ISBN 978-83-958096-6-8
narodowy instytut fryderyka chopina prezentuje nowe nagrania
new recordings
of the fryderyk chopin institute
w w w. c h o p i n . n i f c . p l
chopin i jeg o eur opa chopin and his eur ope 2020
chopin i jego
europa 2020
„chopin i jego europa”
16. międzynarodowy festiwal muzyczny
‘chopin and his europe’
the 16th international music festival
warszawa, 15—31.08.2020 www.chopin.nifc.pl
——
NIFCCD–112
FOT.WOJCIECH SURDZIEL
FOT.WOJCIECH GRZĘDZIŃSKI
——
NIFCCD–108
program festiwalu d 3
19.08 s 17.00
4 s festival programme
19.08 ŚRODA, g. 17.00 WEDNESDAY 5:00 p.m.
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej Warsaw Philharmonic Concert Hall
Recital fortepianowy Piano recital
EVGENI BOZHANOV
program programme
Fryderyk Chopin [1810–1849]
Nokturn H-dur op. 62 nr 1 (1846) Nocturne in B major, Op. 62 No. 1 Sonata h-moll op. 58 (1844) Piano Sonata in B minor, Op. 58
Allegro maestoso Scherzo. Molto vivace Largo
Finale. Presto non tanto Franz Schubert [1797–1828]
Sonata fortepianowa B-dur D 960 Piano Sonata in B flat major, D. 960
Molto moderato Andante sostenuto Scherzo
Allegro ma non troppo
Dwa Nokturny op. 62 Chopina z roku 1846 przesycone są śpiewem lirycznym i ekspresyjnym, zaskakują przy tym momentami skomplikowaną harmonią.
Pierwszy, H-dur, rozpoczyna się tajemniczo, rozłożonym akordem zapowiadającym kantylenę tematu. Narracja muzyczna toczy się początkowo płynnie i słodko, śpiew przerywany jest jednak momentami zatrzymania i refleksyjnego wyciszenia.
Po łagodnym Sostenuto, bogatym rytmicznie i stopniującym napięcie grą synkop, powraca melodia początkowa ozdobiona kaskadami tryli, ozdobników i pasaży.
Całość kończy łagodne, cichnące brzmienie akordów.
Magdalena Chylińska
***
Latem 1844 r. w domu pani Sand powstawała Sonata h-moll op. 58.
To wiejskie Nohant, które – jak to ujął Jarosław Iwaszkiewicz – „słyszało komponowanie wielkich dwóch sonat fortepianowych”. Choć obie ocenił jako
„szczyty twórczości Chopina”, to jednak Trzecią uznał za „jeszcze piękniejszą i bardziej apolińską […] z grzmiącym i namiętnym finałem”. Długi pobyt tamtego roku (od 28 maja do 28 listopada) zaowocował dziełem dość zgodnie
ocenianym przez monografistów Chopina w superlatywach. Nawet krytyczny Artur Hedley doszedł do wniosku, że „cztery części Sonaty zawierają rzeczy najlepsze, jakie kiedykolwiek napisano dla
fortepianu”. Mniej tutaj romantycznego rozwichrzenia, nie ma żałobnej ceremonii (jak w Sonacie b-moll), za to nie
program festiwalu d 5 brakuje poważnej zadumy, refleksji nad
najgłębszymi tajemnicami egzystencji.
Rozpostarte szeroko Allegro maestoso nie stroni od momentów mrocznych i burzliwych. Chopin ukształtował pierwszą część w charakterystyczny dla siebie sposób: w ekspozycji skontrastowane tematy przedstawił w klasycznym wręcz porządku (h-moll / D-dur), przetworzenie osnuł wokół tematu pierwszego i pominął go w repryzie, w której występuje tylko myśl liryczna.
