Lech Grochowski
Dyktatura Lucjusza Korneliusza Sulli
(82-79 p.n.e.)
Studia Prawnoustrojowe nr 12, 61-67
2010
L ech G roch o w sk i
U n iw e r s y te t W a rm iń s k o - M a z u rs k i w O lsz ty n ie
Dyktatura Lucjusza K orneliusza Sulli
(82-79 p.n.e.)
S ta r o ż y tn y R z y m p rz e c h o d z ił w c z a sie sw ojego i s tn ie n ia w iele z m ia n u s tro jo w y c h , p o c z ą w sz y od m o n a r c h ii p rz e z re p u b lik ę po c e s a r s tw o 1 . B u r z li w e w y d a r z e n ia n a p rz e ło m ie II i I w. p .n .e ., n a r a s t a n i e w r z e n ia sp o łeczn eg o o ra z w ła d z a w o dzów o p ie r a ją c y c h się n a z w y c ięsk iej a r m ii — w s z y s tk ie te c z y n n ik i s p r z y ja ły z a s tą p ie n iu d o ty c h c z a so w e g o u s t r o j u re p u b lik a ń s k ie g o p rz e z d y k ta tu r ę m ilita r n ą . P ie r w s z ą p ró b ę p o d ją ł L u c ju s z K o rn e liu s z S u lla (82-79 p .n .e .), k tó r y o b ją ł w ła d z ę w w y n ik u p ie rw s z e j w o jn y d o m o w ej2.
S u lla (1 3 8 - 7 8 p .n .e .) p o c h o d z ił ze zu b o ż a łe g o p a try c ju s z o w s k ie g o 3 ro d u K o rn e liu s z y (C o rn e lii). O d m ło d o śc i z w ią z a n y b y ł z w o jsk ie m , a z ra c ji s z la c h e tn e g o u r o d z e n ia z o s ta ł m ia n o w a n y k w e s to r e m p rz e z k o n s u la G a ju s z a M a r iu s z a 4. B ył je d n y m z dow ódców tw o rz o n e j w te d y a r m ii zaw odow ej ( n a je m n e j), k t ó r a z a s tą p iła w o jsk o z p o w sz e c h n e g o p o b o ru (o b y w a te lsk ie ). B y ła to j e d n a z z a s a d n ic z y c h re fo rm w o jsk o w y ch M a r iu s z a , k tó r a p rz y c z y n iła się p ó źn iej do lic z n y c h w o je n d o m o w y c h 5. Ż o łn ie rz e b o w ie m b y li b a r d z ie j p r z y w ią z a n i do w y p ła c a ją c e g o im żołd w o d z a n iż do r e p u b lik i rz y m s k ie j, ty m b a rd z ie j że n ie z a p e w n io n o im ż a d n e g o z a b e z p ie c z e n ia n a s ta ro ś ć , co s k ł a n i a ło ic h do g ro m a d z e n ia m a j ą t k u m e to d ą g rab ieży . A r m ia c o ra z częściej b y ła w y k o rz y s ty w a n a p rz e z sw y c h w o dzów do celów p o lity c z n y c h .
1 Por. M. Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1998, s. 46-50; W. Rozwadowski, Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 1992, s. 23.
2 D. Gazda, Wojny domowe w Imperium Rzymskim, Warszawa 2008, s. 74-90.
3 Sulla, Rozdział dziesiąty, [w:] Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, [online] <www.histurion.pl>.
4 Gajusz Mariusz (156-86 p.n.e.) mąż Julii, ciotki Juliusza Cezara, znany przede wszyst kim jako reformator armii rzymskiej oraz mąż stanu w starożytnym Rzymie. Przez długie lata jako homo novus (pochodził z Arpinium) związany ze stronnictwem popularów. Przez Plutarcha określany mianem „trzeciego założyciela Rzymu” (po Romulusie i dyktatorze Kamilusie). Pod koniec kariery politycznej przeciwnik Sulli, zwolennika optymatów.
