Wykład 20. Możliwości zagospodarowania nadwyżki finansowej

1

Wykład 20. Możliwości zagospodarowania nadwyżki finansowej

Inwestowanie to dysponowanie oszczędnościami na rzecz przyszłych korzyści. Jest procesem decyzyjnym oraz działaniami opartymi na obiektywnych prawach społecznych, gospodarczych i ekonomiczno-finansowych.

Inwestowanie to każde wykorzystanie nadwyżki finansowej – kapitału w celu jego powiększania.

Najczęściej wyróżnia się dwa rodzaje inwestycji:

a) inwestycje rzeczowe - przedmiot inwestycji ma materialny charakter, a inwestor oczekuje, iż wartość przedmiotu inwestycji wzrośnie w okresie inwestycji. Są to przepływy dóbr w wyniku zamiany środków finansowych na dobra rzeczowe, usługi, prawa użytkowania w celu osiągania w następnych okresach dodatkowych dochodów lub oszczędności.

Przykładem inwestycji rzeczowych są inwestycje w nieruchomości, inwestycje w złoto, inwestycje w dzieła sztuki,

b) inwestycje finansowe – przedmiot inwestycji jest instrumentem finansowym, a więc ma niematerialny charakter. Jest to transfer środków pieniężnych (przepływ kapitału). W inwestycjach finansowych przedmiot inwestowania sam w sobie nie przedstawia wartości użytkowej, lecz jedynie wartość pieniężną, co oznacza, że w przypadku inwestycji finansowych przedmiot inwestowania nie mógłby służyć zaspokojeniu potrzeb konsumpcyjnych.

Najważniejsze, aby właściwie ocenić efektywność inwestycji i lokować te zasoby w przedsięwzięcia (projekty) najkorzystniejsze, tj. przynoszące maksymalne

korzyści przy możliwym do zaakceptowania poziomie ryzyka.

1. Podstawowe cele inwestowania

a) zgromadzenie środków na zakup konsumpcyjny – cel zostaje osiągnięty, gdy wartość końcowa inwestycji jest większa niż przewidywana cena przedmiotu, którego zakup jest planowany,

b) zwiększenie wielkości kapitału – celem jest uzyskanie maksymalnej możliwej wartości kapitału na koniec okresu inwestowania,

2

c) uzyskiwanie stałych dochodów – inwestując, uzyskujemy w regularnych odstępach czasu środki umożliwiające bieżąca konsumpcję (działalność rentierska),

d) bezpieczeństwo – celem inwestowania jest zabezpieczenie się przed utratą kapitału,

e) zachowanie płynności – zapewnienie szybkiej zamiany wybranego instrumentu finansowego na gotówkę.

Przedsiębiorca powinien mieć świadomość, iż różne inwestycje pociągają za sobą różne ryzyko np. dokonując zakupu obligacji Skarbu Państwa może być pewien, że po określonym czasie odzyska swój wkład wraz z niewielkim zyskiem. Natomiast w przypadku inwestycji w akcje, zysk zależy od spółek, w które przedsiębiorca inwestuje oraz od czynników makroekonomicznych (sytuacja na rynku, poziom inflacji, poziom stóp procentowych).

Ponadto każdy przedsiębiorca lokując swoje nadwyżki finansowe powinien wiedzieć, iż zysk jest wprost proporcjonalny do ryzyka.

Mało ryzykowne instrumenty nie przyniosą atrakcyjnego zysku.

Przedsiębiorcy podejmując decyzje dotyczące lokowania nadwyżek finansowych powinni pamiętać o dywersyfikacji ryzyka. Chodzi o to, aby nie inwestować wszystkich środków w jeden nawet najbardziej obiecujący instrument kapitałowy, ale zróżnicować portfel inwestycyjny.

2. Rynki inwestycyjne

Na każdym rynku inwestycyjnym, również w Polsce, w praktyce nie występuje zbieżność trendów na wszystkie rodzaje inwestycji jednocześnie. Co więcej trendy w poszczególnych rodzajach inwestycji bywają bardzo różne. Dlatego najlepszą metodą na ograniczenie ryzyka i uzyskiwanie w dłuższym terminie optymalnych zysków jest dywersyfikacja inwestycji. Zatem, aby ograniczyć ryzyko związane ze zmiennością rynku każdy inwestor średnio- i długoterminowy niezależnie od wielkości posiadanego kapitału powinien w odpowiedni sposób skonstruować swój portfel inwestycyjny.

