Samoakceptacja u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym

Maria Monika Chuchra, Beata

Pawłowska

Samoakceptacja u dziewcząt z

jadłowstrętem psychicznym

Studia nad Rodziną 8/1 (14), 185-201

Studia nad Rodziną UKSW 2004 R. 8 nr 1(14) M aria M onika C H U C H R A , B eata PAW ŁOW SKA

SAMOAKCEPTACJA U DZIEWCZĄT Z JADŁOWSTRĘTEM PSYCHICZNYM

Wstęp

N asilający się w zrost z a b u rze ń odżyw iania, stanow iący pow ażny p r o ­ b le m m edyczny i społeczny w A m eryce Północnej czy E u ro p ie Z a c h o d ­ niej, nie o m inął tak że naszego kraju. S poradyczna niegdyś obecność dziew cząt z ja d ło w strę te m psychicznym (anorexia nervosa) w oddziałach szpitalnych, b u d ząca zdziw ienie czy za in tereso w an ie osób spoza p e rs o ­ n elu m edycznego tą dziw ną i n iezro z u m iałą ch o ro b ą, stała się dzisiaj n ie ­ m al pow szechna. D ziew częta z zab u rze n iam i odżyw iania, zwłaszcza w o kresie adolescencji, są częstym i p acjen tk a m i oddziałów p ed iatry cz­ nych, ginekologicznych, endokrynologicznych, internistycznych i psy­ chiatrycznych. Zjaw isko to, a zw łaszcza fakt, że część z nich u m iera, sp o ­ w odow ało zintensyfikow anie b a d a ń n a d różnym i asp ek tam i tych z a b u ­ rzeń. W idocznym tego efe k tem są liczne p ublikacje zarów no w czaso p i­ sm ach naukow ych, ja k i p opularnych. J e d n a k po m im o istn ie n ia w ielu koncepcji, etio p a to g e n e z a z a b u rzeń odżyw iania n a d a l p o zo staje niew y­ jaśn io n a. W spółcześnie przyjm uje się wieloczynnikow y m o d el rozw oju tego zab u rzen ia. O bejm uje o n aspekty biologiczne, społeczne, k u ltu ro ­ we i psychologiczne. Takie ujęcie w aru n k u je tak że w ielokierunkow e p o ­ dejście te ra p eu ty czn e1.

A kcentując w o statn ich latach znaczenie uw arunkow ań kulturow ych i społecznych, szczególną rolę przypisuje się rodzinie2. Wpływy ro dzinne m ogą m ieć isto tn e znaczenie zarów no w śród czynników p red y sp o n u ją­ cych, spustowych, ja k i podtrzym ujących p ro ces chorow ania3. System ow e 1 A. Banaś, A. Januszkiewicz-Grabias, P. RadziwiHowicz, Wieloczynnikowe uwarunko­ wania zaburzeń odżywiania się, „Psychiatria Polska” 1998, nr 2, s. 165-176.

2 E. J. Borgart, R. Meermann, Stationäre verhaltenstherapeutische Behandlung von Anorexie und Bulimie. In: Angewandte Verhaltensmedizin in der Rehabilitation, Berlin 2001, s. 275-307.

3 B. Józefik, G. Iniewicz, I. Namysłowska, R. Ulasińska, Obraz relacji rodzinnych w oczach rodziców pacjentek chorujących na anoreksję psychiczną - cz. I, „Psychiatria Pol- ska”2002, nr 1, s. 51.

ujęcie wg M inuchina ujm uje anoreksję jak o sym ptom dysfunkcjonalnego system u rodzinnego. W życiu w ew nętrznym takich rodzin wszystkie drzwi w d o m u są szeroko otw arte, ale szczelnie zam k n ięte p rzed św iatem z e ­ w nętrznym . W takiej sytuacji dziecko kształtuje obraz siebie wyłącznie w o p arciu o inform acje p o chodzące od rodziców 4. U niem ożliw ia to m u obiektyw izację ob razu siebie, który je st jed n y m z centralnych elem entów w stru k tu rze osobowości.

Z o b raz em tym ściśle zw iązana je st akceptacja siebie, k tó ra wpływa na pozio m przystosow ania, n a form ow anie tożsam ości i dojrzałej osobow o­ ści, a p rz e d e wszystkim je st jednym z czynników determ inujących społecz­ n e funkcjonow anie człowieka. C. R. R ogers tw ierdzi, że człowiek, który rozum ie i akceptuje siebie, będzie rozum iał i akceptow ał innych ludzi. B ęd ą o n i dla niego ź ró d łem pozytywnych em ocji i w artości5.

A k cep tacja siebie w niniejszym artykule ro zu m ian a je st jak o pozytyw ­ n e ustosunkow anie się do siebie, polegające n a pozytywnym w artościow a­ niu swojej osoby i zw iązany z tym pozytywny sto su n ek em ocjonalny w obec siebie6. A k ceptacja siebie nie oznacza aprobow ania siebie takim , jak im się je st bez chęci zm iany na lepsze7.

M ów iąc o u stosunkow aniu się w obec siebie, na ogół w yróżnia się dwie skrajne możliwości, a m ianow icie: w ysoką i niską sam oakceptację. S kraj­ n e postaw y rzad k o je d n a k w ystępują w czystej postaci, a p e łn a sam o a k ­ ceptacja także nie je st stan em optym alnym . C ałkow ita akceptacja w ystę­ p uje jak o wyraz albo obniżonego w glądu, albo pow ażnych zab u rzeń psy- chicznych8.

A nalizując lite ra tu rę rodzim ą, dotyczącą dziew cząt chorych na a n o ­ reksje, zauważyć m ożna b ra k b a d a ń dotyczących p ro b lem u sa m o ak cep ta­ cji. B ad an ia k o n c en tru ją się głów nie n a percep cji ciała i w tym kontekście n a ogół w spom ina się także o obrazie siebie czy akceptacji siebie u ano- rektyczek9.

4 G. Weber, H. Stierlin, Familiendynamik und Familientherapie der Anorexia nervosa- -Familie, Hrsg. R. Meermann, Anorexia Nervosa, Stuttgart 1981, s. 108.

5 Cyt za: A. Tomkiewicz, Samoakceptacja w kontekście uwarunkowań wewnętrznych i ze­ wnętrznych, RT 1996, z. 6, s. 164.

6 A. Tomkiewicz, Samoakceptacja a relacje interpersonalne, RTK 1981, z. 6, s. 190.

7 A. Januszewski, Niektóre zdolności poznawania siebie i drugiej osoby, Lublin 1988, s. 55. 8 Z. Plużek, J. Łazowski, M. Kozioł, A. Kozłowska, Porównanie pacjentów z chorobą wrzodową z grupami kontrolnymi w badaniach poszczególnymi testami, w: Problemy psy­ chosomatyczne w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, red. J. Łazowski, Warszawa 1985, s. 104; A. Tomkiewicz, Samoakceptacja w kontekście uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, dz. cyt., s. 164.

