B.J. Ruciński
Sprawozdanie z sesji naukowej na
temat: Strukturalizm we
współczesnej nauce, Katolicki
Uniwersytet Lubelski, 11 i 12 listopad
1970 r.
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 277-285
S
P
R
A
W
O
Z
D
A
N
I
A
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K 8/1972/1 R u с i ń s k i B. J. S p ra w o z d a n ie z s e s ji n a u k o w e j n a te m a t: S tr u k tu r a l iz m w e w s p ó ł c z e sn e j n a u c e , K U L , 11 i 12 lis to p a d a 1970. S l a g a Sz. W. S p ra w o z d a n ie z s y m p o z ju m filo z o fii p rz y r o d y K U L n a te m a t e w o lu c ji u k ła d ó w fiz y c z n y c h i b io lo g ic z n y c h , 22 i 23 k w ie tn ia 1971. D e m b o w s k i B. S p ra w o z d a n ie z k o n f e r e n c ji n a u k o w e j n a te m a t filo z o fii p o ls k ie j o k re s u p o z y ty w iz m u , W a rs z a w a , P A N , 28 i 29 k w ie tn ia 1971. К 1 i m s к i T.S p ra w o z d a n ie z s y m p o z ju m A n tro p o lo g ii F ilo z o fic z n e j, A T K , 8 i 9 m a j a 1971.
S p raw o zd an ie z s e s ji n a u k o w e j n a te m a t: S tr u k tu r a liz m w e w sp ó łc z e s nej n a u c e , K a to lic k i U n iw e r s y te t L u b e ls k i, U i 12 lis to p a d 1970 r. Z a in te re s o w a n ie n o w o śc ią w n a u c e p rz y c h o d z i n a ogół p ó ź n ie j n iż w in n y c h d z ie d z in a c h w y s iłk u in te le k tu a ln e g o cz ło w ie k a . W ła ś c iw e śro dow iskom n a u k o w y m k o n s e r w a ty w n e n a s ta w ie n ie i o d d a n ie d la pracy w a tm o s fe r z e m e to d i te o r ii z a a k c e p to w a n y c h i sto s o w a n y c h , a z d ru g ie j s tr o n y w y s o k ie w y m a g a n ia s ta w ia n e n o w y m m e to d o m i te o rio m s ta n o w ią p rz y c z y n y t a k p o w o ln e g o p ro c e s u ic h u z n a w a n ia i p rz y s w a ja n ia .
S y tu a c ja teg o r o d z a ju n a jw y r a ź n ie j c h y b a r y s u je się w z a k re s ie f ilo zofii — n a u k i d łu g o w ie c z n e j i d o ś w ia d c z o n e j, a p rz e z to m a ło w r a ż li wej n a p rz e lo tn e te n d e n c je i m o d y . O ry g in a ln e k o n c e p c je filo z o fic z n e dalekie od p r a k ty c z n y c h a p lik a c ji, a w ię c i p r a g m a ty c z n y c h k r y t e r ió w praw dziw ości, w a lc z ą o s w o je is tn ie n ie s z u k a ją c p r e te k s tó w d la d y s kusji ze sz k o ła m i filo z o fic z n y m i. I n s ty tu c j o n a ln a filo z o fia sz k ó ł s p e ł nia w a ż n e f u n k c je o b ro n n e p rz e d d y le ta n ty z m e m i e p ig o ń s tw e m —
j e s t s tr a ż n ik ie m ż y c ia filo zo ficzn eg o . I o n a je d y n ie je s t w m o cy n a d a ć s a n k c ję ; to je s t u z n a ć n o w e k o n c e p c je za rz e c z y w iś c ie n o w e, czy z j a k ic h ś w z g lę d ó w d o n io słe.
J e d n a k ż e ju ż s a m a d y s k u s ja p rz e d s ta w ic ie li sz k ó ł filo z o fic z n y c h z n o w o o g ło sz o n y m i p r o p o z y c ja m i ro z w ią z a ń z d a je się św ia d c z y ć o p r z y z n a n iu ty m r o z w ią z a n io m p e w n e j w a g i. I to je s t s z a n s a d la n o w ości.
W iele tr z e b a , a b y n o w y k ie r u n e k o b ro n ił się ja k o o ry g in a ln y i p o s ia d a ją c y d o n io s łe z n a c z e n ie , a b y u s p r a w ie d liw ił s w o ją o b ecn o ść w h is to r ii filo z o fii i a b y w re sz c ie , ju ż u z n a n y , p rz e s z e d ł n a d r u g ą s tr o n ę — s t r o n ę k la s y k ó w filo zo fii.