3

Przedsiębiorca powinien sam określić swoje cele, profil inwestycyjny (stosunek do ryzyka) oraz horyzont czasowy.

Rynki, na których dokonuje się transakcji inwestycyjnych są różnie klasyfikowane, jednak najczęściej obowiązuje następujący podział:

 rynek finansowy,

 rynek pieniężny,

 rynek kapitałowy,

 rynek walutowy,

 rynek instrumentów pochodnych,

 rynek nieruchomości.

2.1. Rynek finansowy

Często nazywany rynkiem kapitału, umożliwia posiadaczowi kapitału jego zainwestowanie, a podmiotom zgłaszającym zapotrzebowanie na kapitał – zaspokajanie potrzeb.

Warunkiem wzrostu gospodarki jest inwestowanie. Istnieje zatem potrzeba wystąpienia mechanizmu pozwalającego na przesunięcie czasowo wolnych środków od oszczędzających do inwestujących.

Poprzez rynek finansowy należy rozumieć obszar instytucjonalny – organizowany przez państwa, instytucje, podmioty gospodarcze i osoby fizyczne, na którym spotykają się¹:

 aktywa finansowe podlegające obrotowi i ich cena,

 dostawcy aktywów finansowych,

 nabywcy,

 instytucje pośredniczące w obrocie, np. giełda papierów wartościowych.

1 M. Lipiński, Finanse osobiste. Świadome zarządzanie własnym portfelem, Helion, Gliwice 2008, s.181

4

Funkcjonowanie rynku finansowego pozwala inwestorom na zróżnicowanie portfela posiadanych aktywów oraz umożliwia ograniczenie ryzyka związanego z inwestycjami.

Rynek finansowy ze względu na czas dysponowania środkami pieniężnymi oraz cele, na które mają być przeznaczone pieniądze podlega podziałowi na:

 rynek pieniężny,

 rynek kapitałowy,

 rynek walutowy,

 rynek instrumentów pochodnych.

2.1.1. Rynek pieniężny

Jest rynkiem obrotu kapitału z okresem zwrotu nieprzekraczającym jednego roku. Rynek pieniężny jest rynkiem pozagiełdowym. Pozwala uczestnikom zaciągać pożyczki i dokonywać inwestycji.

Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw oraz innych podmiotów.

Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny, który realizując zadania polityki pieniężnej wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.

Jeżeli na rynku pieniężnym jest więcej podmiotów kupujących niż lokujących pieniądze to cena pieniądza rośnie. W związku z czym wzrasta stopa procentowa.

Depozyty

Z uwagi na okres, na który zostaje zawarta transakcja przedsiębiorstwo ma do wyboru depozyty krótkoterminowe oraz depozyty długoterminowe².

a) depozyty krótkoterminowe obejmują okres do jednego miesiąca:

 Overnight (O/N) – depozyt jednodniowy, rozpoczynający się w dniu zawarcia transakcji, a zapadający w następnym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji,

2

M. Lipiński, Finanse…, op. cit., s. 183

5

 Tomnext (T/N) – depozyt rozpoczynający się w pierwszym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji, a zapadający w następnym dniu roboczym,

 Spot next (S/N) rozpoczyna się w drugim dniu roboczym od dnia zawarcia transakcji, a zapada następnego dnia roboczego

b) depozyty długoterminowe obejmują okres od jednego miesiąca do roku.

Najczęściej spotykane to:

 Jednomiesięczne,

 Trzymiesięczne,

 Sześciomiesięczne,

 Dziewięciomiesięczne,

 Roczne.

Cena pieniądza czyli stopa procentowa jest określana codziennie na rynku międzybankowym. Wysokość stopy procentowej zależy od:

a) stopy inflacji,

b) od popytu i podaży na pieniądz,

c) od oczekiwań rynku dotyczących działań banku centralnego.

