Ewolucja kopalnej sieci rzecznej regionu śląsko-krakowskiego

(1)

Kwartalnik Geologiczny, t. 26, nr l, 1982, p. 177-190

UKD 556.56 :551.793: 551.243: 551.78(438 -13 region śląsko-krakowski)

Józef Halina KAZIUK

Kopalne doliny rzeczne regionu śląsko-krakowskiego w znacznym stopniu nie pokrywają się ze

współczesnym systemem hydrograficznym, a ich przebieg warunkuje budowa strukturalna podłoża podczwartorzędowego. Powstanie tych dolin zainicjowały młodotrzeciorzędowe ruchy tektoniczne, któryc,h ostatnia faza przypadała na eoplejstocen. Do gwałtownego zaburzenia pierwotnego układu

rzecznego doszło podczas zlodowr.cenia południowopolskiego. Erozja interglacjału mazowieckiego

przywróciła w części stare stosunki hydrograficzne, a procesy akumulacji glacjalnej, fluwioglacjalnej i fluwioperyglacjalnej w czasie zlodowacenia środkowopolskiego ponownie przebudowały system rzeczny tego regionu.

WSTĘP

Na podstawie materiałów do Mapy Geologicznej Polski l: 200000 ark. Kra- ków i Gliwice (ukształtowanie stropu podłoża osadów czwartorzędowych), analizy litologiczno-stratygraficznej licznych profili otworów wiertniczych oraz wcześ

niejszych publikacji, autorzy przedstawili .pogląd na rozwój kopalnych dolin rzecznych regionu śląsko-krakowskiego. W skład tego regionu wchodzą: południowa część Wyżyny Śląskiej, południowo-zachodnia część Wyżyny Krakowskiej oraz

sąsiadujące z nimi od zachodu i południa Kotlina Raciborska i Kotlina Oświę

cimska. Wymienione jednostki geomorfologiczne (S. Gilewska, 1972; K. Klimek, 1972) wchodzą w skład monokliny śląsko-krakowskiej i zapadliska przedkarpackiego (S. Bukowy, 1974). Mając na uwadze wybitną zależność przebiegu omawianych dolin od budowy strukturalnej podłoża podczwartorzędowego, autorzy przedstawili w skrócie budowę geologiczną regionu oraz poglądy na wiek tektoniki trzeciorzędowej, która zadecydowała o rozwoju sieci hydrograficznej tego obszaru.

Skąpa dokumentacja stratygraficzna, wynikająca z lakonicznych opisów profili wiertniczych oraz braku reperów stratygraficznych w regionie śląsko-krakow

skim, uniemożliwia dokładne opracowanie wiekowe rejestrowanych zjawisk.

Toteż problem stratygrafii kopalnych aluwiów omawianego regionu pozostaje otwarty i wymaga dalszych badań. Niniejsze opracowanie jest podsumowaniem dotychczasowej wiedzy na temat rozwoju dolin regionu śląsko-krakowskiego

(2)

J6zef Le'waJtld()w~;kl. Kaziuk

(3)

(4)

J ozef Levvan<10W'SKl, Halina

Sumuj,!c te pogl,!dy wydaje si~, ze decyduj,!c,! rol~ w uksztahowaniu dzisiejszej rzezby regionu sl,!sko-krakowskiego odegraly ruchy tektoniczne przedtortonskie.

Procesy pozniejsze mialy tylko charakter b,!dz przemodelowuj'!cy, b,!dz tez od- grzebuj,!cy fragmenty tej rzezby, ale nie powodowaly jej przebudowy.

Nieco odmienny pogl,!d S.W. Alexandrowicz (1964),przyjmuj,!c synsedymentacyjny charakter tortonskiej na obszarze Gornego Sl,!ska i w okolicach Krakowa. Autor ten uwaza, :le rozpadni~cie Wyzyny Sl,!sko-Kra- kowskiej, a nast~pnie uformowanie zapadliska i zr~bow rozpocz~lo si~ w l1n.llrnrrn

tortonie i trwalo przez caly jego okres. Wniosek'ten wynika z polozenia na wysokosciach i z stopnia zaburzenia tych samych

osadow. S.W. Alexandrowicz stwierdza, ze proces rozpadania si~ H""7U,,",IU

musial rowniez po tortonie dolnym, poniewaz poszczegolne elementy teK10IllC.lme powstale w tortonie nie S,! wedlug niego scisle rownowiekowe.

