Instytut Studiów Regionalnych Uniwersytet Jagielloński
NORDYCKA KONCEPCJA ORGANIZACJI PRZESTRZENI MIEJSKIEJ
Artykuł ma na celu przybliżenie istoty zarządzania przestrzenią miejską w krajach nor- dyckich. Każde z państw regionu NORDEN [Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania i Is- landia] opracowało – bardziej lub mniej szczegółowo – własną koncepcję zarządzania miastem. Pomiędzy poszczególnymi sposobami planowania przestrzeni miejskiej moż- na znaleźć wiele różnic, ale jednocześnie istnieje też wiele elementów wspólnych. Wy- nikają one z podobnych warunków społeczno-geografi cznych oraz związanych z nimi wyzwań, takich jak ochrona środowiska, czy też przeciwdziałanie segregacji przestrzen- nej na tle etnicznym i kulturowym, która stanowi realne zagrożenie w miarę napływu imigrantów. Większość ważnych założeń planowania rozwoju miast, podzielanych przez wszystkie kraje tego regionu, pozwala mówić o nordyckiej koncepcji organizacji przestrzeni miejskiej. W niniejszym artykule w pierwszej kolejności omówione zostaną główne założenia polityki przestrzennej poszczególnych krajów nordyckich, a następnie przedstawione będą ogólne wytyczne wspólne wszystkim krajom regionu.
FINLANDIA
Najogólniej rzecz ujmując, działania planistyczne w Finlandii po II wojnie światowej polegały na dążeniu do rozwoju miast przy uwzględnieniu potrzeb regionów słabo zalud- nionych. Taka strategia rozwoju wynikała z założeń polityki budowy państwa dobrobytu [welfare state], której podstawowy warunek stanowiło równe traktowanie wszystkich rodzajów osiedli: miast, miasteczek i wsi. Założenia tej polityki zostały doprecyzowane
w latach 60. XX wieku. Program obejmował trzy główne płaszczyzny działań: 1. pobu- dzanie konkurencji między miastami i regionami; 2. sprawiedliwą redystrybucję czę- ści dochodu narodowego przeznaczoną na rozwój infrastruktury miejskiej i wiejskiej;
3. zrównoważony rozwój regionów, a w konsekwencji całego kraju. Odwrót od tak pro- wadzonej polityki nastąpił w latach dziewięćdziesiątych. Pod wpływem słabej koniunk- tury gospodarczej zdecydowano się uczynić z miast centra napędzające rozwój gospo- darczy całego kraju. Na takim rozwiązaniu straciły mniejsze jednostki osadnicze, które znalazły się poza polem bezpośredniego zainteresowania władz centralnych. Jednak na przełomie XX i XXI wieku, kiedy sytuacja gospodarcza poprawiła się, powrócono do koncepcji zrównoważonego rozwoju wszystkich regionów kraju.
W planowanie i wdrażanie polityki przestrzennej zaangażowano wiele podmiotów, których prace koordynuje Grupa do spraw Rozwoju Regionalnego złożona z przedsta- wicieli siedmiu departamentów należących do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Mi- nisterstwa Ochrony Środowiska, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Transportu, Ministerstwa Spraw Socjalnych, Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Edukacji.
W kreowaniu ogólnych założeń tej polityki biorą udział także reprezentanci najważniej- szych miast oraz zapraszani do współpracy przedstawiciele wybranych uniwersytetów i innych instytutów badawczych. Wielość podmiotów i osób zaangażowanych zarówno w proces koncepcyjny, jak i realizacyjny, świadczy o powadze, z jaką traktowany jest problem właściwej aranżacji przestrzeni nie tylko miejskiej.