62
Lech GrochowskiW 107 p .n .e . S u lla z o s ta ł m ia n o w a n y k w e s to r e m p rz e z k o n s u la G a ju s z a M a r iu s z a . W w y p ra w ie p rz e c iw k o N u m id y jc z y k o m w y ró ż n ił się w z ię c ie m do n ie w o li k r ó la n u m id y js k ie g o J u g u r ty , a ty m s a m y m z a k o ń c z y ł tę w o jn ę. S łu żąc p o d d o w ó d z tw e m M a r iu s z a , a p ó źn iej K a tu lu s a b r a ł u d z ia ł w w a lk a c h z g e r m a ń s k im i p le m io n a m i C y m b ró w i T e u to n ó w w l a t a c h 1 0 5 -1 0 1 p .n .e . S u k c e s y w o je n n e p rz y s p ie s z y ły k a r ie r ę S u lli. W 93 p .n .e . z o s ta ł w y b ra n y n a s ta n o w is k o p r e to r a , a w 92 p .n .e . z o s ta ł n a m ie s tn ik ie m św ieżo p rz y ła c z o n e j do im p e r iu m C ylicji. To s t a m t ą d k o n tro lo w a n o g r a s u ją c y c h w o kolicy p i r a tów. P o p rz e d n io r a d z ili so b ie z n im i Rodyjczycy, a le R z y m ia n ie z n a c z n ie o g ra n ic z y li p r a w a ty c h o s ta tn ic h w z w ią z k u z p o s ta w ą , j a k ą z a ję li w c z a sie II I w o jn y m a c e d o ń s k ie j. D o p ro w a d z ili w te d y do o s a d z e n ia n a tr o n ie K a p a d o - cji k r ó la A r io b a r z a n e s a , k tó r y w 91 p .n .e . z o s ta ł o d w o ła n y do R z y m u i m ia n o w a n y d o w ó d cą w o jsk p o d c z a s w o jn y ze s p r z y m ie rz e ń c a m i, w tr a k c ie k tó re j w 89 r. p .n .e . zd o b y ł P o m p eje.
W r o k u 88 p .n .e . doszło do k o n f lik tu p o m ię d z y G a ju s z e m M a riu s z e m a K o r n e liu s z e m S u llą . P r z y c z y n ą s p o r u było o d s u n ię c ie S u lli od d o w ó d z tw a w w o jn ie z M itr y d a te s e m V I. Z d o b y w a ją c p o p a rc ie u w ię k sz o śc i oficeró w o ra z d ru g ie g o z k o n s u ló w - P o m p e ju s z a , S u lla w y ru s z y ł n a R z y m n a czele a r m ii liczącej 6 legionów , tj. 30 0 0 0 p ie c h o ty i 50 0 0 jazd y . K ie d y ż o łn ie rz e c z te re c h le g io n ó w o b s a d z a li w a ż n e p u n k ty p o d m ia s te m , S u lla n a czele p o z o s ta ły c h d w ó ch le g io n ó w w k ro c z y ł do m ia s ta . R o zp o częły się w a lk i u lic z n e , a ż o łn ie rz y z a a ta k o w a n o p o c is k a m i z d a c h ó w d o m u . J e d n a k ż e S u lla w y m u s ił n a z w o le n n ik a c h M a r iu s z a o ra z t r y b u n a lu d o w eg o P u b liu s z a S u lp ic ju s z a R u f u s a z a p r z e s ta n ie a ta k ó w p o d g ro ź b ą s p a le n ia m ia s ta . W E s k w ilia c h doszło do w ię k szego s ta r c ia . P o c z ą tk o w o p r z e w a g a b y ła po s tr o n ie z w o le n n ik ó w M a r iu s z a , d o p ie ro g d y do w a lk i w łą c z y ły się k o le jn e o d d z ia ły w e z w a n e n a pom oc p rz e z S u llę , s z a la z w y c ię stw a p rz e c h y liła się n a s tr o n ę a ta k u ją c y c h . B e z n a d z ie j n o ść s y tu a c ji sp o w o d o w a ła u c ie c z k ę o b ro ń có w m ia s ta . P o sto c zo n ej b itw ie S u lla n a k a z a ł s tr a c ić n a o cz a c h m ie s z k a ń c ó w ż o łn ie rz y ra b u ją c y c h m ia s to i d o k o n u ją c y c h g w a łtó w . P u b liu s z a S u lp ic ju s z a R u f u s a u ję to i s tra c o n o w je g o w ła s n e j re z y d e n c ji, n a to m ia s t G a ju s z M a r iu s z m u s ia ł r a to w a ć się u c ie c z k ą i zb ieg ł do A fry k i6.