Calkowicie odmienny pogl,!d reprezentuje R. Gradzinski (1962), okreslaj,!c wiek tektoniki dysjunktywnej na gorny torton. Potwierdzaj,! to badania paleo- geograficzne zapadliska przedkarpackiego Ney i in., 1974), z ktorych wynika, ze w gornym miocenie na skutek ruchow wypi~trzaj,!cych "rygiel krakowski"

doszlo do stopniowej morza na wschod i zachod od wspomnianej struktury. W rejonie Gliwic powstal w sarmacie zbiornik slodkowodny (fig. 1). Na omawianym pocz'!tkowo miala miejsce denudacja, a nast~p-

nie na skutek faldowania Karpat fliszowych doszlo do uruchomienia tektoniki uskokowo-blokowej, ktora wycisn~la silne ,pi~tno na akumulacji osadow sar- matu, a nast~pnie na rozwoj erozji w pliocenie. Z tyin tez okresem R. Gradzinski (1962) wi,!ze powstanie gl~boko wci~tych dolin na Wyzynie Krakowskiej.

BUDOW A GEOLOGICZNA DOLIN RZECZNYCH

Osady czwartorz~dowe Wyzyny Sl'!skiej i Kotliny Oswi~cimskiej maj,! bardzo zroznicowan,! mi'!zszosc, jak rowniez odmienne wyksztalcenie litologiczne.

Na wyniesieniach (progi strukturalne, zr~by tektoniczne) dominuj,! cienkie po- krywy zwietrzelinowe oraz zmiennej mi'!zszosci serie koluwialno-deluwialne.

Dopiero w strefie dolin i obnizen ⁰ charakterze kotlin mi'!zszosc osadow czwarto-

rz~du wzrasta do 60 - 70 in, a ich zroznicowanie litologiczne i wiekowe jest znacznie wi~ksze. Osady glacjalne bezposrednio zwi,!zane z pobytem 14dolodu skandynawskiego zachowaly si~ jedynie w strefie niskich wododzialow lub w obr~bie

nieodpreparowanych dolin. Dominuj4cym typem osadow S,! serie aluwialno- -proluwialne i fluwioglacjalno-limnoglacjalne. Takie wyksztalcenie utworow czwar-

torz~dowych wynika z faktu, ze zdecydowana wi~kszosc omawianego obszaru nie byla pokryta 14dolodem zlodowacenia srodkowopolskiego ⁱ znajdowala si~ w strefie ekstraglacjalnej (J. Lewandowski, praca w druku). Sytuacja ta sprawia, ze historia srodkowego i starszego plejstocenu kryje si~ w budowie kopalnych dolin rzecznych, tylko cz~sciowo odwzorowanych we wspolczesnej sieci hydrograficznej (S. Gilewska, K. Klimek, 1967; G.N. Kotlicka, 1969, 1975; J. Lewan- dowski, praca w druku). Stan t~ki uwarunkowany jest gwahownymi zmianami stosunkow wodnych w plejstocenie oniz ruchami neotektonicznymi zapadliska przedkarpackiego i warn metakarpackiego. Ma to odzwierciedlenie rowniez w wyraznych roznicach budowy geologicznej kopalnych dolin rzecznych poszczegol- nych subregionow. Wyzej wymienione uwagi moma przesledzic na syntetycznych profilach geologicznych prezentowanych w niniejszym artykule.

W Dolinie Malej Panwi (fig. 2) obserwuje si~ lokalnie dwa poziomyglin zwa-

(5)

"'-

mn.p,m.

