URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
_.V5Z£C>jjJZ r«RTr;i i
SZEOJ j JY 5PJ5 POLiJ /
/\2CÓ2
NARODOWY SPIS POWSZECHNY^
. I 1
mm
WYBRANE ELEMENTY SYTUACJI EKONOMICZNEJ GOSPODARSTW ROLNYCH
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
E 5~5~H ' 4#
9
Wrocław 2003
Kreska (-) - zjawisko nie wystąpiło.
Zero: (0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5;
(0,0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05.
Kropka (.) - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych.
Znak x - wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe.
Znak # - oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na ko
nieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej.
/ %
„W tym” - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła.
URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
^S55\
Mfl
MMMMMM jmamt/WYBRANE ELEMENTY SYTUACJI EKONOMICZNEJ GOSPODARSTW ROLNYCH
2002
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
{( • 93M .4
«■* 44..
WROCŁAW, styczeń 2004
PRZEWODNICZĄCY Bożena Kodeniec
CZŁONKOWIE
Sławomir Banaszak, Krystyna Kalichowicz, Wiesława Mazur, Alina Mieszczakowska, Marek Obrębalski, Helena Polak, Małgorzata Wysoczańska, Andrzej Żurakowski
SEKRETARZ Halina Urbanek
REDAKTOR TECHNICZNY Irena Makiej
Opracowanie publikacji
Krystyna Kowal, Aneta Madajczak, Małgorzata Pilecka
Przetwarzanie danych
Wydział Informatyki pod kierunkiem Marii Pachołek
Skład komputerowy i grafika Monika Lichota
Druk i oprawa: Urząd Statystyczny we Wrocławiu - Wydział Poligrafii 59-220 Legnica, ul. Jaworzyńska 65
Szanowni Państwo
Miło mi przekazać Państwu kolejne opracowanie dotyczące wyników Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w dniach 21 maja - 8 czerwca 2002 r. łącznie z Narodowym Spisem Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002.
Publikacja prezentuje dane dotyczące dochodów gospodarstw rolnych, wielkości towarowej produkcji rolniczej, wydatków poniesionych przez gospodarstwa rolne na cele inwestycyjne i bieżącą produkcję rolniczą, a także zadłużenia gospodarstw oraz spłat kredytów
Wyniki spisu przedstawiono dla gospodarstw rolnych ogółem oraz dla indywidualnych gospodarstw rolnych w podziale na grupy obszarowe oraz podregiony, powiaty i gminy.
Publikacja składa się z uwag ogólnych i metodycznych, w których przedstawiono zakres i tematykę Powszechnego Spisu Rolnego 2002, ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania oraz grupowania danych, a także z części analitycznej ilustrowanej wykresami oraz z części tabelarycznej.
Oddając do rąk Państwa tę publikację mam nadzieję, że okaże się ona przydatna dla szerokiego kręgu odbiorców.
Jednocześnie dziękuję Wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania i przeprowadzenia Powszechnego Spisu Rolnego oraz opracowania jego wyników.
i pożyczek.
DYREKTOR
Urzędu Statystycznego we Wrocławiu
Bożena Kodeniec
Wrocław, styczeń 2004 r.
_____ Strona
PRZEDMOWA... 3
UWAGI OGÓLNE... 7
UWAGI METODYCZNE... 10
UWAGI ANALITYCZNE... 16
TABLICE
Dział. I. UDZIAŁ DOCHODÓW Z DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ W DOCHODACH GOSPODARSTW DOMOWYCH Z UŻYTKOWNIKIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO ORAZ TOWAROWA PRODUKCJA ROLNICZA
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa rolnego według głównego źródła dochodów oraz grup obszarowych, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa indywidualne według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz liczby osób...
Gospodarstwa indywidualne według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz grup obszarowych, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa indywidualne według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach rolnych według grup obszarowych...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach rolnych według powiatów ...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach rolnych według celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach rolnych według liczby posiadanych zwierząt gospodarskich...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według wieku i płci użytkownika... ...
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według poziomu wykształcenia użytkownika ...
Dział. II. WAŻNIEJSZE WYDATKI PONIESIONE PRZEZ GOSPODARSTWA ROLNE NA CELE INWESTYCYJNE I PRODUKCYJNE
Wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne na cele inwestycyjne oraz na bieżącą produkcję rolniczą według grup obszarowych...
Wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne na cele inwestycyjne oraz na bieżącą produkcję rolniczą według celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży...
Nakłady inwestycyjne w gospodarstwach rolnych na 1 ha użytków rolnych według grup obszarowych...
Nakłady inwestycyjne w gospodarstwach rolnych na 1 ha użytków rolnych według celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży...
Nakłady inwestycyjne w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych na 1 ha użytków rolnych według poziomu wykształcenia użytkownika...
Gospodarstwa, które poniosły wydatki na zakup środków trwałych oraz udziałów i akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw według grup obszarowych ...
Wydatki poniesione na zakup środków trwałych oraz udziałów i akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw przez gospodarstwa rolne według grup obszarowych...
Gospodarstwa rolne, które poniosły wydatki inwestycyjne (pozostałe) według grup obszarowych ...
Wydatki inwestycyjne (pozostałe) poniesione przez gospodarstwa rolne według grup obszarowych ...
Gospodarstwa rolne według udziału poniesionych wydatków inwestycyjnych w towarowej produkcji rolniczej oraz grup obszarowych... ...
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według udziału poniesionych wydatków inwestycyjnych w towarowej produkcji rolniczej oraz poziomu wykształcenia użytkownika...
Tablica Strona
1 31
2 55
3 56
4 70
5 71
5a 72
6 75
7 76
8 77
9 77
1/10/ 78 2/11/ 82 3/12/ 84 4/13/ 86 5/14/ 87 6/15/ 88 7/16/ 90 8/17/ 92 9/18/ 93 10/19/ 94
11/20/ 95
Tablica Dział. II. WAŻNIEJSZE WYDATKI PONIESIONE PRZEZ GOSPODARSTWA ROLNE
NA CELE INWESTYCYJNE I PRODUKCYJNE (dok.)