9 A. Rajewski, M. Talarczyk-Więckowska, Poziom intelektu, aspiracji i samoakceptacji u chorych z restrykcyjną i bulimiczną postacią jadlowstrętu psychicznego, „Psychiatria

Pol-Niniejszy artykuł jest pró b ą dokładniejszego przyjrzenia się problem ow i akceptacji siebie u dziewcząt z anoreksją. Powszechnie bow iem uw aża się, że dziewczęta te m ają negatywny obraz siebie oraz niską akceptację siebie. O niskiej akceptacji siebie mówi się także u alkoholików, chorych n a nerw i­ cę czy schizofrenię. Niską akceptację siebie posiadają także niektórzy ludzie, którzy powszechnie są uw ażani za zdrowych. Rodzi się więc szereg pytań:

1) W zakresie jak ich cech kobiety z anoreksją akceptują siebie, a w o b ­ szarze jakich wykazują b ra k akceptacji siebie?

2) P osiadanie jakich cech osobow ości w arunkuje akceptację siebie? 3) Ja k i je st po zio m akceptacji siebie u k o b iet z an o rek sją w kontekście innych grup klinicznych?

C elem niniejszego artykułu je st p ró b a odpow iedzi n a powyższe pytania.

Grupa badana i metoda

G ru p ę b a d a n ą stanow iło 31 k o b iet hospitalizow anych p o raz pierwszy w Klinice Psychiatrii A M w L ublinie, w w ieku od 15-29 lat (średnia w ieku - 20,5), z ro zp o zn an iem klinicznym ja d ło w strętu psychicznego. K obiety b ad a n o w początkow ym okresie leczenia, kilka dni po przybyciu do klini­ ki, po naw iązaniu zadaw alającego k o ntaktu.

B ad an ia przep ro w ad zo n o Testem Przym iotnikow ym A C L (The A d je c ­

tive C heck L ist) H . G. G o u g h a i A. B. H eilb ru n a, w ersją 37 skal. S kłada się

on z 300 przym iotników , k tó re służą do opisu osobow ości i o dnoszą się do szerokiego zak resu ludzkich cech i zachow ań10. P acjentki w ypełniały test dw ukrotnie. N ajpierw w w ersji „ja je ste m ”, a n astę p n ie „ja chciałabym być” . Pozw oliło to n a otrzym anie realn eg o i idealnego o b razu siebie. S to ­ p ień rozbieżności pom iędzy tym i profilam i m a isto tn e znaczenie dla o c e ­ ny sto p n ia sam oakceptacji. W skaźnik sam oakceptacji obliczono dw om a sposobam i: określając różnicę m iędzy skalam i w obrazie realnym i id e a l­ nym badanych k obiet (w skaźnik p o dobieństw a profili - D ) oraz p o ró w n u ­ jąc liczbę pozytywnych i negatyw nych przym iotników zaznaczonych przez b a d a n e w obrazie realnym (w skaźnik S = Fav/U nfav)11.

ska” 1996, nr 5, s. 811-820; J. Rabe-Jabłońska, Zaburzenia obrazu własnego ciała w jadło- wstręcie psychicznym, „Psychiatria Polska” 1997, nr 4, s. 397-408; M. Śmiarowska, B. Krzyża- nowska-Świniarska, R. Kamiński, E. Szakowska, J. Horodnicki, Wydzielanie niektórych hor­ monów a osobowość w jadlowstręcie psychicznym, „Psychiatria Polska” 2002, nr 1, s. 83-93.

10 H. G. Gough, A. B. Heilbrun, The Adjective Cgeck List, Palo Alto 1980; A. Juros, P. Oleś, Struktura czynnikowa i skupieniowa Testu Przymiotnikowego ACL H. G. Gougha i A. B. Heilbruna, w: Z psychometrycznych problemów diagnostyki psychologicznej, red. J. Brzeziński, E. Hornowska, Poznań 1993, s. 171-201.

Wyniki badań

W pierw szej kolejności poró w n an o i opisano realn e i idealne obrazy siebie. D la przejrzystości opisu skale p o łączono w n astęp u jące grupy in ­ te rp retacy jn e:

1) O kreślenie siebie i sposobu funkcjonow ania (N oC kd, Fav, Un-Fav, Com );

2) P otrzeby zw iązane z osiąganiem celów i realizow aniem d ążeń (Ach, D om , E n d , O rd);

3) P otrzeby zw iązane z k o n ta k te m in terp erso n aln y m (Int, N ur, Aff, H et, Exh, Suc);

4) Potrzeby zw iązane z usto su n k o w an iem się do życia (A ut, Agg, Cha, A ba, D ef, Crs);

Sposoby odnoszenia się do siebie i realizow ania siebie (S-Cn, Cfd, P-Adj); 5) Skale osobow ości kreatyw nej (iss, Cps, M ls, M as, Fem );

6) Skale zachow ań i relacji in terp erso n aln y ch (Cp, N p, A, Fc, A c). W in te rp retacji p o m in ięto skale oryginalności - inteligencji, gdyż są o ne najsłabiej opracow ane i tru d n e do in terp retacji.

Tab. 1. R óżnice m iędzy realnym i idealnym ob razem siebie Skale Testu ACL obraz

realny

obraz idealny

t _p< Nck - ogólna liczba przym. 39,81 41,13 -1,03

Fav - liczba przym. pozytywnych 37,74 51,87 -5,48 0,001 Ufv - liczba przym. negatywnych 59,35 40,71 6,40 0,001 Com - typowość 33,74 33,45 0,11

Ach - osiągnięć 42,90 54,94 -5,36 0,001 Dom - dominacji 40,16 57,19 -8,38 0,001 End - wytrwałości 47,42 58,19 -3,48 0,01 Ord - porządku 50,61 58,35 -2,70 0,01 Int - rozum. siebie i innych 41,03 47,68 -2,74 0,01 Nur - opiekowania się 41,77 48,10 -3,30 0,01 Aff - afiliacji 37,74 53,42 -6,09 0,001 H et - kont. heteroseksualnych 36,90 52,42 -7,75 0,001 Exh - ujawniania się 43,65 57,32 -5,89 0,001 Aut - autonomii 48,52 51,94 -1,76 Agg - agresji 47,90 48,81 -0,45 Cha - zmiany 40,39 42,52 -1,05 Suc - wsparcia 60,13 41,94 7,68 0,001 Aba - upokorzenia 60,71 42,87 8,52 0,001 Def - podporządkowania 53,45 48,00 3,30 0,01

Skale Testu ACL obraz realny obraz idealny t _p< Crs - gotowość na pomoc 50,65 42,32 3,97 0,001 S- Cn - samokontrola 53,16 49,16 1,94 S- Cfd - zaufanie do siebie 38,39 63,13 -8,47 0,001 P

-- Adj -- przystosowanie osobiste 37,77 51,03 -6,07 0,001 Iss - idealny obraz siebie 43,74 69,35 -8,84 0,001 Cps - osobowość twórcza 44,06 58,74 -5,94 0,001 Mls - uzdolnienia przywódcze 40,65 46,77 -2,49 0,02 Mas - męskość 43,55 59,00 -6,50 0,001 Fem - kobiecość 42,77 39,65 1,84 CP - Rodzic krytyczny 53,90 48,39 3,44 0,01 NP - Rodzic wychowawczy 40,39 56,87 -6,55 0,001 A - Dorosły 42,58 55,13 -5,44 0,001 FC - Dziecko wolne 37,45 55,52 -8,40 0,001 AC - Dziecko adaptowane 59,16 42,48 7,78 0,001

A d. 1. O kreślenie siebie i sposobu funkcjonow ania (N oC kd, Fav, U nfav, C om ).