P o ty m s u k c e s ie S u lla z o s ta ł m ia n o w a n y w r o k u 88 p .n .e . k o n s u le m i d o w ó d cą w o jsk r z y m s k ic h w k a m p a n ii p rz e c iw k o M itry d a te s o w i V I E u p a to - ro w i o w ła d z ę n a d A z ją M n ie js z ą i G recją. W r o k u 87 p .n .e . k o n s u le m z o s ta ł G n e ju s z O k ta w iu s z i L u c ju s z K o rn e liu s z C y n n a . W k ró tc e ro z g o rz a ła w a lk a m ię d z y s tr o n n ic tw e m o p ty m a tó w i p o p u la r ó w 7. C y n n a m u s ia ł u c ie k a ć , a le
6
D. Gazda, op. cit, s. 76.7
Optymaci (od optimus - najlepszy) - zwolennicy republiki arystokratycznej i dominującej roli senatu; cieszyli się poparciem rzymskiej nobilitas. Najwybitniejsi przedstawiciele optymatów to Sulla i Pompejusz Wielki, ród Cyprianów. P opularzy (od populus - lud) - zwolennicy reform społecznych oraz zwiększenia uprawnień zgromadzeń kosztem senatu; mieli poparcie wśród śred nich i niższych warstw społeczeństwa rzymskiego oraz wśród mieszkańców prowincji. Początki działalności popularów przypadają na czasy braci Grakchów (druga połowa II w. p.n.e.).p o te m w s p o m a g a n y p rz e z G a ju s z a M a r iu s z a p r z y p u ś c ił m a r s z n a R zy m i po p e w n y m c z a s ie go zdobył. N a s tą p iły w ie lk ie p r z e ś la d o w a n ia i rz e z ie p rz e c iw n ik ó w p o lity c z n y c h ze s tr o n n ic tw a o p ty m a tó w .
W r o k u 86 p .n .e . L u c ju s z K o rn e liu s z C y n n a i G a ju s z M a r iu s z z o s ta li w y b r a n i n a k o n su ló w . W k ró tc e po o b ję ciu sw ego sió d m e g o k o n s u la tu M a riu s z z m a rł, z a ś C y n n a p o z o s ta ł s a m o d z ie ln y m p rz y w ó d c ą p o p u la ró w i s p ra w o w a ł n ie o g ra n ic z o n ą w ła d z ę w R zy m ie. K ie d y p o p ro w a d z ił sw oje w o js k a p rz e c iw S u lli, z o s ta ł z a m o rd o w a n y p rz e z z b u n to w a n y c h żołnierzy.
W 87 p .n .e . S u lla w y lą d o w a ł w G re c ji i n a ty c h m ia s t p r z y s tą p ił do z d e c y d o w a n e j a k cji. N a jp ie rw o b leg ł A te n y i P ir e u s . W tr a k c ie o b lę ż e n ia s to s o w a no po o b u s tr o n a c h ró ż n o ro d n e m a c h in y o b lę ż n ic z e, a le s u k c e s S u lla o s ią g n ą ł d o p ie ro po w y g ło d z e n iu o brońców : „W A te n a c h n ę d z a c o ra z b a rd z ie j się p o tę g o w a ła . [...] K ie d y z a r ż n ę li w s z y s tk ie b y d ło , g o to w a li ś c ią g n ię te s k ó ry i ro z g o to w a n e liz a li, n ie k tó r z y rz u c a li się n a w e t n a c ia ła z m a rły c h . S u lla n a w ieść 0 ty m k a z a ł w o js k u otoczyć m ia s to m u r e m , a b y n a w e t j e d n a o so b a n ie m o g ła się w y m k n ą ć n ie p o s trz e ż e n ie . K ie d y to w s z y s tk o w y k o n a n o [...], u d e rz y ł n a m u r y z d r a b in a m i, a ró w n o c z e śn ie p o c z ą ł j e ro z b ija ć . O s ła b ie n i o b ro ń c y r z u cili się do u c ie c z k i, w ta r g n ą ł do m i a s t a i n a ty c h m ia s t z a c z ę ła się w A te n a c h w ie lk a i b e z lito s n a rz e ź [...], n ie o sz c z ę d z an o a n i d zieci, a n i k o b ie t, g dyż S u lla k a z a ł z a b ija ć w s z y s tk ic h , co s t a n ą w d ro d z e , ro z g n ie w a n y o to , że t a k szy b k o 1 b e z p o w o d u o p o w ie d z ie li po s tr o n ie b a r b a rz y ń c ó w i t a k tw a r d y s ta w ia li opór. [...] T ylko n ie w ie lu m im o o s ła b ie n ia u c ie k ło n a A k ro p o l. [...] D n ia n a s tę p n e g o S u lla s p r z e d a ł n iew o ln ik ó w , w o ln y m z a ś , k tó ry c h n ie zd ąż o n o p o m o rd o w a ć z p o w o d u z a p a d a ją c e j nocy, a by ło ic h b a rd z o n ie w ie lu , d a r o w a ł w olność. A le i ty m o d e b ra ł p ra w o do g ło s o w a n ia i w y b o ru ”8. M ia s to z o sta ło o b ra b o w a n e i w z n a c z n e j m ie rz e zn isz c z o n e . N a to m ia s t o b ro ń cy P ir e u s u , stw ie rd z iw sz y , że o b ro n a j e s t b e z n a d z ie jn a , po z a d a n iu R z y m ia n o m d u ż y c h s t r a t w y co fali się n a o k rę ty i w y p ły n ę li w m o rze.
