Polacy o Aleksandrze Puszkinie

Hanna Kowalska

Polacy o Aleksandrze Puszkinie

POLACY O A LEK SA N D RZE PU SZ K IN IE

PO L E S O N A L E X A N D E R P U S H K IN H A N N A K O W A L S K A

Ab s t r a c t. T his article is a short recap itu lation o f w h a t has been said in Polish h isto rio - literary criticism on P u sh k in ’s w orks. T he aim o f th is recap itu lation is draw ing a tten tio n to th e m eth od ological character and sub ject m atter o f P olish studies on P u sh k in since th e tim e o f M ickiew icz u n til th e p resent d a y .

H a n n a K ow alsk a, In s ty tu t F ilologii R osyjsk iej, U n iw ersy tet Jagielloński, ul. P iłs u d ­ sk iego 8, 31-109 Cracow, P olsk a-P olan d .

Rozpoczętą kilka la t tem u charakterystykę polskiej k ry ty k i historyczno­ literackiej o twórczości Aleksandra P u sz k in a 1 w ypada przy okazji stu pięć­ dziesiątej rocznicy śmierci poety uzupełnić omówieniem najnowszych prac z tej dziedziny. Można także podjąć próbę ich oceny w naw iązaniu do tego, co zostało n a tem a t pisarstw a Puszkina opublikowane w języku polskim przed rokiem

1980,

Przegląd polskich puszkinianów od czasów Mickiewicza do roku 1979 pozwolił n a wyciągnięcie ogólnych wniosków i zaobserwowanie pewnych prawidłowości. Należy przypomnieć, że pierwszy okres polskich zainteresow ań Puszkinem , to przede wszystkim popularyzacja dzieł przez nieliczne jeszcze wówczas tłum aczenia i drobne wzmianki w prasie. N a ty m tle jedyną a u to ry ­ taty w n ą i obszerną wypowiedzią były w ykłady A dam a Mickiewicza, w których analizuje on poezję Puszkinowską w duchu k ry tyki ro m an tycznej2. Okres drugi (prócz głosów zdecydowanie niechętnie nastaw ionych w stosunku do rosyjskiego poety) cechuje poważniejsze zainteresowanie twórczością pisarza. Pojaw ia się szereg rozpraw o nastaw ieniu pozytyw istycznym . W trzecim okre­ sie prace Polaków o Puszkinie wkraczają w dziedzinę rozważań uniwersy­ teckich prowadzonych przez specjalistów-filologów. N aw iązują oni, zgodnie

1 Por. H . K o w a l s k a , A . Z w o z n i k o w , Twórczość A leksan dra P u szk in a w p o lsk iej

krytyce historycznoliterackiej, „ Z eszy ty N au k ow e U n iw e r sy te tu Jagielloń sk iego. P race

H istoryczn oliterack ie” 1984, z. 50, s. 237 - 253.

* A . M i c k i e w i c z , L iteratu ra słow iańska. K u r s dru gi, w yk ła d . W: A. M ickiew icz, D z ie ła , W yd an ie N arodow e, t. X , W arszaw a 1952, s. 351 - 360.

160 H. K o w a l s k a

z ogólnie panującym i tendencjam i przełomu wieków, do psychologiczno-bio- graficznych metod badawczych.

W latach międzywojennych kontynuow ano badania okresu poprzedniego, wzbogacając je o pewne elem enty szkoły form alnej. W tedy też pojaw iły się pierwsze prace monograficzne poświęcone pojedynczym utworom poety.

Po wojnie zaznaczyły się wyraźnie trzy etap y polskiej k ry ty k i puszki­ nowskiej: powojenny — do połowy lat sześćdziesiątych, następne p iętn asto ­ lecie i lata ostatnie (począwszy od roku 1980).

