RÓD A DOCHODÓW GOSPODARSTW NISKOTOWAROWYCH O ZRÓ NICOWANEJ POWIERZCHNI U YTKÓW ROLNYCH

(1)

Piotr Sulewski

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

RÓD£A DOCHODÓW GOSPODARSTW NISKOTOWAROWYCH O ZRÓ¯NICOWANEJ POWIERZCHNI U¯YTKÓW ROLNYCH SOURCES OF DISPOSIBLE INCOMES IN DIFFERENT GROUPS

OF SEMI-SUBSISTENCE FARMS

S³owa kluczowe: gospodarstwa niskotowarowe, dochody gospodarstw, struktura dochodów Key words: semi-subsistence farm, farm income, structure of farms income

Synopsis. Przedstawiono wysokoæ i strukturê dochodu dyspozycyjnego grupy 175 gospodarstw niskotowarowych w zale¿noci od powierzchni u¿ytków rolnych. G³ównym ród³em dochodów badanej zbiorowoci okaza³a siê dzia³alnoæ rolnicza.

Wstêp

Dochody gospodarstw rolnych stanowi¹ jeden z podstawowych parametrów oceny jego sytuacji ekonomicznej i skutecznoci dzia³añ rolnika. Ich poziom determinuje zarówno warunki bytu rolniczej rodziny, jak te¿ mo¿liwoci dalszego rozwoju gospodarstwa [Wiatrak 2002]. Wed³ug Tom- czaka [2005] dochód rolniczy stanowi istotê gospodarstwa rodzinnego, a d¹¿enie do jego mak- symalizacji pozostaje g³ównym celem rolnika. Problematyka dochodów gospodarstw rolnych le¿y jednak nie tylko w obszarze zainteresowañ rolników i ich rodzin, ale równie¿ w centrum uwagi polityki rolnej wiêkszoci krajów wiata. Znaczenie problemu dochodowego w rolnictwie wzrasta, szczególnie w sytuacji przechodzenia pañstw na wy¿szy poziom rozwoju gospodarczego, co szcze- gólnie widoczne jest w krajach UE czy USA, gdzie polityka rolna zosta³a wykreowana w znacznej mierze miêdzy innymi z potrzeby rozwi¹zania problemu dochodowego w rolnictwie [Tomczak 2005].

Jednym z g³ównych celów ustanowionej postanowieniami Traktatu Rzymskiego z 1957 roku Wspól- nej Polityki Rolnej by³o i jest zapewnienie osobom zatrudnionym w rolnictwie poziomu dochodów pozwalaj¹cego na godziwe warunki ¿ycia. W miarê zmian zachodz¹cych w gospodarce, ewoluowa-

³y tak¿e instrumenty wspierania dochodów w ramach WPR. W wyniku reform przeprowadzonych w ostatnich kilkunastu latach g³ównym narzêdziem pomocy europejskim rolnikom sta³y siê p³atno-

ci bezporednie. Przyst¹pienie Polski do UE w 2004 roku sprawi³o, i¿ równie¿ polscy rolnicy zostali objêci t¹ form¹ wsparcia, chocia¿ na nieco innych zasadach ni¿ gospodarze z krajów UE-15.

Wynegocjowany i przyjêty system p³atnoci bezporednich (okrelony mianem systemu uprosz- czonego SAPS) zapewni³ polskim rolnikom mo¿liwoæ otrzymywania wsparcia proporcjonalnie do powierzchni uprawianych u¿ytków rolnych. Przeciêtnie udzia³ dop³at w wartoci dochodu szaco- wany jest w Polsce na poziomie oko³o 50% (w niektórych krajach UE-15, a tak¿e np. na Wêgrzech w niektórych latach przekracza 100%) [Wilkin 2008]. Na tle rosn¹cego znaczenia dop³at w tworze- niu rolniczych dochodów coraz czêciej podnoszona jest te¿ kwestia hamuj¹cego wp³ywu tego instrumentu na szybkoæ przekszta³ceñ strukturalnych w polskim rolnictwie [Brzózka 2006, Hardt 2006, Guba 2006, Dzun, Józwiak 2008]. Niedostateczne tempo przemian strukturalnych w rolnictwie jest o tyle istotne, ¿e jak wynika z analiz przeprowadzonych przez Dzuna i Józwiaka [2008] jedynie gospodarstwa o wielkoci ekonomicznej powy¿ej 16 ESU (a wiêc stosunkowo du¿e) mog¹ byæ konkurencyjne i zapewniaæ rodzinie rolniczej dochód na poziomie parytetowym. Gospodarstwa poni¿ej 8 ESU, wg przywo³anych autorów, nie maj¹ ¿adnych zdolnoci rozwojowych i nie bêd¹ w stanie podo³aæ konkurencji na wspólnotowym rynku. W grupie tej mieszcz¹ siê wiêc równie¿

