że są to ,osady :niższej' części środkowego
!pstrego piaSkowca. Jego część wyższa: rostała tu zapew!Żle rozmyta przed osadze!Iliem się retu.
Po okresie wynurzenia, przypada;jącym lIla dolny i' częściowo górny ret, IW końcu góm,eg,o :retu .qmaWliany obszar .znalazł 'Się w 'zasięgu mor- skiej sedymantacji prz~brzeżnej. Osady retu napotlkano w otWiQI'ach Ma~
gnJUSzew :i! !Pionlki 1.. Ret występuje Illiewątpliwie rówmeż w Ursynowie, . ale me !pobrano tu żadnych próbek. '.
W Magtmiszew.ie ret sta.nowi9 m miąższości ikompl,eila; piaszczysto.- -marglisty z rzadką . fauną, repre~en.towaną przez Myophoria costat~
Z ,e n k oraz BZCZą1lki. ryb. ~oty!ka się iu ;równ:też Szczą'tiki roślin. U pod- staWy' retu 'spoczywa 2llepieniec 2 m miląższaści, złożony z otoc'zalk6w krwareu. kwarcytów i rogowc.ów. Spoiwouepieńca stanowią muil!owce sła-'
bo mangliste. Wyżej ,występują ma.:rgle gru2!łowe, !które w· stropie retu
p.rzecihodzą IW piaskowce ł'ÓŻ!noziamiste ze .iJwirkami kwarcu do 2 cm śred-
nicy. .
W Ursynowie, skąd ihie pobrano'pTćJbek z 'lltworów retu, miąższaść tych osadów wynoSi prawdopodObnie ·około 1i5 m. 'W lPiOOkach 1 jest to 24 :m
miąŻJSwśC~ :lwmplelks piaszczyg1;y • .rozpoczynający' się -6 in serią zlepień
oową, ,złożoną z oOtOC,?:alków Iklwarcytów i kwarców o średnicy do 4 cm.
Wyżej. leżą piaSkowce szare, ś:r:ednioziiamiste i gruboziarniste,
:re
żwirami'kwalI"Cu. nieco dolomitYC'2lIle, 'zawierające słabo zachowanie odciSki mął- żów.
Wydaje się, 'że mol'~e ł"etu wIkr,ocżyło na'omawiany .obszar w czasie swojej drugiej tra.il1lSgresji, ikttóra była silniejsza od /P'Qprzedzając'ej ją tran- . ~esjjJ
w
dol!I1ymrecie .. Ret bez za:znaczenia: przerwy w sedymentacjip'['~hodzi w ,osady wapienia. muszloweg9 .
. Wapień . muszlowy tnadwleI"Co[lio w Magnuszewie ora:z U.rsynowie·
i PiOlIlkach '1. W Magnuszewile I~H. SooIkowic:QoWa, H158t) są 1lo wapi.entie, margle i dolomity, 316 m miiąlŻBZ'OŚci. N a podlstawie fauny i 'wykształcenia ld.-' tolagicZIlegQ stwieroZOlIlO tu obooll,ość do1nego.ś:rodkowego d. górnego wa- iPienia muszlowego..
W Ursynowie z osadów wapimia muszlowego pobrano tY'~o 1 odci- n€ik rd,zania. Są
:to
s.zaxe wapd·an.ie ikrystald.cm.e, z Ibardzo Hiczną faU!Ilą,re-"
prezentowaną .głÓWlIlie przez małże. wśród IkItórych moma ,było zidentyfi-
kować Velopecten a-lbertii ~G o Hi f.l) i Lima striata t(S c h lot h.). Obok
małżów Ibardro Hemie w~ępują tu ozkmy l:ilidWc.ów. Opisane wapienie
są jden,tyczne :Z wapi€ciami wyst~ującymi na 'głębdlrości 1'730+17'36 m . w wierceniu MagnuSżew. które !Ila! podsta,wie charakterystycznej fauny :w- stały .zalicZlOlIle do doJmego wapiJeniamuszlowego. Miąższ.aść -wapienia m'll~
szl'OWego w Ursynowie wynosi :najprawdopodoibniej około 36 m.