Do p ie rw s z e j w ie lk ie j b itw y n a o tw a r ty m p o lu d oszło w 86 r. p .n .e pod C h e ro n e ą , g d z ie S u lla p o k o n a ł a r m ię M itr y d a te s a . Po rz e z i m ie sz k a ń c ó w A te n G recy, k tó rz y ju ż d a w n o u tr a c ili d u c h a bojow ego, n ie w id z ie li s e n s u d a lsz e j w a lk i, a z r e s z tą p o z n a li ju ż s iłę R z y m u i n ie w ie rz y li w m o żliw o ść p o k o n a n ia im p e r iu m 9.
W ie d z ą c o o p a n o w a n iu R z y m u p rz e z p o p u la ró w , S u lla z a w a r ł p o ś p ie s z n ie pokój z M itr y d a te s e m V I w D a r d a n o s w 85 r. p .n .e ., o d z y s k u ją c p ro w in c ję A zję. T y m c z a se m p o p u la rz y w y s ła li do A zji sw o ją a r m ię p o d d o w ó d z tw e m W a le riu s z a F la k k u s a , a b y p o d p o rz ą d k o w a ć w o jsk a S u lli n o w y m p a n o m R z y m u . F la k k u s z o s ta ł j e d n a k z a m o rd o w a n y p rz e z dow ódcę F im b r ię i w y p ra w a z a k o ń c z y ła się fia s k ie m . O s ta te c z n ie F im b r ia p o p e łn ił sa m o b ó jstw o , o sa czo n y i o p u sz c z o n y p rz e z sw o ją a r m ię , k tó r a d o b ro w o ln ie p r z e s z ła n a s t r o n ą S u lli.
8 Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, tłum i opr. L. Piotrowicz, Wrocław 1957, t. II, s. 502-503.
64
Lech GrochowskiW io s n ą 83 r. p .n .e . S u lla n a czele w ie r n y c h so b ie w o jsk w y lą d o w a ł w B ru n d iz ju m (d z isie jsz e B rin d is i) , g d z ie p rz y łą c z y ły się do n ie g o o d d z ia ły n a czele z p rz y b y ły m z A fry k i M a r k ie m L ic y n iu s z e m K r a s s u s e m i G n e ju s z e m P o m p e ju s z e m p rz y b y ły m z o b w o d u p ic e ń sk ie g o n a czele tr z e c h legionów . W 83 r. p .n .e . S u lla p o k o n a ł k o n s u la K a rb o n a , a n a s tę p n ie z a w a r ł p o ro z u m ie n ie z d ru g im k o n s u le m S c y p io n e m , a w ięc w s z y s tk ie le g io n y w e sz ły w s k ła d a r m ii S u lli. R o k p ó źn iej siły S u lli p o k o n a ły o d d z ia ły p o p u la ró w p o d d o w ó d z tw e m M a r iu s z a M ło d szeg o p o d P r a e n e s te , a n a s tę p n ie po ro z g ro m ie n iu d r u g ieg o k o n s u la K a r b o n a w g ó rn e j I t a l i i m ia ł a m ie js c e z w y c ię s k a b itw a u B r a m y K o lliń sk ie j z S a m n ita m i. S u lla w k ro c z y ł do R z y m u ze sw o im i le g io n a m i, n a co się n i k t d o tą d n ie w aży ł. W e d łu g k o n s ty tu c ji w o d zo w ie rz y m sc y w ra c a ją c y z w y p ra w w o je n n y c h m u s ie li z a tr z y m a ć się u b r a m sto lic y i c z e k a ć , co s e n a t p o s ta n o w i: czy p r z y z n a im try u m f, czy po p r o s tu k a ż e ro z p u śc ić w ojsko i w ró cić do p r y w a tn e g o życia.