W o s ta tn ic h la ta c h w o b e c ta k ic h tr u d n o ś c i s ta n ą ł s t r u k tu r a li z m , n o w a te n d e n c ja w e w sp ó łc z e s n e j h u m a n is ty c e z m ie rz a ją c a do w y k r y c ia p o d s ta w o w y c h w c z ło w ie k u s t r u k t u r — cało ści o k re ś la ją c y c h i czy n ią c y c h z ro z u m ia ły m c a ło k s z ta łt je g o d z ia ła n ia . N a z w ę s w o ją z a w d z ię cza te n k ie r u n e k ję z y k o z n a w c y de S a u s s u r e ’ow i. J ę z y k tr a k to w a ł de S a u s s u r e ja k o s ta ty c z n y s y s te m r e g u ł i z n a k ó w — ja k o s tr u k tu r ę . K o n ie c l a t p ię ć d z ie s ią ty c h p rz y n ió s ł s z e ro k ie d y s k u s je o s t r u k t u r a - liz m ie , za s tr u k tu r a liz m e m , p rz e c iw s tr u k tu r a liz m o w i. P o k ilk u la ta c h p o p u la r n o ś c i ja k ą się c ie sz y ł w sw e j o jc z y ź n ie — F r a n c ji, p rz y s z e d ł o k re s b a r d z ie j rz e c z o w y c h a n a liz , b a r d z ie j szczeg ó ło w y ch i w n ik liw y c h le k t u r . F a la u k a z u ją c y c h się n a jeg o t e m a t a r ty k u łó w w e w s z y s t k ic h p r a w ie , n ie ty lk o s p e c ja lis ty c z n y c h p is m a c h sto p n io w o z m n ie j s z a ła się. G łos z a b ie ra n o sp o ra d y c z n ie , a le ze z n a jo m o ś c ią rz e c z y . P y ta n o czy s t r u k tu r a li z m je s t ty lk o m o d n y m s n o b iz m e m filo z o fic z n y m — czy czy m ś w ię c e j. O z w a ły się g ło sy s u r o w e j k r y t y k i n e g u ją c e j w a rto ś ć ro z w ią z a ń teg o k ie r u n k u , ic h p rz y d a tn o ś c i d la z n a le z ie n ia o d p o w ie d z i filo z o fic z n y c h d o ty c z ą c y c h c z ło w ie k a . P o d d a w a n o w w ą tp liw o ś ć r z e te ln o ś ć ty c h ro z w ią z a ń . S ta r a n o się z re d u k o w a ć je do z a k re s u b a d a ń szczeg ó ło w y ch w d z ie d z in ie ję z y k o z n a w s tw a i e tn o lo g ii. L ecz k r y t y k i t e n ie b y ły w y ro k ie m n a s tr u k tu r a liz m . P rz y n io s ły ty lk o p o tr z e b ę w y ja ś n ie ń p o d s ta w o w y c h co do a p a r a t u r y p o ję c io w e j, zało ż e ń i r e z u l ta tó w a n a liz y s t r u k tu r a ln e j . P o u w a ż n y m z a p o z n a n iu się z p r o p o z y c ja m i n o w e g o k ie r u n k u , s tw ie rd z o n o jeg o w a g ę w n a u c e . A d z is ia j m o ż e m y c h y b a p o w ie d z ie ć , że z a d e c y d o w a ły o lo s a c h s t r u k tu r a li z m u p rz e d e w s z y s tk im m o ż liw o śc i s z e ro k ic h , a n a lo g ic z n y c h z a s to s o w a ń a n a liz y s t r u k t u r a l n e j w e w s z y s tk ic h n a u k a c h h u m a n is ty c z n y c h , j a k p ie r w o tn ie w ję z y k o z n a w s tw ie i e tn o lo g ii. S tr u k tu r a l iz m o b ro n ił się w ię c z a in te re s o w a n ie m d la ty c h m o ż liw o śc i z je d n e j s tro n y , a z d ru g ie j — s k u te c z n o ś c ią a n a liz y s t r u k t u r a ln e j w p e n e tr a c ji o b sz a ró w d la p o z n a n ia d o tą d w p e łn i n ie d o s tę p n y c h : w d z ie d z in ie f u n k c jo n o w a n ia ję z y k a i d z ie d z in ie o rg a n iz a c ji s p o łe c z e ń s tw p ie r w o tn y c h . A k tu a ln ie , s t r u k tu r a li z m f ig u r u je n a lis ta c h m e to d b a d a w c z y c h j ę
zy k o z n a w stw a , e tn o lo g ii, li te r a tu r o z n a w s t w a , p sy c h o lo g ii, h is to r ii i a n tro p o lo g ii filo z o fic z n e j. K a ż d a z ty c h n a u k (ch o ciaż z ja w is k o to n ie jest c a łk ie m p o w sz e c h n e ) s t a r a się p rz e c ią g n ą ć s t r u k tu r a li z m n a sw o ją stronę, w y k a z a ć p o k r e w ie ń s tw a , a d e k w a tn o ś ć a n a liz y s tr u k t u r a l n e j wobec sw o ic h p rz e d m io tó w b a d a ń . D o k o n u je się d a le k ic h w y c ie c z e k w h is to r ię ro d z im y c h d y s c y p lin , a b y o d n a le ź ć w ś ró d ic h w s p ó łtw ó r c ó w sta n o w isk a p o d o b n e i ic h a u to r y te te m u p ra w o m o c n ić a d a p ta c ję s t r u k - tu ra liz m u w z a k r e s ie s w o ic h b a d a ń , a b y u s p r a w ie d liw ić się p rz e d z a rzu tem in t e le k tu a ln e g o k o n fo r m iz m u i p o d a tn o ś c i n a m o d ę.
J a k ie k o lw ie k są je d n a k w a r u n k i p sy c h o lo g ic z n e i so c jo lo g ic z n e ś r o dow isk n a u k o w y c h — k o n ie c z n e d la z a a k c e p to w a n ia n o w o śc i — m o ż e my c ie sz y ć się z z a in te r e s o w a n ia i w s z e lk ie j d y s k u s ji, k tó r a p o z w a la nam p r z y n a jm n ie j o c e n ić ro lę ty c h n o w o śc i w e w sp ó łc z e s n e j n a u c e .
D la te g o z u z n a n ie m n a le ż y p o w ita ć in ic ja ty w ę W y d z ia łu F ilo z o fic z nego K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o , k tó r y p o d ją ł się o r g a n i zacji s e s ji n a u k o w e j p o ś w ię c o n e j s tr u k tu r a liz m o w i. S e s ja t a z a ty tu ło w ana S t r u k t u r a l i z m w e w s p ó łc z e s n e j n a u c e o d b y ła się w L u b lin ie w d n ia c h 11 i 12 lis to p a d a 1970 r. W p r o g r a m ie u m ie sz c z o n o r e f e r a ty z te o r ii lit e r a tu r y , p sy c h o lo g ii, e tn o lo g ii, a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j i h is to rii n a u k i.
W p ie r w s z y m d n iu s e s ji r e f e r a ty w y g ło sili doc. d r S tę p ie ń i o. p ro f, dr K rą p ie c .