osady tIlia'Sowe 535
.. W PionJkaCh l zachowało ·się jedynie 7 ID osadów wapienia :musżlowe
go, na !którym spoczywają osady jury .bru!Ila!tnej. Konwietks ten reprezen-
tują w dole wB!Plenrlez fauną i wfkł.adikami margli {2 m), a wyżej dol.om:rty Szare; c~em .gruzłowa'te, z !PI'zejlściam~do wapieni dolomi!tycznych.· Osa- dy te należą najprawdqpodobniej do dolnego i, ,być może, częściowo do
środ!kowego wap1enia muszlow:ęgo; Kajper stwierdzono jedylIrle w otworze MagI1:uszew, gdzie uzyskano pełny Jego profil, oraz w U.rsynowLe,· gd'zie
rdzeń !PQIbrano ty1.klo z 0Bad6w wyższej częśCi kajpru dollIlego.
Przy omawianiu środikowego triasu ;północnej części ()Ibszam lubelskie- . go należy wspomnieć z ustaleniach stratygra.!fic1lllYch w dtworne Pd.onki 5,
d()l~OIłlanyoh IPr~ez geologów z PIPIN Kraików. Ich zdaniem. pod śrocIlmową jurą na głębolk<>ści 13167,0+1300,2 m spoczywa kajper, 'a niżej (1368·,2+
+1401,0 m) wapień m'liszlowy 1kontaktujący~edll:io z dewonem.
Zodcinika lPr.ofHu zallczallle,go do triasu 1Pobr8lIlo jedynie dwa Ik<m.troilne . fragmenty l'Idz€ll1~a. Pi~y.z głębdk<lŚCi 13616;'9+1370,9iIIlzawiera: 0,10 m waplell1ia rdzawobrunatnego 'z liczną fauną 'Mikazującą ną. ich p:rzyna'leż
InOŚĆ do jury śllOdlkowej, 1,20 m mułowców .rd'zaW'Obrunatnych, piaszczy- . stych z miką, zawierający~· w niiższej częśc~ liczne dkruchyszal'Ych wa-
pieni oraz 2,70 m wapiand. żółtawych, krystalicmychz lili(}wcami.
W IlIlStytucie Geologicznym wykooana 2lO5tała przez O. Stykową ana- liZa mi!krópaleOfntologiczna wapien'iJ z liliowcami pochodzących spod serii muro.woowej uważaJnej 'za kajper. W wapiendach. 'tych iIloapOtikano jUTaj- 8ltie otwornice: Astacolus sp., Lenticulina sp., Epistomina sp., l'rocholina sp., Ophthalmidium !Sp., krtórych obooność wyklucza moż1iwaić zaliCi.enia tych wapieni do środkowego triasu. 'W zw!i~2'lku z tym leżąca wyżej seria
m'l,lłowoowa lnie moż.ebyć uZlnana. za ikajper.
Drugi odcinelk m2lEmia pobrlłlIltO ·z ,głębolkOŚć:i. 1397.6+1403,0 m. Napoot.., kano tu ('5,40 m) wa.pienie szare, 2Ibite, twaTde, iIliielłciedy z w1kładkami fa- listymi, w 'kt6ry~h na głębokoścd. 13199,7 m występowała" jalk podają ge- olodzyz PPN, 3 mm waTStewlka węgla, 'a.lIlad lIlią w wapieniach fraJgment
małża. K~ upadu w wapieniach wynosi 45°. . .
Naszym· zdaJIll.i.em wiek tych wapieni, poniżej ikttórych na memu 424,7 m nie uzyskalllO próbek, można· Określić jedynie hijpotetyC'mie, po-
nieważ me· wyikarują one żadn~h charalkterystycznych cech litologicz- nych, ani ·też lnie 'zawierają S'lrzątików argamC1JDJYch, pozwalających na
. określen,ie ich przyna:1eż111oości straltylgtrafi~e j. .
Ponłewa.ż na omawianym dbazarze osady mezoroicZlne ·mają niewieł.:'
!kie zaledwie ikilikunastqpniowe upady, 'zaś osady paleoroicme wykazują
zawszestromsze zapadanlie wa:rs11W, op.i.saflly kOllljple'ks charaikteryzmjący się dość duZym upadem {do 45°~ należy IzapeW\l'lle do serii palooroicZlnej. Je- d!nQlity oharakter litologiczny wapieni w całym 5,4-me11'iowym odcinku
·rdzenia.oraz brak śladów przerwy .. ".; sedym~tacji !WSkazują na·ich pr-zy-
·nale2inlQŚć do tego samego ogniwa stratygraficznego. Z ·budowy geoJ.o.g:i~z
nej rejonu Pionek wynika, żenajprawdopodOlbniej są tO utwory dewonu.