KOTLlNA OSWIE;CIMSKA

Fig. 2. Profile syntetyczne dolin rzecznych regionu gornosll:l:skiego Synthetic sections of river valleys in the Upper Silesian region

C - karbon piaskowce, mulowce i ilowce; Tl trias dolny - piaskowce i mulowce; T2 trias srodkowy - wapienie, margle i dolomity; T3 - trias g6rny - ilowce, mulowce i piaskowce; M - miocen mulowce i ilowce; PI pliocen - zwiry i piaski; czwartorz\!d - eoplejstocen: 1 - piaski i zwiry aluwialne, 2 - ily; zlodowacenie polud- niowopolskie: 3 - mulki zastoiskowe, 4 - zwiry i piaski fluwioglacjalne, 5 - glina zwalowa, 6 piaski i gliny deluwialne; interglacjal mazowiecki: 7 - piaski i zwiry aluwiahie, 8 - mulki, 9 piaski i zwiry aluwialne, 10 ily i mulki; zlodowacenie srodkowopolskie - stadialy przedmaksymalll!: 11 piaski i gliny koluwialne i deluwialne, 12 - zwiry i piaski aluwialne, 13 piaski aluwialne; stadial maksymalny Odry: 14 pia ski i zwiry fluwioglacjalne, 15 mulki i piaski zastoiskowe, 16 - piaski i gliny deluwialne, 17 - gliny zwalowe, 18 - piaski fluwioglacjalne (recesyjne), 19 pia ski deluwialne; interglacjal eemski: 20 - piaski i zwiry aluwialne; zlodowacenie p61nocno- polskie: 21 - piaski deluwialne, 22 - piaski aluwialne, 23 - lessy, 24 - piaski eoliczne; holocen: 25 - piaski i zwiry aluwialne

C - Carboniferous - sandstones, siltstones and claystones; Tl - Lower Triassic - sandstones and siltstones;

T2 Middle Triassic - limestones, marls and dolomites; T3 - Upper Triassic - claystones, siltstones and sandstones; M - Miocene siltstones and claystones; PI - Pliocene - gravels and sands; Quaternary - Eopleistocene:

1 - alluvial sands and gravels, 2 - clayes; South-Polish Glaciation: 3 ice-dammed lake muds, 4 - fluvioglacial gravels and sands, 5 - till, 6 deluvial sands and loams; Masovian Interglacial: 7 alluvial sands and gravels, 8 muds, 9 alluvial sands and gravels, 10 - clays and muds; Mid-Polish Glaciation - pre-maximum stages:

II colluvial and deluvial sands and loams, 12 alluvial gravels and sands, 13 - alluvial sands; maximum, Odra stage: 14 - fluvioglacial sands and gravels, 15 ice-dammed lake muds and sands, 16 - deluvial sands and loams_l 17 - tills, 18 fluvioglacial (recessional) sands, 19 - deluvial sands; Eemian Interglacial: 20 - alluvial sands and gravels; North-Polish Glaciation: 21 - deluvial sands, 22 - alluvial sands, 23 - loesses, 24 - eolian sands; Holocene:

25 - alluvial sands and gravels

lowych, przedzielonych osadami rzecznymi oraz limnoglacjalnymi i fluwioglacjalnymi. Pozycja stratygraficzna omawianych poziomow, w swietle przeprowadzo- nych badan petrograficznych i palinologicznych (T. Kuszel, M. Wlodek, 1974;

M. Wlodek, 1976), nie budzi w~tpliwosci - gorny poziom glacjalny reprezentuje zlodowacenie srodkowopolskie. Utwory aluwialne najgl~biej \\~i~tej doliny kopalnej pokrywa gorna glina zwalowa. Dwa mlodsze cykle erozyjno-akumulacyjne

koncz~ si~ osadami wsp6lczesnych tarasow rzecznych cz~sciowo przemodelowa- nych procesami eolicznymi. Uklad taki okresla wiek maksymalnego wci~cia ero- zyjnego na interglacjal mazowiecki. Doliny starszych interglacjalow s~ nieco