gospodarstwa okrelane mianem niskotowarowych, których wielkoæ ekonomiczna zgodnie z de- finicj¹ stosowan¹ w PROW 2004-2006 nie przekracza 4 ESU. Gospodarstwa te z za³o¿enia nie s¹ wiêc w stanie rozwijaæ siê i zapewniaæ parytetowych dochodów. Mo¿na by wiêc oczekiwaæ, i¿

(2)

grupa ta bêdzie wycofywaæ siê z rolnictwa zwalniaj¹c posiadane zasoby ziemi i wp³ywaæ tym samym na znaczne przyspieszenie przemian agrarnych. Z dotychczasowych obserwacji wynika jednak, ¿e tempo przemian strukturalnych nadal pozostaje wzglêdnie ma³e. Mo¿na postawiæ wiêc tezê, ¿e gospodarstwa niskotowarowe s¹ dla ich w³acicieli tylko jednym ze róde³ dochodów zbyt ma³ym by zapewniæ samodzielnie satysfakcjonuj¹cy poziom dochodów, lecz jednoczenie na tyle wa¿nym, aby sk³aniaæ zamieszkuj¹ce tam rodziny do kontynuowania dzia³alnoci rolniczej.

Cel i metodyka

Podstawowym celem opracowania by³a próba okrelenia znaczenia poszczególnych róde³, w tym roli instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej w kszta³towaniu dochodów gospodarstw niskotowarowych w zale¿noci od powierzchni u¿ytków rolnych. Badaniami objêto 175 gospodarstw niskotowarowych z podregionu wiêtokrzyskiego oraz poznañskiego (NUTS 3, wg Nomenklatury Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych). Gospodarstwa zosta³y wybrane metod¹ warstwowo-losow¹ sporód gospodarstw niskotowarowych (o wielkoci ekonomicznej nieprze- kraczaj¹cej 4 ESU), spe³niaj¹cych okrelone kryteria (zró¿nicowane: powierzchnia, profil produk- cyjny, wiek gospodarza oraz posiadanie cech typowych dla gospodarstw w regionie wg opinii ekspertów z ODR). Badania przeprowadzono w 2007 roku i dotyczy³y zasz³oci w roku 2006.

Podstawow¹ kategori¹ wykorzystywan¹ w pracy by³ dochód dyspozycyjny obejmuj¹cy do- chód rolniczy brutto ³¹cznie ze wsparciem otrzymywanym w ramach polityki rolnej oraz dochody spoza gospodarstwa (nierolnicze).

Wyniki

Maj¹c na uwadze du¿e zró¿nicowanie gospodarstw okrelanych mianem niskotowarowych (o wielkoci ekonomicznej poni¿ej 4 ESU) zdecydowano siê przeanalizowaæ ich sytuacjê w zakresie róde³ dochodu w grupach wyodrêbnionych na podstawie powierzchni u¿ytków rolnych. Podstawowe dane dotycz¹ce wysokoci dochodu w badanej zbiorowoci gospodarstw przedstawiono w tabeli 1. Prze- ciêtnie, na jedno gospodarstwo przypada³ dochód dyspozycyjny w wysokoci 38 tys., co w przeliczeniu na jednego cz³onka rolniczej rodziny dawa³o nieco ponad 10 tys. z³. Dla porównania wg danych GUS przeciêtny dochód do dyspozycji na 1 osobê w gospodarstwach domowych rolników w 2006 roku by³ blisko o po³owê ni¿szy i kszta³towa³ siê na poziomie 5402 z³ (ogó³em w gospodarstwach domowych w Polsce wartoæ ta wynosi³a natomiast 9764 z³) [GUS 2008: Dochody i warunki ¿ycia ludnoci]. Pomiêdzy wyodrêbnionymi grupami obszarowymi zaobserwowano wyrane zró¿nicowanie wysokoci przeciêt- nego dochodu dyspozycyjnego przypadaj¹cego na jedno gospodarstwo i wzglêdnie ma³e ró¿nice w przeliczeniu na jednego cz³onka rolniczej rodziny (co ma zwi¹zek z mniej licznymi rodzinami w gospodarstwach najmniejszych). G³ównym elementem dochodu dyspozycyjnego okaza³ siê dochód rolniczy, którego przeciêtny udzia³ kszta³towa³ siê na poziomie 57%. Zaobserwowano przy tym, wyran¹ ró¿nicê pomiêdzy gospodarstwami o powierzchni poni¿ej i powy¿ej 5 ha (tab. 1).