W związku.z powyŻ'Szym·przypusY,C'zamy, że gr8ir1lca między ewentual- nym de'wOID:e!lll a utwloraw mezozoicznymi przebiega
w
otworze P.ioolki 5powyżej gł.ęookaki 1397,0 m, w strefie, z której nie pobrano próbek. Nie jest wykluc:rolIll€,że w wierceniu tym, podobnie jak w sąsiednim otworze Pianlk.:i 4i Zwoleń.! między dewOIl1em a jurą środkową znajduje się jeszcze fragment osadów·'triarowych, niestety, nie ma jednalk nato żadnych
536 H8l!lna senlkowiezowa·. EugeniUSZ Senlkowrlc,z
---
dowodów. 'Wapień muszlowy przechodzi ibęz 'W'idooznej przerwy sedymen- tacji w urtwory dolJnego k.a:jpru.
Stwierorono :j.e jedynde IW otworze lMa:gnuszew (uzyskano tu pełny iPro- fil dIoIneg.o /kajpru) ora·z w UrsytooWiie, Skąd :rdzeńpobmn.o ty~o z osadów'
wyżS7Jej części kapru dolnego. ' . .
W Ma:g:ooszew.ie dolny !kajper l'EIPrezen.tują (32 m mią2:swści.) .iłowce,
-piaskowce i mułowce ze szcząrtikami zwęg10nycll roślin oraz.ry1b.
O&ady
dolnegoO kajpru zOstały rbu . prawdqpodobn.ie częściowo. miszc2lOIle w.ra·z z osadami górnego /kajpru przed osad2lEm.iJem się retyfku •
. W otworom Ursynów miąższość dol!nego !kajpru ·wynosi około 40 m. Wyż
szą część dol!n.ego kajpru, z ilrl6rej poibraolO próbki /k-cmtrol!ne, stąnGwią.
piaskowce szare z milką, często pr·zekąt1mie warstwowane, ze szczą'bkaini zwęglonych roślin, z wikładlkami ciemnych iłowców i obfitym pirytem.
We wikładce gruboziia.l"llistego piaSkowca Ill8pOtkaLno bardzo lic2lIle łuski
i ,drobne elementy sZkieletOwe ryb. ŁuSki lIlależą do Gyrolepis .queł!.stedti
D a m e B, 2lIlanych (L uVwcrów iłowęglowych Niemiec .. Ku górze dominu-
ją piaskowre
nd.eoo
róOOwa:we, z w!kładiką oliwkowego marglu. Badania mikropaleotologd,czne przyniosły wynilk negaltywny.. Najmłodsze piętrortriasu - retyk stwierdoonoO w ą>oSÓb peW1Ily w otwo- rre Ma.gnuszew .(<A.. Krassowska, 1959; A. Szyperł.k:o-śliwc~a; 1'961) ..
Jest
oto
19() m miążS2lOŚCi !kompleIks skał f1asto-mułowoowych, pstrych • . z wkładkami zlepów wapiennych. W osadach tych J. Koplk '2II1a1a7l mał, żoracika Darwmula glob osa ('D u !f.) cJharaikttmystycznego dla rErtyiku.
·W
otWO'l'!Ze Ursynów na doLnym /kajprze ap<>czywają osady !piaszczyste i! ilaste (24 m mią7sz~i). W Idole obserwujemy 4 m pia9'kicmrc-ów wiśnio~h i oliwllrowycl1 ,ż lWIkładlkami IPstrych mułowców. Mułowce rozpa,..