I n a u g u r a c y jn y r e f e r a t doc. d r S tę p n ia p t. S t r u k t u r a i p o ję c ia p o
krew n e d a ł in te r e s u ją c y p rz e g lą d s ta n o w is k filo z o fic z n y c h , k tó r e p o s łu
giw ały się p o ję c ie m s t r u k tu r y i u s iło w a ł u s ta n o w ić ic h z w ią z e k ze s tru k tu r a liz m e m w sp ó łc z e s n y m . T e h is to ry c z n e a n a liz y p o s łu ż y ły r e f e rentow i z a tło do p rz e p r o w a d z e n ia k la s y f ik a c ji sp o so b ó w r o z u m ie n ia pojęcia s t r u k tu r y . T a k ie u ję c ie p ro b le m u o p a r te b y ło n a u ja w n io n y m przez r e f e r e n ta z a ło ż e n iu o z a s a d n ic z e j ró w n o z n a c z n o śc i p o ję c ia s t r u k tury w r a m a c h s ta n o w is k h is to ry c z n y c h i w e w s p ó łc z e s n y m s t r u k t u r a - lizmie. W h is to r ii — z d a n ie m doc. S tę p n ia — z m ie n iło się ty lk o tło teo rety czn e, a tm o s f e r a in te le k tu a ln a i to z a d e c y d o w a ło o z a in te r e s o w aniu d la p o ję c ia s t r u k tu r y , k tó r e s ta n o w i d o g o d n y in s tr u m e n t w y ja śn ia n ia , zaś s a m e ro z w ią z a n ia , do k tó r y c h p ro w a d z i s to s o w a n ie te g o pojęcia, n ie są n o w e. A n te c e d e n s y m o ż n a o d n a le ź ć u b r e ta n is tó w , f e nom enologów , p sy c h o lo g ó w p o sta c i. P o ję c ia ca ło ści, s tr u k tu r y , p o sta c i,
organizacji, s e n s u s ą ró w n o z n a c z n e . B ez p o m o c y ty c h p o ję ć rz e c z y
w istości w y ja ś n ić n ie m o ż n a , a le n ie s ą o n e w y s ta r c z a ją c e . T rz e b a u jaw n ić a lb o zało ż y ć in n e s t r u k t u r y b a r d z ie j e le m e n ta r n e — s u b s t r u k -
tury, k tó r e w y ja ś n ia ją s t r u k t u r y p ie r w o tn e d a n e n a o c z n ie . W z w ią z k u
z tym doc. S tę p ie ń s tw ie rd z ił, że w e w sp ó łc z e s n y m s tr u k tu r a li z m i e w y stępują d w a s ta n o w is k a : a lb o p o r z ą d k u je się d a n e n a o c z n e u j a w n i a jąc ich o rg a n iz a c ję w s t r u k t u r y i p rz e z n ią n a d a ją c im sen s, a lb o z a
k ła d a się is tn ie n ie s t r u k t u r y h ip o te ty c z n e j, k tó r a m o g ła b y w y ja ś n ić n a m i n a d a ć z n a c z e n ie ty m fr a g m e n to m rz e c z y w is to śc i, k tó r e d a n e n a m s ą n a o c z n ie , le c z w p o s ta c i z b io ru n ie u p o r z ą d k o w a n y c h e le m e n tó w .
W z a le ż n o śc i od teg o czy o o d rę b n o ś c i p e w n e j cało ści u s t r u k t u r o - w a n e j d e c y d u je ja k o ś ć w z g lę d n ie ilo ść części, czy te ż r e la c je m ię d z y c z ę śc ia m i — m o ż n a w y ró ż n ić p o ję c ie s t r u k t u r y h o lo lo g ic z n e j i m e r e o -
lo g ic zn e j. Z d a n ie m r e f e r e n ta s t r u k tu r a liz m w sp ó łc z e s n y n ie m a ś w ia
d o m o ści ty c h ro z r ó ż n ie ń ; sa m o p o ję c ie s t r u k tu r y je s t n ie ja s n e i n ie w y o d rę b n io n e . Doc. S tę p ie ń t a k s c h a r a k te r y z o w a ł ro z u m ie n ie p o ję c ia s t r u k t u r y p rz e z w sp ó łc z e s n y c h s tr u k tu r a li s tó w : 1° s t r u k t u r a n ie je s t s u m ą sw y c h części, 2 ° części c a ło śc i d a ją się w y ja ś n ić p rz e z całość, 3° s t r u k t u r a je s t p o ję c ie m p ie r w o tn y m w s to s u n k u do p o ję ć g e n e ty c z n y c h , 4 ° to , co n a d a je sen s — s t r u k t u r a — je s t u k r y t e i n ie u ś w ia d o m io n e .
D ru g i r e f e r e n t o. p ro f. K rą p ie c p r z e d s ta w ił z a s a d n ic z e tezy s t r u k tu - ra liz m u C la u d e L e v i- S t r a u s s a w a s p e k c ie ic h p rz y d a tn o ś c i d la s f o r m u ło w a n ia o g ó ln ej te o r ii c z ło w ie k a , k tó r a w y c h o d z iła b y od jeg o s p e c y fic z n y c h zało ż eń . R e f e r a t te n z a s a d n ic z o n ie d a w a ł g o to w y c h o d p o w ie d zi. R a c z e j s t a w i a ł p y ta n ie o m o ż liw o ść s f o rm u ło w a n ia ta k i e j te o r ii c z ło w ie k a n a g ru n c ie s t r u k tu r a li z m u . P ro f . K rą p ie c b a rd z o m o cn o p o d k r e ś lił w sw y m w y s tą p ie n iu p r o g r a m r e d u k c jo n is ty c z n y s t r u k t u r a l i z m u , p ró b ę s p r o w a d z e n ia is to ty c z ło w ie k a i c z ło w ie c z e ń stw a do p o z io m u p r a w ję z y k a — s ta ły c h s t r u k t u r , k tó r e d e te r m i n u ją m y ś le n ie i d z ia ła n ie . T ezę o n e g a c ji w s z e lk ie j tr a n s c e n d e n c ji w s t r u k tu r a li z m i e p o p a r ł r e f e r e n t is to tn y m i f r a g m e n ta m i p ra c L e v i- S tr a u s s a . W z a k o ń c z e n iu sw eg o w y s tą p ie n ia w s k a z a ł p ro f. K rą p ie c , że s t r u k tu r a li z m n ie je s t k ie r u n k ie m ściśle filo z o fic z n y m .