Podstawowe zasady prowadzonej obecnie w Finlandii polityki zakładają:
– pielęgnację i ciągłą ochronę środowiska naturalnego, którym towarzyszy ogranicza- nie korzystania z nieodnawialnych lub trudno odnawialnych surowców naturalnych;
– rozwój sieci komunikacyjnej łączącej różne środki transportu;
– planowanie przestrzeni miejskiej z uwzględnieniem zachodzących procesów demo- grafi cznych1;
– rewitalizację centrów miast polegającą na zmianie ich charakteru z wyłącznie bizne- sowo-administracyjnego poprzez dodanie funkcji mieszkalnych, turystycznych i kul- turalnych;
– zwrócenie szczególnej uwagi na uatrakcyjnienie wyglądu ulic, a zwłaszcza ich utrzy- manie w okresie jesienno-zimowym;
– rewitalizację dawnych dzielnic przemysłowych oraz nieużywanych już doków porto- wych [np. w takich miastach, jak: Rauma, Vaasa, Hamina, Kotka];
– odnowienie przedmieść tak, aby podnieść ich standard przestrzenny i zapobiegać zjawi- sku wykluczenia społecznego, przy jednoczesnym zachowaniu różnorodności etnicz- nej, zawodowej, wiekowej itd., i zapewnieniu wszystkim mieszkańcom możliwości realizowania indywidualnych potrzeb [zwłaszcza potrzeb osób niepełnosprawnych];
– budowę łatwo dostępnych obiektów sportowych i rekreacyjnych;
– preferowanie zabudowy niskiej [m.in. w celu eliminowania efektu tunelu powietrzne- go powstającego przy wysokiej zabudowie];
– promowanie architektury harmonijnie wpisanej w otoczenie – to środowisko natural- ne ma być elementem, do którego należy dostosować architekturę, a nie odwrotnie;
1 Regeringens program för en hållbar utveckling, Statsrådets principbeslut om främjande av ekologisk hållbarhet, Helsingfors 1998.
– promowanie komunikacji publicznej tak, by ograniczyć używanie samochodów oso- bowych [tzw. zintegrowany system cenowo-biletowy w całym regionie];
– takie kreowanie strategii gospodarczej miast-regionów, by aranżując jego struktu- rę przestrzenną, stwarzać miejsca pracy w liczbie zapewniającej pełne zatrudnienie mieszkańców oraz by stymulować konkurencję między miastami-regionami.
SZWECJA
Szwecja nie ma spójnej polityki rozwoju miast2. Wynika to głównie z tego, że szwedz- kie miasta mają bardzo zróżnicowane problemy, które z kolei wymagają odrębnych koncepcji rozwoju. To, co można by uznać za wytyczne wspólnej polityki zarządzania przestrzenią miejską Szwecji, zawarto w wielu dokumentach przygotowanych przez po- szczególne ministerstwa i departamenty. Taka sytuacja przypomina zbiór puzzli, z któ- rych trzeba ułożyć czytelny i sensowny obraz.
Główną rolę wśród szwedzkich ministerstw zajmujących się polityką urbanistyczną odgrywa Departament Gospodarki i Departament Transportu w Ministerstwie Gospo- darki oraz Delegacja Miast – organ pośredniczący między rządem a przedstawicielami siedmiu największych gmin3. Delegacja nadzoruje między innymi podpisywanie umów między władzami miast [dzielnic] a stroną rządową dotyczących fi nansowania progra- mów rozwojowych dla konkretnych dzielnic/miast dotkniętych największymi proble- mami. Kolejnym uczestnikiem procesu decyzyjnego jest Ministerstwo Budownictwa.
W kształtowaniu przestrzeni miejskiej biorą także udział stowarzyszenia i organizacje pozarządowe. Przykładem może być działające od 1947 roku Stowarzyszenie Planowa- nia Społecznego4, skupiające ekspertów i praktyków wielu branż, między innymi archi- tektów, architektów krajobrazu, socjologów, psychologów społecznych, ekologów i eko- nomistów. Podmiotami o podobnym charakterze są również: MISTRA – Fundacja do spraw Rozwoju Strategicznego [MISTRA Stiftelsen för miljöstrategisk forskning] czy Vatten och Samhällsteknik AB – przedsiębiorstwo zatrudniające inżynierów środowiska oraz architektów, realizujące projekty związane z wykorzystywaniem zasobów wodnych oraz z planowaniem przestrzennym.
Jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku obszary wiejskie i o małej gęstości zaludnienia stanowiły priorytet w działaniach wyżej opisanych instytucji. Wynikało to z przyjętego programu równoważenia ekspansji miast, które przeżywały wówczas dynamiczny roz- wój. Natomiast obecnie większą wagę przykłada się do zapewnienia harmonijnego roz- woju miastom, w których mieszka znaczna większość szwedzkiej populacji. Najliczniej i najgęściej zaludniony jest okręg sztokholmski, następnie Västra Götaland ze stolicą
2 Regeringens proposition 1997/98:165, Utveckling och rättvisa – en politik för storstaden på 2000-talet, Stockholm 1998, s. 31–33.
3 Działająca na mocy uchwały parlamentu od 2004 r. Delegacja Miast składa się z 11 osób reprezentujących różne ministerstwa. Jej zadaniem jest współpraca w rozwiązywaniu głównych problemów 24 dzielnic miast, skupionych w siedmiu gminach, wokół czterech dużych miast: Sztokholmu, Södertälje, Malmö, Göteborgu.
4 Föreningen för Samhällsplanering jest wydawcą pisma „Plan”, poświęconego zagadnieniom planowania społecznego. Pismo ukazuje się od 1947 r.
w Göteborgu, Skåne ze stolicą w Malmö oraz okręg Uppsali. Stolice tych okręgów, będące motorami napędzającymi rozwój gospodarczy całego kraju, zajmują – co zrozu- miałe – uprzywilejowaną pozycję w szwedzkiej polityce przestrzennej.
Najistotniejsze cele opierającego się na takim założeniu programu to:
– planowanie struktury rynku pracy autonomicznie dla każdego miasta, tak by możliwie najefektywniej wykorzystać obecny i przyszły potencjał ludzki;
– wykorzystanie potencjału historyczno-geografi cznego, a więc położenia miasta oraz tradycji kontaktów z sąsiadami, relacji handlowych, politycznych itd.;
– konstruowanie zaawansowanego i ciągle doskonalonego zaplecza technologicznego poprzez wysoki poziom edukacji w szkołach i bogatą ofertę ośrodków kształcenia ustawicznego;
– tworzenie warunków pozwalających fi rmom wprowadzać nowe technologie;
– rozwijanie infrastruktury społecznej i technicznej między innymi poprzez budowę sprawnego systemu komunikacji publicznej oraz ogólnodostępną infrastrukturę tele- komunikacyjną;
– odpowiednie aranżowanie osiedli i dzielnic, aby zapobiegać powstawaniu tak zwa- nych gett etnicznych i społecznych5;
– planowanie aglomeracji w sposób zapewniający obecnym i przyszłym mieszkańcom wysoki standard mieszkania, wysoki poziom bezpieczeństwa, zatrudnienia, nauki i odpoczynku; branie pod uwagę przy planowaniu miasta wszystkich aspektów skła- dających się na polepszenie jakości życia.
NORWEGIA
Licząca niespełna pięć milionów mieszkańców Norwegia, podobnie jak Szwecja, jest zaludniona wybitnie nierównomiernie6. Nie budzi to zdziwienia, wziąwszy pod uwagę geografi czne ukształtowanie kraju. Najdogodniejszymi miejscami do zasiedlenia są nie- wątpliwie regiony południowo-wschodnie i południowe, obszary wzdłuż zachodniego wybrzeża oraz doliny największych rzek. Zamieszkane obszary stanowią zaledwie jeden procent powierzchni Norwegii. W aglomeracjach znajdujących się na wskazanych tere- nach żyje około 77% ludności państwa. Prawie połowa całej populacji mieszka w Oslo i jego okolicach. Innymi ważnymi ośrodkami miejskimi są: Bergen, Trondheim, Stavan- ger oraz Fredriskstad7.