Po wykładach Mickiewicza i długim popowstaniowym milczeniu naszym na te m a t rosyjskiego au to ra antypolskiej trylogii pierwszy znaczący wyłom uczy­ nił Włodzimierz Spasowicz, związany z petersburskim tygodnikiem „ K r a j” . W kręgu zainteresowań Spasowicza, pragnącego zmniejszyć niechęć obu n a ro ­ dów chociażby w odniesieniu do niezaprzeczalnych wartości literackich, po­ zostawała przede wszystkim kwestia wyjaśnienia motywów pow stania a n ty ­ polskiej trylogii. Spasowicz jako pierwszy poruszył ten motyw. Później stanie się on jednym z głównych przedm iotów dociekań naw et współczesnych poko­ leń rusycystów.

Stosując m etody petersburskiej szkoły hi story czno-kulturalnej i m etodę genetyczną Spasowicz starał się wyjaśnić genezę i ideę literackiego sporu między Mickiewiczem i Puszkinem 3. Był on też autorem pierwszego studium kom paratystycznego o rom antyzm ie rosyjskim i zachodnim 4.

Przedłużeniem socjologicznych tendencji w przedwojennych polskich badaniach spuścizny Puszkinowskiej były wypowiedzi M ariana Zdziechowskie- go, formułowane zgodnie z założeniami krytyki pozytyw istycznej5. Sytuacja wew nętrzna Rosji, zdaniem badacza, m iała wpływ na poglądy Puszkina i nie­ zrozumienie przez niego najistotniejszych treści poezji Byrona, zwłaszcza idei wolności6.

W ybitny przedstawiciel trzeciego okresu — Józef T retiak, profesor Uniwer­ sy te tu Jagiellońskiego, kierował się m etodą biograficzno-psychologiczną, naw ią­ zując do szkoły rom antycznej. Pozostawał wszakże w zaczarowanym kręgu za ­ gadnienia bajronizm u puszkinowskiego i dyskusji Mickiewicza z P u szkinem 7.

3 W . S p a s o w i c z , M ickiew icz i P u szk in przed pom n ikiem P io tra W ielkiego. W: W . Spasow icz, P ism a, t. V , Petersburg 1882.

4 W . S p a s o w i c z , A leksander P u szk in , „ K ra j” 1899, nr 22; o W . Sp asow iczu p o r .: M. J a k ó b i e c , P u szk in w Polsce. W: P u szk in 1837 - 1937, t. II , K raków 1939, s. 96 - 178; E . S ł a w ę c k a , W łodzim ierz S pasow icz ja k o k rytyk literatu ry ro syjsk iej, W ro cław -W arsza­ w a-K rak ów 1969; J . K u l c z y c k a - S a l o n i , W łodzim ierz Spasow icz. Z a ry s m onograficzny, W rocław -W arszaw a-K raków 1975; K . G a l o n - K u r k o w a , R om antyzm ro s y jsk i w polskich

koncepcjach historycznoliterackich do roku 1939, W rocław 1978, s. 37 - 46.

5 P or.: J . W i d a с h a , U topia słowianofilska w badaniach M a ria n a Zdziechow skiego

nad rom antyzm em ro syjsk im . W: S tu d ia z dziejów ru sy cy sty k i h isto ry czn o litera ck iej

w P o lsce, W rocław -W arszaw a-K raków -G dańsk 1976, s. 65 - 79.

9 M. Z d z i e c h o w s k i, B yron i jego w iek. S tu d ia porów naw czo-literackie, t. I I , K raków

Bezpośrednim kontynuatorem badań Józefa T retiaka był Wacław Lednicki. W zbogacił on metodę biograficzno-psychologiczną elem entami k ry ty k i h isto­ ryczno-literackiej8. Je d n ak Lednicki nie wyszedł poza tem atykę poruszaną przez wcześniejszych b a d aczy 9. Należy przypomnieć, że jako pierwszy opubli­ kował dwie prace monograficzne — o Jeźdźcu m iedzianym 10 i o Eugeniuszu

Onieginieu . Znam ienny jest także fakt, iż Lednicki nie ujmował twórczości

rosyjskiego pisarza wyłącznie w kategoriach rom antyzm u, lecz podkreślał jej cechy klasy cysty czne. Taki sposób widzenia spuścizny Puszkinowskiej ujawni s»ę w pełni dopiero w pracach powojennych. W swej kom paratystyce W acław Lednicki w odróżnieniu od poprzedników wychodził poza granice literatu ry pięknej i poruszał też kwestie czysto ideologiczne i polityczne. Przykładem tego są rozprawy P u szkin , Tiutczew, Mickiewicz a dekabryści12 oraz Czaadajew,

Mickiewicz, Puszkin, Custine, Dostojewski, Lermontow', Turgieniew a filozofia dziejów R o sji13.