-dają się buiLaBto i 'Zawiera,ją oIkrusZki wdśnioOwydh łupków oraz konkrecje
żelaziste stanowiące, być może, wypełIn.i'€lllla pionowych ikanalilków!PO .ro- bakaoh. Wyrej pojawiają się mułowce szarooliwllrowe ze zwęglonymi. ro-
śma-mi., z IPrzełarwjoonia-mi piaskowc6w. Napotk..anotu W1kładki zlepień
ca zł~ z okruohóW wa.pieni szarych d. ma:l'1gli. W!ie~dść okruchów waha
się od ikillku nrl!ldmetrów doO 4 cm. W próbce pochodzącej IZ warste\Vlki .zle-
lPi.eńoowejnapotkano ma~raczkiJ 'Darwinula Ziassica ~ 'r G d i e) i Laevi- . cythere vulgaris 18 e iU ot 1. et G r u ;n. d e 1. 'Według O. Stytkl L. vulgaris wSkazuje !Da pNynależrl(]Ść do dolnego /kąjpru. Autorzy iD:lJniejszego arty-
kułu uważają jednak, :że małżoraC2lki. mogą poobodJzik:: z OIkroohów wapien-. nyoh czy ,też mal'Iglistycll, rtwarząc~h zlepien!i.ec. IOIk:ruchy te, ponieważ -występują lIlił wtórnym złoru, mogą, llla'l'eżeć do starszych od r.etyllru· ogniw··
triasu, międ'zy .imlymi ([':ówm.eż i do wapienia mumowego oraz dolnego kajpru. W 2JWią:ąku IZ tym, wydaje się, iż IW tym IP'I'zypadll.ru właściwsze
jest zastosowanie li'tologicznych ik.ryteri6w podziału i :zaldczende osadów
zawierających charakterystycme dla retyku wikładlki brekcji do tego W'łaś
lIlie najwyższego ogniwa triasu.·
WINlIOSK.I·
Z Obserwacji nad litologicmym wykształceniem osadów· triasu można wycią,gnąć WIIld.oseIk, iż 'w czasie reb sedymentacji cały obszar pakrywały
zmonnilki. o .2'JbliŻOnych warunkach środowiSkowych. W doLnym ptrym piaskowcu Jbył,to '2JbiOl'llliiik płytkowodny, w którym w postaci Wlkła~ek w~-
I
Osady tr,iasaowe 537
pileni lulb dolomitów i margliStości. osadów ża':2maczyły się jeszcze rwpływy
. morskie. Docierały one na obszar centralnej {Polski tymi samymi drogami
00 i w cechS2Jtynie, a więc z północnego zachodu. illliiaraliik Ś1"odllrowego
pstrego piaskowca -miał Il!ieco inny cha;rakte~. Witększą rolę odgrywały tu osady wód. płynących i !P.łytkich wysychającyoh lOikiresowo rozJewisk. TEIDi l"odzaj sedymentacji ~l"zyja powstawaniu dużych rÓŻlnlic Litologicmych we
~ółczesnycll sobie osadach na niewie1iki1Oh odległościach. 'To sta[O się powąd.em, iż trudno jest dziś powiedzieć, jaIk: :wielkiemu '2Ill1iszczen.iru uległy
osady środllrowego pstrego piaslrowca lIla t~e 's}'lIl!kI1o:rorium luibelslri1ego W stosunlku do ol:B:aru mezozoicmej osłany Gór Swi~krzySki.ch. Jak już podano (pOprz€dln.i.o, miąższość osadów zaIlicronych do środkowego !Pstrego piaSkowca wynosi IW o1:lwOrze Ostał.ówa1roł,Q 440 m, lIla obszarze synOdma- rium lulbelskiego jedynie dtoro '80 m. Dziś jes2JC!W nie wiadomo, czy r.óżnica
ta jpOwBtała IW· lWyn'iku odmi~ych wallUll.1ik6w środow:iSlrowych, czy tteż
spow()jOWaJl1a 'ZOStała większym zniszczeniem tych osadów przed osadze-
niem się retu. . .
W recie i wapieniu . muszlowym cały omatWiaInY obszar ·znalazł się W. !zasięgu płY'tJldlego morza. Sedymentacja nie !OO2JPoczęła się lIla całym
obszarze równocz.eśnie. NajrwcześnJiej, bo już w dolnym recie, mow.e wlkro-
czyło lIl6. ,teren a.nt)1'klinori:um świętokrzyskieg.o, natomiast lIla obszar syn- kIl:iJnorirum lubelSkiego dopiero w najwyższej części retu.