(6)

Kaziuk

(7)

(8)

lazef Lev,an(lOW'skl, Halina Kaziuk

~~---

sprzyjal juz w neogenie powstawaniu dolin subsekwentnych, odwadniaj,!cych polnocn,! cz~s6 Wyzyny Sl,!skiej do depresji centralnej (fig. 1). Sytuacja ta spra- wila, ze morze tortonskie nie mialo na polnocy prawie w ogole zlewni, a dowodzi

sk,!pe wyksztalcenie facji brzegowej oraz minimalny udzial skal jurajskich i triasowych w osadach tortonu gornosl,!skiego (A. Radwanski, 1968; R. Ney i 1974). Wi~kszos6 materialu dostarczanego do zbiornika pochodzila z fal- duj,!cych si~ w (R. Ney i 1974), a obecnos6 ewa-

poratow w przemawia za niewielkim obszarem

zlewni morza si~ morza pod koniec tortonu nast,!pil

okres a na Karpat doszlo do uruchomienia tek-

toniki uskokowo-blokowej, ktora wywarla silne pi~tno na rozwoj yozniejszej sieci Zatem doliny rzeczne w poludniowej cz~sci Sl,!skiej za-

formowa6 si~ morza miocenskiego, ktore wycofalo si~ na

£.,U,,"-1.'-"U do Kotliny w sarmacie powstal zbiornik slod-

kowodny (J. Szaflarski, 1955; 1974). Zwiry pliocenskie zachowane p!atarru kolo Gliwic skladaj,! ze skal triasu i kulmu z dom}eszk,! gra-

sudeckich i piaskowcow Dowodzi to, ze Wyzyna Sl,!ska byla w pliocenie intensywnie S,! niewielkie splaszczenia

na 300 - 320 m II poziomowi

z osa4ow mio- na polnocy sprzyjal

011,OCE:llU z zaznaczaj'!c'! si~ poq Szafer, 1961). Dzwi-

en block strefy przedkarpackiej w pliocenie i w dolnym czwartorz~dzie zacz~lo modelowa6 nowy obraz morfologiczny regionu sl,!sko-kr.akowskiego.

Powstala w tym czasie rownoleznikowa dolina biegn,!ca wzdluZ osi depresji bylego zbiornika miocenskiego (od Krakowa na zachod do Raciborskiej), zbie-

rzek karpackich oraz konsekwentne dolinki schodz,!ce z Wyzyny Dzulynski i 1966) i poludniowej cz~sci Wyzyny Sl,!skiej (fig. 1).

ta zapocz'!tkowana dzwiganiem si~ "rygla krakowskiego" pod ko- tortonu. Za wycofuj,!cym stopniowo w sarmacie na wschod i zachod mo- rzem zacz~ly pod,!za6 owczesne rzeki daj,!ce pocz'!tek pliocenskim, a nast~pnie

eoplejstocenskim dolinom

'V''-'....,~'U.L'''-1A SIEC RZECZNA

Wyzyny ktorych dna

I-'~',",HJ'''''.L''' denudacyjnego, jest bardzo trudny wi,!zal z wl,!czeniem dorzeci'a

na polnoc, precyzuj,!c jej wieku. Osady preglacjalne, skal fliszowych i bialych kwarcow, znane S,! z Kotliny Oswi~cimskiej, wyst~puj,! w dolinnych wyci~tych w ilach miocenu Kli- mek, 1972). Utwory te byly przez A. Makowskiego (1937) za pliocenskie. Podobne litologicznie serie, opisane z Kotliny Raciborskiej w dolinie ko- (G.N. Kotlicka, 1975), okreslono na eoplejstocen. Zblizony wiek

i piaski dolinne z Brzozowicy pod B~dzinem (fig. 2), lez'!ce i zwalow'! zlodowacenia poludniowopolskiego Lewandowski, praca w t~ S. Gilewska (1963) iiilicza do inter- glacjalu mazowieckiego. Interpretacja taka nie jest przekonywaj'!ca, poniewaz osady te nie zawieraj,! materialu skandynawskiego powszechnie spotykanego wsrod tzw. zwirow mieszanych wypelniaj,!cych dna dolin kopalnych tego okresu.