N a m ocy lex V a leria de im p e r io S u lla o b ją ł w 82 r. p .n .e . w ła d z ę ja k o d y k ta to r n a c z a s n ie o g ra n ic z o n y (d ic ta to r le g ib u s s c r ib u n d is e t re ip u b lic a e
c o s titu a n d e n d a e ) 10. N ie b y ła to b o w ie m d y k t a t u r a m ie s z c z ą c a się w k a te g o
r ia c h p ra w n y c h d o ty c h c z a so w e j r e p u b lik i, p o w o ły w a n a n a c z a s o k re ś lo n y d la r a to w a n ia p a ń s t w a 11. D y k t a t u r a S u lli n ie w y n ik a ła z is tn ie ją c y c h z a s a d u s tro jo w y c h , lecz s ta n o w iła w y ra z p o lity c z n o -m ilita rn e j siły w o d za. B ył on d y k ta to r e m p ra w o d a w c ą , k tó r y k o n s ty tu o w a ł n o w y p o rz ą d e k p r a w n y i p o li ty c z n y r e p u b lik i rz y m s k ie j, d o k o n u ją c p rz y o k a z ji k rw a w y c h p rz e ś la d o w a ń p rz e c iw n ik ó w p o lity c z n y c h . S u lla zw o łał R z y m ia n n a z g ro m a d z e n ie : „D ługo s ła w ił s ie b ie , a z a r a z e m r z u c a ł g ro ź b y d la z a s tr a s z e n ia d o d a ją c w k o ń c u , że p o p ra w i p o ło ż e n ie lu d u , je ś li m u b ę d z ie p o słu sz n y , n ie p rz y ja c ió ł n a to m ia s t n ie b ę d z ie w ż a d n y m w y p a d k u o sz c z ę d z ał, lecz b ę d z ie ic h tę p ił do o s ta te c z n o ści, b ę d z ie te ż śc ig a ł z c a łą b e z w z g lę d n o ś c ią p re to ró w , k w e sto ró w , try b u n ó w w o jsk o w y ch i w s z y s tk ic h in n y c h , k tó rz y w ja k ik o lw ie k sp o só b w s p ó łd z ia ła li z n ie p rz y ja c ió łm i”12.
P ie rw s z y m e ta p e m rz ą d ó w S u lli b y ły lis ty p ro s k ry p c y jn e . N a w y w ie sz o n y c h p u b lic z n ie ta b lic a c h b y ły w y p is a n e n a z w is k a osób w y ję ty c h sp o d p ra w a . P o c z ą tk o w o b y ła to j e d n a ta b lic a z 80 im io n a m i, p o te m ta b u la e p r o s c r ip tio n is m n o ż y ły się p o n a d m ia r ę , o b e jm u ją c n ie m a l 5 ty s . n a z w is k . Z a głow ę pro - sk ry b o w a n e g o , czyli z a p is a n e g o n a liśc ie p rz e c iw n ik a , p rz e w id y w a n o n a d a n ie w o ln o ści n ie w o ln ik o m , a d la w o ln y c h - p r z y z n a n ie n a g r ó d p ie n ię ż n y c h , a p o te m m a ją tk ó w . Z a m ie s z c z e n ie n a liśc ie n a z w is k o b y w a te li u z n a n y c h za w ro g ó w p u b lic z n y c h p o c z ą tk o w o o z n a c z ało k a r ę b a n ic ji - w y g n a n ie i k o n fi s k a tę m a j ą t k u p o d e jrz a n e g o .
10 Przegląd ustaw Sulli: K. Amielańczyk, Ustawodawstwo Korneliusza Sulli na rzecz restau
racji republiki i zaprowadzenia porządku publicznego, „Annales UMCS”, sec. G, 38 (1991), s. 114.