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które dokonały zalesień według udziału powierzchni zalesionej w powierzchni ogólnej gospodarstwa oraz
grup obszarowych... ... 12/21/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które dokonały
zalesień według wskaźnika jakości użytków rolnych w gospodarstwie oraz grup obszarowych... 13/22/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które dokonały
zalesień według wskaźnika jakości użytków rolnych w gospodarstwie oraz powiatów ... 13a/23/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które zakupiły
ziemię według grup obszarowych... 14/24/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które zakupiły
ziemię według powiatów... 14a/25/
Gospodarstwa rolne, które poniosły wydatki na bieżącą produkcję rolniczą według obszarowych. 15/26/
Wybrane wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne na bieżącą produkcję rolniczą według
grup obszarowych... 16/27/
Wybrane wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne na bieżącą produkcję rolniczą
na 1 ha użytków rolnych według grup obszarowych... 17/28/
Dział. DI. SPŁATY KREDYTÓW I POŻYCZEK ORAZ STAN ZADŁUŻENIA GOSPODARSTW ROLNYCH
Gospodarstwa rolne spłacające kredyty i pożyczki według grup obszarowych... 1/29/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych spłacające
kredyty i pożyczki według celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży... 2/30/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych spłacające
kredyty i pożyczki według wieku i płci użytkownika... 3/31/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych spłacające
kredyty i pożyczki według poziomu wykształcenia użytkownika... 4/32/
Gospodarstwa rolne spłacające kredyty i pożyczki według udziału rocznych spłat
w towarowej produkcji rolniczej oraz grup obszarowych ... ... 5/33/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych spłacające kredyty i pożyczki według udziału rocznych spłat w towarowej produkcji rolniczej oraz
celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży... ... 6/34/
Wydatki poniesione na spłaty kredytów i pożyczek przez gospodarstwa realizujące produkcję
towarową według grup obszarowych ... 7/35/
Gospodarstwa rolne obciążone zadłużeniem według grup obszarowych ... 8/36/
Gospodarstwa rolne obciążone zadłużeniem z tytułu kredytów inwestycyjnych według grup
obszarowych... 9/37/
Gospodarstwa rolne obciążone zadłużeniem z tytułu kredytów bieżących według grup
obszarowych... 10/38/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych obciążone zadłużeniem tytułu kredytów inwestycyjnych według celu produkcji rolniczej i wartości
sprzedaży ... 11/39/
Zadłużenie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według
celu produkcji rolniczej i wartości sprzedaży... 12/40/
Zadłużenie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według
poziomu wykształcenia użytkownika ... 13/41/
Dział. IV. WAŻNIEJSZE DANE WEDŁUG GMIN
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według udziału
dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego... 1/42/
Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych... 2/43/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, które poniosły
wydatki na zakup środków trwałych... 3/44/
Wydatki poniesione przez gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków
rolnych na zakup środków trwałych... 4/45/
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych obciążone zadłużeniem według wysokości zadłużenia... 5/46/
Strona
95 96 96 97 97 98 100 103
105 106 106 106 107
108 109 110 111 112
113 113 113
114 138 158 164 171
Wykresy:
Struktura gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według głównego źródła dochodów... I Struktura gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według
udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego
i według grup obszarowych... II Struktura gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według
udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz
liczby osób... III Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według celu
produkcji i skali sprzedaży... IV Struktura towarowej produkcji rolniczej w gospodarstwach rolnych według grup obszarowych.... V Struktura towarowej produkcji rolniczej w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni
powyżej 1 ha użytków rolnych według grup obszarowych i wskaźnika jakości użytków
rolnych w gospodarstwie... VI Towarowa produkcja rolna w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha
użytków rolnych według poziomu wykształcenia użytkownika... VII Struktura wydatków poniesionych przez gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha
użytków rolnych na cele inwestycyjne oraz na bieżącą produkcję rolniczą według grup
obszarowych... VIII Struktura wydatków inwestycyjnych poniesionych na zakup środków trwałych... IX Mapy:
Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych... I Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha
użytków rolnych na 1 gospodarstwo...;... II
16
18
19 20 21
22 24
24 25
17 21
UWAGI OGÓLNE
Powszechny Spis Rolny oraz Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r.
godz. 2400) zgodnie z n/w ustawami podjętymi przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej:
> z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U.
z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026),
> z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 99, poz. 1072),
> z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami.
W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielania informacji oraz sposób ich zebrania.
Celem Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. było między innymi:
□ zapewnienie podstawowej bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych i związanych z nimi gospodarstwach domowych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i społecznej na wsi,
□ dostarczenie informacji niezbędnych dla finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienia podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych (FAO, OECD, EUROSTAT i inne),
□ zbudowanie i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych.
Zakres tematyczny Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. był bardzo obszerny i dotyczył w skali kraju blisko 3 min gospodarstw rolnych.
Dotychczas wyniki spisu rolnego przedstawiono w następujących publikacjach szczebla wojewódzkiego:
- „Raport ź wyników”,
- „Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich”, - „Budynki i wyposażenie techniczne gospodarstw rolnych”,
Opracowuje się również publikacje dla szczebla gminnego w formie zestawu tablic zawierających informacje o gospodarstwach rolnych na terenie gminy, o możliwościach produkcyjnych gospodarstw rolnych, o skali upraw rolnych i ogrodniczych, o pogłowiu zwierząt gospodarskich, o źródłach utrzymania gospodarstw domowych, o działalności pozarolniczej itp. oraz o lokacie gminy w województwie i powiecie dla podstawowych parametrów.
Ponadto w Bazie Danych Regionalnych (BDR), prowadzonej przez Urząd Statystyczny we Wrocławiu, będą zamieszczone informacje ze spisu dla poszczególnych szczebli podziału terytorialnego kraju, tj. województwa, podregionu, powiatu i gminy.
Powszechnym Spisem Rolnym objęto:
gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,
gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie,
osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha,
pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.
Wykaz gospodarstw indywidualnych powstał w oparciu o statystyczny rejestr podatkowy (system SPGC), który aktualizowany był przez rachmistrzów w czasie obchodu przedspisowego oraz uzupełniany o wykaz właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne 0 powierzchni mniejszej niż 0,1 ha. Kartotekę gospodarstw rolnych będących w użytkowaniu osób prawnych 1 jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej utworzono na podstawie Bazy Jednostek Statystycznych.
Dla gospodarstw rolnych, których użytkownicy odmówili udziału w Powszechnym Spisie Rolnym 2002 r.
lub z użytkownikami, których kontakt był niemożliwy dokonano imputacji danych o gospodarstwie.
Tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. została ujęta na formularzach spisowych w następujących działach:
powierzchnia gospodarstwa,
struktura własnościowa użytków rolnych gospodarstwa, struktura dochodów,
działalność gospodarcza,
pracujący w indywidualnym gospodarstwie rolnym, powierzchnia zasiewów,
powierzchnia inna,
pogłowie zwierząt gospodarskich, rozdysponowanie produkcji rolniczej, infrastruktura gospodarstwa,
budynki i budowle,
magazynowanie w gospodarstwie, nawozy i pestycydy w gospodarstwie, maszyny i urządzenia rolnicze, wybrane wydatki w gospodarstwie.