i c

o w o r o i b z j e n a d a b w o g e n j y c y z o p s y d u d o h c o d i c

o k o s y w i a i n h c z r e i w o P . 1 a l e b a

Tospodarstw g

y p u r Gbszarowe

o rednia

R U a i n h c z r e i w o p [ha]

k o r a n y n j y c y z o p s y d d ó h c o

D t[ys.z]³ Udzia³dochodurolniczego e i z d o h c o d w o tt u r

bdyspozycyjnym ]

% a [

ndarstwo o p s o

g na1osobê

e i n i z d o r w a

h 5

< 3,0 36,7 10,0 45

a h 0 1 -

5 7,2 37,4 10,0 64

a h 0 1

> 12,2 43,3 12,1 63

m e

³ ó g

O 6,4 38,0 10,3 57

. e n s a

³ w a i n a d a b : o

³ d ó r

Szczegó³ow¹ strukturê dochodu dyspozycyjnego badanych gospodarstw przedstawiono na rysunku 1. W celu ukazania znaczenia ró¿nego rodzaju rodków kierowanych do gospodarstw w ramach polityki rolnej, jako oddzielne kategorie przedstawiono dochód rolniczy uzyskany z produkcji i ró¿nego rodzaju subsydia (dop³aty bezporednie i inne wsparcie).

(3)

Z przeprowadzonej analizy wynika, i¿ dochód rolniczy oczyszczony z p³atnoci bezporednich i innych form wsparcia stanowi³ rednio jedynie 35%

dochodu dyspozycyjnego.

Najwiêksze znaczenie tej kategorii zaobserwowano w grupie obszarowej 5-10 ha, a najmniejsze w gospodarstwach o powierzchni powy¿ej 10 ha. Jednoczenie nale¿y podkreliæ, i¿ w ostatniej z wymienionych grup dominuj¹cym sk³adnikiem dochodu dyspozycyjnego okaza³y siê transfery w ramach polityki rolnej, w efekcie czego, udzia³ dochodu rolniczego obejmuj¹cego zarówno dochód z produk-

cji, jak i wsparcie przekracza³ przeciêtnie 60% (i by³a to wartoæ prawie identyczna jak w gospodarstwach z przedzia³u 5-10 ha). Najmniej zale¿nymi od dochodów rolniczych okaza³y siê gospodarstwa o powierzchni poni¿ej 5 ha. Podkreliæ nale¿y, i¿ w tej grupie równie¿ znaczenie rodków wspieraj¹cych dochody gospodarstw by³o wzglêdnie najni¿sze (14% udzia³u w dochodzie dyspozycyjnym wobec 23 i 35% dla gospodarstw w przedziale 5-10 ha i powy¿ej 15 ha). Warto zauwa¿yæ, i¿ pomimo stosunkowo ma³ego znaczenia dochodu rolniczego, grupê o powierzchni u¿ytków rolnych < 5ha charakteryzowa³a wzglêdnie najwy¿sza wydajnoæ ziemi i pracy, mierzone odpowiednio wartoci¹ dochodu rolniczego na 1 ha i na jedn¹ osobê pe³nozatrudnion¹ w gospodarstwie (tab. 2).

Rysunek 1. Struktura dochodu dyspozycyjnego

ród³o: badania w³asne.

h c y n a d a b w o g e z c i n l o r u d o h c o d æ

o k o s y w i h c y n o i n d u r t a z o n

³ e p b ó s o a b z c i L . 2 a l e b a

Tospodarstwach g

y p u r Gbszarowe

o Liczbaosób h c y n o i n d u r t a z o n

³ e

pnagospodarstwo

]³ z . s y t[

o tt u r b y z c i n l o r d ó h c o D a ndarstwo o p s o

g 1hau¿ytków h c y n l o

r naosobê

¹ n o i n d u r t a z o n

³ e p a

h 5

< 0,8 16,5 5,5 19,8

a h 0 1 -

5 1,6 23,8 3,2 15,0

a h 0 1

> 2,0 27,1 2,2 13,5

m e

³ ó g

O 1,4 21,7 3,3 15,7

. e n s a

³ d ó r

2JyáHP KD KD !KD

XG]L DáZ

GRF KRG]