11 T. Maciejewski, Historia administracji, Warszawa 2002, s. 18-19. 12 Appian z Aleksandrii, op. cit.
S u lla lis ta m i p ro s k ry p c y jn y m i r o z p ę ta ł p ie k ło p o d e jrz e ń i o d w e tu , m im o że c h c ia ł je d y n ie p o s tr a s z y ć p rz e c iw n ik ó w . L a w in y m o rd ó w n ie z d o ła ł i n ie c h c ia ł z a trz y m a ć : b y ć m oże z a m o rd o w a n o 90 se n a to ró w , 2 6 0 0 e k w itó w 13, a d o n o sic ie le , w e te r a n i S u lli p o p rz e z d e n u n c ja c je i m o rd y d o ro b ili się m a j ą t ków. N a jb a rd z ie j je d n a k s k o rz y s ta ło 10 ty s . n ie w o ln ik ó w w y zw o lo n y ch p rz e z S u llę , k tó rz y z a d e n u n c jo w a li sw y c h p an ó w . S a m S u lla o d n ió sł w ie lk i i d o r a ź n y s u k c e s - p o zb y ł się d o m n ie m a n y c h p rz e c iw n ik ó w , a z y s k a ł w d z ię c z n y ch stro n n ik ó w , o d d a n ą m u a r m ię w z b o g a c o n ą n a p rz e ję c iu m a ją tk ó w p ro sk ry b o - w a n y c h . D ru g im e ta p e m je g o rz ą d ó w b y ła p r ó b a o d b u d o w y a u t o r y t e t u s e n a tu rz y m sk ie g o . R o zp o c zął od u m o c n ie n ia w ła d z y s e n a tu , k tó r y p o w ię k sz y ł o 300 n o w y c h członków , g łó w n ie sp o ś ró d e q u ite s e q u o p u b lic o . T a k w ięc, m im o że lis ty p ro s k ry p c y jn e d o tk n ę ły p rz e d e w s z y s tk im s t a n ek w itó w , t r z y s t u jego p rz e d s ta w ic ie li w eszło do s e n a tu , z m ie n ia ją c oczyw iście p rz y n a le ż n o ś ć s ta n o w ą. N a le ż e li o n i o d tą d do z n a c z n ie p o w ię k sz o n e g o o rd o s e n a to r iu s . S u lla p rz e w id y w a ł a u to m a ty c z n e w e jśc ie do s e n a t u d la k a ż d e g o u rz ę d u ją c e g o k w e s to r a . O z n a c z a ło to w p r a k ty c e z n a c z n e o s ła b ie n ie w ła d z y cenzorów , k tó rz y m u s ie li w p isy w a ć n a lis ty w s z y s tk ic h a k tu a ln y c h i b y ły c h u r z ę d n ik ó w k u r u l- n y c h , m a ją c y c h p e łn ić sw e fu n k c je d o ży w o tn io . P o w o d o w ało to p e w n e w a h a n i a w lic z b ie czło n k ó w s e n a tu , k tó r y c h m ia ło o d tą d b y ć ok. 600. Z w ięk szo n o ta k ż e liczb ę u rz ę d n ik ó w : k w e s to ró w z 12 do 2 0 , p r e to ró w z 6 do 8 14. Te z m ia n y m ia ły n a c e lu p rz e d e w s z y s tk im u p o rz ą d k o w a n ie z a r z ą d u p ro w in c ji.
W c z a s a c h S u lli by ło d z ie się ć p ro w in c ji: H is z p a n ia U lte r io r i H is z p a n ia C ite rio r, G a lia N a r b o n e n s is i G a lia C a s a lp in a , S y cy lia, S a r d y n ia i K o rsy k a , A fry k a , M a c e d o n ia , A z ja, C ilicia . W y m a g a ło to o d p o w ie d n ie j liczb y u r z ę d n i ków, k tó r z y m o g lib y sp ra w o w a ć n a m ie s tn ic tw o 15. S u lla p r z y ją ł z a s a d ę , że n a m ie s tn ik a m i m o g ą b y ć b y li k o n s u lo w ie (p ro co n su les) i b y li p r e to r z y (p ro - p re to re s), k tó r z y z a r a z po z a k o ń c z e n iu sw y c h fu n k c ji m a g is tr a tu s w R zy m ie p o w in n i u z y s k a ć p r o r o g a tio im p e r ii i o b jąć n a m ie s tn ic tw o w p ro w in c ji T en s y s te m , j a s n y i k o n s e k w e n tn y , p r z e tr w a ł p r a w ie b e z z m ia n do c z a só w re fo rm P o m p e ju s z a i C e z a ra . S u lla p rz e w id y w a ł w z a s a d z ie n a m ie s tn ic tw o je d n o ro c z n e , w m ia r ę j e d n a k p r z y łą c z a n ia n o w y c h p ro w in c ji w l a ta c h n a s tę p n y c h zaczęło b r a k o w a ć m a g is tr a tu s c u m im p e rio . P rz e d łu ż o n o z a te m o k re s n a m ie s tn ic tw a - p rz e w a ż n ie do 3 la t, co s ta ło się r e g u łą n a w e t w ted y , g d y n ie b ra k o w a ło n o w y c h v ir i p r a e to r ii i v ir ii c o n su la re s m o g ą c y c h z a s tą p ić d o ty c h c z a so w y c h n a m ie s tn ik ó w . T a k n p . M a r e k C icero n ie o b ją ł n a m ie s tn ic tw a a n i po p r e tu r z e (66 r. p .n .e .), a n i po k o n s u la c ie (63 r. p .n .e .), p o d c z a s g d y jeg o b r a t K w in tu s z a r z ą d z a ł ja k o p r o p r e to r A z ją p rz e z tr z y la ta . R e fo rm y S u lli
13 B. Nowaczyk, op. cit., s. 89.
14 K. Kamińska, A. Gaca, Historia powszechna ustrojów państwowych, Toruń 2002, s. 88. 15 M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1979, s. 166.