W ramach spisu w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha zebrano następujące informacje:
1) dane o osobach będących użytkownikami gospodarstw rolnych:
a) nazwisko i imiona użytkownika gospodarstwa rolnego, b) poziom wykształcenia rolniczego użytkownika,
c) wkład pracy w gospodarstwo rolne w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie - liczba godzin przepracowanych w gospodarstwie,
2) o liczbie pracowników najemnych stałych i pracowników dorywczych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym,
3) o użytkowaniu gruntów, a w szczególności:
a) o powierzchni gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów i nieużytków,
b) o powierzchni zasiewów głównych upraw,
4) o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup produkcyjno-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich,
5) o rozdysponowaniu produkcji rolniczej,
6) o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym gospodarstw, w tym:
a) rodzaje budynków, budowli i ich powierzchnia,
b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci, d) wyposażenie w sieć elektryczną i telefon,
e) rodzaje urządzeń melioracyjnych,
7) o stosowaniu nawozów i pestycydach w gospodarstwie w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, 8) o zadłużeniu gospodarstw rolnych,
9) o działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę dorosłą pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, 10) o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, w tym na:
a) zakup gruntów,
b) budowę lub modernizację budynków, c) powiększenie stada podstawowego,
d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych.
Informacje o wieku, płci, poziomie wykształcenia ogólnego, głównych i dodatkowych źródłach utrzymania użytkownika i członków jego gospodarstwa domowego, a także osób pracujących wyłącznie lub głównie w gospodarstwach rolnych pozyskano z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, który jak wspomniano na wstępie, odbył się jednocześnie z Powszechnym Spisem Rolnym 2002 r.
Dla osób fizycznych użytkujących gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie oraz dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano w/w informacje, z wyłączeniem tych, o których mowa w pkt. 8 i 10, a w ramach punktów 3b, 6b, i 7 zebrano dane w ograniczonym zakresie tematycznym.
W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej zebrano informacje, o których mowa w punktach 2-10.
Zgodnie z ustawą z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r.
(Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1 i Nr 93 poz. 1026) i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r.
w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (Dz. U. Nr 66, poz. 597) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych 903 obwodach spisowych, co stanowiło 0,5% ogółu obwodów spisowych.
Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje - niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu - są zamieszczane w każdej publikacji z wynikami spisu.
Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania
Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Za gospodarstwo indywidualne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób.
Za właściciela zwierząt gospodarskich uważa się osobę nieposiadającą użytków rolnych lub posiadającą użytki o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli.
Za użytkownika gospodarstwa indywidualnego uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach.
Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego (właściciela zwierząt gospodarskich) uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca gospodarstwo indywidualne (właściciel zwierząt gospodarskich).
Celem ustalenia struktury gospodarstw według głównego źródła dochodów, w trakcie spisu zebrano informacje od użytkowników gospodarstw indywidualnych na temat udziału dochodów z działalności rolniczej i źródeł pozarolniczych, (tj. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, z emerytury lub renty, z pracy najemnej lub z innych tytułów) w dochodach ogółem gospodarstwa domowego. Źródło dochodów, którego udział przekraczał 50% dochodów ogółem, przyjmowano jako główne źródło dochodów gospodarstwa domowego.
Do działalności rolniczej zalicza się produkcję roślinną (wszystkie uprawy rolne, warzywnictwo i ogrodnictwo) i produkcję zwierzęcą (chów i hodowla zwierząt, produkcja surowych nieprzetworzonych produktów zwierzęcych) oraz działalność usługową związaną z rolnictwem prowadzoną z wykorzystaniem własnego sprzętu.
Za dochód ogółem gospodarstwa domowego uważa się łączne dochody wszystkich osób zamieszkałych wspólnie z użytkownikiem gospodarstwa domowego i utrzymujących się razem z nim, tj. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) oraz z tytułu pobierania emerytur i rent, zasiłku z pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów, stypendiów, posiadania lokat kapitałowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych w grach liczbowych i loteriach itp.
Towarowa produkcja rolnicza gospodarstw rolnych została ustalona w oparciu o zebrane informacje o wartości produkcji rolniczej sprzedanej za okres od 21.V. 2001 r. do 20. V. 2002 r., tj. pochodzących z własnej produkcji surowych (nieprzetworzonych) produktów roślinnych i zwierzęcych oraz zwierząt gospodarskich.
Liczbę pelnozatrudnionych dla gospodarstw indywidualnych ustalono na podstawie liczby godzin przepracowanych w ciągu roku w gospodarstwie rolnym, przyjmując normatywną liczbę 2120 godzin w ciągu roku jako nominalny czas pracy osoby pełnozatrudnionej, natomiast dla gospodarstw pozostałych (tj. osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, które na rzecz spisu składały odpowiednie sprawozdania) przyjęto przeciętną liczbę pracowników zatrudnionych w gospodarstwie w okresie od i.V. 2001 r. do 30. IV. 2002 r. w przeliczeniu na pelnozatrudnionych.
Do ogólnej powierzchni gospodarstwa zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa, a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu).
Gospodarstwa indywidualne spisywano w miejscu przebywania użytkownika i tam ujmowano całkowitą, ogólną powierzchnię, niezależnie od miejsca położenia gruntów.
Do użytków rolnych zalicza się: grunty orne, sady, łąki i pastwiska.
Wskaźnik jakości użytków rolnych opracowano jako iloraz hektarów przeliczeniowych podanych przez użytkowników gospodarstw rolnych i fizycznych hektarów użytków rolnych w gospodarstwach. Wyodrębniono następujące grupy jakości użytków rolnych: poniżej 0,4; 0,4 -0,7; 0,7 -1,0 oraz 1,0 i więcej.
Spisowi podlegały zwierzęta gospodarskie (bydło, trzoda chlewna, owce, drób, konie, kozy, króliki - samice, zwierzęta futerkowe - samice oraz pnie pszczele) znajdujące się w gospodarstwie oraz zwierzęta wysłane na redyki, wypasy i do bacówek, a w przypadku pni pszczelich - pnie znajdujące się na pożytkach poza gospodarstwem, stanowiące własność użytkownika gospodarstwa lub członków jego gospodarstwa domowego, jak również zwierzęta przetrzymywane czasowo lub stale w gospodarstwie, tj. przyjęte na wychów, opas itp.
Na sztuki przeliczeniowe duże przeliczono podstawowe gatunki zwierząt gospodarskich, stosując następujące współczynniki: bydło -0,8, trzoda chlewna -0,15, owce -0,08, konie -1,0.
Od użytkowników gospodarstw indywidualnych, jak również gospodarstw pozostałych (tj. osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które na rzecz spisu składały odpowiednie sprawozdania), zebrano informacje o ważniejszych wydatkach poniesionych na cele inwestycyjne i produkcyjne w okresie 21 V 2001 r.-20 V 2002 r.
Wydatki na cele inwestycyjne dotyczyły głównie:
- zakupu ziemi;
- zakupu innych środków trwałych, tj. ciągników, innych środków transportowych (łącznie z samochodami), maszyn i urządzeń zarówno do prowadzenia działalności rolniczej, jak i pozarolniczej;
- wydatków w zakresie budowy, remontu lub modernizacji budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz rozwoju infrastruktury technicznej gospodarstwa;
- wydatków na nowe nasadzenia, zwiększenie stada podstawowego oraz zmianę kierunku produkcji rolniczej.