Ta g ru p a skal pozw ala na scharakteryzow anie badanych p o d w zględem ich opisu siebie przym iotnikam i pozytywnymi i negatyw nym i oraz p o s ta ­ wy w obec siebie i innych. W obrazie realnym trzy wyniki m ieszczą się znacznie poniżej średniej, na poziom ie wyników niskich, zaś je d e n - licz­ b a przym iotników negatywnych, znacznie powyżej średniej, osiągając p u ­ łap wyników wysokich. Tak w ięc p acjen tk i do opisu siebie wybrały zdecy­ dow anie więcej przym iotników negatyw nych niż pozytywnych. S p o strze­ gają siebie ja k o osoby zniechęcone, zm ienne, zaw zięte, pesym istyczne w w idzeniu przyszłości, p e łn e lęku i obaw. W obrazie idealnym w zakresie tych cech chciałyby się zm ienić. Z aró w n o w skali: liczba przym iotników pozytywnych, ja k i: liczba przym iotników negatywnych, wyniki pom iędzy obrazam i realnym i i idealnym i ró żn ią się w yraźnie ( p < 0,001). W wybo­ rach zm ieniają się istotnie p ro p o rcje, przy nie zm ienionej ogólnej liczbie w ybranych przym iotników .

A d. 2. P otrzeby zw iązane z osiąganiem celów i realizow aniem d ążeń (Ach, D om , E n d , O rd).

W obrazie realnym wyniki w trzech skalach (Ach, D om , E n d ) są p o n i­ żej średniej, zaś jed n ej n a poziom ie średnim . W obrazie idealnym wszyst­ kie są znacznie powyżej średniej. We wszystkich skalach zw iązanych

z osiąganiem celów i realizow aniem d ążeń w ystąpiły bard zo isto tn e staty ­ stycznie różnice pom iędzy realnym i idealnym o b razem siebie.

O znacza to, że w zakresie realizow ania tych p o trzeb , p acjen tk i nie są zadow olone z siebie, czyli w ykazują b ra k akceptacji siebie w zakresie ta ­ kich cech, jak: nieśm iałość, b ra k wytrwałości, przedsiębiorczości, p ew n o ­ ści siebie. Chciałyby stać się osobam i w ytrwale dążącym i do celu, zdecy­ dowanym i, am bitnym i. P rag n ą to osiągnąć przez sum ienną p ra c ę i p o czu ­ cie obow iązku.

Z w raca uw agę nieco wyższy wynik w skali p orządku, w porów naniu z pozostałym i trze m a skalam i, choć i w tym zakresie pacjen tk i chciałyby się zm ienić, choć w nieco m niejszym sto p n iu (O rd , p < 0 ,0 1 ). Chciałyby się stać jeszcze bardziej u p orządkow ane, kon tro lu jące i zorganizow ane.

A d. 3. P otrzeby zw iązane z k o n ta k te m in terp erso n aln y m (Int, N ur, Aff, H et, Exh, Suc).

W realnym obrazie p o trz e b zw iązanych z k o n ta k te m in terp erso n aln y m wyniki p ac je n te k m ieszczą się poniżej średniej i zbliżają się do obszaru wyników niskich. Jedyny w yjątek stanow i wynik w skali w sparcia, który je st n a poziom ie wysokim.

N a szczególną uwagę zasługuje wynik w skali potrzeby kontaktów h e te ­ roseksualnych, który je st najniższym w ynikiem nie tylko w śród skal potrzeb, ale i w całym profilu12. Taki poziom wyników inform uje, że b ad an e dziew­ częta m ają trudności w kontaktach z innymi ludźmi, unikają bliskich więzi i zaangażow ania. Są ostrożne, nieufne i nastaw ione obronnie, gdyż są n ie ­ pew ne co do intencji innych ludzi. Jednocześnie będąc m ało od p o rn e n a sy­ tuacje stresow e i kryzysowe, oczekują w sparcia ze strony innych osób, uw a­ żając je za silniejsze i skuteczniejsze w działaniu. Porów nując wyniki w re a l­ nych i idealnych obrazach pacjentek, we wszystkich skalach otrzym ano ró ż­ nice istotne. Wyniki w większości skal obrazu idealnego są je d n a k na pozio­ m ie przeciętnym , jedynie w skali ujaw niania się wynik jest zbliżony do wy­ sokiego, zaś w skali w sparcia uległ znacznem u obniżeniu. O znacza to, że b ad an e nie są zadow olone ze swoich kontaktów z innym i ludźm i i prag n ą je zmienić. Największe pragnienie zm ian dotyczy kolejno cech m ierzonych przez skale wsparcia, kontaktów heteroseksualnych i ujaw niania się. Dziew częta chcą być niezależne, pew ne siebie, skuteczne w wyznaczaniu i osiąganiu celów. P ragną m ieć ciepłe i serdeczne relacje z innym i ludźmi, zwłaszcza z płcią przeciwną, je d n a k bez głębszego zaangażow ania. C hcą przyciągać uw agę innych i czerpać radość z kontaktów z ludźmi.

12 Najniższy jest wynik w skali Com. Nie jest to jednak cecha charakterystyczna dla ano- rektyczek, gdyż zazwyczaj w polskich profilach jest on najniższy i ostrożnie interpretowany.

A d. 4. P otrzeby zw iązane z usto su n k o w an iem się do życia (A ut, Agg, C ha, A ba, D ef).

W yniki trzech skal p o trz e b (A ut, Agg, C ha) zw iązanych z u sto su n k o ­ w aniem się do życia w obrazie realnym są poniżej średniej, zaś dwóch (A ba, D ef) powyżej. A naliza wyników realn eg o ob razu siebie u dziew cząt z anoreksją ujaw nia, że są o ne konw encjonalne, p o d p o rząd k o w an e in ­ nym, un ik ają konfliktów , rezygnują z w łasnych p rag n ień i szukają bez p ie ­ czeństw a w tym co w ypróbow ane i pew ne. W olą raczej anonim ow ość i spokój niż o dnoszenie zwycięstw w k o n tak ta ch z ludźm i. P orów nując wy­ niki realnych i idealnych obrazów , otrzym ano różnice w dw óch (A ba, p < 0 ,0 0 1 , D ef, p < 0 ,0 1 ) spośród pięciu opisywanych skal. D ziew częta chciałyby jedynie zm ienić cechy m ierzone przez skale u p o k o rze n ia (A ba) i p o d p o rząd k o w an ia (D ef), czyli stać się bardziej pew ne siebie, um ieć „dopom inać się o sw oje”, u m ieć współzaw odniczyć i p o trafić czasam i z a ­ ryzykować.