Polityczna dyskusja nad planowaniem wyglądu miast sięga w Norwegii lat 60. ubie- głego wieku. Początkowo jej charakter był raczej ogólnikowy i dopiero początek ostat- niej dekady XX wieku przyniósł konkretne propozycje odnośnie do całościowej wizji polityki przestrzennej zarówno małych, jak i dużych miast. Przedstawiciele pięciu nor- weskich miast – Tromsø, Bergen, Kristiansand, Fredrikstad i Oslo – wraz z przedstawi- cielami rządu opracowali plan aranżacji przestrzeni miejskiej, którego założenia moż-
5 Regeringens proposition 1997/98:165, dz. cyt.
6 Dane demografi czne z 2007 r. wg Statistik sentarlbyrå, www.ssb.no/folkendrkv [29.10.2008].
7 http://www.ssb.no/emner/02/01/10/beftett/tab-2007-06-07-01.html [29.10.2008].
liwe były do zastosowania także w mniejszych osadach. Do instytucji, w których gestii leży planowanie i nadzorowanie realizowania polityki zarządzania miastem, zaliczyć należy Ministerstwo Ochrony Środowiska [Miljøverndepartementet], Centralny Zwią- zek Gmin [Kommunenes Sentralforbund] oraz gminy i podległe im jednostki. Wszystkie te podmioty współpracują ze sobą, zapraszając do kooperacji prywatne przedsiębiorstwa i organizacje społeczne.
Polityka rozwoju miast realizowana w Norwegii w latach 1993–2000 jako priorytety ustanawiała następujące cele:
– równomierny rozwój miast i otaczających je mniejszych miejscowości;
– stworzenie przedsiębiorstwom dogodnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, ale z uwzględnieniem interesów innych grup użytkowników i podmio- tów społecznych;
– budowa sprawnej i efektywnej komunikacji między miastami, rozbudowa miejskiego i międzymiastowego transportu publicznego;
– poprawa jakości dróg rowerowych – zagęszczenie sieci dróg rowerowych oraz pie- szych traktów spacerowych;
– ożywienie centrów miast – nie tylko ich funkcji komercyjnych i kulturalnych, lecz także mieszkalnych; rewitalizacja starych dzielnic;
– aranżacja lokalnych przestrzeni zielonych – parków, ogrodów i obszarów rekreacyj- nych, tak aby zwiększyć ich dostępność dla mieszkańców [w myśl hasła „im bliżej domu, tym częściej odwiedzane”];
– budowa osiedli mieszkalnych zapewniających bezpieczeństwo psychiczne i fi zyczne mieszkańcom;
– dostosowanie kształtu miasta do naturalnych warunków otoczenia, z poszanowaniem środowiska naturalnego8.
Po 2000 roku realizowane są kolejne programy rozwoju miast, będące kontynuacją opi- sanych powyżej założeń. Na przykład: jeden z nich w latach 2003–2006 stwarzał ramy do współpracy między podmiotami gospodarczymi a gminą w wizualnym i funkcjonalnym doskonaleniu przestrzeni centrum miasta9, a inny dotyczył harmonizowania elementów zagospodarowania przestrzennego miast różnych pod względem położenia geografi cznego i ukształtowania terenu – Stavanger, Bergen, Trondheim, Skien, Tromsø, Fredrikstad10.
DANIA
Niewielka pod względem obszaru [nie uwzględniając Grenlandii!] i populacji Dania jest krajem wysoko zurbanizowanym. Miasta zamieszkuje ponad 85% Duńczyków, z któ- rych prawie co czwarty jest mieszkańcem Kopenhagi oraz jej okolic11.
8 Areal- og transportplanlegging. Erfaringer og anbefalinger fra Miljøbyprogrammet, Miljøverndepar- tementet, Oslo 2000.
9 Utvikling og drift av sentrum. Erfaringer og anbefalinger fra pilotarbeid, Miljøverndepartementet, Oslo 2007.
10 Temarapport: Byomforming. Erfaringer og anbefalinger fra nettverk og pilotområder, Miljøvernde- partementet, Oslo 2007.