Osady 'zwirowe nie zawieraj,!ce eratykow wyst~puj,! w gornym odcinku kopalnej

(9)

4. Mapa uksztaltowania powierzchni podczwartorz~dowej (poziomice co 20 m) regionu sl<!sko- -krakl:>w:skil:::!!O (wedlug Mapy Geologicznej Polski w skali 1 :200000, ark. Krak6w, Gliwice i Bielsko- -Biala) z zaznaczonymi kierunkami kopalnych dolin czwartorz~dowych: eoplejstocen interglacjal mazowiecki

of of sub-Quaternary surface (after Ue:Ol()glcal Cracow, and Bielsko-Biala) and directions Masovian. Interglacial) valleys

of Poland in the scale 1 : 200000, Quaternary (Eopleistocene - Wsp6lczesne wychodnie podloZa podczwartorz~dowego: I wapienie jury g6rnej, 2 detrytyczne oraz w~glano

we osady jury dolnej i triasu g6rnego, 3 - w~glanowe osady triasu srodkowego, 4 - detrytyczne osady karbonu pro- duktywnego; 5 osie kopalnych dolin rzecznych; 6 - dzialy wodne kopalnego systemu hydrograficznego; 7 m!o- doplejstoceriskie przelomy epigenetyczne rzek

Outcrops of pre-Quaternary bedrock: 1 - Upper Jurassic limestones, 2 - Lower Jurassic and Upper Triassic detrital and carbonate deposits, 3 Middle Triassic carbonate deposits, 4 Coal-bearing Carboniferous detrital deposits;

5 axes of ancient river valleys; 6 watersheds of ancient hydrographic network; 7 - Late Pleistocene epigenetic river gorges

Warty Mossoczy, 1955), jak rowniez w SP(!gu mi(!zszej do 45 m serii

Bl~dowskiej i Starczynowskiej (J. Krzyzkiewicz, 1952; S. 1952).

Utwory te wyksztalcone s(! w postaci osadow gruzlowych skladaj(!cych si~ ze slabo obtoczonych wapieni i krzemieni jurajskich, lokalnie z domieszk(! okruchow do-

(10)

J6zef Le,VanlOO'WS.I<:l, Halina Kaziuk

LJl'-VL,ri,'-hJri,1.JV MAZOWIECKIEGO

(11)

mar- -IKobior - Pc'">'<''7''" Czechowice odmiennemu W"yrKSZI2lfCt~mU osadow srodkowopolskiego po jego obu stronach wschod od linii

doliny rzeczne fluwio-

na zachod od serie mulkowo-

uwazane przez K. Klimka (1972) za a

, row osady zastoiskowe. Taki stan rzeczy uwarunkowany now(! sytuacj(!

hydrograficzn(!, jaka zaistniala podczas l(!dolodu zlodowacenia srodkowopolskiego. Spi~trzone wody rzek dorzecza pra-Odry w czasie maksymalnego zasi~gu l(!dolodu si~r na wschod do gornej Wisly spelniaj(!cej w tym czasie rol~ doliny Sladem odplywu fluwioglacjalnego powierzch- nie sandrowe Kotliny (calkowicie maskuj(!ce doliny .. " ' - ' I J U J l U v

wysoki taras Wisly (ok. 30 m nad poziomem ktorego wiek K .... "'.UL ... ' -... : ...

okresla na starsz(! zlodowacenia srodkowopolskiego. Wspolczesne wykorzystuj(! nadal ten odwodnienia, a doplywy Odry (Bierawka i Ruda), o znacznie wi~kszym spadku niz zabagnione doliny Kotliny Oswi~cimskiej, intensywnie pracuj(! nad odtworzeniem starego ukladu hydro,graficznego.