Biograficzny ch arakter wszystkich prac Lednickiego, a także różnorodność jego zainteresowań działalnością poety sprawiły, że był on autorem najbardziej szczegółowej historii życia Puszkina, jaka powstała w polskiej rusycystyce14 do czasu pojawienia się w roku 1983 książki W iktora W oroszylskiego15.

Lednicki swoimi now atorskim i uwagam i wskazał wiele możliwości nowego spojrzenia na pisarstw o Puszkina. Jego praca badawcza nie wychodziła jednak poza analityczne widzenie przedm iotu.

Pierwszą od czasów Mickiewiczowskich wykładów próbą syntetycznego ujęcia twórczości Puszkina n a tle dziejów procesu historyczno-literackiego w Rosji stworzył Aleksander B rü ck n er16. Jego synteza litera tu ry rosyjskiej zawiera swoistą koncepcję rom antyzm u rosyjskiego, który został pozbawiony

7 J . T r e t i a k , Ś la d y w p ły w u M ick iew icza w p o ezji P u szk in a . P a m iętn ik A k ad em i U m iejętn o ści, t. V II, K rak ów 1889, s. 213 - 261; M ick iew icz i P u szk in ja k o bajroniści, ,,A to n e u m ” 1899, t. I I , z. 2, 8. 267 - 268; z. 3, s. 460 - 478.

8 P o r .: A . R a ź n y , W a rszta t badaw czy W acława Lednickiego — ru sycysty. W: S tu d ia z d ziejó w r u sy c y sty k i, op. c it ., s. 81 - 117; R . Ł u ż n y , L edn icki ja k o badacz P u szk in a , „ Z e sz y ty N au k ow e U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego. Prace H istorycznoliterack ie” 1970, z. 17, s. 178 - 186.

9 P o r .: W . L e d n i c k i , P uszkin, — M ick iew icz (M ickiew iczow y nekrolog P u szk in a ), K rak ów 1935, s. 49; P u s z k in 1837 - 1937, K raków s. 12 - 14.

10 W . L e d n i c k i , O „Jeédéou m ied zia n ym ” . W: A. P u szk in , Jeźd ziec m ied zian y, W arszaw a 1932, s. 115.

11 W . L e d n i c k i , W stęp. W: A . P u szk in , E u gen iu sz Oniegin, B N , K raków 1925. 12 W . L e d n i c k i , P u s z k in , M ick iew icz, T iu tczew a dekabryści. W: Mój P u szkinow ski „T able ta lk ” , K rak ów 1939, s. 286 - 313.

13 W . L e d n i c k i , C zaadajew , M ick iew icz, P u szk in , C ustine, D ostojew ski, Lerm ontow,

T u rgien iew a filozofia dziejów R o sji. W: Mój P u szk in ow sk i, op. c it ., s. 387 - 448.

14 W . L e d n i c k i , A lek sa n d er P u szk in , K rak ów 1926. 15 W . W o r o s z y l s k i , K to zabił P u szk in a , W arszaw a 1983.

18 A. B r ü c k n e r , H isto ria ШегаШгу ro syjsk iej, t. I, L w ów -W arszaw a-K raków 1922, s. 518 - 570.

162 H. K o w a l s k a

najistotniejszych wartości z powodu specyficznych warunków historii ftosji. Jedynym i znamionam i, jakie mu pozostały, są, zdaniem Briicknera, ludowość i egzotyka. Na podstawie tylko ty ch dwóch atry bu tów badacz umieścił P uszki­ na w gronie rom antyków rosyjskich. Jed n ak za właściwy przejaw ta le n tu tego poety uważał Eugeniusza Oniegina — poem at realisty czn y 17.