Lokaty bankowe

Poza depozytami przedsiębiorcy mogą swoje nadwyżki finansowe lokować na lokatach bankowych, które cechują się bardzo małym ryzykiem. W ofertach banków występują lokaty o terminie związania z umową w przedziale od kilku dni do nawet kilku lat. Umowy do 12 miesięcy są traktowane jako lokaty krótkoterminowe, pozostałe to długoterminowe.

Należy pamiętać, iż banki w umowach zastrzegają sobie w przypadku wcześniejszego zerwania umowy prawo do niewypłacania właścicielowi lokaty odsetek.

Innym ważnym elementem w przypadku lokat bankowych jest sposób oraz częstotliwość z jaką wypłacane są należne odsetki od zdeponowanej lokaty.

Mogą być one

a) wypłacane na koniec umowy za okres, na jaki umowa była zawarta,

6

b) w czasie trwania umowy z częstotliwością miesięczną, kwartalną bądź roczną.

Ponadto ważny jest również sposób w jaki w czasie umowy są one wypłacane.

Chodzi o to, czy powiększają wartość lokaty, czy też są przelewane na inne konto, np. rachunek bieżący. Odsetki przypisywane jako powiększenie lokaty

„pracują” przez cały czas trwania lokaty i im częściej są naliczane, tym większy zysk osiągnie przedsiębiorstwo. Jest to spowodowane mechanizmem procentu składanego.

Oprocentowanie jest najważniejszą cechą lokat. Z kolei najważniejszym czynnikiem warunkującym wysokość oprocentowania jest okres, na jaki umowa została zawarta. Im dłuższy czas trwania umowy tym wyższe oprocentowanie.

Odsetki od złożonej lokaty mogą być:

a) stałe – przy umowach do 1 roku,

b) zmienne – zmiana oprocentowania lokat w zależności od bieżącej sytuacji na rynku finansowym.

Wartość lokaty – im wyższa tym oprocentowanie będzie również wyższe.

Ponadto w przypadku dużych kwot w większości banków istnieje możliwość negocjacji wysokości odsetek.

Lokaty z funduszem

Lokowane środki są inwestowane (od 20% do 50%) w fundusze stabilnego wzrostu, fundusze zrównoważone lub akcyjne, zaś pozostałe na niskooprocentowanej lokacie. Tego typu konstrukcja może się przyczynić do osiągnięcia odsetek nawet do 13%, w sytuacji, gdy wzrośnie cena jednostki danego funduszu.

Przedsiębiorca decydujący się na ulokowanie swoich nadwyżek finansowych w postaci lokat bankowych powinien mieć na uwadze fakt, iż wraz z upływem czasu środki pieniężne tracą dodatkowo na wartości poprzez wpływ inflacji.

Bony skarbowe

7

Są krótkoterminowym instrumentem finansowym. Są to dłużne papiery wartościowe Skarbu Państwa na okaziciela.³ Cechą charakterystyczną bonów skarbowych jest zerowy stopień ryzyka, co sprawia, że są one atrakcyjnym papierem lokacyjnym. Niestety za zerowe ryzyko przedsiębiorca płaci koszt w postaci niskiego oprocentowania. Oprocentowanie bonów skarbowych ma

charakter dyskontowy. Dochodem jest różnica pomiędzy ceną zakupu a wartością nominalną bonu.

Emisją bonów zajmuje się ministerstwo finansów. Bony skarbowe są sprzedawane na przetargach. Na tydzień przed planowanym przetargiem podawana jest wielkość i struktura zapotrzebowania na poszczególne nominały.

Obsługą obrotu zajmuje się Narodowy Bank Polski.

Zakupione na organizowanym przetargu bony skarbowe są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym, co oznacza, że przedsiębiorca może w każdej chwili wycofać swoje środki pieniężne, zlecając bankowi ich sprzedaż. Wysokość prowizji jest ustalana indywidualnie i zawarta w cenie bonu.

Opłacalność i zalety bonów skarbowych

 w chwili zakupu przedsiębiorca może dokładnie określić stopę dochodu,

 znany zysk, a stały dochód przewyższa z reguły dochód depozytów bankowych,

 wysoka płynność, w każdej chwili można odsprzedać bon przed terminem wykupu z odsetkami na dzień sprzedaży,

 bezpieczeństwo – emitentem jest Skarb Państwa, instrument tego typu jest uważany za wolny od ryzyka.