Duzym zmianom ulegla rowniez sie6 rzeczna Wyzyny Sl(!skiej (fig. 4). W okre- sie zlodowacenia srodkowopolskiego stare doliny zostaly zasypane osadami za- stoiskowymi, fluwioglacjalnymi i proluwialnymi. Na powierzchni roz-

win~la si~ nowa sie6 dolin tylko cz~sciowo nawi(!zuj(!ca do ukladu inter- glacjalu mazowieckiego (S. Gilewska, 1963), a wykorzystuj(!ca kierunek odplywu ekstraglacjainego, jaki uformowal si~ podczas maksymalnego zasi~gu l(!dolodu stadialu Odry (J. Lewandowski,praca w druku).

Wydzial Nauk 0 Ziemi Uniwersytetu Slqskiego Sosnowiec, ul. Mie1czarskiego Nadeslano dnia 7 kwietnia 1981 r.

PISMIENNICTWO

ALEXANDROWICZ S.W. (1964) Przejawy tektoniki miocenskiej w Zagl~biu G6rnosli:l:skim.

Acta Geol. Pol., 14, p. 175 - 228, nr 2.

BOGACZ K. (1967) - Budowa geologiczna p61no~nego obrzezenia rowu krzeszowickiego. Pr. GeoL Komis. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 41.

(12)

BUKOWY S. (1974) Struktury epoki tektonicznej alpejskiej. MonokHna sl<,!:sko~krakowska i za- padlisko przedkarpackie. W: Budowa geologiczna Polski, 4, cz. 1, p. 213-233. lnst. GeoL Warszawa.

DZUL YNSKI S. (1953) - Tektonika poludniowej cz~sci Wyzyny Krakowskiej. Acta Geol. PoL, 325 -440, nr 3.

S., HENKIEL A., KLIMEK K., POKORNY J. (1966) Rozwoj rzezby dolinnej poludniowej cz~sci Wyzyny Krakowskiej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 36, p. 329 - 343, z. 4.

DZULYNSKI S., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., OSZAST J., STARKEL L. (1968) 0 staro-

czwartorz~dowych zwirach w Kotlinie Sandomierskiej. Studia Geomorph. Carp.-Balc., 2, p.

63-76.

GILEWSKA S. (1963) Rzezba progu srodkowotriasowego w okolicy B~dzina. Pr. Geogr. lnst.

Geogr. PAN, 44.

GILEWSKA S. (1972) - Wyzyny Sl<,!:sko-Malopolskie. W; Geomorfologia Polski, 1, p. 232-239.

PWN. Warszawa.

GILEWSKA S., KLIMEK K. (1967) - Czwartorz~ Wyzyny Sl<'!:skiej. W: Czwartorz~ Polski, p. 498-521. PWN. Warszawa.

GRADZINSKI R. (1962) - Rozwoj podziemnych form krasowych w poludniowej cz~sci Wyzyny Krakowskiej. Rocz. Pot Tow. Geol., 32, p. 429-490, z. 4.

JAHN A. (1955) Dolina Klodnicy i stratygrafia osadow plejstocenskich pod Gliwicami (Gorny Sl<,!:sk). Biu!. lust. Geol., 97, p. 311-328.

KLIMEK K. (1972) Kotlina Raciborsko-Oswi~cimska. W: Geomorfologia PoIski, 1, p. 116-137.

PWN. Warszawa.

KOTLICKA G.N. (1964) Zarys uksztaltowania powierzchni podczwartorz~dowej Gornego Prz. Geol., 12, p. 304-307, nr 7/8.

KOTLICKA G.N. (1969) - Uwa~gi 0 paleogeografri dolnego odcinka pradoliny Przemszy. Biu!.

lnst. Geol., 220, p. 325 - 345.

KOTLICKA G.N. (1975) Czwartorz~ okolic Kotlarni na zachod od Gliwic. Biu!. lust. Geol., 282, p. 475-521.

KOZIOL S. (1952) - Budowa geologiczna Pustyni Bl~dowskiej. Biul. Panstw. Inst. Geol., 65, p.

