Rysowanie muzyki. Grające obrazki
W ramach integracji muzyki z plastyką w programach szkolnych od początku lat siedemdziesiątych pojawiał się motyw tworzenia dzieł plastycznych inspirowanych słuchaną muzyką, a także
rysowanie, graficzne przedstawianie form utworów muzycznych, ich struktury i wyrazu
emocjonalnego. Innym typem działań była realizacja muzyczna graficznych partytur. Nie stanowiło to głównego nurtu nauczania, ale utrzymane w rozsądnych granicach, miało pomóc lepiej
zrozumieć istotę obu sztuk, ich wzajemne przenikanie i inspirowanie.
Problem integracji treści nauczania, nie tylko muzyki z plastyką, mocno został uwypuklony przez ostatnią reformę edukacji. Integracja była jej hasłem przewodnim. Niestety, dość często nadużywana i wypaczana, stała się elementem kontrowersyjnym.
Poniżej przedstawiam powszechnie znany pomysł integracji muzyki z plastyką, lecz w nowym ujęciu − rysowanie muzyki na siatkach czasowych komputerowych programów sekwencerowych. Istotne i nowe w stosunku do dawniejszych propozycji wydaje się to, że narysowany obrazek jest już muzyką, którą można bezpośrednio odtworzyć. Daje to możliwość natychmiastowego porównania swoich wyobrażeń muzycznych z obrazem graficznym. Można w ten sposób rysować całe historie i opowiadania, przebiegające w czasie jak muzyka. Propozycja dotyczy trzech tematów, wszystkie one mają podobne założenia, cele i podobny przebieg. Z powodzeniem można ją realizować w szkole podstawowej, w gimnazjum i liceum, niemniej, przygotowując poniższe projekty, miałem na uwadze uczniów klas drugich gimnazjum.
W podobny sposób można realizować wiele innych tematów, które podzieliłbym na ilustrujące i opowiadające. Ilustracje mogą wyrażać zjawiska, emocje i nastroje, np.: wschód i zachód słońca, wodospad, wietrzną i bezwietrzną pogodę, noc, lecące dzikie gęsi, góry, morze, smutek, wesołość, tragizm. Tematy do opowieści muzycznych mogą dotyczyć zarówno spraw codziennych, jak i wydarzeń historycznych. Przykładowe tematy to: „Moja droga do szkoły”,
„Wyścigi samochodowe”, „Regaty żeglarskie”, „Katastrofa Titanica”, „Bitwa pod Grunwaldem”.
Najistotniejsze w tego typu zajęciach wydaje się być pobudzanie wyobraźni muzycznej i plastycznej uczniów i to powinno być podstawowym celem tych działań.
Temat 1: Słońce, deszcz i burza
(Czas realizacji 1× 45 minut, kl. II gimnazjum)
Na początek tego cyklu proponuję, wdzięczny i często wykorzystywany w edukacji temat
codziennych zjawisk atmosferycznych. Zadaniem uczniów będzie narysowanie obrazka (napisanie utworu muzycznego) oddającego nastrój tych zjawisk.
1. Cele lekcji
Cel główny: kształtowanie wyobraźni muzycznej i plastycznej oraz dostrzeganie podobieństw używanych środków artystycznych przez sztuki plastyczne i muzykę.
Cele operacyjne:
Uczeń:
− potrafi wyrazić odpowiedni stan emocjonalny w dziele plastycznym i muzycznym,
− dostrzega i określa nastrój oraz wyraz emocjonalny dzieła muzycznego i plastycznego,
− potrafi dokonać analizy podstawowych środków muzycznych i plastycznych wyrażających te same treści, emocje i nastroje.
2. Metody pracy
praca z komputerem, dyskusja, eksponująca.
3. Środki dydaktyczne
− komputer z zainstalowanym programem Cubasis AV,
− reprodukcje obrazów: Józef Chełmoński Babie lato, Alfred Sisley Łąka, Claude Monet Maki, Tamiza, El Greco (Dominikos Theotokopulos), Widok Toledo, Burza nad Toledo, Widok miasta Toledo, Giorgione (Giorgio da Castelfranco) Burza, Jan Bogumił Plersch Burza,
− fragmenty wybranych utworów muzycznych: Claude Debussy Preludium do Popołudnia fauna, Fryderyk Chopin Preludium Des-dur op. 28 nr 18 (Deszczowe), Ogrody w deszczu (Jardins sous la pluie) z cyklu Sztychy (Estampes), Ludwig van Beethoven IV część Allegro Burza (Gewitter − Sturm) VI Symfonii F-dur op.68 (Symfonia Pastoralna).