A d. 5. Sposoby odn o szen ia się do siebie i realizow ania siebie (S-Cn, Cfd, P-Adj).

S p o śró d trzech skal b ad ających u sto su n k o w an ie się d o siebie i au to - realizację, w yniki dw óch skal w o b raz ie re aln y m (Scf, P-Adj) z n a jd u ją się poniżej śred n iej, w o b szarze wyników niskich, zaś je d n e j (Scn) nieco powyżej śred n iej. W skazują o n e, że b a d a n e m ają m ałe z a u fan ie do sie ­ bie, są zah am o w an e i skryte. W ykazują tru d n o śc i ad ap tacy jn e, są n ie ­ spokojne, nastro jo w e, w ykazują m a łą o d p o rn o ść psychiczną i n a d m ie r­ n ą sam o k o n tro lę.

P orów nując obrazy re aln e i idealne w zakresie om aw ianych skal, w dw óch z nich w ystąpiły różnice isto tn e statystycznie n a bard zo wysokim poziom ie. D ziew częta chciałyby m ieć znacznie w iększe zaufanie do siebie (Scf, p < 0,001) i być lepiej przystosow ane (P-Adj, p < 0 ,0 0 1 ). P rag n ą ta k ­ że nieco zm niejszyć p o zio m sam o k o n tro li (Scn), choć różnica w tej skali nie osiąga jeszcze p o ziom u istotnego statystycznie.

A d. 6. Skale osobow ości kreatyw nej (Iss, Cps, M ls, M as).

W realnym obrazie siebie wyniki we wszystkich skalach osobow ości kreatyw nej m ieszczą się poniżej średniej, w granicach wyników p rz e c ię t­ nych. Pozw alają o ne scharakteryzow ać pacjen tk i jak o osoby m ające tr u d ­ ności w u stala n iu i osiąganiu celów, uprzejm e, m ające w zgląd n a p raw a i p rag n ien ia innych, przytłum ione, uciekające w m arzen ia i fantazje, wy­ cofujące się z kontaktów , nastaw ione obronnie.

W obrazie idealnym trzech (Iss, Cps, M as) spośród p ięciu skal wyniki są powyżej p rzeciętnej, zbliżając się do wyników wysokich, z w yjątkiem

skali Iss, k tó ra tę granicę p rzek racza i je st najwyższym w ynikiem w p ro fi­ lu idealnym . P orów nując rea ln e i id ealne obrazy w zakresie tych skal, p o ­ m iędzy c zterem a (Iss, p < 0,001, Cps, p < 0,001, M as, p < 0,001, Mls, p < 0 ,0 5 ) w ystąpiły różnice isto tn e n a poziom ie statystycznym . D ziew czę­ ta chciałyby być bardziej p rz e k o n an e o w artości n ieu stan n eg o wysiłku i sam ozdyscyplinow ania, am bitniejsze i efektyw niejsze w osiąganiu celów.

N a szczególną uw agę zasługuje w tej g rupie skal osobow ości kreatyw ­ nej skala kobiecości (Fam ), in te rp reto w an a w kontekście skali m ęskości (M as). W obrazie realnym wyniki w o b u tych skalach m ieszczą się n a p o ­ ziom ie przeciętnym , poniżej średniej i różnica pom iędzy średnim i je st m i­ nim alna (rów na 0,78), zaś w obrazie idealnym je st b ard zo du ża (rów na 20). P orów nując n ato m ia st wyniki pom iędzy realnym i i idealnym i o b ra z a ­ m i w ob u tych skalach, w skali m ęskości (M as, p < 0 ,0 0 1 ) w ystępuje ró żn i­ ca istotna, w skazująca n a chęć nasilenia cech m ierzonych tą skalą, zaś w skali kobiecości (Fem ) różnica nie je st jeszcze isto tn a (choć się zbliża), w skazując n a chęć ob niżenia cech m ierzonych przez tę skalę.

A d. 7. Skale zachow ań i relacji in terp erso n aln y ch (analizy transakcyj­ nej) (CP, NP, A, FC , A C).

A nalizując skale zachow ań i relacji interpersonalnych, w obrazie re a l­ nym najniższe wyniki (obszar wyników niskich) je st w skali w olnego dziec­ ka (FC ). P ozostałe wyniki są n a poziom ie przeciętnym , z tym że w skali dorosłego (A ) i rodzica opiekuńczego (N P) m ieszczą się poniżej średniej, a rodzica krytycznego (C P) i dziecka adaptow anego (A C ) powyżej. Ten o statn i zbliżony je st do wyników wysokich. Taki u k ład skal w skazuje n a to, że pacjen tk i są niepew ne, niezadow olone, zależne, łatw o ulegające d e z o r­ ganizacji p o d w pływ em stresu, pozbaw ione zapału.

P orów nując wyniki realn eg o o b razu z idealnym , we wszystkich skalach w ystąpiły różnice isto tn e statystycznie. W obrazie idealnym skal analizy transakcyjnej isto tn e m u obniżeniu uległy wyniki w skalach rodzica kry­ tycznego (CP, p < 0 ,0 1 ) oraz dziecka ad aptow anego (AC, p < 0 ,0 0 1 ), zaś podw yższeniu w skalach dziecka w olnego (AC, p < 0 ,0 0 1 ), dorosłego (A, p < 0 ,0 0 1 ) oraz rodzica opiekuńczego (CP, p < 0 ,0 0 1 ). Największych zm ian p rag n ą w zakresie cech m ierzonych p rzez skale dziecka w olnego (FC ) i rodzica opiekuńczego (N P ). O znacza to, że chciałyby być uczynne, lojal­ ne, opiekuńcze i tolerancyjne w obec siebie i innych. Chciałyby bardziej obiektyw nie o ceniać rzeczywistość, lepiej radzić sobie z sytuacjam i tru d ­ nymi, być osobam i odpow iedzialnym i, autonom icznym i, spontanicznym i, um iejącym i cieszyć się życiem.

W następnym etapie w skaźnik sam oakceptacji obliczono porów nując liczbę pozytywnych z liczbą negatywnych przym iotników zaznaczanych

w obrazie realnym przez b ad an e p acjentki (S = F av/U nfav). O kreślono także w spółzależności m iędzy w skaźnikiem sam oakceptacji (S= Fav/U fav) a skalam i potrzeb, skalam i tem atycznym i i skalam i analizy transakcyjnej te stu A C L (Tab. 2). A naliza powyższych zależności pozw ala odpow iedzieć n a n astępujące pytanie: p osiadanie jakich cech osobow ości w arunkuje ak ­ ceptację siebie u kobiet z anoreksją.