383-416.

KRZYZKIEWICZ J. (1952) - Czwartorz~ doliny Bialej Przemszy pod Go1czowicami. Biul. Panstw.

Inst. Geol., 68, p. 275-318.

KUSZEL T., WLODEK M. (1974) - Stanowisko torfow kopalnych w dolinie Malej Panwi. Prz.

Geol., 22, p. 312-315, nr 7.

LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. (1967) - The occurrence of pebbles of Tatra rocks in the gravels of the "preexisting Sub-Carpathian Valley" near Rzeszow. BulL Acad. Pol. Sc., Ser. Sc.

Geol. Geogr., 15, p. 89-91, nr 2.

LEW ANDOWSKI J. (praca w druku) - Zasi~g l<,!:dolodu z!odowacenia srodkowopolskiego na Wy- zynie Sl<,!:skiej. Biul. lnst. Geol.

LEWINSKI J. (1914) - Utwory dyluwialne i uksztaltowanie powierzchni przedlodowcowej dorzecza Przemszy. Pr. TNW, 7, p. 1 -159.

MAGIERA J., SOBOLEWSKA M. (1980) - prom czwartorz~dowy osadow z piaskowni w Kotlarni kolo Gliwic. Prz. Geol., 28, p. 114-116, nr 2.

MAKOWSKI A. (1937) - Sprawozdanie z badan, wykonanych w r. 1936 na terenie arkusza Gorzyce i s<,!:siednich, mapy geologicznej Polskiego Zagl~bia W~glowego w skali 1 :25000. Posiedz. Nauk.

Panstw. lust. Geol., 48, p. 3 - 6.

MOSSOCZY Z. (1955) Peryglacjalna dolina Gornej Warty. Prz. Geol., 3, p. 201- 202, nr 4.

NEY R., BURZEWSKI W., BACHLEDA T., GORECKI W., JAKOBCZAK K., SLUPCZYNSKI K. (1974) - Zarys paleogeografii i rozwoju litologiczno-facjalnego utworow miocenu zapadliska przedkarpackiego. Pr. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 82.

RADWANSKI A. (1968) - Transgresja dolnego tortonu na obszarze Wyzyny Miechowskieji Kra- kowskiej. Acta Geol. Pol., 18, p. 384-445, nr 2.

(13)

SOBOLEWSKA M. (1977) - Roslinnosc interglacjalna ze Stanowic kolo Rybnika na Gornym Sl(!sku.

Acta Paleobot., 18, p. 3 -14, nr 2.

STARKEL L. (1972) - Kotlina Sandomierska. W: Geomorfologia Polski, 1, p. 138-166. PWN.

Warszawa .

.li.JI,.<' ... ,.,A"-'JL"'-L"">. W. (1960) - Homo sapiens jossilis z Siemonii. Mat. i Pr. Antrop., 48, p. 5 -46.

SZAFLARSKI J. (1955) - Zarys rozwoju uksztahowania Wyzyny Sl(!skiej. W: Gorny Sl(!sk. Prace i materialy geograficzne, p. 63 -122. Wyd. Lit. Krakow.

SZAFER W. (1961) Miocenska flora ze Starych Gliwic na Sl(!sku. Pr. lnst. Geol., 33.

SRODON A. (1960) - Tabela stratygraficzna plejstocenskich flor Polski. Rocz. Po!. Tow. Geol., 29, p. 299-316, z. 2.

TYCZYNSKA M. (1968) - Rozwoj geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa. Zesz. Nauk.

UJ, nr 173, Pr. Geogr., z. 17, Pr. Inst. Geogr. UJ, z. 39.

WLODEK M. (1976) Plejstocen doliny Malej Panwi w rejonie Lublinca.Kwart. Geol., 20, p. 839- 849, nr 4.

ZIELINSKI A. (1960) - Profil osadow dyluwialnych w Siemonii. Mat. i Pr. Antrop., 48, p. 47 -56.