P o w y g ło sz e n iu r e f e r a tó w w d y s k u s ji k o le jn o głos z a b ie r a li m . in. d r S ta n is ła w s k i, stu d . R u c iń s k i, doc. d r G ogacz, d r K ło so w sk a , k s. p ro f, d r K a m iń s k i. D y s k u ta n c i p o d k re ś lili b r a k r e f e r a t u lig w in is ty c z n e g o w p ie r w s z y m d n iu o b ra d s e s ji. U siło w a n o o k re ś lić , w n a w ią z a n iu do r e f e r a tó w , s to s u n e k p ro g r a m o w y c h d e k la r a c ji s t r u k tu r a li s tó w do p r a k ty c z n y c h r e z u l ta t ó w b a d a w c z y c h . P o s ta w io n o w tr a k c ie d y s k u s ji p y ta n ia : czy s t r u k tu r a li z m je s t m e to d ą , czy te o r ią , czy m o żliw e i j a k d a le c e u z a s a d n io n e h is to ry c z n ie je s t z ró w n a n ie r o z u m ie n ia p o ję c ia s t r u k t u r y w e w s p ó łc z e s n y m s tr u k tu r a liz m ie , a z d ru g ie j s tro n y w p e w n y c h k ie r u n k a c h filo z o fii i p sy c h o lo g ii w y ró ż n io n y c h w re f e r a c ie doc. S tę p n ia , i czy w re s z c ie n ie n a le ż y p rz y jm o w a ć za p u n k t w y jś c ia ro z w a ż a ń o s tr u k tu r a li z m ie s a u s s u r e o w s k ie j d e fin ic ji p o ję c ia s t r u k tu r y . P o s z u k u ją c filo z o fic z n y c h in s p ir a c ji i a n a lo g ii ze w s p ó łc z e s n y m s t r u k - tu r a liz m e m d y s k u ta n c i w s k a z y w a li n a n e o p la to n iz m i K a n ta .
O d p o w ie d z i r e f e r e n tó w doc. S tę p n ia i p ro f. K r ą p c a n a głosy w d y s k u s ji z a k o ń c z y ły p ie rw s z y d zień sesji.
D ru g i d z ie ń w y p e łn io n y b y ł k o le jn o : r e f e r a te m w s p ó ln ie o p ra c o w a nym p rz e z o. d r R z e p k ę i ks. d r C h le w iń s k ie g o z a ty tu ło w a n y m S t r u k
tu r a lizm w p sy c h o lo g ii, r e f e r a ta m i doc. d r P o m ia n a i d r S ta n o w -
skiego o w sp ó ln y m t y t u le S t u k t u r a l i z m w n a u k a c h s p o łe c z n y c h , r e fe ra te m p ro f, d r S ła w iń s k ie j p t. S tr u k t u r a l i z m w b a d a n ia c h lite r a c
kich. D ru g i d z ie ń i c a łą s e s ję z a k o ń c z y ło P o d s u m o w a n ie k s. p ro f,
dr K a m iń s k ie g o .
W y s tą p ie n ie o. d r R z e p k i m ia ło n a c e lu o k re ś le n ie s to s u n k u w s p ó ł czesnego s t r u k tu r a li z m u do p e w n y c h p sy c h o lo g ic z n y c h k o n c e p c ji, k tó r e m ogłyby m ie ć p r e t e n s je do m ia n a k o n c e p c ji s tr u k tu r a lis ty c z n y c h p rz e z fakt p o s łu g iw a n ia się p o ję c ia m i o z b liż o n y m z n a c z e n iu do p o ję c ia s tru k tu r y , lu b ze w z g lę d u n a s tw ie rd z e n ie w y s tę p o w a n ia u k ła d ó w s tr u k tu r a ln y c h w f u n k c jo n o w a n iu o rg a n iz m u lu d z k ie g o . R e f e r e n t uw zg lęd n ił p sy c h o lo g ię W u n d ta i K r e ts c h m e r a , p sy c h o lo g ię p o sta c i, w spółczesne k ie r u n k i p sy c h o lo g ic z n e , k tó r y c h n a jb a r d z ie j r e p r e z e n ta ty w n y m p rz e d s ta w ic ie le m je s t J . P ia g e t, w re s z c ie k ie r u n k i p s y c h o lo giczne p o s łu g u ją c e s ię a n a liz ą c z y n n ik o w ą , k tó r e r e f e r e n t n a z w a ł k r y p - to s tru k tu ra liz m e m . R e f e r a t d r R z e p k i n ie u s t a la ł a n a lo g ii ze s t r u k t u - ralizm em w ła ś c iw y m , ty p o w y m d la ję z y k o z n a w s tw a , e tn o lo g ii, te o r ii i k r y ty k i li te r a t u r y , lecz p r e z e n to w a ł e r u d y c y jn y m a te r ia ł, k tó r y m ó g ł by słu ż y ć do u s ta le n ia ty c h a n a lo g ii. P o d a tn e do o d n a le z ie n ia cech w s p ó ln y c h ze s tr u k tu r a liz m e m w sp ó ł czesnym w y d a je się p rz e d s ta w ie n ie p sy c h o lo g ii J . P ia g e ta . W u ję c iu J. P ia g e ta s t r u k t u r a , to s y s te m p rz e k s z ta łc e ń p o w ią z a n y c h e le m e n tó w . Są tr z y z n a m ie n n e cech y te g o s y s te m u : s ta ły c h a r a k te r , p r z e k s z ta łc e nia d o k o n u ją c e się w s y s te m ie w e d łu g s ta ły c h p r a w i s a m o re g u la c ja będąca p ro c e s e m im m a n e n tn y m w s to s u n k u do sy s te m u .