Tab. 2. W spółczynniki korelacji m iędzy w skaźnikiem sam oakceptacji a skalam i testu A C L

Skale Testu ACL Współczynniki korelacji r - Pearsona p < Ach - osiągnięć 0,82 0,001 Dom - dominacji 0,74 0,001 End - wytrwałości 0,85 0,001 Ord - porządku 0,73 0,001 Int - rozumienia siebie i innych 0,74 0,001 Nur - opiekowania się 0,74 0,001 Aff - afiliacji 0,85 0,001 H et - kontaktów heteroseksualnych 0,74 0,001 Exh - ujawnianiasię 0,21 Aut - autonomii -0,34 Agg - agresji -0,57 0,001 Cha - zmiany 0,13 Suc - wsparcia -0,47 0,01 Aba - upokorzenia -0,33 Def - podporządkowania 0,47 0,01 Crs - gotowość na pomoc -0,46 0,01 S- Cn - samokontrola 0,37 0,05 S-Cfd - zaufanie do siebie 0,76 0,001 P-Adj - przystosowanie osobiste 0,76 0,001 Iss - idealny obraz siebie 0,88 0,001 Cps - osobowość twórcza 0,52 0,01 Mls - uzdolnienia przywódcze 0,67 0,001 Mas - męskość 0,50 0,01 Fem - kobiecość 0,22 CP - Rodzic krytyczny -0,45 0,01 NP - Rodzic opiekuńczy 0,87 0,001 A - Dorosły 0,84 0,001 FC - Dziecko wolne 0,60 0,001 AC - Dziecko adaptowane -0,82 0,001

A nalizując w spółzależności pom iędzy w skaźnikiem sam oakceptacji, a 29 skalam i realn eg o ob razu anorektyczek, bard zo isto tn e (p < 0 ,0 0 1 ) k o ­ relacje stw ierdzono w 17 skalach, zaś isto tn e w 7 (p < 0 ,0 0 1 , p < 0 ,0 5 ). W 19 skalach są to korelacje pozytywne, a w 5 negatyw ne. B rak istotnych k o re ­ lacji stw ierdzono jedynie w 5 skalach.

B ardzo istotny statystycznie (p < 0 ,0 0 1 ) zw iązek w ystępuje pom iędzy p o z io m e m sam o ak cep tacji u k o b ie t z anoreksją, a zesp o łe m p o trz e b zw iązanych z o siąg an iem celów i realizo w an iem d ą żeń (Ach, D o m , E n d , O rd ). O znacza to, że ak cep ta cja siebie u dziew cząt je st zw iązana z p o sia ­ d a n ie m p rzez nie tak ich cech, ja k pracow itość i w ytrw ałość w dążeniu i osiąganiu am bitnych celów o raz u m iejętn o ść organizacji i plan o w an ia swoich działań.

A nalizując zw iązek sam oakceptacji dziew cząt z p o trzeb am i zw iązany­ m i z k o n ta k te m interpersonalnym , pozytyw ne korelacje otrzym ano z czterem a spośród sześciu skal. Są to: p o trz e b a ro zu m ien ia siebie i in ­ nych (Int, p < 0 ,0 0 1 ), opiekow ania się (N ur, p < 0 ,0 0 1 ), afiliacji (Aff, p < 0 ,0 0 1 ) oraz k ontaktów h eteroseksualnych (H et, p < 0 ,0 0 1 ). N egatyw ną korelację otrzym ano ze skalą w sparcia (Suc, p < 0 ,0 1 ). Pozw ala to sądzić, że dziew częta akceptację siebie w iążą z p o siad an iem takich cech, jak: n i­ ska p o trz e b a w sparcia ze strony innych, niezależność, u m iejętność naw ią­ zywania k o ntaktów tow arzyskich zwłaszcza z płcią przeciw ną, u m ie ję t­ ność w spółpracy z innymi, u m iejętność ro zu m ien ia innych i w spółczucia.

S p o śró d p ięciu skal p o trz e b zw iązanych z u sto su n k o w an iem się do życia, jed y n ie dw ie w ykazują zw iązek z sam o ak c ep tacją. Pozytyw na k o ­ relacja w ystępuje ze skalą p o d p o rz ą d k o w a n ia (D ef, p < 0 ,0 1 ), zaś n e g a ­ tyw na ze skalą agresji (Agg, p < 0 ,0 0 1 ). D ziew częta w ięc ak cep tację sie ­ b ie w iążą z uległością, sk rom nością, cierpliw ością i u m ie jętn o ścią u n i­ k a n ia konfliktów .

W skaźnik sam oakceptacji isto tn ie k o relu je ze wszystkim i skalam i b a ­ dającym i ustosunkow anie się do siebie i realizow anie siebie. B ardzo wy­ sokie pozytywne korelacje zachodzą ze skalam i: zaufanie do siebie (S-Cn, p < 0 ,0 0 1 ) i przystosow anie (P-Adj, p < 0 ,0 0 1 ). N ieco słabsza, lecz także isto tn a korelacja zachodzi ze skalą sam o k o n tro li (S-Cn, p < 0 ,0 5 ). O z n a ­ cza to, że b a d a n e dziew częta akceptację siebie w iążą z p o sia d an iem ta ­ kich cech, jak: stanow czość, przedsiębiorczość, zaufanie do siebie, pozy­ tywne ustosunkow anie w obec życia i ludzi oraz um iejętn o ść spraw ow ania k o n tro li n ad swoimi działaniam i.

Pozytywne korelacje zachodzą pom iędzy w skaźnikiem sam oakceptacji a skalam i osobow ości kreatyw nej. N ajsilniejsze korelacje w ystępują ze skalą idealnego ob razu siebie (Iss, p < 0 ,0 0 1 ) oraz u zdolnień przyw ód­ czych (M ls, p < 0 ,0 0 1 ). N ieco słabszy je st zw iązek ze skalą osobow ości

twórczej (Cps, p < 0 ,0 1 ) o raz m ęskości (M as, p < 0 ,0 1 ). Z w iązki te w skazu­ ją, że cecham i w arunkującym i akceptację siebie u dziew cząt z anoreksją są: stanow czość, przedsiębiorczość, u m iejętność p odejm ow ania decyzji oraz zdolność osiągania celów.

S pośród pięciu skal analizy transakcyjnej, pom iędzy trzem a a w skaźni­ kiem sam oakceptacji w ystępują korelacje pozytywne, a pom iędzy dw om a negatyw ne. K orelacje pozytyw ne dotyczą rodzica opiekuńczego (NP, p < 0 ,0 0 1 ), dorosłego (A, p < 0 ,0 0 1 ) oraz dziecka w olnego (FC , p < 0 ,0 0 1 ). K orelacje negatyw ne w ystępują w od n iesien iu do rodzica krytycznego (CP, p < 0 ,0 1 ) oraz dziecka ad aptow anego (AC, p < 0 ,0 0 1 ). O znacza to, że akceptacja siebie u badanych dziew cząt zw iązana je st z p o siad an iem t a ­ kich cech, jak: odpow iedzialność, autonom iczność, spontaniczność, r a ­ dość życia oraz u m iejętn o ść dokonyw ania obiektyw nych ocen rzeczywi­ stości i rad zen ie sobie w sytuacjach trudnych.