Rentowność bonu skarbowego r = {(FV – P) / P} x (360 / t)

gdzie,

r – stopa rentowności bonu skarbowego (w skali roku), FV – wartość nominalna bonu skarbowego,

P – cena bonu skarbowego,

t – liczba dni do wykupu bonu skarbowego

3 M. Lipiński, Finanse…, op. cit., s. 201

8 2.1.2. Rynek kapitałowy

Można go zdefiniować jako rynek kapitałów średnio i długoterminowych o zapadalności powyżej jednego roku, przeznaczonych na finansowanie inwestycji.

Klasyfikacja rynku kapitałowego jest dokonywana wg różnych kryteriów.

a) z uwagi na jego nadzór i zakres dzieli się na:

 rynek publiczny,

 rynek niepubliczny (zanim spółki zaczną potrzebować dużych kapitałów, znajdują się na rynku niepublicznym).

b) ze względu na podmiot oferujący wyemitowane instrumenty finansowe rynek jest dzielony na:

 pierwotny – występują wszystkie nowe emisje papierów wartościowych, a wyemitowane instrumenty (obligacje, akcje) są sprzedawane po raz pierwszy inwestorom. Papiery wartościowe mogą być oferowane zarówno w drodze publicznej, jak i niepublicznej. Publiczna emisja jest skierowana do więcej niż 300 osób. Rynek pierwotny oferuje papiery wartościowe po cenie emisyjnej.

 wtórny – zapewnia płynność w obrocie papierami wartościowymi.

Ze względu na rodzaj podmiotów (spółek) oraz sposób obrotu papierami wartościowymi dzieli się na rynek giełdowy i pozagiełdowy.

Obligacja

Jest papierem wartościowym potwierdzającym pożyczenie przez emitenta określonych środków pieniężnych od inwestorów. Emitent zobowiązuje się zwrócić pożyczkę po określonym czasie wraz z odsetkami.

Emitentem może być Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, gminy oraz podmioty prowadzące działalności gospodarczą.

9

Przedsiębiorca dokonujący zakupu obligacji udziela pożyczki emitentowi, a zamian za wykorzystanie kapitału otrzymuje odsetki.

Charakterystyczne elementy obligacji:

 emitent obligacji

 kwota nominalna

 liczba obligacji

 odsetki (nazywane również kuponem)

 termin zapadalności (wykupu).

Rodzaje obligacji

Obligacje można podzielić wg następujących kryteriów:

a) emitent obligacji – skarbowe, komunalne, obligacje przedsiębiorstw

b) oprocentowanie – o stałym oprocentowaniu, o zmiennym oprocentowaniu, zero kuponowe

c) czas – krótko-, średnio-, długoterminowe

d) prawa i przywileje – zwykłe, zamienne, z prawem poboru

Przedsiębiorstwa emitują obligacje korporacyjne, które funkcjonują tak jak obligacje skarbowe, jednak oferują wyższa stopę oprocentowania, ponieważ są uważane za bardziej ryzykowne.

Warto zwrócić uwagę, iż nawet w przypadku obligacji o stałym oprocentowaniu istnieje ryzyko tego typu inwestycji, które jest związane nie tylko ze stopą procentową ale również ze zdolnością kredytową emitenta. W sytuacji, gdy wzrosną stopy procentowe, przedsiębiorca ponosi ryzyko, ponieważ wartość obligacji spadnie. Inwestycja w obligacje korporacyjne niesie za sobą ryzyko niewypłacalności emitenta, w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo straci płynność finansową i może nie być w stanie spłacić zaciągniętych zobowiązań.

Z punktu widzenia inflacji warto zainwestować w obligacje o zmiennym oprocentowaniu, ponieważ oprocentowanie tego typu instrumentów zmienia się wraz ze zmianami krótkoterminowych stóp procentowych.

W przypadku obligacji zero kuponowych odsetki są wypłacane w momencie wykupu obligacji, sprzedawanych z dyskontem, tj. z ceną niższą od ich wartości

10

nominalnej. Zaletą tego typu obligacji jest to, że nabywca otrzymuje oprocentowanie od razu.

Obligacje można nabyć w biurach maklerskich oraz za pośrednictwem banków komercyjnych.

Akcje

Są najbardziej znanym i najbardziej popularnym instrumentem finansowym.