66
Lech Grochowskiw p ro w a d z iły je d n a k p e w n e e le m e n ty ła d u w z u p e łn ie d o tą d c h a o ty c z n y s y s te m a d m in is tr a c ji p ro w in c jo n a ln e j.
A n ty d e m o k r a ty c z n y c h a r a k t e r d y k ta tu r y w y r a ż a ł się p o p rz e z z m n ie js z e n ie u p r a w n ie ń k o m icjó w trib u s o w y c h - m o g ły b y ć n a n ic h z g ła s z a n e ty lk o w n io s k i u p rz e d n io z a tw ie rd z o n e p rz e z s e n a t. G odziło to p rz e d e w s z y s tk im w tr y b u n ó w lu d o w y c h , k tó r z y z o s ta li p r a k ty c z n ie p o z b a w ie n i m o żliw o ść z g ła s z a n ia p ro je k tó w u s ta w . S u lla s iln ie o g ra n ic z y ł v e to try b u n ó w , a le n ie z n ió sł go c a łk o w icie, p o n ie w a ż w p e w n y c h s y tu a c ja c h m ogło ono b y ć w y k o rz y s ta n e do p o s k r o m ie n ia n a d m ie r n y c h a m b ic ji k o n su ló w . B y ły m tr y b u n o m n ie w olno było s p ra w o w a ć in n y c h u rzęd ó w , co z n ie c h ę c a ło lu d z i a m b itn y c h do p e łn ie n ia te j fu n k c ji. T a k w ięc S u lla p o z b a w ił z n a c z e n ia te in s ty tu c je , k tó r e s ta n o w iły d o ty c h c z a s p e w ie n e le m e n t d e m o k ra c ji w o lig a rc h ic z n y m p a ń s tw ie rz y m sk im . C a łk o w ite p o s łu s z e ń s tw o k o m icjó w z a p e w n ia ła m u o b ec n o ść n a n ic h 10 ty s . K o rn e liu s z y - w yzw oleńców , b y ły c h n ie w o ln ik ó w p ro s k ry b o w a n y c h e k w itó w i se n a to ró w . K o rn e liu s z e , z a w d z ię c z a ją c y w sz y stk o d y k ta to r o w i, t e r ro ry z o w a li ogół s p o łe c z e ń s tw a rz y m sk ie g o . D u ż e z n a c z e n ie d la u tr z y m a n ia S u lli p r z y w ła d z y m ia ło ró w n ie ż o s ie d le n ie w I ta lii ok. 120 ty s . w e te ra n ó w , ż o łn ie rz y 23 legionów , n a te r e n a c h s k o n fis k o w a n y c h m u n ic y p io m i in n y m p rz e c iw n ik o m d y k t a t o r a 16. T a s iła w e te r a n ó w m ia ła b yć z a s a d n ic z y m w s p a r cie m d la d y k ta tu r y m ilita r n e j.
T e o re ty c zn ie S u lla u m o c n ił z n a c z e n ie s e n a t u i rz ą d z ą c e j n o b ilita s . G r u p a p rz y ja c ió ł d y k t a t o r a u z y s k iw a ła o g ro m n e m a ją tk i, o g ó ln ie m o ż n a m ów ić 0 u m o c n ie n iu p rz e w a g i e k o n o m ic z n e j p r z y n a jm n ie j części n o b ilita s w ty m o k re sie . S u lla o d e b ra ł ró w n ie ż tr y b u n a ły sąd o w n icze d e r e p e tu n d is e k w ito m 1 p r z e k a z a ł je s e n a to ro m . J a k k o lw ie k w y w y ższy ł p o lity c z n ie s e n a t, a o słab ił o rg a n y m a ją c e m u się p rz e c iw sta w ia ć , w ięk sz o ść w y c h o w a n y c h w tra d y c ji re p u b lik a ń s k ie j s e n a to ró w n ie c h c ia ła pogodzić się z je d n o w ła d z tw e m . D y k ta t u r a S u lli zb y t m ocno p rz y p o m in a ła b o w iem z n ie n a w id z o n e w R zy m ie rz ą d y kró lew sk ie. J a k p isz e A p p ian : „Był w ięc S u lla w istocie k ró le m czy ty ra n e m , nie w w y n ik u sw obodnego w yboru, lecz d zię k i p rzem o cy i g w ałto w i”17. Ja k k o lw ie k okoliczności zrz e c ze n ia się p rze z S u llę w ła d z y w 79 r. p .n.e. n ie s ą dość ja s n e , w y d a je się, że p o w a ż n ą ro lę o d e g ra ły te n d e n c je opozycyjne w śró d n o b ilita s.