W kolejnym etap ie pracy zestaw iono d o stęp n e w literatu rze wskaźniki p o dobieństw a profili D (zwanych także w skaźnikiem sam oakceptacji) u osób zdrowych, pacjentów uzależnionych od alkoholu, chorych na n e r ­ wicę, schizofrenię oraz badanych chorych n a anoreksję (Tab. 3).

Tab. 3. P orów nanie w skaźnika sam oakceptacji (D ) Rozpoznanie

Pacjentki chore na anoreksję

Wskaźnik samoakceptacji (D ) 16,63 Uzależnieni od alkoholu 13,28 Chorzy na nerwicę 12,30 Chorzy na schizofrenię 11,48 Zdrowi 10,31

Powyższe zestaw ienie w skazuje, że u badanych ko b iet z an o rek sją wy­ stęp u je najw iększa rozbieżność pom iędzy realnym i idealnym o b razem siebie. O znacza to rów nież, że p acjen tk i z ro zp o zn an iem jad ło w strętu psychicznego charakteryzuje najniższy p o zio m akceptacji siebie, w p o ­ rów naniu z wym ienionym i gru p am i klinicznym i i osobam i zdrowymi.

Wnioski

1. Pacjentki z ja d ło w strętem psychicznym cechuje du ża rozbieżność pom iędzy realnym i idealnym o b raze m siebie o raz niski po zio m a k c ep ta­ cji siebie.

2. N iska sam o ak cep tacja je st zw iązana z w ysokim p o zio m em agresji, zależnością od stresu i m ałą n a niego odpornością.

3. B ra k a k cep tacji siebie je st szczególnie nasilony w o d n ie sie n iu do postaw y w obec siebie i życia, ty p u relacji z innym i o raz realizacji zad a ń i celów.

4. P acjentki z ja d ło w stręte m psychicznym charakteryzuje najniższy p o ­ ziom sam oakceptacji w p o ró w n an iu z osobam i uzależnionym i od a lk o h o ­ lu, chorym i n a nerw icę, schizofrenię oraz osobam i zdrowymi.

Omówienie wyników

P orów nując realn e i id ealn e obrazy siebie p ac je n te k z jad ło w strętem psychicznym, otrzym ano aż 26 różnic istotnych statystycznie n a 33 o m a ­ w iane skale Testu A C L. Jedynie w 7 skalach różnice te nie były isto tn e na poziom ie statystycznym . B rak istotnych różnic dotyczy skali ogólnej licz­ by w ybranych przym iotników (N oC kd), typow ości (C om ), zm iany (C ha), au to n o m ii (A ut), agresji (Agg), sam o k o n tro li (S-Cn) oraz kobiecości (Fem ). Jeśli przyjm iem y, że b ra k różnic pom iędzy realnym i idealnym o b ­ razem siebie oznacza akceptację siebie w zakresie cech m ierzonych tymi skalam i, w ym agają w ięc on e szczególnego p o traktow ania.

N iska p o trz e b a zm iany i b ra k chęci zm iany w iąże się z poszukiw aniem poczucia bezpieczeństw a, stabilizacji. O kres d ojrzew ania je st czasem zm ian zarów no n a płaszczyźnie relacji z rów ieśnikam i, ja k i zm ian w o b ­ razie w łasnego ciała, poszukiw ania w łasnej tożsam ości. W o kresie tym b udzi się lęk p rz e d w łasną seksualnością, intym nością, niezależnością. J e st to rów nież o k res w yrażania b u n tu w obec rodziców , który jeśli je st konstruktyw nie przeżyty, pozw ala n a kształtow anie o b ra zu siebie jak o autonom icznej osoby. D ziew częta z jad ło w strę tem , b ojąc się tych zm ian i niezależności, stosują m ech an izm regresji, k tó reg o sy m ptom em je st choroba. G w aran tu je o n a rodzicielską o ch ro n ę. Z drugiej stro n y ten b ra k d ą żen ia do au to n o m ii łączy się z postaw am i rodziców , którzy każdy jej przejaw tra k tu ją ja k o egoizm , dow ód niew dzięczności za ich m iłość i pośw ięcanie się, co prow adzi do jeszcze w iększego u zależ n ien ia się i b ra k u sam odzielności13.

B rak istotnych różnic w skali agresji, przy jednocześnie najwyższych wynikach w skalach p o d p o rząd k o w an ia się i p o n iżen ia siebie, zd ają się korespondow ać ze zd a n iem tych autorów , którzy uw ażają, że dziew częta z jad ło w strętem m ają tru d n o ści w w yrażaniu w łasnych em ocji, głów nie negatywnych, takich ja k agresja, k tó rą tłum ią. A n o rek sja je st w tedy w yra­ zem pasyw no-agresyw nego zachow ania, sp o so b em w yrażenia emocji, 13 G. Weber, H. Stierlin, Familiendynamik und Familientherapie der Anorexia nervosa- -Familie, dz. cyt., s. 115.

których ujaw nianie w p ro st je st w rodzinie zak azane i nieakceptow ane, m im o że anorektyczki spostrzegane są przez otoczenie jak o osoby ag re ­ sywne. N ie m ają w ięc o ne sam e w glądu w m echanizm tłu m ien ia agresji14. N a szczególną uw agę, ja k już w spom niano przy opisie wyników, zasłu ­ guje skala kobiecości (Fem ). B rak istotnej różnicy pom iędzy realnym i idealnym o b razem p a c je n te k w tej skali, sugerujący akceptację siebie w zakresie cech m ierzonych tą skalą, je st zwodniczy. In te rp re ta c ja wyni­ ków tej skali w kontekście skal m ęskości (M as), k o n tak tó w h e te ro se k su ­ alnych (H et), a także skal p o trz e b osiągnięć (A ch) i dom inacji (D om ) - m ierzących cechy przypisyw ane raczej m ężczyznom - w skazuje, że b a d a ­ n e m ają p roblem y zw iązane z tożsam ością seksualną. S pojrzenie n a wyni­ ki w realnych i idealnych obrazach skal m ęskości i kobiecości ukazuje rz e ­ czywistą ten d en cję badanych. Ś red n ia w skali kobiecości w obrazie id e a l­ nym je st najniższa w całym profilu. P acjentki p rag n ą n asilenia cech m ie ­ rzonych skalą m ęskości oraz znacznego o b niżenia tych, k tó re m ierzy sk a­ la kobiecości, a różnica je st zbliżona do istotnej. R ezultaty niniejszych b a ­ d ań są z a te m p o tw ierd zen iem poglądów tych autorów , którzy tw ierdzą, że pacjen tk i z ja d ło w strętem psychicznym nie ak cep tu ją siebie jak o kobiety. B rak akceptacji swojej kobiecości ujaw nia się w b ra k u akceptacji d o jrz e ­ w ania seksualnego, wyglądu swego ciała, lęku p rzed byciem kobietą, a także chęcią p o zo stan ia dzieckiem 15. B rak akceptacji w wyglądzie cech kobiecych ujaw nia się w sposobie u b ie ra n ia m askującym atrybuty k o b ie­ cości. A noreksja, wg niektórych badaczy, daje poczucie bycia odległym od ob razu kobiety kreow anego p rzez m a tk ę 16. M ożna je d n a k przypuszczać, że w tej dziedzinie cechuje b a d a n e pew na am biw alencja. R ealn ą p o trz e ­ bę k o ntaktów h eteroseksualnych (H e t), ujaw nianą ja k o najniższą w p r o ­ filu, p rag n ą isto tn ie nasilić, o czym św iadczą wyniki w obrazie idealnym . N iektórzy z au to ró w p odkreślają, że rod zące się w okresie adolescencji p rag n ien ia seksualne nie pa su ją do idealnego o b razu siebie, perfekcji d ą ­ żeń, m oralności narzuconej sobie, dlatego też pacjen tk i karzą siebie za nie, doko n u jąc sam ouszkodzeń17. A lb isetti - przedstaw iciel w spółczesnej psychoanalizy - pisze w prost, że wiele jego p a cjen tek przeżyw a w sposób zagm atw any w łasną tożsam ość seksualną i że w iele z nich, przez długi czas um acn iało w sobie poczucie bycia mężczyzną. Sam o bycie