LH

G\VS R]\F

\MQ\

P

ZLDGF]HQLDVRFMDOQHLSRPRF SR]DUROQLF]DG]LDáDOQR FJRVSRGDUF]D SUDFD]DURENRZDSR]DJRVSRGDUVWZHP

GRSáDW\EH]SR UHGQLHLVXEZHQFMHGRJRVSRGDUVZDUROQHJR UROQLF]\EH]GRSáDWLVXEZHQFML

By³o to spowodowane ró¿nicami w strukturze produkcji w gospodarstwach najmniejszych udzia³ dzia³alnoci o wysokich nadwy¿kach bezporednich (warzywa, owoce) by³ znacznie wy¿szy ni¿ w pozosta³ych grupach (tab. 3). Jednoczenie intensywnoæ produkcji (mierzona wartoci¹ nak³a- dów nawozów mineralnych i wielkoci¹ obsady) by³a w tym przypadku znacznie wy¿sza ni¿ w gospodarstwach wiêkszych.

Bezwzglêdna wartoæ wszystkich rodków wspieraj¹cych dochody rolnicze w ramach polityki rolnej przypadaj¹cych na gospodarstwo kszta³towa³a siê przeciêtnie na poziomie od nieco ponad 5 tys. z³ w gospodarstwach najmniejszych do ponad 15 tys w grupie obszarowej >15 ha (tab. 4).

Nale¿y podkreliæ, i¿ w przypadku badanej zbiorowoci gospodarstw niskotowarowych p³atnoci bezporednie by³y tylko jednym z elementów wsparcia. Stanowi³y one przeciêtnie od 26 do 42%

wartoci otrzymanych subsydiów. Równie istotn¹ pozycj¹ okaza³ siê instrument Wsparcie go-

(4)

spodarstw niskotowarowych (rys. 2). Najwiêksze przeciêtnie znacznie mia³o ono w strukturze wspomagania gospodarstw o areale <5 ha i to przy wzglêdnie najmniejszym udziale rolników korzystaj¹cych z tej formy pomocy (rys. 3). Maj¹c na uwadze bezwzglêdne wartoci otrzymywa- nych subsydiów mo¿na stwierdziæ, i¿ by³o to bardziej konsekwencj¹ relatywnie niskiej wartoci innych form wsparcia (np. uza- le¿nionych od powierzchni dop³at bezporednich) ni¿ wy-

¿szego dofinansowania tym in- strumentem przeciêtnego gospodarstwa.

Drugim z podstawowych elementów dochodu dyspozycyjnego w analizowanej zbiorowoci gospodarstw okaza³a siê praca poza gospodarstwem i pozarolnicza dzia³al- noæ gospodarcza (rys. 1).

Przeciêtnie ród³a te stanowi³y blisko 30% ³¹cznej wartoci dochodu dyspozycyjnego, przy czym najwiêkszy udzia³ tych rodków zaobserwowano w przypadku gospodarstw poni¿ej 5 ha. Równie¿ udzia³ gospodarstw, w których co najmniej jedna osoba by³a za- anga¿owana w pracê poza gospodarstwem okaza³ siê w tej grupie najwy¿szy (tab. 5). Mi- nimalne znaczenie mia³o natomiast w tych gospodarstwach prowadzenie pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej (za- ledwie 3% gospodarstw). Ten element okaza³ siê znacznie wa¿niejszy w gospodarstwach posiadaj¹cych powy¿ej 10 ha UR (przeciêtnie 14% dochodu dyspozycyjnego pochodzi³o w tej grupie z pozarolniczej dzia-

³alnoci gospodarczej). Jedno- czenie udzia³ dochodów z

Rysunek 2. Struktura wsparcia badanej zbiorowoci gospodarstw niskotowarowych

Rysunek 3. Udzia³ gospodarstw korzystaj¹cych z instrumentu

Wsparcie Gospodarstw Niskotowarowych w badanej zbiorowoci

ij c k u d o r p i c

o n w y s n e t n i i y r u t k u r t s y t n e m e l e e n a r b y W . 3 a l e b a T

R U a i n h c z r e i w o Pha]