11 Danmarks Statistik, www.dst.dk [29.10.2008].
Koncepcje planowania przestrzennego miast i mniejszych miejscowości do połowy lat 90. XX wieku wpisane były w uprawnienia Ministerstwa Budownictwa oraz Mi- nisterstwa Środowiska. Taki podział kompetencji uzasadniony był wysokim stopniem zurbanizowania kraju, przy jednoczesnym relatywnie niewielkim dostępie do obszarów odpowiednich pod zabudowę, oraz wymogiem ochrony środowiska naturalnego. Wpro- wadzona w 2007 roku reforma administracyjna kraju spowodowała, że wśród instytucji odpowiedzialnych za opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego pojawiły się nowe podmioty – zarówno państwowe, jak i prywatne. W proces decyzyjny włączone zostało nawet Ministerstwo do spraw Uchodźców, Imigracji i Integracji, Duński Urząd Imigracyjny12 oraz Ministerstwo Spraw Socjalnych. Ponadto zwiększono zaangażowa- nie rad regionów oraz gmin, a także podmiotów niepaństwowych, takich jak przedsię- biorstwa działające w rozmaitych branżach, wśród których dominują jednak te związane z architekturą i ochroną środowiska [np. RealDania, Dansk Byplanlaboratorium].
U podstaw duńskiej polityki przestrzennej leżą dwa podstawowe założenia. Z jednej strony dąży się do niwelowania społecznej izolacji w miastach – chodzi tutaj głównie o dzielnice zasiedlone przez imigrantów i osoby słabiej uposażone. Z drugiej zaś strony priorytetowo traktuje się rewitalizację starych dzielnic poprzemysłowych i portowych.
Rewitalizacja jest więc terminem często pojawiającym się wśród bieżących zadań ur- banistycznych. Jako podstawa założeń zagospodarowania przestrzennego oprócz zabu- dowy, wymieniane są parki, ogrody, skwery. Zostały one uznane za niezbędne elemen- ty otoczenia człowieka – stąd nacisk na ich łatwą dostępność i właściwe utrzymanie.
Równie ważne jest nadawanie konkretnemu miejscu [miastu, miasteczku, wsi, także ich częściom] tak zwanej tożsamości lokalnej. Zwłaszcza w przypadku przedmieść jest to podstawowe wyzwanie, gdyż to właśnie dzielnicom mieszkalnym najbardziej brakuje własnego unikalnego charakteru. Dążeniu do wykształcenia takich cech miejsca towa- rzyszy dbałość o funkcjonalność i ekologiczny charakter inwestycji.
Próba osiągnięcia tak różnorodnych celów sprawia, że tworzone są plany zagospo- darowania przestrzeni miejskiej obejmujące długie okresy. Przykładem może być ob- szar Öresund, gdzie realizuje się projekt Öresundsvisionen 2040. Jest to przedsięwzięcie interesujące także z innego powodu. Teren podlegający planowaniu nie należy w tym przypadku do jednego państwa, włącza kooperujące podmioty szwedzkie w celu stwo- rzenia ponadnarodowej aglomeracji, w której miasta nie występują samodzielnie, lecz stanowią część zintegrowanego systemu wymiany dóbr.
W ciągu ostatnich lat zrealizowano w Danii wiele projektów według naszkicowa- nych powyżej założeń. W zamieszczonej poniżej tabeli przedstawiono informacje o pię- ciu przykładowych projektach.
12 Ministeriet for Flygtninge, Indvandrere og Integration, www.nyidanmark.dk [29.10.2008].
Tabela 1. Przykłady projektów
Tytuł Miejsce
i rok Zleceniodawca Uwagi
Aalborg Havnefront Havnebad
Aalborg 2007
Aalborg kommune
Rewitalizacja nabrzeży portu [część rekreacyjna z basenami i molo]. Decyzja podjęta wspólnie przez władze miasta oraz mieszkańców poprzez głosowanie [wybór projektu].