Z a k o ń c z y w sz y d y k t a t u r ę S u lla p rz e n ió s ł się do sw ojej p o sia d ło śc i w ie j s k ie j w K a m p a n ii, g d z ie z m a r ł w 78 r. p .n .e . C ia ło je g o p rz e w ie z io n o w u ro c z y s ty m p o ch o d zie do R z y m u i u rz ą d z o n o m u t a k w s p a n ia ły p o g rz e b , że sw y m p rz e p y c h e m p rz e w y ż s z a ł n a jb a r d z ie j o k a z a łe p o ch o d y tr iu m f a ln e i p rz y p o m in a ł ra c z e j sp o só b c h o w a n ia m o n a rc h ó w h e lle n is ty c z n y c h . A p p ia n p isz e , że lu d z ie „jeszcze w ó w czas ży w ili lę k p rz e d z m a r ły m i je g o w o jsk ie m , n ie m n ie js z y n iż z a je g o ż y c ia ”18.
16 Ibidem, s. 167.
17 Appian z Aleksandrii, op. cit., s. 61. 18 Ibidem, s. 67.
K o rn e liu s z S u lla po z w y c ię sk ie j w o jn ie dom ow ej ro z p o c z ą ł sw e rz ą d y od z e m s ty n a p rz e c iw n ik a c h . S y s te m m a so w y c h m o rd ó w b y ł w y m ie rz o n y ze sz c z e g ó ln ą m śc iw o śc ią w a d w e rs a rz y , k tó rz y b y li z a m o ż n i. Ic h d o b ra k o n fi sk o w a n o , a m i a s t a I ta lii s ta ły się w id o w n ią e g z e k u c ji. S tr a c h by ło z n a le ź ć się n a ta k ie j liście. N a s tę p n ie p o d o b n e lis ty n a z w is k s ta ły się n ie u s u w a ln y m s k ła d n ik ie m h is to r ii s p o łe c z n e j19: lis ty c z a ro w n ic p a lo n y c h n a s to s a c h , lis ty h e r e ty k ó w p o d d a n y c h b a d a n io m in k w iz y c ji, lis ty je z u itó w s k a z a n y c h n a w y g n a n ie , lis ty m aso n ó w , lis ty Żydów, lis ty c h r z e ś c ija n p o d e jrz a n y c h o p o ch o d z e n ie ż y d o w sk ie , lis ty k o m u n is tó w i p o d e jrz a n y c h o s y m p a tie k o m u n is ty c z n e , lis ty ro ja lis tó w i in n y c h w ro g ó w re w o lu c ji, lis ty a g e n tó w o c h ra n y , lis ty z a k ła d n ik ó w i lis ty z g ilo ty n o w a n y c h , śc ię ty c h k a to w s k im to p o re m i r o z s tr z e la n y c h . E g z e k u c je z w y k le b y ły p o p rz e d z a n e lis ta m i p o d e jrz a n y c h o r e w o lu cy jn e i w y w ro to w e o k o liczn o ści, o g r z e s z n ą p rz e s z ło ś ć i te ra ź n ie js z o ś ć , o d z ia ła ln o ś ć a g e n t u r a l n ą , o z d r a d ę . P o d e jr z e n ie k ro c z y ło p r z e d o s k a r ż e n ie m i e g z e k u c ją.
S u m m a ry
S u lla w a s a d ic ta to r o f a n e w k in d . H is tim e in office w a s n o t r e s tr ic te d to six m o n th s - a s i t h a d b e e n b e fo re h im . I t w a s n o t a d ic ta to r s h ip p ro v id e d fo r b y th e t h e n r e p u b lic a n la w u n d e r w h o se p ro v is io n s a d ic ta to r w a s to be a p p o in te d fo r a lim ite d p e rio d o f tim e to p r o te c t R o m e in tim e s of d a n g e r. S u lla ’s d ic ta to r s h ip w a s th e e m a n a tio n a n d m a n if e s ta tio n o f th e p o w e r o f h is p o litic a l a n d m ilita r y le a d e r s h ip . S u lla w a s n o t a p p o in te d in a c c o rd a n c e w ith th e law. H e w a s a d ic ta to r - le g is la to r w h o c r e a te d th e n e w la w a n d th e n e w so c ia l o r d e r o f th e R e p u b lic , p u r g in g th e s t a t e o f h is p o litic a l o p p o n e n ts in th e p ro c e ss.