K r y p to s tr u k t u r a liz m p r z e d s ta w ił w d ru g ie j częście r e f e r a t u k s. d r C hlew iński. R e f e r e n t w y e k s p o n o w a ł w p r z e d s ta w ie n iu ty c h k ie r u n k ó w w łaśnie ic h s tr u k tu r a lis ty c z n e z n a m io n a : a n a liz a c z y n n ik o w a p ro w a d z i do e le m e n tó w n ie r e d u k o w a ln y c h , k tó r e w u p o rz ą d k o w a n iu s t r u k t u raln y m tłu m a c z ą d z ia ła n ie c z ło w ie k a . Z a c h o w a n ie je s t s p r o w a d z a ln e do k o n f ig u r a c ji c z y n n ik ó w . K a ż d y c z y n n ik m o że łącz y ć się w ra z z i n nymi c z y n n ik a m i w ró ż n o r o d n e u k ła d y i m o że go tłu m a c z y ć p rz e z analizę c z y n n ik o w ą cało ści. Z d a n ie m r e f e r e n ta u d a n e g o p r z y k ła d u próby u s ta le n ia in w a r i a n tn y c h c z y n n ik ó w w c a ło śc i s ta n o w i m o d e l in telek tu p o d a n y p rz e z G u ilfo rd a .
W d y s k u s ji p o o b u w y s tą p ie n ia c h głos z a b r a li k o le jn o m . in. d r S ta - now ski, doc. d r S tę p ie ń , doc. d r G ogacz, doc. d r R y lsk a . P o d k re ś lo n o , że is to tn ie w a ż n a i z b liż o n a do s t r u k tu r a li z m u je s t p ro b le m a ty k a p rz e d s ta w io n a p rz e z ks. d r C h le w iń sk ie g o , in n e k ie r u n k i p sy c h o lo g ic z ne m im o z e w n ę trz n y c h p o d o b ie ń s tw te rm in o lo g ic z n y c h są w isto c ie k ie ru n k a m i a to m is ty c z n y m i. D r S ta n o w s k i w s k a z a ł, że s t r u k t u r a p e łn i
f u n k c ję z m ie n n e j n ie z a le ż n e j — je s t w y ja ś n i a ją c a a le n ie w y ja ś n i a n a i z a te m w t a k p o ję ty m s t r u k tu r a li z m i e n ie m o że b y ć m o w y o r e d u k c jo n iz m ie , o k tó r y m w s p o m n ia ł w sw o im r e f e r a c ie o. p ro f. K r ą p iec. N a to m ia s t z d a n ie m doc. S tę p n ia p o ję c ie s t r u k t u r y sto s o w a n e je s t do z ja w is k w ie lo w a rs tw o w y c h , p rz y czy m w a r s tw y te n ie są do sie b ie s p r o w a d z a ln e ; d la w y ja ś n ie n ia s t r u k t u r w y ż sz y c h k o n ie c z n e je s t p r z y ję c ie p e w n y c h s u b s t r u k t u r — a w ię c m o żem y m ó w ić o re d u k c jo n iz m ie . U w a g i doc. G o g acza s ta w ia ły p o d z n a k ie m z a p y ta n ia p ro b le m z a k r e s u p o ję c ia s t r u k tu r a li z m : j a k d a le c e m o ż e m y ro z s z e rz y ć to p o ję c ie — o z n a c z a ją c e je d e n k ie r u n e k w y w o d z ą c y się z s a u s s u re o w s k ie j t r a d y c ji — n ie tr a c ą c z p e r s p e k ty w y w id z e n ia w ła ś c iw y c h p rz e d s ta w ic ie li i ic h tw ie r d z e ń . D oc. G o g acz z a p ro p o n o w a ł a b y p o ję c ie s t r u k t u r y o d n o sić je d y n ie do b y tó w sz tu c z n y c h (p rz e d m io tó w k u lt u r y ) a s a m s t r u k tu r a liz m ro z w a ż a ć w s e n s ie śc isły m , d o p u sz c z o n y m p rz e z tr a d y c ję .
N a d ru g i ta k ż e d w u c z ę śc io w y r e f e r a t zło ży ły się w y s tą p ie n ia doc. d r P o m ia n a i d r S ta n o w sk ie g o . O k a z a ły się o n e n ie z a le ż n y m i w p r o b le m a ty c e i o d m ie n n y m i w fo r m ie r e f e r a ta m i.
D oc. P o m ia n z a p ro p o n o w a ł s łu c h a c z o m a n a liz ę h is to ry c z n ą s y tu a c ji w n a u c e X I X i X X w ie k u , u z a s a d n ia ją c e w o lu c ję p o g lą d ó w i w s k a z u ją c n a m ie js c e i z n a c z e n ie w te j e w o lu c ji s t r u k tu r a li z m u . Ź ró d e ł t e n d e n c ji s t r u k tu r a lis ty c z n y c h r e f e r e n t p o s z u k u je n a p o c z ą tk u X X w . u F. de S a u s s u r e ’a. O d ró ż n ia ją c te o r ię n a u k o w ą od d o k tr y n y filo z o fic z n e j p rz e z s f o rm u ło w a n ie w a r u n k ó w te o r ii n a u k o w e j — 1° k a ż d a te o r ia n a u k o w a m a z a k re s sw e j p ra w o m o c n o ś c i, 2 ° k a ż d a te o r ia n a u k o w a w ią ż e się z w a r s z ta te m n a u k o w y m w p o s ta c i a p a r a t u p o ję ć , m e to d i n a r z ę d z i b a d a w c z y c h , 3° k a ż d a te o r ia n a u k o w a m a p o s ta ć n a j d o sk o n a lsz ą , g d y d a je się w y ra z ić w ję z y k u m a te m a ty c z n y m — doc. P o m ia n o p o w ie d z ia ł się za p rz y z n a n ie m s t r u k tu r a liz m o w i s t a tu s u te o r ii n a u k o w e j.