Spinderihallerne
i Vejle Vejle 2006 Vejle kommune
Rewitalizacja starych budynków przemysłowych [hale prząśnicze]
z zachowaniem ich wartości historycznej [lata 1890–1960] oraz przystosowaniem do współczesnych potrzeb kulturalnych – teatru, muzeum, wystaw, koncertów, prelekcji, kawiarni, klubów sportowych, itd.
Beboerhus i Vestbuen
Horsens 2005
Horsens kommune
Rewitalizacja starej dzielnicy przemysłowej z docelowym przeznaczeniem na funkcje mieszkalne i kulturalne [galerie, sale koncertowe i wystawiennicze].
Økologisk Inspirationshus
København 2005
Frederiksberg kommune
Centrum ekologiczne – miejsce wystaw i odczytów, dotyczących związku między codzienną aktywnością człowieka a środowiskiem naturalnym. Adresatami są wszystkie grupy mieszkańców: dzieci, młodzież i dorośli.
Byrum Å Kultur
i Holstebro Holsterbo 2005
Frederiksberg kommune
Ożywienie dzielnicy, dotąd pozostającej poza głównymi wydarzeniami kulturalnymi.
Przeorganizowanie starej tkanki zabudowy oraz dodanie nowej. Zwiększenie liczby dróg spacerowo-rowerowych, poprawa dostępności transportu publicznego. Stworzenie nowej tożsamości miejsca.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie stron internetowych gmin: Aalborg, Vejle, Horsens, Frederiksberg.
ISLANDIA
Spośród państw nordyckich Islandia jest krajem, w którym najpóźniej zaczęto konstruo- wać spójną koncepcję rozwoju przestrzennego. W związku z tym osadnictwo islandzkie w znacznym stopniu zdeterminowane zostało po prostu poprzez uwarunkowania geo- grafi czne. Ośrodki miejskie powstawały przede wszystkim na najłatwiejszych do za- mieszkania wybrzeżach. Miejscowości portowe – islandzkie okna na świat – powiązane były ze sobą drogami morskimi przy jednoczesnym słabym systemie transportu w głąb wyspy. Stan taki sprawiał, że osady rolnicze, nie znajdujące się nad morzem, pozostawa-
ły do pewnego stopnia odizolowane. Można było do nich dotrzeć, korzystając jedynie z nielicznych ubitych, niewyasfaltowanych dróg13. Zmiany zapoczątkowało pojawienie się samochodu w latach 30. XX wieku. Niemniej prawdziwy rozwój komunikacji na wyspie nastąpił dopiero w drugiej połowie zeszłego stulecia, kiedy samochody osobowe stały się ogólnodostępnym środkiem transportu. Dziś na Islandii podejmuje się działania zmierzające do zredukowania rozmiarów tej formy komunikacji i rozwinięcia bardziej ekologicznego i ekonomicznego transportu publicznego14.
Plany zagospodarowania przestrzennego szczegółowo opracowane zostały do tej pory dla dwóch największych miast Islandii – Reykjaviku [na południowym zacho- dzie] i Akureyri [na północy]. Najbardziej zaawansowane prace w okręgu stołecznym obejmują siedem sąsiadujących z Reykjavikiem gmin, gdzie realizowana jest koncepcja rozwoju na najbliższe dwie dekady, ujęta w planie Regionplan för huvudstadsområdet 2001–2024 [Svæðisskipulag höfuðborgarsvæðisins 2001–2024]. W dokumencie tym wskazane są kierunki rozwoju metropolii obejmujące budownictwo mieszkaniowe, ko- munikację publiczną oraz zagospodarowanie przestrzeni dotychczas niezabudowanej.