Pewne novum na tle polskiej międzywojennej rusycystyki stanow ią nie­ liczne wypowiedzi K arola Zawodzińskiego, hołdującego tzw. m etodzie in te ­ gralnej 18. Podobnie jak Brückner, Zawodziński starał się usytuow ać Puszkina wobec prądów epoki. Wnioski formułował na podstaw ie analizy geneologii i właściwości stylu dzieł, co pozwoliło m u traktow ać Puszkina w kontekście wielu prądów literackich (począwszy od klasycyzmu, poprzez rom antyzm , a skończywszy na realizmie). Zawodziński zdecydowanie jednak nie o d n a jd y ­ wał typowych cech rom antycznych w liiyce Puszkinowskiej. Nazywał A leksan­ dra Puszkina pierwszym rosyjskim realistą. Ta linia analizy twórczości au tora

Eugeniusza Oniegina stanie się dom inującą w polskich badaniach powojennych.

Okres międzywojenny zam yka opublikowane w 1939 r. podsumowanie całości dorobku w tej dziedzinie pióra M ariana J a k ó b c a 19 oraz bibliografia polskich prac o Puszkinie, sporządzona przez M ariana Toporowskiego20.

Pierwsze powojenne dwudziestolecie upłynęło pod znakiem wielu drobnych okolicznościowych publikacji i nie podjęto w tjn n okresie rozważań n a pozio­ mie prac międzywojennych.

Je st to więc drugi już w historii polskich badań nad twórczością A leksandra Puszkina okres ham ujący rozwój tej tem aty ki rusycystycznej, co w znacznym stopniu odbiło się na jej stam e obecnym. Szczególnie niekorzystnie wpłynęło zdecydowane odcięcie się od tradycji literaturoznaw stw a międzywojennego. Uniemożliwiło ono bezpośrednią kontynuację zaawansowanj^ch już przecież badań.

Z kolei od drugiej połowy lat sześćdziesiątych do roku 1979 powstało wiele studiów o dużym znaczeniu dla polskiej rusycystyki. Ich cechą c h a ra k te ­ rystyczną jest odejście od trad y cji biografizmu psychologicznego, badań socjologicznych i rozpatryw ania twórczości Puszkina w kontekście jego zna­ jomości i literackiej polemiki z Mickiewiczem. W związku z nowymi ten d en cja­ mi w literaturoznaw stw ie europejskim także i w tej dziedzinie pojawiło się kilka nowych kierunków badań, z których niewątpliwie najw ażniejszą rolę odegrała form alna analiza dzieł p o e ty 21. Znalazła ona zastosowanie niem al

17 O Brücknerze por.: L. L i b u r s k a , A leksan dra B rucknera m etoda badaw cza i droga

do syn tezy literatu ry ro sy jsk ie j. W: S tu d ia z dziejów r u sy c y sty k i, op. c it ., s. 29 - 63.

18 O zw iązkach K arola Z aw odzińskiego z M anfredem K ridlem i W ik torem Żyr- m im skim p or.: K . G a l o n - K u r k o w a , op. c it ., s. 77.

18 M. J a k ó b i e c , op. cit.

10 M. T o p o r o w s k i , P u szk in w p o lsk iej krytyce i przekładach. W : P u szk in 1837 - 1937, op. c it ., t. I I , s. 225 - 347.

we wszystkich dziedzinach badań twórczości Puszkinowskiej, a więc w pracach szczegółowych, monograficznych, kom paratystycznych, syntetycznych i oce­ niających jakość przekładów. Zaczęto analizować poetykę i genologię utworów Puszkina. Dowód może stanowić tom referatów, wygłoszonych podczas sesji naukowej poświęconej 175 rocznicy urodzin rosyjskiego poety, k tó ra odbyła się w 1974 r. n a Uniwersytecie im. A dam a Mickiewicza w Poznaniu. Celem sesji, jak zauważa we wstępie do wspomianego tom u Bohdan G a lste r22, było zorientowanie się w aktualnym stanie badań dotyczących tem atu i jednoczesne pobudzenie do intensywniejszej naukowej penetracji twórczości pisarza.