D la z ro z u m ie n ia o ry g in a ln o ś c i te z F. d e S a u s s u r e ’a n a le ż y je u m ie śc ić w in t e le k t u a ln y c h w a r u n k a c h jeg o e p o k i — pocz. X X w . B ył to w ie k h is to r ii, p s y c h o lo g ii i m e c h a n ik i — o k re s tr iu m f ó w f ilo zo ficznego n o m in a liz m u . Q u a s i- s u b s ta n c je : je d n o s tk a , n a t u r a lu d z k a i p r z y r o d a s ta n o w iły p rz e d m io t n a u k sp o łe c z n y c h , p sy c h o lo g ii i fizyki. W n a u k a c h ty c h z a k ła d a n o , że s to s u n k i k a ż d e j c a ło śc i d a ją się z r e d u k o w a ć do sw y c h e le m e n tó w . E le m e n ta r n a rz e c z y w is to ś ć teg o , co f a k ty c z n e d e te r m in u je m o ż liw ą całość. P r z y k ła d ó w ty p o w y c h d la n a u k teg o o k re s u d o s ta rc z a h is to ria , g d z ie b a d a się rz e c z y w is to ść z re a liz o w a n ą , d o k o n a n ą , a w s z e lk a p r ó b a z r o z u m ie n ia m in io n y c h s y tu a c ji h is to ry c z n y c h , p r ó b a o d p o w ie d z i n a p y ta n i e d la c z e g o ? je s t w y jś c ie m p o z a d a n e f a k ty c z n e i p rz e k r o c z e n ie m p ro g u , p o z a k tó r y m m a m y do c z y n ie n ia je d y n ie z m o ż liw o śc ia m i. A b y w y e lim in o w a ć p rz y p a d k o w o ś ć tego> co z re a liz o w a n e h is to r y k p rz y jm o w a ł z d a r z e n ia m in io n e ja k o w y r a2
działan ia k o n ie c z n o śc i w rz e c z y w is to ś c i h is to ry c z n e j. Z w y c ię s tw o n o - m in alizm u w n a u k a c h z a d e c y d o w a ło o p r z y ję c iu p sy c h o lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia w h is to rii. P r a w a a s o c ja c ji z w y c ię ż y ły w ó w c z a s w so cjologii i e k o n o m ii. W ie k h is to r ii s ta ł się ta k ż e w ie k ie m p sy c h o lo g ii. Dla p e łn e g o o b ra z u n a u k i d o łą c z y ć te ż n a le ż y p a n u ją c ą w n a u k a c h fizycznych m e c h a n ik ę . Ż a d n a te o r ia n a te r e n ie n a u k h u m a n is ty c z n y c h w ieku X I X n ie u ja w n iła się.
Je ż e li d o p ie ro w ty m k o n te k ś c ie r o z p a tr y w a ć b ę d z ie m y d zieło F. de S au ssu re’a, to s tw ie r d z im y jeg o d o n io sło ść. K o n c e p c je d e S a u s s u r e ’a podw ażały z a s a d n ic z e z a ło ż e n ia n a u k i X I X w . I w ty m s e n s ie b y ły ic h przezw y ciężen iem , a le ta k ż e p o z y ty w n y m e le m e n te m tw ó rc z y m w h is torii n a u k i. W ra z z d e S a u s s u r e m z p o r z ą d k u k o n ie c z n o śc i z d a rz e ń p rzech o d zim y do p o r z ą d k u m o żliw o ści, z p o r z ą d k u e w o lu c jo n is ty c z n e - go, o d rz u c a ją c h ip o te z ę o cią g ło śc i z m ia n , p rz e c h o d z im y do u c h w y c e n ia rzeczyw istości w p o r z ą d k u s y n c h r o n ic z n y m i d ia c h r o n ic z n y m , a u ś w ia dom ione p r a w a m y ś le n ia z a s tę p u je m y p rz e z m y ś le n ie lig w in is ty c z n e o n ie u ś w ia d o m io n y c h s t r u k tu r a c h .
N a stę p n y r e f e r e n t d r S ta n o w s k i p rz e d s ta w ił p ró b ę s t r u k tu r a li s ty c z - nej in t e r p r e t a c j i f u n k c jo n a liz m u B. M a lin o w sk ie g o . Z d a n ie m r e f e r e n ta dzisiejszy s t r u k tu r a li z m w y w o d z i się częścio w o ta k ż e z b a d a ń B. M a linow skiego. S y s te m y k u ltu ro w e , do k tó r y c h d o c ie ra M a lin o w sk i są stru k tu ra m i, k tó r e g w a r a n tu j ą sp o łe c z n o śc i e g z y s te n c ję , a n a w e t w w y padku z m ia n w s y s te m ie po o d p o w ie d n ic h tr a n s f o r m a c j a c h p r z y w r a cają ró w n o w a g ę . T y m , co d e c y d u je o p r z e t r w a n iu s y s te m u i g ru p y społecznej je s t d o b ó r n a tu r a ln y s y s te m ó w , r e g u lo w a n y p rz e z sto p ie ń skuteczności w z a s p o k a ja n iu p o trz e b . Z d a n ie m r e f e r e n t a f u n k c j o n a - lizm je s t h o lis ty c z n y , a le ta k ż e s tr u k tu r a lis ty c z n y . M ó w ią c ję z y k ie m cy b ern ety k i — s y s te m je s t h o m e o s ta ty c z n y , je s t s t r u k t u r ą tz n . je s t zespołem s p rz ę ż e ń , w k tó r y m k a ż d y z e le m e n tó w p e łn i f u n k c ję p o z y tywną.