Akcja jest częścią majątku spółki. Przedsiębiorca zakupujący akcje staje się właścicielem części majątku spółki proporcjonalnie do procentu posiadanych akcji.

Przedsiębiorca może zdecydowanie więcej zarobić na akcjach, niż na obligacjach, jednak ryzyko w przypadku akcji jest o wiele większe. Ryzyko jest związane ze spadkiem kursu akcji spowodowanym np. niskimi zyskami lub stratami spółki, czy innymi czynnikami wynikającymi z uwarunkowań makroekonomicznych (kryzys gospodarczy, zmiany poziomu kursu walut). Warto dodać, że inwestycja w akcje spółek może się zwrócić nawet po kilku latach, ale też może być sytuacja, kiedy inwestycja w akcje zwróci się w ciągu kilku dni.

Fundusz inwestycyjny

Jest podmiotem finansowym zajmującym się lokowaniem powierzonych mu środków przez inwestorów. Wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych – zebranych w drodze publicznego, a w przypadkach określonych w ustawie również niepublicznego nabycia jednostek lub certyfikatów inwestycyjnych – w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe.⁴ Głównym celem funduszy inwestycyjnych jest lokowanie w papiery wartościowe środków wpłaconych przez indywidualnych inwestorów w najbardziej korzystny sposób.

Inwestorzy mają do dyspozycji wiele funduszy, różniących się zarówno w zakresie organizacji działania, jak i proponowanych strategii inwestycyjnych.

4

M. Lipiński, Finanse…, op. cit., s. 217

11

Fundusz inwestycyjny może być utworzony jako:

 fundusz inwestycyjny otwarty,

 specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty,

 fundusz inwestycyjny zamknięty.

Fundusze otwarte oraz specjalistyczne otwarte mają obowiązek sprzedania jednostek uczestnictwa każdemu i jednocześnie obowiązek ich odkupienia od każdego uczestnika funduszu, który tego zażąda. Jednostka uczestnictwa w otwartym funduszy inwestycyjnym nie jest papierem wartościowym, dlatego nie może być przedmiotem obrotu na giełdzie.

Fundusze inwestycyjne zamknięte mają z góry określoną wielkość kapitału i emitują certyfikaty, które mogą być przedmiotem obrotu wtórnego. Certyfikaty nie podlegają umarzaniu. Są papierami wartościowymi i mogą być notowane na giełdzie.⁵

Zalety funduszy inwestycyjnych:

 bezpieczeństwo – działalność lokacyjna funduszu, jako instytucji „zaufania publicznego” jest poddana wielu ograniczeniom ustawowym w celu zapobiegania podejmowania przez zarządzających portfelem inwestycyjnym funduszu nadmiernego ryzyka. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie mają bezpośredniego dostępu do środków ulokowanych w funduszach, którymi zarządzają,

 ograniczenie ryzyka poprzez dywersyfikację lokat – dzięki temu, iż fundusz gromadzi pieniądze wielu inwestorów może łatwo i korzystnie inwestować środki w różne instrumenty finansowe, dywersyfikując w ten sposób ryzyko. Z uwagi na wielkość kapitału fundusz ma możliwość udziału w operacjach dostępnych jedynie dla inwestorów instytucjonalnych,

5 Ibidem, s. 218

12

 szybki dostęp do własnych środków – z uwagi na dużą płynność funduszy inwestycyjnych przedsiębiorca może odsprzedać (umorzyć) swoje jednostki uczestnictwa, praktycznie w każdej chwili, po aktualnej cenie (chociaż niektóre fundusze mogą stosować opłatę manipulacyjną), czyli bez utraty bieżących zysków. To właśnie odróżnia fundusze inwestycyjne od lokat bankowych,

 profesjonalne zarządzanie – przedsiębiorca powierzając nadwyżkę finansową profesjonalistom nie musi poświęcać swojego czasu na bieżące studiowanie notowań poszczególnych instrumentów finansowych, czy też śledzić oprocentowanie lokat bankowych. Funduszem zarządzają wysokiej klasy specjaliści, zajmujący się rynkami finansowymi, a zawodowe kwalifikacje oraz przygotowanie tych osób i członków zarządu (również rady nadzorczej) towarzystwa podlegają każdorazowej ocenie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd,

 możliwość inwestowania niewielkich kwot – aby stać się uczestnikiem funduszu przedsiębiorca nie musi dysponować dużym kapitałem.

Lokowanie niewielkich kwot powoduje dostępność jednostek uczestnictwa dla przedsiębiorców mających do zainwestowania nieduże sumy,

 reprezentowanie inwestorów na rynku finansowym – fundusz inwestycyjny jest najlepszą formą lokowania nadwyżek finansowych dla przedsiębiorców, którzy nie są ekspertami w tej dziedzinie, bądź też nie dysponują czasem na poszukiwanie najkorzystniejszych inwestycji.

Niezależnie od tego, który fundusz wybierze przedsiębiorca zawsze będzie miał zagwarantowane profesjonalne zarządzanie środkami pieniężnymi.

 optymalne dochody w stosunku do innych lokat – w długim okresie inwestowanie nadwyżek finansowych w fundusze inwestycyjne jest bardziej dochodowe, niż instrumenty rynku pieniężnego i jednocześnie mniej ryzykowne niż indywidualny wybór dostępnych instrumentów rynku finansowego.

13

Przedsiębiorca przed podjęciem decyzji dotyczącej inwestycji w fundusze inwestycyjne powinien określić swoje preferencje w zakresie potrzeb i oczekiwań, uzyskać informacje o funduszu oraz o towarzystwie zarządzającym funduszem.

Rynek walutowy

Na tym rynku przeprowadzane są transakcje sprzedaży i zakupu walut. Tworzy się kurs wymiany, który odzwierciedla stosunek ceny między dwiema walutami.

Istotną rolę w kształtowaniu się kursu walutowego odgrywa prawo popytu i podaży. Waluty na rynku są kwotowane parami. Z uwagi na mechanizm dźwigni finansowej procentowe zyski oraz straty są dużo wyższe od procentowych zmian kursów walutowych.

Rynek nieruchomości

Nieruchomości są specyficzną formą inwestowania. W odróżnieniu od inwestycji finansowych wymagają zaangażowania sporej nadwyżki finansowej. Cechą charakterystyczną tego typu inwestycji jest to, iż nieruchomości nie są wystandaryzowane, każda nieruchomość jest na swój sposób indywidualna i unikatowa.

Zalety inwestycji w nieruchomości:

 zabezpieczają przed inflacją, w długim okresie wartość nieruchomości powinna rosnąć co najmniej w takim samym tempie jak inflacja,

 stałe dochody z czynszów – po wycofaniu się z inwestycji przedsiębiorca może liczyć na zwrot zainwestowanego kapitału pomniejszony o amortyzację,

 w sytuacji pogorszenia wyników finansowych możliwość zaciągnięcia kredytu hipotecznego (znacznie niżej oprocentowanego aniżeli kredyt obrotowy, czy inwestycyjny) pod posiadaną nieruchomość,

 umiarkowany, a wręcz minimalny poziom ryzyka.

Wady inwestycji w nieruchomości:

 konieczność dysponowania wysokimi zasobami finansowymi,

 mała płynność – utrudnione wycofanie zaangażowanych środków pieniężnych,

14

 wymaganie administracyjne, urzędowe, związane z prawem budowlanym oraz bezpieczeństwem,

 ryzyko prawne – zaszłości w regulacji praw do nieruchomości.

Przedsiębiorcy niezależnie od formy i rodzaju prowadzonej działalności mają szerokie możliwości lokowania nadwyżek finansowych zarówno w przedmioty inwestycyjne o charakterze rzeczowym np. złoto, kamienie szlachetne, dzieła sztuki, jak i w instrumenty pochodne, które stanowią najbardziej dynamicznie rozwijającą się grupę instrumentów finansowych. Warto jednak dodać, iż do skutecznego stosowania tego typu narzędzi jest niezbędna wiedza w zakresie teorii rynków finansowych.

Podsumowując, należy podkreślić, iż przedsiębiorca poza celem, stosunkiem do ryzyka powinien kierować się przede wszystkim wielkością stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału.

Bibliografia do wykładu:

1. M. Lipiński, Finanse osobiste. Świadome zarządzanie własnym portfelem, Helion, Gliwice 2008

2. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2008