Z założeń planu wyłania się obraz miasta, które rozwija się w dwóch kierunkach: we- wnętrznym – poprzez zapełnianie niewykorzystanej dotychczas przestrzeni budynkami mieszkalnymi i kulturalno-oświatowymi, oraz zewnętrznym – „wychodząc naprzeciw”
sąsiadującym miasteczkom. Koordynatorem wdrażania planu jest specjalnie w tym celu powołane Centrum för Stadsfrågor [Borgarfræðasetur]. Do zadań tej instytucji należy również organizowanie oraz przeprowadzanie badań i szkoleń dotyczących kształtowa- nia miejskiej przestrzeni – jej wyglądu, potencjału funkcjonalnego, możliwości, jakie oferuje mieszkańcom itd. Jednak główne zadania kształtowania polityki przestrzennej leżą w gestii Ministerstwa Środowiska Miljödepartementet [Umhverfi sráðuneytið] oraz podległych mu instytutów, takich jak Zarząd Planowania Planstyrelsen [Skipulagsstof- nun], nadzorujący wykonywanie założeń planu oraz zgodność z normami prawnymi, budowlanymi i środowiskowymi.
Współczesna islandzka polityka zarządzania przestrzenią – nie tylko miejską – ma krótką historię opartą na dwóch dokumentach. Pierwszy z nich – Den nationella trans- portpolicyn [Samgönguáætlun 2003–2014] – dotyczy polityki transportowej, a drugi – Hållbarhetsstrategin. Stefnumörkun til 2020 – jest strategią zrównoważonego rozwoju.
Za zasadnicze punkty obu dokumentów, które wyznaczają politykę przestrzenną Islan- dii, można uznać:
– wspieranie rozwoju małych miejscowości i regionów wiejskich oraz tworzenie sprzy- jającego klimatu dla społeczności lokalnych;
– kreowanie łatwo dostępnych dla wszystkich mieszkańców centrów kulturalnych i dy- daktycznych;
– rozwój szybkiej, wysokiej jakości komunikacji publicznej [zwłaszcza autobusowej], punkt ten dotyczy szczególnie aglomeracji;
– budowanie ścisłych związków partnerskich między miastami a wsiami;
13 Á. Jónsson, Utgör bilen ett hot mot Islands kustbyar? Regioner i balans. Polariseringens negative konsekvenser för bostadsmarknad och stadsutveckling, Nordisk seminarium, En sammanfattning av föredragen av Grétar Þór Eyþórsson, Reykholt, Island 2003, s. 7–8.
14 Tamże, s. 6.
– zarówno miasta, jak i wsie mają być planowane w ten sposób, aby zapewnić miesz- kańcom miejsca pracy, mieszkanie, edukację, opiekę zdrowotną oraz dostęp do pozo- stałych rodzajów usług.
PODSUMOWANIE
Mimo różnic geografi cznych, demografi cznych czy w stopniu zurbanizowania kraje re- gionu nordyckiego starają się kreślić i realizować politykę zrównoważonego rozwoju.
Jest ona wprowadzana w życie na wiele różnych sposobów i przez różne podmioty.
Do wspólnych priorytetów nordyckiej polityki przestrzennej należy:
– ochrona środowiska i dążenie do realizacji zasad zrównoważonego rozwoju;
– stosowanie niskiej, niezbyt gęstej zabudowy mieszkalnej, z tak zwanymi „zielonymi dachami” i – o ile to możliwe – również zielonymi fasadami [podobne zasady stoso- wane są również w zabudowie przemysłowej, gdzie poszycie roślinne, np. mech, roz- chodnik, prócz walorów estetyczno-izolacyjnych pełni funkcję izolacji akustycznej];
– utrzymywanie wysokiego standardu socjalnego w każdej dzielnicy, tak aby przeciw- działać segregacji społecznej i etnicznej;
– rewitalizacja starych kwartałów i dzielnic poprzemysłowych, tak aby centra miast pełniły jednocześnie funkcję mieszkalną, kulturową i biznesową;
– rozbudowa bezpiecznych systemów komunikacji publicznej;
– zwiększenie zasięgu i zagęszczenie sieci tras rowerowych prowadzonych bezkolizyj- nie względem ruchu samochodowego;
– ograniczenie zanieczyszczeń przemysłowych, segregacja i kompostowanie zamiast spalania odpadów organicznych pochodzących z gospodarstw domowych,
– zrównoważony rozwój miast przy jednoczesnym harmonijnym rozwoju obszarów niezurbanizowanych.