Dr S ta n o w s k i s tw ie rd z ił, że s t r u k tu r a li z m m oże b y ć r o z u m ia n y p r z y n ajm n iej w tr z e c h z n a c z e n ia c h : ta k i m ja k ie r e p r e z e n tu j e p sy c h o lo g ia postaci, ja k i e r e p r e z e n tu j e fu n k c jo n a liz m , i w ty m z n a c z e n iu , k tó r e jest z w ią z a n e z ję z y k o z n a w s tw e m s t r u k tu r a ln y m . T o tr z e c ie r o z u m ie nie s t r u k tu r a liz m u z a k ła d a a to m iz m , b o w ie m u s tr u k tu r o w a ć , to z n aczy zorganizow ać n ie c ią g ły m . W y s tą p ie n ie sw o je d r S ta n o w s k i z a k o ń c z y ł p ytaniam i, n a k tó r e o d p o w ie d z i m o g ły b y u s ta lić m ie js c e s tr u k tu r a li z m u we w sp ó łc z e s n e j n a u c e . Czy p o ję c ia s t r u k t u r y i fo r m y są je d n o z n a c z ne?, W ja k ie j m ie rz e p o ję c ie s t r u k t u r y o d p o w ia d a s a m e j rz e c z y w i stości?, C zy w y ja ś n ia n ie s tr u k tu r a lis ty c z n e w y k lu c z a w y ja ś n ia n ie h is toryczne?, C zy n a g ru n c ie s tr u k tu r a li z m u m o ż liw e je s t p rz e w id y w a n ie ? , Czy p o ję c ie s t r u k tu r a li z m m u s im y r e la ty w iz o w a ć do te o r ii C. L e v i- -S trau ssa?
W d y s k u s ji po w y s tą p ie n ia c h doc. P o m ia n a i d r S ta n o w s k ie g o głos z a b ie r a li k o le jn o m . in. stu d . R u c iń s k i, s tu d . S to m m a , doc. S tę p ie ń , o. d r R z e p k a , doc. G ogacz.
D y s k u ta n c i n a w ią z u ją c do r e f e r a t u doc. P o m ia n a s t a r a li się w s k a z a ć n a m o ż liw o ść sz erszeg o n iż tr a d y c j a s a u s s u re o w s k a r o z u m ie n ia s t r u k tu r a liz m u . S t r u k tu r a l iz m w s e n s ie ś c isły m o g ra n ic z a się do z ja w is k z n a k o w y c h . M o żliw e je s t je d n a k sz e rsz e ro z u m ie n ie z n a k u . S a m i s t r u k - t u r a li ś c i p o s łu g u ją c się te r m in a m i o z n a c z e n iu u s ta lo n y m w h is to rii n a u k w s k a z u ją n a sw o je ź ró d ła i zap o ż y c z e n ia . D oc. G ogacz p o d k re ś lił a n ty h u m a n is ty c z n y c h a r a k t e r s t r u k tu r a li z m u s p ro w a d z a ją c e g o m y ś l do ję z y k a . W sk a z a n o ta k ż e n a o ry g in a ln o ś ć m e to d o lo g ic z n ą p r e z e n ta c ji z a g a d n ie ń h is to ry c n y c h z a w a r ty c h w r e f e r a c ie doc. P o m ia n a . O d p o w ia d a ją c częścio w o d r S ta n o w s k ie m u n a p o s ta w io n e p rz e z n ie g o p y ta n ia z a u w a ż o n o , że o p o z y c ja s tr u k tu r a lis ty c z n y c h i h is to ry c z n y c h m eto d b a d a n ia je s t ty lk o w z g lę d n a , ch o c ia ż n a p e w n o n ie d a je się p o g o d zić z g e n e ty z m e m X IX - w ie c z n y m , że p rz e w id y w a n ie n a g ru n c ie te o r ii L e v i- S tr a u s s a je s t m o żliw e, a le je s t ono ty lk o p ra w d o p o d o b n e , że p o ję c ia s t r u k t u r y i fo r m y m o g ą b y ć r o z u m ia n e ty lk o a n a lo g ic z n ie .
O s ta tn im r e f e r a te m d ru g ie g o d n ia o b ra d i c a łe j s e s ji b y ł r e f e r a t p ro f , d r S ła w iń s k ie j p t. S tr u k tu r a l iz m w b a d a n ia c h lite r a c k ic h . W w y s t ą p ie n i u sw o im p ro f. S ła w iń s k a w s k a z a ła n a ro d o w ó d s tr u k tu r a liz m u , ź ró d ła jeg o o d n a jd u ją c p rz e d e w s z y s tk im w d z ie le de S a u s s u r e ’a C ours
d e lin g u is tiq u e g e n e ra le . T r a d y c ja je s t w ię c k r ó t k a i je d n o lita , a le je j
k o n ty n u a c ja p rz y n io s ła n a m b a rd z o w ie le o d m ie n n y c h s ta n o w is k w s to s u n k u do p o d s ta w o w y c h p ro b le m ó w . D la cało ści d y s k u s ji, k tó r e w y ło n iły s ię w tr a k c ie s e s ji c e n n e b y ły in f o r m a c je h is to ry c z n e z a w a r te w r e f e r a c ie p ro f. S ła w iń s k ie j. W w y s tą p ie n iu sw y m z a p o z n a ła o n a słu c h a c z y z n a jw a ż n ie js z y m i p o ję c ia m i f u n k c jo n u ją c y m i w s t r u k t u r a - liz m ie . O g ra n ic z a ją c z a k re s sw y c h ro z w a ż a ń r e f e r e n tk a p rz e d s ta w iła n a s tę p n ie s y tu a c ję b a d a ń s tr u k tu r a lis ty c z n y c h n a te r e n ie te o r ii l i t e r a tu r y . T u ta j p o w o łu ją c się n a B a rth e s a , G e n e ta i Ja c o b s o n a o k re ś liła s t r u k tu r a li z m n ie ja k o m e to d ę , lecz ja k o p e w n e d z ia ła n ie , p e w ie n s p o só b o d n o sz e n ia się do p r z e d m io tu . B a d a n iu p o d le g a ją w te o r ii l i t e r a t u r y n ie s a m e z n a c z e n ia , lecz p ro c e s s ig n ifik a c ji, k tó r y s tw a r z a s t r u k t u r ę n a p ię ć — fo r m y i se n su . Z a d a n ie m k r y t y k a je s t z r e k o n s tr u o w a n ie s y s te m u z a sa d , k tó r e k ie r o w a ły tw ó rc ą . I s tn ie je w s to s u n k a c h p i s a r z —k r y t y k s y m e tria : to, co b y ło z n a k ie m d la p is a rz a je s t se n s e m dla k r y ty k a , to, co b y ło s e n s e m d la p is a r z a je s t z n a k ie m d la k r y ty k a .