Osady kajpru i retydru na obu obszarach powstawały w Zbliżonych wa- . rutnlkach ZbilOO'nilka wodJnego, znajdującego się na pogr.aalliczu wysłoo'7lOnego
zbio:rtnJilka morSkiego i ':d>iamdJka śródlądowego. . . ,
-Zarówno maik-ro-, ja!k i Ill!ikrofauna, jaką dotychazas napotikano w 1QBa- .
dach triasowych, jest 8Illalogiczna-jak !na mn.ych obszarach występowania
triasu, a zwiłaszcza !Ila terenie !półnOCnego dbrzeżenda Gór Swiętdk:rzyskich.
Z 8IllaliiZy r02Jkładu roiąższościposzczegó1tnych o~iw ttiasu wyndk-a, że waTtości .ich' są !ZDliilemle; Wydaje się 1IlaIll, że zmiaJIl,yte 2lWi.ązane są
z !pionowymi ruchami, jaJkim podlegało poc:ł.roże triasu. Pmemieszczen.ia poszczególnych Ibloków paloowicm.ych ~ględem siebie !Ilastępowały wzdłuż określanych stref !PdJ.m:ywających się najpraJWld'qpOdołmiej z dyslo- kacjarili; stwielld.zoolyriii oboonie w osadach merozaiC2'Jllych,. a' wykazują
cymi kierulIle!k !NlW..,gE.
' z
ważrtiejszycih stref wymienić należy strefę dyślokacyjną :bieg:nącą od StaraohOWlic przez ChlewiSkallru Hucie, wzdłuż któ- rej koo'taktują 'iOI:>e!C!Die t€ik1tcmicznile rÓŻllle o,gniwa triasu i jury. Strefa w ni:nłi.ejszym opracowaniu jest nazywana u$:okiem Hu-ta-8tarachowice.
Drugą j-est strefa dyslclkacyjna 1ł1Ża-1NdWe Miasto.
Dyslokacja Huta-8tarachowi.ce, !której obecny pr-Wbieg w obrzeżeniu
Gór Swiętolk-rzysldch opisali J. Samsonowicrz (1912'9) li W.lK.araszewSki (196'2)
decydowała IW triasie 'o rozikładizie miąższości wapienia muszlowego i :re- - tyIku. Strefa dysIbkacyjna IłZa-1Nowe M~ zaznacza się dboonie szere- giem dyslo1k.acji 1m:ących osady kredowe (W. PoOżaTyski, 19:66;). Dokładniej
jest ona Zbad8lIlB.-w .rejorid.e lMogie1nd.cy - Nowego .Miasta 1(iK. Maryn.iak.
E. NiepielSka-IKawa'JJkowSka, 1967). AlnoJllB,lie grawimetryczne wSkazują
tu na is1Iniielnietl"zech wypiętrzeń jurajSkioh 'o ikierunku NlW-8E. Z· i!Ilfor- ma.cji 'Ils1mycihWy'mienionyoh autor-ów, wyndka, że obszar zaburzony kon- tynuuje się dalej ku południowemu wschodowi. W rejonie starachowic -
Bąlkowej wyRronano 'Cfig. 4) przekrój sejsmiczny, \który choć w zakresie oceny miąższości rejestru serii! stra-tygraficmych dostareza. ndewielu wska-
Hanna Sehkowic2lOWa,· Eugeni'1.1iSz Senkowti'ez
:Zówek z powodu małej ilcBcirefle!ksów,
to
jedil.akw sposób wyraźny -. Że względu na układ istniejących cr:-eflek:sóW ...;. wskalZUje lila obecność dwóch dyslokacji. Dyslokacja 'leżąca na· SW od .otWoru Bąk:awaIG-l jest ~pewne gr.aJnJicą:.między Obszarem świętdkl'Zyskim a sytnikliJllorium IUlbelskdm.. Na-
stępna ku SW linia ,t€ktOIliicma jest, ibyć może, pr.zedłużeniem dyslokacji oObserrwowanej na p6łtr:i.ocny wsc1hód od Ostałowa. OIbsza,rzawady' między
wymienionymi dyslokacjami pozbawdony jest il"eflekrow. Wydaje się nam,
że naJ€'Ży go wiązać 'ze strefą dys101k:acyj!Ilą Iłża-NQwe Miasto.