T em aty referatów wygłoszonych w czasie poznańskiej sesji wykazały, że najw iększa uwaga ich autorów skupiała się wokół poetyki dzieł Puszkina. W śród zainteresowań istnieje jednak duża różnorodność w wyborze tem atów . Z najdu ją się tam opracowania szerszych zagadnień, dotyczących sfery geno- logii, i bardzo szczegółowych, stanow iących analizę leksyki poetyckiej Euge­

niusza Oniegina23 czy charakterystyki kodu liryki Puszkinow skiej24. Należy

wymienić tu takich autorów, jak: Bohdan G alster26, R yszard Ł u ż n y 26, L ucjan S uch anek 27 i Teresa Kaczkowska 28.

W wielu pracach rusy су stycznych, które pojawiły się w latach 1965 - 1979, twórczość Aleksandra Puszkina ujmowano w kontekście badanych ak tu aln ie problemów rom antyzm u rosyjskiego. Są to przede wszystkim książki B ohdana G alstera29, Józefa Sm agi30, Stelli G oldgart31, Zygm unta Zbyrow skiego32, L ucjana S uch anka33 i Jan u sza H enzla34.

22 B . G a l s t e r , W stęp. W: O p o ety ce A leksandra P uszkina. M ateriały z sesji n a u k o ­ wej (U AM — 6 i 7 X I I 1974), p od red. B . G alstera, P ozn ań 1975, s. 3.

28 E . S t a n k i e w i c z , S ta tystyczn a an aliza lek syk i A . P u szk in a na podstaw ie „ E u g en iu ­

sza O niegina” i „C órki k a p ita n a ” . W: O p o ety ce, op. c it ., s. 101 - 108.

24 J . F a r y n o , O problem ie kodu lir y k i P u szk in a . W: O p o ety ce, op. c it ., s. 121 - 130. 25 B . G a l s t e r , P ow ieść poetycka P u szk in a . W: O p o ety ce, op. c it ., s. 15 - 34. 26 R. Ł u ż n y , S ztu ka p isa rsk a P u szk in a — ep ik a . W: O p o ety ce, op. c it ., s. 5 - 14. 27 L. S u c h a n e k . K ategoria czasu i p rzestrzen i w m ałych form ach epickich A . P u szk in a . W: O p o ety ce, op. c it ., s. 35 - 42.

28 T. K a c z k o w s k a , S tru ktu ra narracyjn a „ D a m y p ik o w e j” A leksandra P u szk in a . W: O p o ety ce, op. c i t . , s. 57 - 82.

29 B . G a l s t e r , Twórczość R ylejew a na tle p rądów epoki, W rocław -W arszaw a-K raków 1962, s. 85 - 123.

30 J . S m a g a , A n to n i P ogorielski. Ż ycie i twórczość na tle epoki, W rocław -W arszaw a - -K raków 1970.

81 S. G o l d g a r t , P ó źn a pro za A leksan dra W eltm ana. W rocław 1971.

32 Z. Z b y r o w s k i , Z zagadnień specyfiki rodzajow ej rosyjskiego poem atu rom an tycz­

nego, „ S la v ia O rientalis” 1979, nr 2, s. 209 - 219.

38 L. S u c h a n e k , R o syjsk a ballada rom antyczna, K raków 1974, s. 59 - 85; por. ten że,

Od O sjana do M érim éego. O ew olucji gatunku ballady w twórczości A leksan dra P u szk in a ,

„ S la v ia O rientalis” 1973, nr 2, s. 3 - 17.

84 J . H e n z e l , P ro za A leksandra B iestużew a-M arlińskiego w okresie petersburskim , W rocław 1967.

1 6 4 H. K o w a l s k a

W nurcie kom paratystycznym pozostają tal.że prace o Puszkinowskich przekładach z Mickiewicza i polskich tłum aczeniach dzieł Puszkina, które do­ piero w powojennych czasach zaczęto analizować z pu n k tu widzenia teorii przekładu artystycznego. Tego rodzaju badania reprezentują liczne publikacje Z ygm unta G ro sb arta35 i B ohdana Ł azarczy ka3fi.

W spomnieć należy też o jedynej pracy biograficznej — Geniusz i caryzm M ariana Toporowskiego, w której twórczość poety ukazana jest na tle jego ż y c ia 37.

Rocznicowa sesja krakow ska z roku 197938 była swoistym zwieńczeniem bad ań strukturalnych poprzedzającego piętnastolecia. Drobiazgowe analizy poszczególnych warstw utworów Puszkina zaowocowały pracam i sy n tety czn y ­ mi n a tem a t genologii, prądów literackich i poetyki twórczości pisarza. Ale pojaw iły się już także pierwsze jaskółki, zw iastujące zm ianę profilu i tem aty k i badawczej. Wielu autorów (R. Łużny, L. Suchanek, A. B ezw iński)zaintereso­ wało filozoficzne oblicze epoki i próba określenia rosyjskiego poety w ty m kontekście. Mimo iż w latach 1980 - 1987 ukazyw ały się jeszcze stru k tu ra - listyczne artyk u ły i książki o twórczości Puszkina, były one jednak efektem wcześniej obranego postępow ania badaw czego39. Pojawił się też ciekawy szkic w ypełniający lukę w wiedzy o związkach utworów Puszkina z rosyjską k u ltu rą jarm arczn ą40. W tym czasie zdecydowanie jednak zaczęły zajmować ru sy ­ cystów polskich problem y zgodności poglądów pisarza z prądam i um ysłowymi i ideowymi początków X IX wieku. Dowodem tego jest książka A dam a Bez- wińskiego — Aleksander P uszkin i idealiści moskiewscy4l, arty k u ł B ohdana

35 Z. G r o s b a r t , Z agadnienie adekw atności w P uszkinow skich przekładach ballad

M ick iew icza , „ Z eszy ty N au k ow e U n iw ersy tetu Ł ód zk iego” 1965, z. 41, s. 49 - 107; T ra d y c ja P u szkin ow ska w tłum aczeniach p o ezji M ickiew icza na ję z y k ro syjsk i, „ Z eszy ty

N a u k o w e U n iw ersy tetu Ł ód zk iego” 1965, z. 36, s. 104 - 113; P u szkin ow skie tłum aczenia

M ick iew icza a dzieje przekładu w R o sji. W: S p otk an ia literackio. Z dziejów p ow iązań

polsko-rosyjskich w dobie rom an tyzm u i neorom an tyzm u , W rocław -W arszaw a-K raków 1973, s. 85 - 112; P ierw sze rosyjskie tłum aczenia ballady „Trzech budrysów ” a przek ła d

P u szk in a , „ Z eszy ty N au k ow e U n iw ersy tetu Ł ód zk iego” 1963, z. 54, s. 67 - 74.

38 B . Ł a z a r c z y k , S ztu k a translatorska J u lia n a T u w im a . P rzekłady z p o e zji r o s y j­

sk ie j, W rocław 1979, s. 12 - 19, 72 - 75, 77 - 79, 81 - 83.

37 M. T o p o r o w s k i , G eniusz i caryzm . Rzecz o P u szk in ie, W arszaw a 1971.

38 Część referatów została opublikow ana w „ Z eszytach N au k ow ych U n iw ersy tetu Jagielloń sk iego. P race H istoryczn oliterack ie” 1984, z. 50.

33 P or.: T . K a c z k o w s k a , S tru ktu ra n a rracyjn a p ro zy fabu larn ej A leksan dra P u s z k i­

n a , W rocław -W arszaw a-K raków 1983; Ł. K u s i a k , L ist poetycki. Z problem ów genologii lir y k i, W rocław 1982; Z. Z b y r o w s k i, U w agi o kom pozycji P uszkinow skiego „ J e ń c a K a u k a ­ z u ” , „ S la v ia O rientalis” 1980, nr 3, s. 353 - 358.

80 E . M a łe k , A leksander P u szk in a literatura jarm arczn a. S zk ic problem u, „ S la v ia O rientalis” 1979, nr 4.

G alstera — Wokół sądów Mickiewicza o P u szkinie42 i znakom ita większość tem atów zaproponow anych w ystąpień podczas krakowskiej sesji poświęconej miejscu Puszkina w kulturze duchowej Rosjan jego czasów, k tó ra odbyła się w grudniu 1 9 8 7 ro k u .

Szczególną pozycję wśród prac o pisarstwie Puszkina stanow ią mono­ graficzne w stępy do w ydań dzieł poety w serii Biblioteki Narodowej. Bez względu n a czas pow stania reprezentują sobą zawsze doskonałe filologiczne opracow ania publikow anych utworów. Należą do nich stud ia R yszarda Luźnego o prozie P u sz k in a 43 i Eugeniuszu Onieginie44, Samuela Fiszm ana o Jeźdźcu

m iedzianym 45 i ostatnio w ydane w 1982 roku o liryce — Bohdana G alstera40.

Podsum owując o statnie dwudziestopięciolecie w omawianej dziedzinie n a ­ szej rusycystyki można powiedzieć, że wiele podjętych w „okresie” s tru k tu ra ­ lizm u kwestii szczegółowych nie zaowocowało ujęciam i o charakterze sy n te­ tycznym , podsum ow ującym . N iejednokrotnie odnosi się wrażenie, że porzucono zaledwie podjęty w ątek badawczy, aby rozpocząć inny, a przyczyną tego była zm iana orientacji metodologicznej czy zainteresowań. Najpełniej opracowane zostały za pomocą m etody strukturalnej liryka, proza i poem aty Puszkina. Konsekwencję metodologiczną zachowali tu Bohdan Galster, Teresa K acz­ kowska i Łucja K usiak. Niewiele powiedziano o dram atach.

Przyczyną fragm entaryczności i niekonsekwencji metodologicznej po­ wojennych prac o Puszkinie jest z pewnością rocznicowy, a więc okazjonalny ch arak ter zainteresow ania jego twórczością. Zm iana orientacji badawczej w la ­ tac h osiem dziesiątych przyniosła na razie tylko jedną obszerną w ydaną pracę o związkach Puszkina z mosk'ewskimi idealistam i napisaną przez Adam a Bezwińslrego. Niebawem powinna ukazać się w druku także bibliografia —

P uszkin w Polsce, pod redakcją Tadeusz Kołakowskiego, obejm ująca około

1600 haseł.

W ciągu ostatnich siedm iu la t napisano w Polsce o Puszkinie niewiele. Za to prace, któ re opubl5kowano w tym czasie, w odróżnieniu od wydaw anych wcześniej, m ają ch arak ter syntetyczny. Ich autorzy zaprezentowali ujęcia monograficzne badanego problemu. Dlatego na zakończenie wypada nieco szerzej powiedzieć o książce, zajm ującej szczególne miejsce wśród najnowszych

42 B . G a l s t e r , Wokół sądów M ickiew icza o P u szk in ie, „ S la v ia O rientalis” 1980, nr 3, в. 367.

43 R . Ł u ż n y , W stęp. W : A . P uszk in . O pow ieści B iolkina. D am a pikow a. Córka k a ­ p itan a, B N I I 175, W roclaw -W arszaw a-K ników 1973, s. 1 - 96.

44 R . Ł u ż n y , W stęp. W : A. P uszk in , E ugeniusz O niegin, B N I I 35, W roclaw -W ar- ezaw a-K raków 1970, s. 3 - 69.

45 S. F i s z m a n , W stęp. W: A . P uszk in , Jeździec m ied zian y, B N I I 155, W rocław - -W arszaw a-K raków 1967, s. 3 - 6 1 .

49 B . G a l s t e r , W stęp. W : A. P uszk in , W ybór w ierszy, B N I I 201, W roclaw 1982, 8. 3 - 88.

166 H. K o w a l s k a

rusycýstycznych publikacji. Je st to wspom niana już książka W iktora W oroszyl­ skiego Kto zabił Puszkina, będąca przede wszystkim zajm ującą biografią, ale przy okazji wnikliwą i wszechstronną analizą twórczości pisarza. A utor poddaje w niej weryfikacji szereg obiegowych sądów, dyskutuje z puszkinoznawczymi a uto rytetam i, sytuuje Puszkina wobec europejskiej trad ycji literackiej. Ta filologiczna synteza twórczości i życia pisarza jest książką interesującą za ­ równo dla, przeciętnego czytelnika, bo jest napisana zajm ująco i pozbawiona balastu terminologicznego, jak i dla filologa, ponieważ zawiera szereg dokum en­ tów, ciekawych szczegółów, a także subtelnych analiz i trafnych rozstrzygnięć.

ХАН Н А КОВАЛЬСКА АЛЕКСАНДР ПУШКИН В ПОЛЬСКОЙ КРИТИКЕ Р е з ю м е Статья является пополнением характеристики польских работ о творчестве Пушкина опубликованной автором десять лет тому назад. Она содержит также оценку польской пуш­ кинистики в целом. В статье подробно характеризуются основные этапы польского пушкиноведения обуслов­ ленные развитием методов исследования в области литературоведения. В работах польских пушкинистов отразились также общие политические тенденции в отношениях между поль­ ским и русским народом. В итоге статьи подчеркнуто, что в работах последнего десятилетия преобладает заинтере­ сованность проблематикой связи творчества и взглядов писателя с философскими течениями эпохи. В семидесятых годах появилось много статей, в которых творчество Пушкина анализи­ ровалось в духес структурализма. В них были затронуты лишь отдельные проблемы и не появилась ни одна синтетическая работа. Структуральные исследования не стали, к сожа­ лению, основой ни одной монографии. Причиной этого была часто перемена метода иссле­ дования. В последнем десятилетии появилось уже несколько интересных синтезов, среди которых находится даже оригинальная биография Пушкина написана Виктором Ворошильским. P O L E S ON A L E X A N D E R P U S H K IN b y HANNA KOWALSKA S u m m a r y

T h is article is a su p p lem en t o f th e earlier pu b lish ed characterization o f P olish w orks d e v o te d to A . P u sh k in ’s w ritings. I t is a com p reh en sive ch aracteristics an d ev a lu a tio n o f th e se w orks.

T h e d evelop m en t o f k now ledge in P o la n d o f th e w ritin g s o f th e R u ssian au th or w as su b m itted to a d etailed a n alysis in con n ection w ith ch an ges in research m eth od s in th eo ry

o f literaturo. A tten tio n w as also draw n to th e fa ct th a t in th e w orks o f P olish scholars on P ushkin th e general political ten d en cies and th e th en relations b etw een P o les a n d R u ssian s found th eir reflection.

T h e la s t decade o f P olish R u ssian stu d ies is characterized b y w orks on th e su b ject o f relations o f literary creation w ith in tellectu a l tren d s o f th e epoch. I t is so m eth in g new w hen w e com pare it to th e stu d ies o f th e 70’s in w h ich a structural a ttitu d e w as p revailin g. T his ten d en cy is clear in books and articles d ev o ted to P u sh k in . Sm all structural w orks did n o t y ield , u n fo rtu n a tely , a n y in terp retation s o f a sy n th e tic ty p e. T he reason o f su ch a sta te o f affairs w as freq u en tly a ch an ge in m eth od ological orien tation o f research w orkers.

In th is article a lo t o f sp ace is d e v o te d to th e discussion o f several in terestin g books p u blished in th e recen t years, am on g th em a creative biography o f P u sh k in w ritten by VV. W oroszylski.