[ Udzia³wybranychdzia³alnociwprodukcij ]

% [ o tt u r b j e w o c ñ o

k LiczbaSD

R U 0 0 1 a

n Nak³adynanawo¿enie n il

o r y n o r h c o i k d o r

i [z/³ha] e

¿ o b

z warzywa owoce 5

< 14,5 15,1 16,9 59 625

0 1 -

5 24,3 3,2 8,0 52 344

0 1

> 39,7 0,0 1,4 31 394

e i n l ó g

O 24,5 4,2 9,8 47 404

. e n s a

³ d ó r

RJyáHP KD KD !KD

3R]RVWDáHUROQR URGRZLVNRZHPáRG\UROQLNSDOLZRUROQLF]H

3áDWQR FLZUDPDFKLQVWUXPHQWX:VSDUFLHJRVSRGDUVWZQLVNRWRZDURZ\FK 3áDWQR üL21:

3áDWQR FLEH]SR UHGQLH

RJyáHP KD KD !KD

(5)

pracy poza gospodarstwem w dochodzie dyspozycyjnym, jak te¿ udzia³ gospodarstw posiadaj¹cych takie ród³o w gospodarstwach o powierzchni

> 10 ha by³ najmniejszy.

Podobne relacje dotyczy-

³y znaczenia wiadczeñ socjal- nych. Najwiêksze znaczenie ten sk³adnik dochodu dyspozycyjnego odgrywa³ w gospodarstwach najmniejszych, a najmniejsze w jednostkach najwiêkszych. Warto zauwa-

¿yæ, i¿ pomimo faktu, ¿e wiad-

czenia socjalne stanowi³y przeciêtnie tylko kilkanacie procent w strukturze dochodu dyspozycyjnego, to korzysta³o z tego ród³a a¿ 66% objêtych badaniem gospodarstw.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania wykaza³y, i¿ dzia³alnoæ rolnicza stanowi³a dominuj¹ce ród³o docho- dów w badanej zbiorowoci gospodarstw niskotowarowych. Jej udzia³ w dochodzie dyspozycyjnym okaza³ siê najwy¿szy w gospodarstwach o powierzchni powy¿ej 10 ha, a najni¿szy w gospodarstwach o powierzchni poni¿ej 5 ha. W gospodarstwach najmniejszych zaobserwowano natomiast wiêksze znaczenie róde³ nierolniczych w kszta³towaniu dochodów dyspozycyjnych w konsekwencji przeciêtna kwota przypadaj¹ca na jednego cz³onka rolniczej rodziny okaza³a siê zró¿nico- wana tylko w niewielkim stopniu.

Wa¿nym elementem kszta³tuj¹cym wysokoæ dochodów by³y rodki kierowane do gospodarstw w ramach instrumentów WPR, chocia¿ nie stanowi³y dominuj¹cego ich ród³a. Nale¿y podkreliæ wzglêdnie ma³e znaczenie p³atnoci bezporednich w kszta³towaniu dochodu dyspozycyjnego badanych gospodarstw niskotowarowych, co wynika z ma³ej powierzchni uprawniaj¹cej do otrzymywania tych rodków. Znacznie wa¿niejsz¹ pozycj¹ okaza³a siê pomoc w ramach instrumentu PROW Wsparcie gospodarstw niskotowarowych i to pomimo faktu, i¿ korzysta³a z niego tylko czêæ badanych jednostek.

Istotnym sk³adnikiem dochodu dyspozycyjnego okaza³a siê równie¿ praca poza gospodarstwem rolnym, szczególnie w gospodarstwach najmniejszych. Marginalne znaczenie w kszta³towaniu dochodów wiêkszoci gospodarstw mia³a natomiast pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza.

Przeprowadzone analizy wykaza³y, ¿e dochody gospodarstw niskotowarowych s¹ w znacznym stopniu zdywersyfikowane, przy czym eliminacja któregokolwiek z ich g³ównych sk³adników spo- wodowa³a by prawdopodobnie znaczne pogorszenie ogólnej sytuacji dochodowej. Dotyczy to szczególnie dochodów rolniczych, które w wiêkszoci badanych jednostek (po uwzglêdnieniu wsparcia ze strony polityki rolnej) pozostaj¹ dominuj¹cym ród³em w strukturze dochodów dyspozycyjnych. Mo¿na przypuszczaæ, i¿ jest to jeden z kluczowych czynników braku przypieszenia