Spośród nakładów inwestycyjnych ogółem wyodrębniono nakłady na produkcję rolniczą oraz na pozarolniczą działalność gospodarczą.
Ponadto zebrano informacje o spłatach kredytów oraz stanie zadłużenia gospodarstw rolnych, z wyodrębnieniem zadłużenia z tytułu kredytów zaciągniętych na działalność rolniczą, tj.:
- kredytów inwestycyjnych związanych z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych w działalności rolniczej
- kredytów bieżących przeznaczonych na zakup rzeczowych środków obrotowych.
Spłaty kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych (wraz z odsetkami) dotyczą wydatków poniesionych w okresie 21. V. 2001 r. - 20. V. 2002 r.
Zadłużenie, tj. łączną wielkość zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, nakazów płatniczych łącznie z odsetkami i rachunków zaległych przez okres dłuższy niż 30 dni, ujmowano według stanu na dzień 20 maja 2002 r.
Ważniejsze grupowania danych i uwagi do tablic
Informacje w publikacji podano w zależności od zakresu tematycznego z wyodrębnieniem następujących grup gospodarstw:
- gospodarstwa indywidualne obejmujące:
- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,
- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie,
- osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha,
- gospodarstwa pozostałe, tj. ujęte łącznie wszystkie jednostki sektora publicznego i prywatnego (poza gospodarstwami indywidualnymi).
Podstawowym grupowaniem zastosowanym w całej publikacji jest grupowanie według powierzchni użytków rolnych, którego dokonano w oparciu o przedziały domknięte lewostronnie, np. do przedziału 2-3 ha zaliczono gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych 2,00 ha do 2,99 ha. Wyjątek stanowi przedział pierwszy 1-2 ha, do którego zalicza się gospodarstwa o powierzchni 1,01 ha do 1,99 ha.
Wyodrębniono następujące grupy obszarowe: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-50, 50-100, 100-200, 200-500, 500-1000 oraz 1000 ha i więcej, natomiast w niektórych tablicach, celem zachowania tajemnicy statystycznej, przyjęto szersze przedziały agregacji.
Ponadto zastosowano dodatkową agregację danych dla gospodarstw rolnych według następujących cech:
1) wiek i płeć użytkownika gospodarstwa indywidualnego;
wiek osób - określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 roku).
2) poziom wykształcenia użytkownika gospodarstwa indywidualnego;
poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 roku, poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej.
W pytaniu o wykształcenie wyodrębnione zostały następujące poziomy:
wyższe
ze stopniem naukowym co najmniej doktora - jest to wykształcenie wyższe z tytułem naukowym profesora, doktora habilitowanego, doktora;
- z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem magistra, magistra inżyniera, lekarza lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości „matury”;
- z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości „matury”;
policealne
- z maturą (pomaturalne) - jest to wykształcenie średnie zawodowe realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem egzaminu dojrzałości „matury". Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe na poziomie technika;
- bez matury - jest to wykształcenie zawodowe na poziomie średnim lub zasadniczym realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa ukończenia szkoły.
Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe;
średnie
ogólnokształcące z maturą - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości „maturą”. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole pomaturalnej lub na studiach wyższych;
- zawodowe z maturą -jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości
„maturą”. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie na studiach wyższych lub w szkole pomaturalnej;
- ogólnokształcące bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia liceum ogólnokształcącego.
Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenia w szkole policealnej, nie wymagającej posiadania „matury”;
zawodowe bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia szkoły. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole policealnej;
zasadnicze zawodowe
jest to wykształcenie ogólne i zasadnicze zawodowe, zdobyte w ramach szkoły zasadniczej lub rolniczej, szkoły (zespołu) przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomie szkoły zasadniczej. Świadectwo ukończenia szkoły zasadniczej jest dowodem posiadania tytułu robotnika wykwalifikowanego. Po ukończeniu tego poziomu wykształcenia można ubiegać się o przyjęcie do średniej szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej, organizowanej na podbudowie programowej szkoły zasadniczej;
okresie dla ukończenia szkoły podstawowej, szkoły (klas) przysposabiających do pracy zawodowej (w zakresie VI, VII, VIII klasy szkoły podstawowej) oraz po ukończeniu szkoły artystycznej 1 stopnia realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej;
- podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego
obejmuje osoby, które nie ukończyły lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej lub nigdy się nie uczyły;
3) liczba osób w gospodarstwie domowym;
4) cel produkcji;
Grupowania gospodarstw według celu produkcji dokonano posługując się kryterium towarowej produkcji rolniczej (wartości produkcji rolniczej sprzedanej). Wyodrębniono następujące grupy gospodarstw:
- nieprowadzące produkcji rolniczej aktualnie w momencie spisu lub w ostatnich 12 miesiącach, niezależnie od deklarowanej jednocześnie wartości sprzedaży,
- produkujące wyłącznie na własne potrzeby, tj. posiadające uprawy rolne i/lub zwierzęta gospodarskie, a jednocześnie nie wykazujące wartość towarowej produkcji rolniczej,
- produkujące głównie na własne potrzeby, tj. wykazujące wartość towarowej produkcji rolniczej poniżej 3 tys. zł,
- produkujące głównie na rynek, tj. o wartości sprzedaży 3 tys. zł i więcej.
5) wartość sprzedaży według następującej skali:
poniżej 3 tys. zł; 3-5; 5-15; 15-25; 25-50; 50-100; 100 tys. zł i więcej, z lewostronnym domknięciem przedziałów;
6) natężenie chowu zwierząt gospodarskich według skali w przeliczeniowych sztukach dużych;
7) główne źródło dochodów, tj. przekraczające 50% dochodów ogółem gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego;
W ramach ww. grupowania wyodrębniono następujące grupy gospodarstw z głównym źródłem dochodów:
- z działalności rolniczej (dochody z działalności rolniczej stanowią ponad 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego);
- z działalności rolniczej i pracy najemnej (łączne dochody z działalności rolniczej i pracy najemnej stanowią więcej niż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym dochody z działalności rolniczej przewyższają dochody z pracy najemnej);
- z pracy najemnej (dochody z pracy najemnej przewyższają 50% dochodów ogółem gospodarstwa domowego);
- z pracy najemnej i działalności rolniczej (łączne dochody z pracy najemnej i działalności rolniczej stanowią więcej niż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym dochody z pracy najemnej są wyższe niż dochody z działalności rolniczej);
- z emerytury i renty (suma dochodów z emerytur i rent stanowi więcej niż 50% całkowitych dochodów gospodarstwa domowego);
- z działalności pozarolniczej (udział dochodów z pracy na rachunek własny przekracza 50%
dochodów ogółem);
- z niezarobkowych źródeł utrzymania (dochody z niezarobkowych źródeł, innych niż emerytura i renta, przeważają w łącznych dochodach gospodarstwa domowego).