MEZOZOICZNA OSłONA (j!!R ŚWIĘTOKRZYSKICH
I STREFA DYSL OKACYJNA
NOWE MIAS7'O-IłZA. SYNKUHORIUN LUBtlS!</l
~.~ _ _ _ _ _ _ _ _ ~· A~~ _ _ _ _ _ _ ~~
SW STARACHOWICE KOSZARY 8ĄKOWA 161 CllP/lLÓW IGI Hl
o
1000
2000
saoo o . 5 . \O , 15km !
~t - - 2 _ 3
Fig. 4. Procril sejsm.ogOO'logi-czny Staraebowdee - Ciepielów
Seiismo-.geol~cai secUon st!l!l"a!Cbowlce - Oiepielów
l. - poziomy refrakcyjne; :II - poziomy ·refleksyjne; 3 - pom.omy prze- wodnie
11 - ·refrection borHlon8; Ił - ,reflexion boriozODil; 3 - key bor1zans
Nal1eży przypuszczać, że liniatelktQndczma, ~ pdk.rywa. s ... 't . .c. 1ll~'ZYJ
nlowaną obecnie granicą mię&y BiIlłtyfklioorlum świętQkir.zyskdm i symkld-
!Dorium lubelBltim, W swym ·zachodnim odCDU rawsko-gielnioOwskiem i wa·rszawSkiim is1md.ała. już w triasie, a założenia jej Si~ają do Ultwor6w paleozoicznych. Dlarłiego też Choć brak: jest dOkładniejszych danych Q bu- dowie tego obsmru, wzdłuż -tej loiin.ii widzimy gra.nicę OIbszaxów Q wyraź
n'i'e
rÓŻ1ll.ych pierwotnych miąższ~ach osadów tri.aBowych. RównOC'Z€ŚIliieprzypuszezaJ:l1Y, że wpłynęła ona na rozmieszczenie stref silniej i slahiej
wyąiesiooych w e~e 'Wzmożonych ruchów epejrogenicznych, !które w triasie trzykrotnde doprowadziły dQ wyra,mego zniszczenia powi:erzclmi
oSadów. . . .
strefa dySlakacy}OO Iłża-iN'owe Miasto, łąom:i.ez -oPisaną linią t€lk:to-
:niemą stanowiącą jej północno-wschodnie ograniczenie, prawre przez cały
czas
tl"WB,!Ilia sedymentacji triasu stanowiła granicę, po obu Słtroo.ach któ- rej miąższość tri.asu była ·różna. Wydaje się, że w dolnym pstrym ipiaslmw-:, eu, do tktórego zaliczamy podol:m.ie jaJk w Górach Sw:i:ętokrzyskich (H. Sen- kowierowa, A. Sląc.2'lka, 1962,) osady zza'ZlOaczającymi się jeszcze słabymiwpływami morskimi, panowały zbliżane warunki. W ich wyniku powsta~y zbLiżone litologicznile osady dochodzące do 100 m miąższości. Na początku środkowego pstrego piaSkowca ,l'Iozpoczęło się obniżanie części obszaru ~ łożonego!lla połudrt.iowy zachód 00 strefy dyslOkacyjnej. Powstały tu osa-
Osady trda:sowe 539
ły środkowego
Pstrego
piaSkoOwca .o mi~ !kd1!kakrotme większej njż.)0 przecirwlIlej str:onle dyslokacji. ;:Pod tkaniec ~odIkowego pStrego piaskJQw- ca cały oOmawialIly dbsz&" .uległ wyniesieniu, następnie ,zaś obszar święt;o:.
ikrzyskizaczął Się dbrui.żać i był terenem gromadzenia się utworów
:J;'etu . .
Obszaa:. natomiast Lubelszczyzny był długoO wymesiony "i dqpre.ro. w
naj-
wyisżej części retu lWJ.POCZęła się tu sedymentacja, która ,pociObnie jak i na terenie świętokrrzySldm trwała' przez cały wapień muszlowy. W. lkaj':' pl'lZe i retyku rola sbrefy dyslokacyjnej me. jest dolkłaldmie 'znana, w liaSile
stała się ona potnOW1llie .granicą między labiJJnym obsżał'em mezozoicmej
osłony Gbr SwiętokrzyBkich a stabilnym obszarem LuJbelszczy'ZIlY.