R P W i m a t n e m u r t s n i o g e n j y c y z o p s y d u d o h c o d e i c r a p s W . 4 a l e b a T

a p u r Gbszarowa

o Udzia³subsydiów e i z d o h c o d

wpozycyjnym[%] s

y d

- o p z e b t a

³ p o d

³ a i z d

U rednich e i z d o h c o d

wpozycyjnym[%] s

y d

m e

³ ó g o a i d y s b u

Sz/³gospodarstwo]

[ P³atnoci

e i n d e r

o p z e

b/³gospodarstwo] z

[ a

h 5

< 14 4 5266 1368

a h 0 1 -

5 23 10 8471 3605

a h 0 1

> 35 13 15101 5529

m e

³ ó g

O 22 8 8301 3100

. e n s a

³ d ó r

j e z c i n l o r a z o p z h c y c

¹ j a t s y z r o k w t s r a d o p s o g

³ a i z d U . 5 a l e b a

Tzia³alnocigospodarczej d

a p u r Gbszarowa

o Gospodarstwa[%] o

c h c y r ó t k

wajmniejjedna nbapracujepoza o

s

ogospodarstwem

e c

¹ z d a w o r

pozarolnicz¹ pdzia³alnoæ

¹ z c r a d o p s o g

e c

¹ j a t s y z r o

kewiadczeñ zsocjalnych a

h 5

< 61 3 66

a h 0 1 -

5 47 6 71

a h 0 1

> 36 12 48

m e

³ ó g

O 50 6 66

. e n s a

³ d ó r

(6)

tempa przemian strukturalnych. Prawdopodobnie dla wiêkszoci badanych rolników samo gospodarstwo rolne nie stanowi³oby ród³a dochodu wystarczaj¹cego do zaspokojenia potrzeb rodziny.

Ogólna sytuacja gospodarcza (problemy z prac¹) nie pozwala te¿ na pozyskanie wystarczaj¹cej wielkoci dochodu spoza gospodarstwa. W konsekwencji po³¹czenie róde³ rolniczych i nierolniczych stanowi g³ówn¹ strategiê zapewnienia rodzinie akceptowalnego poziomu ¿ycia.

Literatura

Brzózka M. 2006: Wizja wsi polskiej i rolnictwa. [W:] Polska Wie 2006. Raport o stanie wsi. FDPA.

Dzun W., Józwiak W. 2008: Polskie gospodarstwa przed i po wejciu do UE. [W:] Rolnictwa dzi i jutro.

Materia³y na konferencjê 4-6 czerwca 2008. IERiG¯ PIB, Warszawa.

Guba W. 2006: Uwarunkowania przysz³ych reform WPR polska perspektywa [http://www.ukie.gov.pl/HLP%5Cfi- les.nsf/0/E89C5D20EEB6380EC125727C00357779/$file/Przyszle_reformy_WPR_sierpien2006.pdf?Open].

Dochody i warunki ¿ycia ludnoci. 2008: GUS,Warszawa.

Hardt £. 2006: Wie to nie tylko rolnicy. Rzeczpospolita, wydanie 15.04.

Tomczak F. 2005: Gospodarka rodzinna w rolnictwie. Uwarunkowania i mechanizmy rozwoju. IRWIR PAN, Warszawa.

Wiatrak A. 2002: Sytuacja dochodowa polskiego rolnictwa w latach dziewiêdziesiatych. [W:] Transformacja rolnictwa polskiego i ukraiñskiego w latach 90. Wyd. Wie Jutra, Warszawa.

Wilkin J. 2008: Ekonomia polityczna systemu wsparcia bezporedniego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, ze szczególnym uwzglêdnieniem sytuacji w nowych pañstwach cz³onkowskich UE. (A study prepared at the request of the Office of the Committee for the European Integration in Poland in the framework of consultations on the EU budget review)

[http://ec.europa.eu/budget/reform/library/contributions/us/20080416_US_36_pl.pdf].

Summary

In the paper structure of disposable income in selected group of semi-subsistent farms has been presented. It turned out that farming was the main source of farm households income, however the structure of the income was differential depending on farm area.

Adres do korespondencji:

dr in¿. Piotr Sulewski Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 42 17 e-mail: piotr_sulewski@sggw.pl

RÓD A DOCHODÓW GOSPODARSTW NISKOTOWAROWYCH O ZRÓ NICOWANEJ POWIERZCHNI U YTKÓW ROLNYCH