anorek-14 G. Reich, C. Buss. Familienbeziehungen bei Bulimia und Anorexia nervosa, „Fami­ liendynamik” 2002, vol. 3, s. 230-253.

15 H. Mester, Die Anoreksja nervosa, Heidelberg 1981, s. 87-92; J. Vanderlinden. Anore­ xia nervosa overwinnen, Tielt 2002, s. 48-52.

16 Therapie der Magersucht und Bulimie, Herasgeber: M. Gerlinghoff, H. Backmund, Weinheim 1995.

tyczką m oże u niektórych ujaw niać chęć u p o d o b n ien ia się i utożsam ienia z m ęską sylwetką, a także udow odnienia, że staw iają siebie n a rów ni z m ężczyznam i. W śród przyczyn prag n ien ia zniszczenia atrybutów swojej kobiecości a u to r w ym ienia patologiczne relacje z ojcem , tru d n e lub n ie ­ chciane dośw iadczenia seksualne, przem o c seksualną18. W swoich p o g lą ­ dach w tym zakresie je st zgodny z innym i a u to ra m i19.

D o k o n u jąc syntezy otrzym anych wyników m ających d ać odpow iedź na pierw sze pytanie, postaw ione we w stępie niniejszej pracy, m ożna stw ier­ dzić, że pacjen tk i cechuje niska akceptacja siebie. A k cep tu ją u siebie je ­ dynie p o siad an ie takich cech, jak: dążność do stabilizacji, um iarkow anie, cierpliwość, w yrozum iałość, u m iejętn o ść u n ik an ia konfliktów oraz b ra k w ym agań w obec innych. W yniki otrzym ane w 26 skalach potw ierdzają p o ­ glądy licznych autorów , że ch o re n a jad ło w strę t psychiczny m ają negatyw ­ ny o b raz siebie i w ykazują b ra k lub niską akceptację siebie.

A n alizu jąc postaw y p a c je n te k w obec siebie i życia, stw ierdzono, że m ają o n e m ałe zau fa n ie do siebie, niskie po czu cie w artości, są z a h a m o ­ w ane, skryte i m ało o d p o rn e n a sytuacje stresow e. Pesym istycznie p a ­ trz ą n a przyszłość, są p e łn e lęk u i obaw . W zak resie realizacji z a d a ń i c e ­ lów są m ało sk u teczn e, niepew ne, nieśm iałe, b ra k im p rzed sięb io rczo ści i w ytrw ałości. W relacjach z innym i ludźm i u trzy m u ją dystans, u n ik ają bliskich w ięzi i zaang ażo w an ia, są nieu fn e, o stro żn e i nastaw io n e o b ro n ­ nie. R ezygnując z w łasnych p ra g n ień , p o d p o rząd k o w u ją się innym i u n i­ kają konfliktów . W yniki te k o re sp o n d u ją z w ynikam i innych polskich badaczy20, a tak że są zg o d n e z o p in iam i a u to ró w zagranicznych21. W ielu z nich p o d k reśla, że poczucie m ałej w arto ści i negatyw ny o b raz siebie k o m pensow any je s t p rz e z p erfek cjo n isty czn e strateg ie, d ąże n ia, sam o- o p an o w an ia i diety22. K om pensacyjny m ech an iz m sa m o k o n tro li d aje im p oczucie siły, inności, niezw ykłości, dum y i wyższości23. Je d n o cześn ie

18 V. Abisetti, Pułapka anoreksji, Kielce 2001, s. 45-46.

19 J. Vanderlinden, J. Norré, W. Vandereycken, R. Meermann, Die Behandlung der Buli­ mia nervosa, Stuttgart1992; J. Vanderlinden, Anorexia nervosa overwinnen, dz. cyt., s. 77.

20 M. Śmiarowska, B. Krzyżanowska-Świniarska, R. Kamiński, E. Szakowska, J. Horod- nicki, Wydzielanie niektórych hormonów a osobowość w jadłowstręcie psychicznym, dz. cyt., s. 85.

21 G. Noordenbos, Problem and Possibilities of the Prevention of Eating Disordrs. „Eu­ ropean Eating Disorders Review” 1994, vol. 2 (3), s. 130-132.

22 J. Norré, W. Vandereycken, Ambulante behandeling van eetstoornissen, Diegem 1993; Group Psychotherapy for Eating Disorders, Washington 1992, s. 298.

23 K. Köhle, C. Simons, Anoreexia nervosa, in: Lehrbuch der psychosomatischer Medi­ zin, München 1979, s. 537-538; M. Krystek, Kontrola w relacjach z rodzicami u dziewcząt z gotowością anorektyczną, w: Podmiotowe i społeczno-kulturowe uwarunkowania anorek­ sji, red. A. Suchańska, Poznań 2000, s. 141-172; V. Albisetti, Pułapka anoreksji, dz. cyt., s. 45.

p o d k reślają, że o p an o w an ie sw oich p o trz e b służy o d b u d o w an iu n ie z a ­ leżności i po cz u cia w arto ści o raz je s t p ro te s te m przeciw n ad m iern ej k o n tro li rodziców 24. O b ro n n a p o staw a w obec św iata i ludzi je s t w yni­ k ie m izolacji d ziecka od św iata zew n ętrzn eg o , k tó ry je s t przed staw ian y ja k o nieb ezp ieczn y i zagrażający, a d o m ro d zin n y staje się jedynym p rz e d n im sc h ro n ien iem 25. M a tk a w d o b rej w ierze ch ro n i córkę, w zm ac­ niając w niej jej o b raz ja k o osoby słabej, b e z rad n ej, n ie k o m p e te n tn e j i w ym agającej w sp arcia26.