Uwagi do tablic:
1. Prezentowane w tablicach 1-4, 8, 9, 14, 20, 31, 32, 41 i 42 dane dotyczą gospodarstw indywidualnych prowadzonych przez użytkowników gospodarstw (właścicieli zwierząt gospodarskich) bez gospodarstw prowadzonych przez spółki osób fizycznych.
2. Dane zawarte w poszczególnych tablicach dotyczą generalnie zbiorowości gospodarstw, od których uzyskano informacje na badany temat, przy czym w grupowaniach o przekrojach wielotematycznych, ze względu na łączenie cech, występują pewne odchylenia:
- przy grupowaniu gospodarstw: w tablicy 4 według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz w tablicy 6 - z jednoczesną agregacją gospodarstw według celu produkcji, różnicę pomiędzy wielkością „Ogółem” a sumą grup według celu produkcji, stanowią gospodarstwa, które nie prowadzą działalności rolniczej;
- w grupowaniu gospodarstw według wartości sprzedaży (tabl. 4 i 6) ujęto te gospodarstwa, które określiły skalę rolniczej produkcji sprzedanej, niezależnie od deklaracji odnośnie prowadzenia działalności rolniczej;
- w tablicy 21 i 22 dane dotyczą zbiorowości gospodarstw, które dokonały zalesień i jednocześnie wykazały powierzchnię zalesionych gruntów.
3. Ze względu na zakres spisu prezentowane w dziale II i III dane nie obejmują gospodarstw indywidualnych o powierzchni do 1 ha użytków rolnych, z wyjątkiem spółek osób fizycznych.
4. Dane dotyczą zbiorowości gospodarstw, które wykazały wartość towarowej produkcji rolniczej (tj. produkcji sprzedanej) i jednocześnie:
- ponosiły wydatki na cele inwestycyjne (tabl. 19 i 20);
- ponosiły wydatki na spłatę kredytów (tabl. 33-35);
5. Struktury poziome i pionowe występujące w prezentowanych tablicach liczone były przy wykorzystaniu elektronicznej techniki obliczeniowej i mogą nie sumować się na 100%.
Prezentowane dane o są poprawne merytorycznie.
UDZIAŁ DOCHODÓW Z DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ W DOCHODACH OGÓŁEM GOSPODARSTW DOMOWYCH
W Powszechnym Spisie Rolnym w woj. dolnośląskim spisano 140,7 tys. gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego, w tym 82,7 tys. (tj. 58,8%) o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych. Pozostałe 58,0 tys. (tj. 41,2%) to ujęte łącznie gospodarstwa o powierzchni do 1 ha użytków rolnych i właściciele zwierząt gospodarskich.
Z ogólnej liczby gospodarstw domowych użytkujących indywidualne gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wyodrębniono pięć grup gospodarstw według głównego źródła dochodów (przekraczającego 50% dochodów) ogółem:
□ 23,0 tys. gospodarstw, dla których głównym źródłem dochodu była działalność rolnicza,
□ 21,9 tys. gospodarstw, dla których praca najemna poza gospodarstwem była głównym źródłem dochodu,
□ 17,7 tys. gospodarstw, dla których emerytura i renta stanowiły główne źródło dochodu,
□ 7,2 tys. gospodarstw, dla których pozarolnicza działalność gospodarcza była głównym źródłem dochodu,
□ 4,8 tys. gospodarstw, w których dochody z niezarobkowych źródeł (innych niż emerytura i renta) przeważają w łącznych dochodach gospodarstwa domowego.
Ponadto odnotowano 8,1 tys. gospodarstw (tj. 9,8%) o mieszanych źródłach dochodu bez zdecydowanej przewagi któregokolwiek z nich, w tym dla blisko 34% gospodarstw (2,7 tys.) łączne dochody z działalności rolniczej i pracy najemnej stanowiły ponad 50% ogółu dochodów.
Wykres I. Struktura gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego3 według głównego źródła dochodów
niezarobkowe źródło utrzymania
5,9%
pozarolnicza działalność gospodarcza
8,8%
kilka źródeł utrzymania
9,8%
praca najemna 26,5%
działalność rolnicza
27,8%
emerytura lub renta
21,4%
a O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
Ponad 101 tys. gospodarstw z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego udzielając odpowiedzi na pytania dotyczące źródła dochodów gospodarstwa domowego w sezonie 2001/2002, określiło jaką część dochodu dostarczyło gospodarstwo rolne. Z danych tych wynika, że dla 27,2% gospodarstw indywidualnych dochody z działalności rolniczej stanowiły 50% i więcej dochodów ogółem, natomiast blisko dwie trzecie gospodarstw uzyskiwało dochody z rolnictwa mniejsze niż 30% ogólnych dochodów gospodarstwa domowego.
Tabl. 1. Gospodarstwa indywidualne według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem
gospodarstwa domowego
Wyszczególnienie
Gospodarstwa z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego
ogółem do 1 ha
użytków rolnych
powyżej 1 ha użytków rolnych O g ó ł e m: w tysiącach... 140,7 58,0 82,7
w odsetkach... 100,0 41,2 58,8
W tym gospodarstwa uzyskujące dochody z działalności rolniczej:
w tysiącach... 101,6 37,2 64,5
w odsetkach według udziału dochodu
z działalności rolniczej w dochodach ogółem:
poniżej 30%... 65,4 92,8 49,6
30-50... 7,4 1,9 10,5
50-100... 27,2 5,4 39,9
w tym 90% i więcej... 17,4 4,1 25,1
Wśród gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych również występuje znaczący udział dochodów spoza rolnictwa w ogólnych dochodach gospodarstw domowych. Spośród 64,5 tys.
gospodarstw z użytkownikiem gospodarstwa rolnego, które udzieliły informacji o sytuacji ekonomicznej dla 26,8% gospodarstw dochody z działalności rolniczej stanowiły mniej niż 10% dochodów ogółem, a dla 39,9%
gospodarstw - 50% i więcej. Tylko dla 25,1% gospodarstw dochody z rolnictwa stanowiły ponad 90%
dochodów ogółem.
Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego jest ściśle związany z wielkością gospodarstw, gdyż powierzchnia użytków rolnych w znacznym stopniu określa ich możliwości produkcyjne. Udział ten zwiększał się wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa rolnego i wahał się od 3,0% w gospodarstwach o powierzchni 0,10-1,0 ha UR do 82,5% w gospodarstwach o powierzchni 50 ha i więcej. Udział ten był także bardzo zróżnicowany w poszczególnych powiatach.