Pos~dane dotycbczas materiały .nie pozwaJa;ją lIla stJwierd.ren.ie, 'jaJk
zacihoWywał się w dolnym triasie północtno-zachodllli odcinek dysldkacji . H'Ilta'-Starachowice, wchodzący na obszarr '1iuomawia4lY.
W
wapieniu mu-szlowym wduż tej dysl~cji ip,astąJpiłozapewne wyniesilenie Obszaru
połOŻOlllego na 'P6łinOC!l.y wsch·ód. Z'aznacza się toredulk:cją miąższości środ
kowego tJ;.iasU IW otworze Oetałów. Zbliżone miąższości dolnego kajpru w Hucie i Ostdow.ie 'W8kaozują .na powstanie !łych osadów w podobnym warunlkach. Gór:nego kapru z 'tego obszaru me :znamy • .st~orów
noOmierne ·l.ZIliszczenie ikajlpru w c2Jasie epejrogenezy lkimeryjski~j wska~. zuje, że w;tym czasie qpdsyWana"dyslokacja zachowywała się rac,zej lbierrile:
Już jednak miąższaść retyku pozwala przypuszczać, że dbszm- Huty, gdzie mamy 1'5 m osadów retyku, był 'Przed liasem si.1niej wyniesiony lIliż ob- szar OstałoOwa, gd.zie stwiierd'rolll() 228 m retyflru, IW obu przypadkaCh pod utworami liasu. Prawdopodolbnie rÓWlll.ież w czasie trwama sedymentacjI retykru obszar Huty był 'PołOŻQny wyżej iIlilż ~r Ostałowa, stąd retyk
.:reprezenltują w Hucie utbwory powstałe w środow:isku wód płynących, a w
OStałowie w pły:til.dm 2Jbi01'll1lillru IbrakicZlllym.· ' . , Na pmawiilmym obszarze sycldinorium lubelSkiego m.an~ jest jeszcze jedJna, strefa dys"acyjna, biegnąca fPi1'zez rejon :PJ.onek. Wzdłuż tej strefy
graniczą ze ~
-w
pOOtożu triasu osady dew<YIliU, ·występujące !Ila SW od dysldkacjii, i Ikarlbonu wraz z permem, leżące po jej przeoilW!Ilej stronie. Na. podStawie !iStniejących dziś ma.iteriałów trudno jest powiedzieć czy ta dys- lokacja miała jalkiS 'Wpływ na ·rozwój oąadów triasowych. . .WspółczeSne :ubztaltOOwande stropu osadów tl'ia~ wskarzuje, że
faza larnmijSka, ~órej zawdzięczamy obecną 'budowę oma.w.i.alIlego terenu,
spowodoOwała odmłod'zenie stafrycll &ii dyslokacyjnych.
W obr.reż€!Il'iu Gór Swiętdk:r.lyskiclh tl'lias występuje !Da powierzclm:i, niJeco dalej ku, NiE IW otworach Huta i Eugeni6w lIla głębcllk:n9ci poniżej
200
m,
w ostałowie zaś ekołO 3OO:m. .W syclclia:tarium lubel*:im Strop triasu leży znacznie miej. Między strefą dyslokacyjną Iłża-Nowe Miasto a dysldkacją Piooek znajduje się . na głębolkości oIkołoo 12tOO~1:300 .ro, lIla półlnocny wschód zaś od dyslokacji' Ptione!k lIlapotylka się go dopiero lIla .gł~ości! 1400+1500 m.
Z powyższego wynjk8, że gł6wln-e !pl'IZJemieszc~e obuoOma'rwianych ob- szarów nastą.Pih> ~ strefy dysloklacyjnej Rża---NOIWe Miasto. ,W jego konsekwencji dbszar świętolkrzySk:i. uległ wyniesieniu w stoEnmiku do ob- szaru synlk:l:inorilum. ó około 1000 m. Równocześrue mOŻlna 'ZaUiWażyć, że
. dyslOkacja Huta-!Starnchowice spOlW1Odowała 1,00 m ol'óżn'ilcę IW występo
waniu stropu ·triasu między Hutą a Osta.łowem, a dyslokacja ProneIk po.-
KwlK"tal'llik GeodogJ.cU!.y ....:. 4
