Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy
Temat: Czy kot Behemot jest mityczną bestią?
Pytania o naturę zła w powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1) odczytuje sens całego utworu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup i zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości.
Dodatkowe:
Język polski
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:
1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów.
2) korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki.
2) określa problematykę utworu.
2. Analiza. Uczeń:
3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej.
4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, dialogi).
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej.
1
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Rozpoznaje problematykę utworu,
● Tworzy charakterystykę ustną i pisemną postaci literackiej (kot Behemot),
● Charakteryzuje postać mówiącą w utworze (narratora),
● Rozpoznaje sposoby kreowania bohatera,
● Znajduje nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych,
● Dostrzega zagadnienia filozoficzne – czym jest zło,
● Porównuje utwory literackie, ich fragmenty (różne wersje legendy o Fauście, fragment
„Mistrza i Małgorzaty”),
● Korzysta ze słowników: wyrazów obcych, słownika terminów literackich, „Słownika mitów i tradycji kultury” oraz „Słownika symboli” Władysława Kopalińskiego.
Nabywane umiejętności:
● Tworzenia charakterystyki postaci w szerszym kontekście kulturowym,
● Korzystania z różnych źródeł informacji (komunikat audiowizualny, tekst literacki, tekst krytycznoliteracki, słowniki),
● Analizy tekstu literackiego i jego interpretacji,
● Pracy w zespole,
● Tworzenia własnych tekstów (charakterystyka, esej, recenzja, opowiadanie).
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Świadomość i ekspresja kulturalna,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Sprzęt multimedialny: komputer multimedialny lub/i projektor,
● Zasoby multimedialne: filmy „Behemot i Małgorzata”, „Behemot i tramwaj”, „Behemot w Variete”,
● Egzemplarze powieści w wydaniu Biblioteki Narodowej, ze wstępem Andrzeja Drawicza, BN Nr 229, seria II,
● Karty pracy (załącznik do scenariusza),
● Słowniki: „Słownik mitów i tradycji kultury” (hasło: „Behemot”)1 oraz „Słownik symboli”
Władysława Kopalińskiego (hasło: „kot”)2,
● Dowolny słownik terminów literackich („groteska”, „stylizacja”, „parodia”, „narracja”,
„ironia romantyczna”) i słownik wyrazów obcych.
Metody nauczania:
● Problemowe: praca z komunikatem audiowizualnym oraz z tekstem krytycznoliterackim, rozmowa interpretacyjna, dyskusja,
● Eksponująca: film.
1 Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1985, s. 85.
2 Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2012.
2
Formy pracy:
● Indywidualna jednolita,
● Zbiorowa.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów i wprowadza ich w problematykę zajęć: zapowiada rozważania filozoficzne dotyczące natury zła w powieści Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”. Zaznacza, że głównym przedmiotem analizy będzie postać drugoplanowa – kot Behemot – członek świty Wolanda.
Proponuje, aby uczniowie obejrzeli filmy z zasobów multimedialnych zawierające aktorską interpretację wybranych fragmentów powieści. Poleca im wykonanie notatek dotyczących kociego bohatera: jak wygląda, jak się zachowuje, co mówi, jakie są jego relacje z ludźmi (Małgorzatą) oraz z Wolandem i innymi członkami grupy.
Etap realizacji
Po obejrzeniu filmów uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami. Przystępują do działań w grupach: rozwiązują zadania zawarte w kartach pracy. Podczas ich wypełniania wykorzystują wiadomości z obejrzanego materiału, jak również fragmenty wstępu krytycznego Andrzeja Drawicza3 oraz słowniki. Poszczególne grupy pracują nad następującymi zagadnieniami (odpowiedzi do zadań z kart pracy znajdują się w załączniku do scenariusza):
1. Kim jest kot Behemot i jakie jest źródło jego imienia?
2. Jaki wpływ na konstrukcję postaci kota Behemota mają mity i tradycja?
3. Jakim językiem posługuje się bohater, a jakim narrator, gdy się o nim wypowiada?
4. Jakie są relacje Behemota z Wolandem i pozostałymi członkami ekipy, a jakie z ludźmi?
Po wykonaniu zadań grupy przedstawiają swoje rozwiązania; inni uczniowie komentują je i uzupełniają. Po chwili nauczyciel inicjuje dyskusję na temat koncepcji zła w powieści.
Punktem wyjścia do niej jest cytat z „Fausta” Goethego:
„… Więc kimże w końcu jesteś?
– Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro”.
3 Artur Drawicz, Wstęp [w:] Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, BN, Warszawa 1990, s. V–LXXXIV.
Tu: Mistrz i Małgorzata a mity i tradycje, Diabeł – nie-diabeł, Narrator, Tradycja romantyczna.
3
Podczas swoich rozważań uczniowie wykorzystują wiadomości nabyte podczas pracy w grupach. Powinni wysnuć wnioski, że Bułhakow, nawiązując do tradycji („Księgi Hioba”,
„Nowego Testamentu”, romantyzmu, „Fausta” Goethego oraz Gounoda itp.), tworzy własną koncepcję zła: jego przedstawiciele (w tym kot – odwieczny symbol szatana) zaprowadzają porządek moralny w świecie, w którym został on zaburzony przez ludzi. Powieściowy Behemot jest jednocześnie mocno zakorzenioną postacią w rosyjskiej kulturze – ludowych drzeworytach. Jego język stanowi mieszaninę stylów, ich parodię – od naukowego po potoczny. Uczniowie powinni ponadto dostrzec w konstrukcji tej postaci elementy groteski.
Etap końcowy
Nauczyciel poleca uczniom, aby swoje notatki i przemyślenia wykorzystali do napisania pracy będącej odpowiedzią na pytanie zawarte w temacie (charakterystyka lub esej).
Dodatkowo:
Chętni mogą napisać recenzję dowolnej adaptacji „Mistrza i Małgorzaty” lub opowiadanie z dialogiem, którego tematem będzie kot.
4