Mapka I. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych
Lubuskie Wielkopolskie
7,3- 18,8 18,9-30,4 30,5 - 42,0 42,1 -53,6 53,7-65,2
(16,8 tys., tj. 26,0% gospodarstw powyżej 1 ha UR). Jednak dla większości z nich (52,4%) dochody z działalności rolniczej stanowiły mniej niż 10% dochodów ogółem.
Gospodarstw o powierzchni powyżej 50 ha UR było 1676 i zdecydowana większość z nich z działalności rolniczej uzyskiwała ponad 90% dochodów ogółem.
Wykres II. Struktura gospodarstw indywidualnych3 według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego i według grup obszarowych
100% -
75% -
50% -
25% -
0%
1-2 ha
§§|§§| poniżej 10%
3 O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
Odsetek gospodarstw uzyskujących z działalności rolniczej do 30% dochodów ogółem wyraźnie zmniejsza się w miarę wzrostu obszaru gospodarstwa. Udział gospodarstw, które z działalności rolniczej uzyskują 30-67% dochodów był najwyższy w grupie gospodarstw o powierzchni 7-10 ha; udział grup o znacznym udziale dochodów z działalności rolniczej (67-90%) zaznaczał się wyraźniej od powierzchni 7 ha i więcej. Natomiast odsetek gospodarstw uzyskujących ponad 90% dochodów z rolnictwa jest szczególnie wysoki w gospodarstwach o powierzchni powyżej 20 ha. W tej grupie obszarowej ponad połowa wszystkich gospodarstw uzyskuje dochody z rolnictwa stanowiące 90% i więcej dochodów ogółem gospodarstwa domowego.
Jednakże dochody z innych (pozarolniczych) źródeł odgrywają znaczącą rolę we wszystkich gospodarstwach, nawet tych największych - 90% i więcej dochodów z działalności rolniczej uzyskuje około 70% omawianych gospodarstw o powierzchni ponad 50 ha.
Wśród gospodarstw uzyskujących dochody z działalności rolniczej najliczniejsza była grupa gospodarstw 4-5 osobowych (38,3% ogólnej liczby gospodarstw) i 2-3 osobowych (36,3% gospodarstw). Jednak dochody z działalności rolniczej stanowiły dla większości z tych gospodarstw mniej niż 10% dochodów ogółem - odpowiednio dla 40,6% i 49,2% tych gospodarstw.
W gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych w miarę wzrostu liczby osób w gospodarstwie domowym wzrasta ilość gospodarstw, których udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem mieści się w granicach 50-90%.
Dochody z działalności rolniczej stanowiły prawie wyłącznie jedyny dochód dla ok. 37,9% gospodarstw j ednoosobowych.
Wykres III. Struktura gospodarstw indywidualnych3 według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz liczby osób
liczba osób w gospodarstwie
domowym
poniżej 10% 10-30% 30-50% Sagä 50-90% 90% i więcej
3 O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
We wszystkich grupach gospodarstw domowych użytkujących gospodarstwa rolne o powierzchni do 1 ha użytków rolnych udział dochodów z działalności rolniczej był podobny, tzn. ok. 70% tych gospodarstw uzyskiwało dochody z rolnictwa nie przekraczające 10% dochodów ogółem, a tylko dla około jednej piątej dochody z rolnictwa stanowiły 10-30% dochodów ogółem.
Spośród spisanych gospodarstw indywidualnych uzyskujących dochody z działalności rolniczej 36,9%
produkowało głównie na własne potrzeby (wartość sprzedaży produktów rolnych w sezonie 2001/2002 była niższa od 3 tys. zł), a 36,5% głównie na rynek. Pozostali użytkownicy gospodarstw zadeklarowali, że prowadzą produkcję rolniczą wyłącznie na potrzeby własne (24,2%) bądź jej nie prowadzą.
W grupie gospodarstw produkujących głównie na własne potrzeby przeważały gospodarstwa uzyskujące z działalności rolniczej mniej niż 10% i 10-30% dochodów ogółem (odpowiednio: 73,4% i 16,8%).
Wśród gospodarstw produkujących głównie na rynek najwięcej było gospodarstw o udziale dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem w wysokości 90-100% (35,7%).
W zbiorowości gospodarstw uzyskujących z działalności rolniczej ponad 90% dochodów ogółem wraz ze wzrostem wartości sprzedaży rośnie udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem - od 17,9%
przy wartości sprzedaży 3-5 tys. zł do 72,4% przy wartości sprzedaży 100 tys. zł i więcej.
Gospodarstwa indywidualne o powierzchni do 1 ha użytków rolnych w zdecydowanej większości wykorzystywali wytworzoną produkcję rolniczą na własne potrzeby - 92,9% (w tym 42,7% wyłącznie na własne potrzeby), a tylko nieliczne - 3,9% - przeznaczały ją głównie na rynek. Należy zaznaczyć, że wśród gospodarstw z tej grupy obszarowej realizujących produkcję towarową występowały wszystkie kategorie sprzedaży (nawet te o skali 100 tys. zł i więcej), jednakże zdecydowana większość z nich nie uzyskiwała z tego tytułu znaczących dochodów - dla 84,2% gospodarstw produkujących głównie na rynek mieściły się one w kwocie 3-15 tys. zł rocznie.
produkujące głównie na własne
potrzeby 29,2%
produkujące wyłącznie na własne potrzeby
13,6%
produkujące głównie na rynek 55,4%
nie prowadzące produkcji rolniczej
1,8%
3 O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
o wartości sprzedaży:
3-5 tys. zł
# 5 15
# 15-25
# 25-50 g| 50-100
# 100 tys. zł i więcej
W grupie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych produkujących głównie na rynek 54,5% wykazało roczną sprzedaż w kwocie 3-15 tys. zł. Produkcję towarową w wysokości 25 tys. zł i więcej uzyskało 10,2 tys. gospodarstw (ponad 28%), co stanowiło 15,8% zbiorowości gospodarstw z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
TOWAROWA PRODUKCJA ROLNICZA W GOSPODARSTWACH ROLNYCH
W roku gospodarczym 2001/2002 w woj. dolnośląskim 75,0 tys. gospodarstw wytworzyło na rynek produkcję rolniczą o łącznej wartości 2056,0 min zł. W towarowej produkcji rolniczej znaczący udział - 73,8% - miały gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
Tabl. 2. Towarowa produkcja rolnicza w roku 2001/2002
Wyszczególnienie Ogółem
Gospodarstwa indywidualne
Gospodarstwa pozostałe razem o powierzchni użytków rolnych
do 1 ha powyżej 1 ha
Gospodarstwa realizujące produkcję towarową:
w tysiącach... 75,0 74,7 20,1 54,6 0,3
w odsetkach... 100,0 99,6 26,9 73,1 0,4
w % ogólnej liczby gospodarstw... 53,1 53,1 34,7 65,9 59,4
Wartość produkcji towarowej:
ogółem: w min zł... 2056,0 1572,9 55,5 1517,4 483,2
w odsetkach... 100,0 76,5 2,7 73,8 23,5
w tym w gospodarstwach produkujących
głównie na rynek w % ogółem... 99,0 98,6 89,5 99,0 100,0
Wykres V. Struktura towarowej produkcji rolniczej w gospodarstwach rolnych według grup obszarowych
ogółem
gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha
do 1 ha ÜH1 1-2 ha 2-5 ha 5-10 ha 10-20 ha 20 ha i więcej
Na 1 gospodarstwo rolne przypadała przeciętnie sprzedaż produktów rolnych w kwocie 27,4 tys. zł, a na 1 gospodarstwo indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha UR - 27,8 tys. zł. Wartość produkcji towarowej w przeliczeniu na 1 gospodarstwo rosła wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa i dla gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha wahała się od 3,3 tys. zł dla gospodarstw o powierzchni 1-2 ha do 8,3 min zł dla powierzchni 1000 ha i więcej.