Szukając odpow iedzi n a pytanie, jak ie cechy osobow ości w arunkują akceptację siebie, skorelow ano w skaźnik akceptacji siebie Fav/U nFav z poszczególnym i skalam i Testu A C L. O kazało się, że akceptację siebie w zakresie postaw w obec siebie i życia b ad an e dziew częta w iążą z p o sia ­ d an iem takich cech, jak: zaufanie do siebie, niezależność, odpow iedzial­ ność, spontaniczność, radość życia oraz u m iejętn o ść ra d ze n ia sobie w sy­ tuacjach trudnych. W zakresie realizacji zad ań i celów dziew częta ak cep ­ tację siebie uzależniają od u m iejętności osiągania am bitnych celów, u m iejętności organizacji i planow ania swoich działań, p odejm ow ania d e ­ cyzji. W iążą je z pracow itością, w ytrw ałością, przedsiębiorczością oraz u m iejętnością k o n tro li nad swoimi działaniam i. R elacje z innym i ludźm i b ę d ą dla nich źró d łe m radości p o d w arunkiem , że p o siąd ą um iejętność naw iązyw ania satysfakcjonujących k o n tak tó w tow arzyskich, zwłaszcza z płcią przeciw ną, u m iejętn o ść ro zu m ien ia innych i w spółpracy z nimi. Jednocześnie niska p o trz e b a w sparcia um o cn i ich niezależność. O trzym a­ n e wyniki w znacznej m ierze są zbieżne z nakreślonym przez nie idealnym o b razem siebie i raczej tru d n e do urzeczyw istnienia. W dostępnej lite ra ­ tu rze m ożna znaleźć opinie, że rozw ijają one nierealny, idealny obraz sie­ bie, który m oże być odzw ierciedleniem ich narcystycznych ten d en cji27. P e ­ w ien p oziom rozbieżności pom iędzy realnym i idealnym o b raz em siebie je st konieczny do praw idłow ego funkcjonow ania osobow ości. Je d n a k zbyt w ielka rozbieżność w skazuje n a ten d en cję do nierealnych oczekiw ań i aspiracji p o n a d re a ln e możliwości lub świadczy o b rak u w glądu28. D la te ­ go też jed n y m z celów psychoterapii je st zm iana tego n ierealn eg o obrazu siebie, nierealistycznych myśli i zbudow anie realnego, pozytyw nego

obra-24 H. Mester, Die Anoreksja nervosa, dz. cyt.

25 J. Vanderlinden, J. Norré, W. Vandereycken, R. Meermann, Die Behandlung der Buli­ mia nervosa, dz. cyt., s. 97-108.

26 Angewandte Verhaltensmedizin in der Rehabilitation, Berlin 2001 s. 275-307. 27 H. Mester, Die Anoreksja nervosa, dz. cyt; J. Spaans, Slank, slanker, slankst. Over ano­ rexia nervosa en wat je er aan kunt doen, Amsterdam 1998, s. 30-33.

28 Z. Płużek, J. Łazowski, M. Kozioł, A. Kozłowska, Porównanie pacjentów z chorobą wrzodową z grupami kontrolnymi w badaniach poszczególnymi testami, dz. cyt., s. 104.

zu siebie, o p arteg o n a zau fan iu do siebie, ro zp o zn an iu i in te rp retacji w ła­ snych p o trz e b 29.

P rzek o n an ie o niskim poziom ie akceptacji siebie u kobiet z jadłow strę- te m psychicznym p ostanow iono zobiektywizować, p o rów nując globalny w skaźnik sam oakceptacji D badanych p a c jen tek ze w skaźnikam i a k cep ta­ cji innych grup klinicznych o raz osób zdrowych.

O kazało się, że u badanych k obiet w ystąpiła najw iększa rozbieżność pom iędzy realnym i idealnym o b raze m siebie. Świadczy to, że pacjen tk i z ja d ło w stręte m psychicznym charakteryzują się najniższym p oziom em sam oakceptacji spośród w ym ienionych grup klinicznych. W większym sto p n iu ak cep tu ją siebie zarów no alkoholicy, ja k i chorzy n a nerw icę. N aj­ bardziej zbliżony do zdrow ych w skaźnik akceptacji siebie otrzym ali ch o ­ rzy n a schizofrenię w okresie rem isji30.

Zakończenie

O trzy m an e rez u lta ty b a d a ń , m ające p o g łęb ić z a g a d n ien ie sa m o a k ­ cep tacji u k o b ie t z ja d ło w strę te m psychicznym , poszerzyło n ieco o m a ­ w iany p ro b lem , ale zro d ziło w iele w ątpliw ości i p y tań . O to n ie k tó re z nich: n a ile niski p o z io m ak cep tacji siebie uw aru n k o w an y je s t ch o ro b ą a w ja k im sto p n iu zw iązany z osobow ością p rz e d ch o ro b o w ą? W jakiej m ierze zw iązany je s t z n a stro je m depresyjnym , lękiem ? W ja k im s to p ­ n iu ak c e p ta cja siebie zm ie n ia się p o d w pływ em p sy ch o terap ii? Tak w ięc p ro b le m te n je st n a d a l p ro b le m e m otw artym , intrygującym i w ym agają­ cym dalszych b ad ań .

Monika Maria Chuchra, Beata Pawłowska: Self-Acceptation among Girls with Mental Abhorrence for Food

These days girls with a feeding disorder, especially at the age of adolescence, are frequent patients of hospital wards. A multiplex model of the evolution of this disorder is assumed and a unique part in it is played by the family. A syste­ mic approach by Minuchin views anorexia as a symptom of the disfunctional fa­ mily system. In the origin and development of anorexia nervosa an essential role

29 J. Spaans, Slank, slanker, slankst. Over anorexia nervosa en wat je er aan kunt doen, dz. cyt., J. Vanderlinden. Anorexia nervosa overwinnen, dz. cyt., s. 48-52.

30 A. Ciupak. Poziom i struktura samoakceptacji u pacjentów uzależnionych od alkoholu (praca doktorska - mps Biblioteka KUL), Lublin 1991; Z. Plużek, J. Łazowski, M. Kozioł, A. Kozłowska, Porównanie pacjentów z chorobą wrzodową z grupami kontrolnymi w bada­ niach poszczególnymi testami, dz. cyt., s. 105.

is played by the interrelated self-image and self-acceptation. Studies have shown that patients with mental abhorrence for food are characterized by a wide discre­ pancy between the real and ideal self-images and by a low level of self-accepta­ tion. The low self-acceptation is combined with a high level of aggression and su­ sceptibility to stress. The absence of self-acceptation is particularly intense with regard to one’s attitude towards oneself, life relations with others and the imple­ mentation of tasks and achievement of goals. Patients with mental abhorrence for food are characterized by the lowest level of self-acceptation compared to pe­ ople who are alcohol dependent, suffer from neurosis, schizophrenia, and the people in good health.