Tabela 2 zestawia najważniejsze informacje dotyczące narodowych wariantów nor- dyckiej polityki zarządzania przestrzenią miejską.
Tabela 2. Nordycka koncepcja zarządzania miastem i regionami mniej zurbanizowanymi KrajCele ogólnopaństwoweZasięg terytorialnyMetodaStruktura organizacyjna podmiotów w procesie wdrażaniaSposób wykonania Finlandiakonkurencyjność, zbalansowany rozwój regionów wszystkie miasta i mniejsze miejscowości partnerstwo, rozwój technologii, innowacje siedem ministerstw, siedem miast, grupy tematyczne
grupy ekspertów – koordynacja wdrażanych programów Szwecja
likwidacja socjalnej segregacji, wykorzystanie potencjału ekonomicznego miasta/ miasteczka/wsi trzy główne miasta, siedem gmin wyrównywanie standardu socjalnego, integracja, edukacja, szkolenia, kreacja miejsc pracy; atrakcyjność: architektoniczna, kulturalna; miejski design polityka przyjęta przez parlament; komitet międzyministerialny [osiem ministerstw], departament w Ministerstwie Integracji
edukacja, szkolenia; prewencja – głównie przestępczości; koordynacja inicjatyw obywatelskich Norwegia
przeciwdziałanie segregacji socjalnej i tendencjom deglomeracyjnym; ochrona środowiska naturalnego
sześć głównych miast
funkcjonalna i efektywna struktura miejska; sprawny transport; rozwój centrów miejskich; dbałość o wysoki standard życia miejskiego i mieszkalnictwa Ministerstwo Środowiska oraz departamenty dziewięciu ministerstw współpracujących; forum miast norweskich [największych]
wdrażanie projektów pilotażowych, równoległe programy badawcze Dania
kierunek zrównoważonego rozwoju, miast i ośrodków miejskich, przeciwdziałanie segregacji socjalnej, rozwój ekonomiczny ogólnokrajowa koncepcja, obejmująca miasta, wsie i tereny otwarte promocja lokalnej przedsiębiorczości i biznesu; rozwój demokracji lokalnej i inicjatyw obywatelskich, sprawnie działające władze lokalne; zdywersyfi kowane mieszkalnictwo akceptacja programu przez parlament; Ministerstwo ds. Miejskich i Mieszkalnictwa; komitet ministerialny ds. miejskich [6 departametów ministerialnych]
państwowe fundusze przeznaczone na promocję rozwoju miast; komitet ds. lokalnego biznesu i miejskiego rozwoju; miejskie forum; koordynacja korzystania z subsydiów Islandia
rozwój obszarów niemiejskich; kontrolowany rozwój Reykjaviku oraz okręgu stołecznego małe miasteczka i wioski poza regionem stołecznym, a także region Reykjaviku rozwój regionalny; powszechny transport publiczny => infrastruktura sieci komunikacyjnych Instytut Rozwoju Regionalnego; Ministerstwo Przemysłu; Ministerstwo Środowiska
programy polityki regionalnej; inwestycje w infrastrukturę Na podstawie: Stadspolitik och urbanforskning i Norden, Micaela Schulman, Nordregio 2000, Stockholm 2000, s. 15–16; też: M. Hansen, K. Böhme, J. Jørgensen, S. Ringö, Stadspolitik i Norden – Fallstudier kring hållbar stadsomvandling – Förtätning med kvalitet, Stockholm 2004, s. 23–56; Stadspolitik i Norden. Mot en hållbar utveckling av städe Helsignfors 2002.