Lapidarne Scherzo – zwiewne w skrajnych skrzydłach, a statyczne w Triu –
potraktował jak krótki oddech przed rozbudowanym Largo, frapującym sednem całego dzieła. Choć spokojne, może nawet oniryczne – nokturnem jednak nie jest. To raczej filozoficzna przypowieść, spojrzenie z mądrego dystansu, którym dysponują wrażliwi myśliciele. Z zadumy Larga dość gwałtownie wyrywa początek finału (Presto ma non tanto). Nakreślił go Chopin z rozmachem, nie poskąpił monumentalnych kulminacji.
***
„Pośród innych rzeczy, napisałem trzy sonaty na fortepian solo, które chciałbym dedykować Hummlowi” – informował Schubert w pierwszych dniach
października 1828 r. wydawcę w Lipsku.
„Grałem sonaty w kilku miejscach z wielkim powodzeniem” – wyjaśniał dalej kompozytor i rekomendował także swoje pieśni do słów Heinego oraz
„niewypróbowany” Kwintet smyczkowy C-dur. Niezwykłe świadectwo pewnej desperacji Schuberta na jakieś sześć
tygodni przed śmiercią. Pewnie liczył na rychłą publikację swojej niezwykłej, sonatowej trylogii – c-moll, As-dur i B-dur (D 958–960). Niestety, nie doczekał się. Dzieła, nad którymi praca rozpoczęła się jeszcze w 1827 r. – wydane drukiem zostały dopiero ponad dekadę później, bez dedykacji dla Hummla.
W autografie trzy rozbudowane utwory nosiły bardzo proste nagłówki: Sonate I, Sonate II, Sonate III.
Wieńczą te sonaty grupę trzynastu utworów tego gatunku, ale nie tylko – wpisują się jakoś w podsumowanie całej twórczości Schuberta, a postępują szlakiem kultywowania klasycznych modeli formalnych, podobnie jak Symfonia C-dur „Wielka”. Porzucona w nich zostaje zwięzłość, jak niepotrzebnie krępujące więzy. Czas i przestrzeń zostają uwolnione, a tematy – to symptomatyczne – odwołują się do krainy pieśni. Biografowie Schuberta dawno wytropili, że główny temat pierwszego ogniwa Sonaty B-dur D 960 nawiązuje do Mignon w pierwszej redakcji, z kwietnia 1821 r.: So lasst mich scheinen (D 727).
Tematycznych myśli wielkiego, sonatowego allegra (Molto moderato) dopełniają jeszcze dwa inne, kontrastujące tematy. Jeśli pierwszy zdaje się pogodny, choć melancholijny, to drugi eksponuje złowrogie tryle basu i sugestywne pauzy.
Także tonacje służą ich zróżnicowaniu:
po wspomnianym temacie w B-dur, najpierw wychylenie do odległego fis-moll, a dopiero później, wraz z nadejściem myśli trzeciej – pojawia się F-dur.
Przestrzenie przetworzenia wypełnia
6 s festival programme
zresztą Schubert nowymi motywami, a do głównych tematów powróci
w repryzie. Niezwykle poetyckie Andante sostenuto – w częściach skrajnych będące spowolnionym, rozkołysanym tańcem, jest wyrazowo najbardziej ważkim ogniwem tej sonaty, emanuje dojrzałym spokojem, ale przenika je jakaś niezwykła rezygnacja. Stosunkowo lapidarne scherzo prowadzi do finałowego ronda (Allegro ma non troppo). Wiele w nim burzliwości, a jednak nie można oderwać się od myśli, że zapatrzone jest w jakiś nienazwany horyzont. Może tak właśnie „brzmi”
wieczność? Może tak właśnie powinno się żegnać troski doczesności? Bez żalu, za to ze świadomością, że piękno jest ponadczasowe, ale zrozumiałe jedynie dla wtajemniczonych.
Marcin Majchrowski
The two Nocturnes, Op. 62, from 1846, are brimming with lyrical and expressive song, but also surprise us with moments of complex harmony. The first, in B major, begins mysteriously, with a broken chord announcing the cantilena of the theme. The musical narrative proceeds at first smoothly and sweetly, but the song is interrupted occasionally by moments of pause and reflective quieting. After a gentle sostenuto, rhythmically elaborate and gradating the tension with a play of syncopation, the opening melody returns, embellished with cascades of trills, ornaments and passages. The piece ends with the gentle, fading sound of chords.