Mapka II. Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych na 1 gospodarstwo
Głogowski
Górowski
Polkowicki Milicki
Lubiński Trzebnicki
[górzelecKi Wołowski
Bolesławiecki
i i Średzki Lubańskil Lwówecki )
Jaworski
Świdnicki
'Jeleniogórski r '^w-'YKamienn«
;i ^Wałbrzyski/Dzierźoniowsl
Kłodzki
Lubuskie Wielkopolskie
Niemcy
Republika Czeska Opolskie
9,1 - 17,6 17,7 - 26,2 26,3 - 34,8 34,9 - 43,4 43,5 - 52,0
Produkcja towarowa przypadająca na 1 ha UR w gospodarstwach rolnych wyniosła 2,3 tys. zł. Jej wartość była stosunkowo mało zróżnicowana w grupach obszarowych powyżej 1 ha UR. Najmniejszą wartość produkcji towarowej uzyskały gospodarstwa o powierzchni 5-7 ha i 4-5 ha (po 1,7 tys. zł). Jednak gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1000 ha uzyskały ponad dwukrotnie większą wartość produkcji towarowej niż średnia w województwie- 4,8 tys. Poziom produkcji towarowej w gospodarstwach indywidualnych powyżej 1 ha w przeliczeniu na jednostkę powierzchni był zróżnicowany w poszczególnych powiatach i wahał się od 772 zł w powiecie kamiennogórskim do 3569 zł w Legnicy.
stopniu związana z wielkością gospodarstwa rolnego. W gospodarstwach o powierzchni do 7 ha UR była niższa od średniej dla województwa o 62-74%. W wyższych grupach obszarowych wskaźnik ten systematycznie wzrasta, osiągając poziom 2,6 razy wyższy od średniej wojewódzkiej w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni 50-100 ha, i ponad 10 razy wyższy w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni 1000 ha i więcej.
Odnotowano wyraźną zależność między jakością gleb a poziomem sprzedaży. Największą cześć towarowej produkcji rolniczej - 62,4% (tj. 1283,0 min zł) zrealizowano w gospodarstwach o najwyższych wskaźnikach jakości, a najmniejszą w gospodarstwach posiadających bardzo słabe gleby (o wskaźniku jakości gleb poniżej 0,4) - 3,7% (tj. 76,2 min zł).
Tabl. 3. Towarowa produkcja rolnicza w gospodarstwach indywidualnych3
Wyszczególnienie
Towarowa produkcja rolnicza
ogółem
według wskaźnika jakości użytków rolnych w gospodarstwie
poniżej 0,4 0,4-0,7 0,7-1 1 i więcej
na 1 ha użytków rolnych w złotych
Ogółem... 2221 1464 1697 2257 2403
Gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych:
1-5 ha... 2081 1687 2186 1754 2245
5-10... 1803 2087 1334 1584 1979
10-15... 2139 1726 2637 2028 2092
15-20... 2144 1020 1259 1659 2740
20 ha i więcej... 2374 1152 1557 2584 2551
a O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
Wykres VI. Struktura towarowej produkcji rolniczej w gospodarstwach indywidualnych3 według grup obszarowych i wskaźnika jakości użytków rolnych w gospodarstwie
Wskaźnik jakości użytków rolnych:
poniżej 0,4 0,4-0,7 0,7-1,0
3 O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
1,0 i więcej
Wśród gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych realizujących produkcję towarową ok. 65% stanowiły gospodarstwa towarowe, tzn. te które sprzedały w badanym okresie produkty rolne w kwocie 3 tys. zł i więcej. Pozostałe 35% gospodarstw prowadziło działalność rolniczą głównie na własne potrzeby, a tylko część wytworzonej produkcji - o wartości nieprzekraczającej 3 tys. zł - przeznaczało na rynek.
Średni poziom produkcji towarowej w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych produkujących głównie na potrzeby własne wyniósł 823 zł, zaś w gospodarstwach produkujących głównie na rynek - 42 tys. zł. W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wartość sprzedaży w gospodarstwach towarowych była 10-krotnie większa niż w gospodarstwach produkujących głównie na potrzeby własne.
W gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR posiadających zwierzęta gospodarskie wartość towarowej produkcji rolniczej na 1 gospodarstwo wyniosła 32,7 tys. zł i zwiększała się w miarę wzrostu liczby zwierząt - od 8,6 tys. zł w gospodarstwach posiadających poniżej 1 sztuki dużej do 18,9 min zł w gospodarstwach posiadających 100 sztuk dużych i więcej. Wyższą od przeciętnej wartość produkcji towarowej w przeliczeniu na 1 gospodarstwo uzyskały gospodarstwa posiadające co najmniej 10 sztuk dużych i więcej.
Wyższe od przeciętnych wskaźniki produkcji towarowej w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych i na 1 pełnozatrudnionego uzyskały gospodarstwa posiadające stada 20 sztuk dużych i więcej. Najwyższy poziom produkcji towarowej uzyskały gospodarstwa rolne posiadające 500 sztuk dużych i więcej: w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych - 4-krotnie przewyższający średnią dla województwa, a na 1 pełnozatrudnionego - 17-krotnie.
Ponad 87% towarowej produkcji rolniczej gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych dostarczały te gospodarstwa, których użytkownikami byli mężczyźni. Gospodarstwa prowadzone przez mężczyzn charakteryzują zdecydowanie wyższe wskaźniki produkcji towarowej, zarówno w przeliczeniu na 1 gospodarstwo (mężczyźni - 29,1 tys. zł, kobiety - 11,8 tys. zł), na 1 ha użytków rolnych (mężczyźni - 2,2 tys. zł, kobiety -1,7 tys. zł) oraz na 1 pełnozatrudnionego (mężczyźni - 25,5 tys. zł, kobiety - 12,8 tys. zł). Najwyższe wskaźniki osiągnęły gospodarstwa prowadzone przez mężczyzn w wieku 45-64 lat, a najniższe w wieku 65 lat i więcej.