W y s tą p ie n ie s w o je p ro f. S ła w iń s k a z a k o ń c z y ła in te r e s u ją c ą a n a liz ą s t r u k tu r a li s ty c z n ą w ie rs z a B a u d e la ire ’a d o k o n a n ą p rzez J a c o b s o n a i L e v i- S tr a u s s a .
P o r e f e r a c ie , w y s tą p ie n ia d r R z e p k i, doc. G o g a c z a i d r S ta n o w sk ie g o b y ły p ró b ą z a k w e s tio n o w a n ia p rz e d s ta w io n e j a n a liz y k r y ty c z n o - lite r a c
kiej. O b ro ń c ó w s tr u k tu r a li z m z n a la z ł w o so b a c h s tu d . S to m m y i d r M a ciejow skiego.
O d p o w ia d a ją c n a z a rz u ty d y s k u ta n tó w p ro f. S ła w iń s k a w y ja ś n iła , że a n a liz a t a b y ła n ie p e łn a , z k o n ie c z n o śc i b o w ie m p o m ija ła n a j i s t o t niejszy a r g u m e n t s t r u k tu r a li s tó w — a n a liz ę fo n o lo g ic z n ą w ie rs z a B a u - delaire’a. B y ła o n a je d n a k n ie p r z e k ła d a ln a z f r a n c u s k ie g o n a ję z y k polski, a p o m in ię ta , s a m e p ró b y w a r s tw y z n a c z e n io w e j w ie rs z a c z y n iła d o w olnym i w p e w n y m s to p n iu .
S e sję p o św ię c o n ą s t r u k tu r a li z m o w i w e w s p ó łc z e s n e j n a u c e z a m k n ą ł w P o d s u m o w a n iu k s. p ro f, d r K a m iń s k i. S ta r a ją c się u z g o d n ić głosy re fe re n tó w i d y s k u ta n tó w p ro f. K a m iń s k i p o d k r e ś lił w ie lo ś ć k ie r u n k ó w , te n d e n c ji i ro z w ią z a ń s tr u k tu r a li z m u . W s k a z a ł ta k ż e n a w a g ę i p r a w om ocność w s z e lk ic h p ró b z m ie rz a ją c y c h do u s ta le n ia p o p rz e d n ik ó w s tr u k tu r a liz m u w sp ó łc z e sn e g o w h is to r ii, a ta k ż e p ró b u s ta le n ia za ło ż e ń
a n tro p o lo g ic z n y c h i filo z o fic z n y c h , k tó r e le ż ą u jeg o p o d s ta w .
Te sło w a w s k a z a ły n a in te n s y w n o ś ć to c z ą c y c h się p rz e z d w a d n i d y sk u sji i ró ż n o ro d n o ś ć s ta n o w is k . B y ły o n e a p e le m d la d a ls z y c h b a dań n a d s tr u k tu r a liz m e m . I ja k o ta k i e b y ły o p ty m is ty c z n y m a k c e n te m końcow ym , g o d z iły b o w ie m w s z y s tk ic h u c z e s tn ik ó w w d a ls z y m w y s ił ku p o z n a w c z y m .
B . J. R u c iń s k i
Sprawozdanie z sym p ozju m filo z o fii p rzyrody K U L na tem a t e w o lu c ji u k ła d ó w fizy czn y ch i b iologiczn ych
W d n ia c h 22—23 k w ie tn ia 1971 n a K a to lic k im U n iw e rs y te c ie L u belskim o d b y ło się sy m p o z ju m z o rg a n iz o w a n e p rz e z K o ło N a u k o w e S tu d e n tó w F ilo z o fii P r z y r o d y K U L n a t e m a t e w o lu c ji u k ła d ó w fiz y c z nych i b io lo g ic z n y c h . O b ra d y sy m p o z ju m o tw o rz y ł r e k t o r K U L — o. prof. A. M. K rą p ie c w s k a z u ją c n a a k tu a ln o ś ć z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z k o sm osem , jeg o p r a w a m i i m ie js c e m c z ło w ie k a w św ie c ie . W sło w ie w stęp n y m k u r a t o r K o ła ks. doc. S t. M a z ie rs k i p o d k r e lił ró ż n ic e ja k ie istnieją p o m ię d z y k o sm o lo g ią p rz y r o d n ic z ą i filo z o fic z n ą o ra z d la d a l szych ro z w a ż a ń sp re c y z o w a ł p o ję c ie u k ła d u w fiz y c e i b io lo g ii.
Ks. doc. M. H e lle r m ó w ił o p o w s ta w a n iu g a la k ty k w e w c z e sn y c h stad iach e w o lu c ji k o sm ic z n e j o g ra n ic z a ją c s ię do te m a tu „ G r a w i ta c y j ne m e c h a n iz m y p o w s ta w a n ia g a la k ty k ” . P o w s ta w a n ie g a la k ty k m o ż n a ro z p a try w a ć w a s p e k c ie k o sm o lo g ic z n y m . W z w ią z k u z ty m p o w s ta ją trzy p y ta n ia , n a k tó r e r e f e r e n t o d p o w ia d a ł:
a. J a k d a le k o w s te c z m o ż n a się co fa ć w cza sie r e k o n s tr u u j ą c e w o lucję k o sm ic z n ą ? C h w ilą g ra n ic z n ą , p o z a k tó r ą n ie m o ż n a co fa ć się