Magdalena Chylińska
***
In the summer of 1844, the Sonata in B minor, Op. 58 was written at the home of George Sand in Nohant, which – as Jarosław Iwaszkiewicz put it – ‘heard the composition of two great piano sonatas’. Although Iwaszkiewicz considered both to be ‘pinnacles in Chopin’s oeuvre’, it was the third that he regarded as ‘even more beautiful and more Apollonian […] with its tumultuous, impassioned finale’. The lengthy sojourn of that year (from 28 May to 28 November) bore fruit in a work which most Chopin monographers appraise in superlatives.
Even the critical Arthur Hedley concluded that ‘its four movements contain some of the finest music ever written for the piano’.
There is less romantic billowing here, and none of the B flat minor Sonata’s mournful ceremony, but there is no lack of serious reflection on the most profound mysteries of human existence. The sweeping Allegro maestoso is not averse to dark, tempestuous moments. Chopin shaped the first movement in characteristic fashion: in the exposition, he presented the contrasting themes in Classical order (B minor / D major), before spinning out the development around the first theme, which is omitted in the reprise, where only the lyrical idea occurs. The concise Scherzo, airy in its outer sections but static in the Trio, is treated as a brief moment of respite before the elaborate Largo, the striking core of the whole work. Although calm, even oneiric, it is not a nocturne.
It is rather a philosophical parable – a moment’s perusal from the sage distance
program festiwalu d 7 cultivated by sensitive thinkers. We are
torn from the Largo’s meditation by the start of the finale (Presto ma non tanto), which Chopin wrote on a grand scale, with monumental moments of climax.
***
‘Among other things, I have written three sonatas for solo piano, which I would like to dedicate to Hummel’, wrote Schubert to a Leipzig publisher at the beginning of October 1828. He goes on to explain that he has played the sonatas in several places with great success, and he also recommends his songs to words by Heine and the ‘untried’ String Quintet in C major. This attests to Schubert’s desperation, six weeks before his death.
He was counting, no doubt, on the prompt publication of his remarkable trilogy of sonatas – in C minor, A flat major and B flat major (D 958–960). Unfortunately, these works, which he had begun in 1827, were only published more than a decade later, without a dedication to Hummel. In the autograph manuscript, the three works carried very simple headings: Sonata I, Sonata II, Sonata III.
These sonatas conclude a group of thirteen works in this genre. More than that, however, they partly summarise, in a way, the whole of Schubert’s oeuvre, and they follow the trail of his cultivation of Classical formal models, like the
‘Great’ Symphony in C major. In these works, succinctness is cast off like unnecessarily restrictive bonds. Time and space are freed up, and the themes
characteristically refer to the land of song. Schubert’s biographers long since discovered that the principal theme of the first movement of the Sonata in B flat major, D 960 refers to the first version of ‘Mignon’, from April 1821: ‘So lasst mich scheinen’ (D 727).
The thematic ideas of the grand sonata allegro (Molto moderato) are complemented by two other, contrasting themes. While the first seems serene, if melancholy, the second highlights portentous trills in the bass and suggestive rests. The themes are also differentiated by their keys: that theme in B flat major is followed by a deviation to the distant F sharp minor, and only later, with the advent of the third idea, the appearance of F major. Schubert fills the space of the development with new motifs, and he returns to the main themes in the reprise. The highly poetic Andante sostenuto – in its outer sections a slow, swaying dance – is expressively the weightiest movement of this sonata, emanating mature calm, but also shot through with unusual resignation. The relatively terse scherzo leads to a rondo finale (Allegro ma non troppo). For all the tumult here, one cannot escape the idea that it is gazing at some unnamed horizon. Perhaps this is just how eternity
‘sounds’? Perhaps this is just how one should bid farewell to the cares of mortal life? Without regret, and with the awareness that beauty is timeless, but comprehensible to only the initiated.
Marcin Majchrowski transl. John Comber