103eq, nEBAH,D,OBCKII1, ramlHa KA310K

3BontOLU .... .R DACKOnAEMOIId PE4HOIId CETDA CDAnE3CKO-KPAKOBCKOrO PErDAOHA

C!IIne3CKO-KpOKOBCKI1H pel"110H pocnOnO>KeH B npeAenox Cl1ne3CKO-KpOKOBCKOW MOHOKnHHonH H npeAKopnoTcKol"O npol"H60 (IOr nOnbWI1). Mopq,onOrl1R nOH nnO~OAIII 06ycnoBneHo nopoMMw- CKMMI1 TeKTOHHl.feCKI1MH ABIiI>KeHHRMH H MHOL4eHCKOH C6POcoBo-6noKoBoH TeKToHHKOili (q,Hr. 1). B TO BpeMR HOI.fOnCR npoL4ecc 3P031H1, B pe3ynbToTe I.fero HO VlcxOAe TpeTl11.fHOl"0 nepHOAO VI S nneHCTOL4eHe 06p030S0nlo1Cb rny60Ko Bpe30HHble pel.fHble AonVlHbl (q,Hr. 4). DonbwHHcTBO 3THX AonHH He OT06po-

>KeHO s cospeMeHHOH rlllAPorpoq,l1l.feCKOH cenl 101 ftB1'llllOTCft IIICKonoeMblMIII q,0PMOMI1. B IIIX reonorllll.fec- KOM CTpOeHl111 OTMel.fOeTCft HeCKonbKO 3P031110HHO-OKKYMynllL4l11oHHbIX L4I11KnOs III AOBonbHo 3HOI.fI1Te1'll.- Hble CMe~eHl1l1 HX oceH (q,Hr. 2). B sepxHeTpeTl1l.fHOe SpeMft (nmIOL4eH) 11 B HI1>KHeM nneHCTOL4eHe BcneAcTSMIII 3neHpOreHI11.feCKI1X ASI1>KeHI1H q,opnoHAo KopnoT npolllcxoAlllno IIIHTeHCIIIBHOfl I"ny6111H- HOR 3p03111R. B cpeAHeM III sepXHeM nneHCTOL4eHe B pe3ynbToTe neAHIIIKoBOW oKKYMynllL4vu1 III onpeAeneH- HblX HonpoBneHIIIH q,fIIoOBl1l"n1lL41110nbHOro nOTOKO I"MAPorpoq,lIIl.feCK01l cen. 3Toro POHOHO npeTepne- 'soeT 60nbwI1e 1t13MeHe ... 1fl. BOAopo3Aen OAPo-Bl1cno nepeMeLl..\OeTCR AoneKO Ha 30noA (q,l1r. 3), a s 30He B03BblweHHocTeH 06po3yeTcR L4enblH pRA 3mlreHeTIII4eCKlllX npopblBOB (q,l1r. 4).

(14)

Halina Kaziuk J6zef LEW ANDOWSKI, Halina KAZIUK

EARLY PLEISTOCENE VALLEYS IN THE SILESIAN-CRACOW REGION Summary

The Silesian-Cracow region is situated in the Silesian-Cracow Monocline and Carpathian Foredeep (southern Poland). Its morphology has been shaped by Laramie tectonic movetJ:?-ents and Miocene fault-block tectonics (Fig. 1). These processes have initiated erosion, resulting in origin of deeply incised river valleys in the latest Tertiary and Pleistocene (Fig. 4). The majority of valleys represent fossil forms as they did not became inherited by the modern hydrographic network: Geological structure of the valleys displays several cycles of erosion and accumulation and marked changes in the course of axes (Fig. 2). In the Late Tertiary (Pliocene) and Early Pleistocene, epeirogenic movements in the Carpathian foreland resulted in intense erosion. In the Middle and Late Pleistocene, marked changes in hydro graphic network took place in this area due to glacial accumulation and enforced directions of fluvioglacial flow. The Odra-Vistula watershed became markedly shifted west- wards (Fig. 3) and several epigenetic gorges originated in the zone of elevations (Fig. 4).