4. Przebieg zajęć
1. Przypomnienie uczniom znanych dzieł plastycznych i muzycznych ilustrujących zjawiska przyrodnicze
Proponowane zajęcia o charakterze twórczym powinny być poprzedzone wysłuchaniem utworów ilustrujących zjawiska przyrodnicze oraz prezentacją dzieł plastycznych tak, aby uczniowie mogli dokonać porównań, w jaki sposób te same tematy przedstawiane są w sztukach plastycznych i w muzyce. Należy temu poświęcić odrębną lekcję. Podczas tych zajęć można jedynie przypomnieć i odwołać się do poznanych już dzieł, można też na widocznym miejscu zaprezentować reprodukcje
2. Praca uczniów przy komputerach
Po czynnościach wstępnych otwieramy program komputerowy Cubassis AV, po czym
uaktywniamy jedną ścieżkę MIDI (z menu kontekstowego pobieramy narzędzie w formie mazaka i przeciągamy go na otwartym polu), następnie z okna dialogowego „Edit” wybieramy polecenie
„Edit”. Po krótkim zaprezentowaniu możliwości otwartego okna siatki czasowej (sposobu i zasad rysowania, zmiany kolorów, odtwarzania muzyki), polecamy uczniom narysować obraz
przedstawiający słoneczną pogodę, deszcz oraz burzę. Na jednym maksymalnie zmniejszonym widoku (jest to 20−25 taktów na 4/4) powinno zostać zawarte graficzne przedstawienie trzech stanów pogody. Słoneczna pogoda to np. długie spokojne linie na dole rysunku i jasne słońce na górze; deszcz to krótkie kreseczki na całym rysunku; burza to niespokojne, pourywane i gęste linie przebiegające ukośnie. Uczniowie pracują samodzielnie. Proponuję, aby podczas rysowania uczniowie mieli aktywny tylko jeden instrument, np. fortepian albo organy.
3. Podsumowanie zajęć − prezentacja prac uczniów
Po skończeniu uczniowie prezentują swoje prace. Wszyscy je oglądają i jednocześnie słuchają ich brzmienia. Podczas prezentacji nauczyciel mógłby proponować inne barwy, zmieniać je, można przy tym realizować sugestie uczniów, ale zmian instrumentów nie należy dokonywać w trakcie pracy, gdyż aktywność ucznia mogłaby pójść w kierunku eksperymentowania samym brzmieniem, a nie jest to celem tych zajęć. Podczas prezentacji dyskutujemy z uczniami na temat rezultatów, oceniamy je, wskazujemy na prace, które lepiej wyglądają i na te, które lepiej brzmią.
Rysunek 1. Słońce, deszcz i burza. Praca Maćka, ucznia kl. II gimnazjum
Temat 2: W kosmosie
(Czas realizacji 1× 45 minut, kl. II gimnazjum)
Kosmos jest tematem, który powinien poruszyć wyobraźnię uczniów. Wyjątkowo wdzięczny ze względu na rodzaj tworzonej muzyki. Muzyka, jaką uczniowie uzyskują, rysując obrazki, bardziej lub mniej jest atonalna i punktualistyczna. W sposób naturalny kojarzy się z rozgwieżdżonym niebem, wybuchami supergwiazd, pędzącymi w przestrzeni statkami kosmicznymi, z czymś tajemniczym i niezwykłym.
1. Cele lekcji
Cel główny: kształtowanie wyobraźni muzycznej i plastycznej oraz dostrzeganie podobieństw używanych środków artystycznych przez sztuki plastyczne i w muzyce.
Cele operacyjne:
Uczeń:
— potrafi wyrazić odpowiedni stan emocjonalny w dziele plastycznym i muzycznym,
— dostrzega i określa nastrój i wyraz emocjonalny dzieła muzycznego i plastycznego,
— potrafi dokonać analizy podstawowych środków muzycznych i plastycznych wyrażających te same treści, emocje i nastroje.
2. Metody pracy
praca z komputerem, dyskusja, eksponująca.
3. Środki dydaktyczne
− komputer z zainstalowanym programem Cubasis AV,
− reprodukcje obrazów: Joan Miro Gwiazda,
− fragmenty wybranych utworów muzycznych: Claude Debussy Preludium Światło księżyca, Ludwig van Beethoven Sonata cis-moll op. 27 nr 2 Księżycowa, Krzysztof Penderecki Kosmogonia, Dimitris Terzakis Kosmogramm.
Rysunek 2. Rakieta. Praca Izy, uczennicy kl. II gimnazjum
Temat 3: Na skoczni narciarskiej
(Czas realizacji 1× 45 minut, kl. II gimnazjum)
Skoki narciarskie, za sprawą Adama Małysza, stały się bardzo popularne, ale nie dla tego proponuje się ten temat. Można za sprawą rysunku i dźwięku przedstawić historię skoku. Muzyka powinna oddawać dramaturgię tego wydarzenia. Poniższy rysunek odegrany w programie „Cubasis AV”
ilustruje powolne wchodzenie narciarza na górę, chwilę oczekiwania na belce startowej,
rozpędzanie się na najeździe, wyskok, lot i lądowanie narciarza oraz gorące oklaski publiczności.
Podczas realizacji tego projektu z uczniami proponuję po wykonaniu wstępnego szkicu, dopracowywać go tak, by przede wszystkim opowiadała muzyka. Uczniowie powinni słuchać narysowanych fragmentów i z pomocą nauczyciela szukać odpowiednich środków technicznych, powinni kojarzyć odpowiedni rysunek z jego brzmieniem i starać się świadomie konstruować obraz. Na przykład oczekiwanie na belce to spokojny długi dźwięk albo pauza (na rysunku to linia prosta lub brak jakiegokolwiek znaku), rozpędzanie się to coraz krótsze i coraz bardziej opadające kreski, wybicie to ostry klaster, oklaski to nagromadzone pojedyncze dźwięki w środkowym rejestrze (punkciki obrazujące tłum ludzi).
Cel główny, Cele operacyjne, Metody, Środki dydaktyczne oraz Przebieg zajęć − analogiczne jak w poprzednich przykładach.
Rysunek 3. Małysz. Praca Michała, ucznia kl. II gimnazjum