Natomiast wśród gospodarstwach, których użytkownikami były kobiety najwyższe parametry produkcji towarowej uzyskały gospodarstwa prowadzone przez osoby młode - w wieku poniżej 25 lat.
Blisko 50% produkcji towarowej realizowane było w gospodarstwach prowadzonych przez użytkowników mających wykształcenie podstawowe (i bez wykształcenia) oraz zasadnicze zawodowe.
Gospodarstwa, których użytkownicy deklarowali wykształcenie wyższe zrealizowały 14,7% rolniczej produkcji towarowej i uzyskały zdecydowanie wyższe wskaźniki tej produkcji. W stosunku do średniej była ona wyższa: w przeliczeniu na jednostkę powierzchni - o 38,6%, w przeliczeniu na 1 gospodarstwo - ponad 3-krotnie, a na 1 zatrudnionego - blisko 4-krotnie. Pozytywnie wyróżniała się także grupa gospodarstw użytkowanych przez osoby z wykształceniem średnim.
Tabl. 4. Rolnicza produkcja towarowa według poziomu wykształcenia użytkownika gospodarstwa indywidualnego3
POZIOM WYKSZTAŁCENIA UŻYTKOWNIKA GOSPODARSTWA
Produkcja towarowa
ogółem na lpcłnoza-
trudnionego
na 1 ha
użytków rolnych na 1 gospodarstwo
w odsetkach w złotych
Ogółem... 100,0 22650 2101 24559
Wyższe... 14,7 82408 2912 76816
Policealne... 2,5 32084 2414 28164
Średnie... 35,6 31506 2288 32126
Zasadnicze zawodowe... 34,0 17987 1899 20436
Podstawowe i bez wykształcenia... 13,2 11589 1640 12956
a O powierzchni powyżej lha użytków rolnych.
tys. zł
W przeliczeniu na:
ry 1 pełnozatrudnionego j!| 1 gospodarstwo 1 O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
WAŻNIEJSZE WYDATKI PONIESIONE PRZEZ GOSPODARSTWA ROLNE NA CELE INWESTYCYJNE I PRODUKCYJNE
W roku gospodarczym 2001/2002 łączne wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne na cele inwestycyjne i na bieżącą produkcję rolniczą wyniosły 1446,2 min zł, w tym w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wydatkowano 1120,0 min zł (tj. 77,4% wydatków ogółem).
Wykres VIII. Struktura wydatków poniesionych przez gospodarstwa rolne3 na cele inwestycyjne oraz na bieżącą produkcję rolniczą według grup obszarowych
ogółem 1120,0 min zł
Gospodarstwa o powierzchni:
nakłady inwestycyjne
416,3 tys. zł
bieżąca produkcja
rolnicza 703,7 tys. zł
E 1-2ha
#
2-5H 10-20 Hj: 20 ha i więcej
0% 20% 40% 60% 80% 100%
a O powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
W gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha w przeliczeniu na jednostkę powierzchni użytków rolnych wydatki te wyniosły 1,6 tys. zł, a w przeliczeniu na 1 gospodarstwo 18,9 tys. zł.
Wśród gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR wartość wydatków na cele inwestycyjne i produkcyjne w przeliczeniu na 1 gospodarstwo zwiększała się wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa i wahała od 5,4 tys. zł w gospodarstwach o powierzchni 1-2 ha do 3,5 min zł w gospodarstwach o powierzchni 1000 ha i więcej. Natomiast w przeliczeniu na 1 ha UR poziom tych wydatków był najwyższy w gospodarstwach najmniejszych - 1-2 ha (3,9 tys. zł) i 2-3 ha (2,6 tys. zł).
W gospodarstwach rolnych 34,7% wydatków ogółem przeznaczano na cele inwestycyjne, w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR odsetek ten wyniósł 37,2%.
W przeliczeniu na 1 ha UR wysokość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez gospodarstwa rolne osiągnęła wartość 807 zł, w tym przez gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha UR - 913 zł.
W grupie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha wartość wydatków inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych zmniejszała się w miarę wzrostu obszaru gospodarstwa od 5,7 tys. zł w gospodarstwach najmniejszych (1-2 ha) do 1,3 tys. zł w gospodarstwach o powierzchni 5-7 ha i poniżej 1,0 tys. zł w pozostałych grupach obszarowych (osiągając najniższy poziom 610 zł w gospodarstwach o powierzchni 300-500 ha użytków rolnych).
Natomiast poziom wydatków na bieżącą produkcję rolniczą w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wykazywał mniejsze zróżnicowanie i z wyjątkiem gospodarstw o powierzchni 1-2 ha (w których wynosił 1,5 tys. zł) i gospodarstw o powierzchni 1000 ha i więcej (1,4 tys. zł), w pozostałych grupach obszarowych wahał się w granicach od 859 zł (5-7 ha) do 1245 zł (2-3 ha).
Biorąc pod uwagę skalę towarowej produkcji rolniczej największe wydatki na cele inwestycyjne i produkcyjne, zarówno w wartościach bezwzględnych, jak i w przeliczeniu na 1 ha UR oraz na 1 gospodarstwo, poniosły gospodarstwa realizujące w ciągu roku sprzedaż w kwocie 100 tys. zł i więcej.
Analizując wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR w przeliczeniu na jednostkę powierzchni według poziomu wykształcenia użytkownika stwierdzono, że najwyższe nakłady - 1244 zł - poniesione zostały w gospodarstwach, których użytkownikami były osoby z wykształceniem policealnym, a najniższe - 783 zł - w gospodarstwach z użytkownikiem posiadającym wykształcenie podstawowe lub bez wykształcenia.
Wydatki gospodarstw rolnych o charakterze inwestycyjnym podzielone zostały na dwie grupy - wydatki na zakup środków trwałych i pozostałe wydatki inwestycyjne.
Wydatki na środki trwałe (obejmujące zakup ziemi, ciągników, innych środków transportowych, maszyn i urządzeń oraz pozostałych środków trwałych do prowadzenia działalności pozarolniczej) wyniosły 252,6 min zł i stanowiły 50,3% ogółu wydatków inwestycyjnych, w tym w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych odpowiednio 192,5 min zł i 46,2%.
Największą cześć tych nakładów przeznaczono na zakup ciągników, innych środków transportu oraz maszyn i urządzeń - 60,0%, w tym na zakup ciągników - 19,7%; w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR odpowiednio: 57,1% i 17,0%.
Wykres IX. Struktura wydatków inwestycyjnych poniesionych na zakup środków trwałych
Gospodarstwa rolne ogółem Gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha UR
SiSSS . . ... środki transportowe HI pozostałe nakłady przeznaczone
ziemia x ciągm i 0raz maszyny i urządzenia do prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej
