Jak znajomość zjawisk fonetycznych wpływa na poprawność i estetykę języka mówionego?
1. Cele
Uświadomienie młodzieży faktu, że estetyka i prawidłowość wypowiedzi mówionej jest jednym z czynników decydujących o komunikatywności.
a. Wiadomości
Utrwalenie i poszerzenie wiadomości z fonetyki i ortofonii ze zwróceniem uwagi na konieczność ich praktycznego wykorzystania w przezwyciężaniu nieprawidłowości w formie dźwiękowej języka oraz na podnoszenie estetyki wypowiedzi mówionej.
b. Umiejętności
Kształcenie umiejętności wyrazistej artykulacji, prawidłowego akcentowania, intonowania oraz frazowania dla najbardziej pełnego i estetycznego wyrażania treści tekstu mówionego.
2. Pomoce metodyczne:
Z. Klemensiewicz, Prawidła poprawnej wymowy polskiej, Wrocław 1967.
B. Wieczorkiewicz, Sztuka mówienia, Warszawa 1977.
J. Kram, Zarys kultury żywego słowa, Warszawa 1981.
J. Kram, Gawędy o żywym słowie, Warszawa 1976.
dydaktyczne:
-Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1984 -magnetofon;
-rzutnik pism.
3. Metody:
Metoda podająca (pogadanka), ćwiczenia.
Ogniwo wstępne:
N.: Posłuchajmy następującej anegdotki i zastanówmy się, jaka była przyczyna nieporozumienia.
(Nauczyciel włącza magnetofon z nagraniem.)
„Zmęczeni wędrówką weszliśmy do schroniska na Równicy. Moi podopieczni – chłopcy z drużyny zuchów, rozlokowali się przy stołach, ja zaś podeszłam do bufetu. Czy herbaty dla dwudziestu osób można prosić? – pytałam panią zza lady.
– Trzy herbaty dla dwudziestu osób? – zdziwiła się bufetowa i spojrzała na mnie podejrzliwie. – A dlaczego taka oszczędność?”
U.: Nieporozumienie między panią bufetową a wychowawczynią wyniknęło z tego, że wiele osób wymawia liczebnik „trzy” tak samo jak partykułę „czy”.
N.: A skąd to się bierze?
U. Wynika to z uproszczenia grup spółgłoskowych.
N. A ja uważam, że z przyzwyczajenia bufetowej do tego, że młodzież niechlujnie mówi. W jaki sposób możemy przeciwdziałać takim nieporozumieniom?
U. Dzięki temu, że będziemy starać się wymawiać tak, jak się pisze.
N. Czy zawsze się tak samo mówi, jak się pisze?
U. Zachodzą przecież takie zjawiska, jak upodobnienie i uproszczenie grup spółgłoskowych.
N. Wykonajmy w związku z tym pewne ćwiczenie:
Następujące połączenia wyrazów uporządkuj według podanego klucza:
nad domem, jest tam, pod lasem, jak gdyby, wróg kobiet, weź wiadro, od steru, z tego, chleb pszenny.
zgodność wymowy z ortografią niezgodność wymowy z ortografią
nad domem od steru
N. Wykonajmy następujące ćwiczenia:
(Przy pomocy rzutnika pism prezentowane są kolejne ćwiczenia służące łączeniu wiedzy o języku z innymi dziedzinami.)
1. Ćwiczenie łączące znajomość mechanizmu upodobnienia wewnątrzwyrazowego z ortografią:
„Z czeskich strzech szło Czechów trzech;
Gdy nadszedł zmierzch, pierwszego w lesie zagryzł zwierz.
Bez śladu drugi w gąszczach sczezł;
tylko trzeci z Czechów trzech osiągnął marzeń kres”.
2. Ćwiczenie łączące przyczyny powstawania uproszczeń spółgłoskowych ze składnią:
Tata to czyta cytaty Tacyta. Czy tata czyta cytaty Tacyta?
Mistrz z Pyzdr w pstrej koszuli czule tuli się do Uli.
Odindywidualizowany język wyidealizowanej emancypantki.
Wyalienowany neandertalczyk usatysfakcjonował rozentuzjazmowanego paleoantropologa.
3. Polecenie łączące znajomość zasad akcentu wyrazowego z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu.
Czy chodziliście Państwo do opery w roku 1987, powiedzmy, w roku 1995?
Czy zaobserwowaliście zmianę techniki śpiewu naszych solistów w ciągu tych lat?
Angażowaliśmy przez cały ten czas licznych zagranicznych specjalistów, a każdy z nich niby oficer dowodził całą grupą naszych śpiewaków, wśród których na początku i podoficer (że zostaniemy przy tym samym porównaniu) trafiał się niezmiernie rzadko.
Aliści nauka nie poszła widocznie na marne, skoro niedawno oklaskiwaliście Państwo Polaków śpiewających – i to jak – po włosku.
4. Ćwiczenie utrwalające zasady akcentowania i intonacji.
Prezydent dokonał analizy materiałów, dotyczących okolicy nawiedzonej trzęsieniem ziemi, ale się do tego nie ograniczył. Jego niespodziewana wizyta w epicentrum hekatomby zaskoczyła wszystkich. Spotkanie z miejscowymi władzami odbyło się w sali muzeum regionalnego, które najmniej ucierpiało od wstrząsów. „Chcielibyśmy – powiedział szef państwa – zapewnić Was, że dołożymy wszelkich starań, by Wasza stolica odzyskała jak najszybciej dawną świetność. Dlatego postanowiliśmy przeznaczyć na odbudowę fundusze równe sumie siedemdziesięciu pięciu milionów dolarów. Nie jest to mało.”
Ogniwo końcowe:
Zasady samokształcenia wymowy.
1. Wyraźne i precyzyjne wymawianie dźwięków mowy (dykcja).
2. Swobodna artykulacja trudnych grup spółgłoskowych i zestawień wyrazowych.
3. Płynność mówienia osiągana dzięki dobrze wyćwiczonemu oddychaniu.
4. Przestrzeganie znaków interpunkcyjnych.
5. Zachowanie odpowiedniego tempa mówienia i natężenia (siły) głosu.
6. Prawidłowe akcentowanie wyrazów w zdaniu, posługiwanie się liniami intonacyjnymi i skalą modulacji (zabarwienia uczuciowe głosu).
7. Świadoma samokontrola poprawnej wymowy; porównywanie jej ze sposobami mówienia dobrych aktorów i recytatorów.
