Transakcje offsetowe a teoria luki technologicznej

Pełen tekst

(1)2004. Bożena. Pera. Katedra Handlu Z.agranlane._. Transakcje offsetowe a teoria luki technologicznej I. Wprowadzenie Wśród wspólcześnie. zawieranych miądzynarodowych transakcji gospodarczych porozumienia offsetowe J stanowi" najbardziej dynamicznie rozwijaj"cą si, fonnę handlu wiązanego. W większości zawieranych transakcji handlu zagranicznego eksporter zobowiązuje s ię dostarczyć importerowi towar albo świadczyć uslugę w zamian za ustaloną zaplatę w dewizach. Obok prostych transakcji kupna-sprzedaży pojawily się różne ich zlożone rodzaje, określane jako nietypowe czy niekonwcncjonalne. Porozumienia te często określa się wspólnym pojęciem transakcji wzajemnie uwarunkowanych. Komisja Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL) traktuje handel wzajemnie uwarunkowany jako transakcje, w których jedna strona dostarcza towary, wiedzę techniczną czy świadczy uslugi na rZecz drugiej, w zamian za znbowiązanie nabycia od tej ostatniej uzgodnionej ilości towarów, świadczonych uslug lub wiedzy technicznej czy innych ekonomicznych wartości '. Porozumienia wyrównawcze stanowią jedną z hardziej zlożonych form handlu uwarunkowanego. Celem niniejszego opracowania jest analiza porozumień wyrównawczych w świetle teorii luki technologicznej. Przedmiotem rozważań są motywy zawierania i skutki realizacji transakcji offsetowych z punktu widzenia kraju przodującego w opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów czy korzystaniu z postępu technicznego (np. Stany Zjednoczone) oraz kraju zaspokajaj'lcego popyt W literaturze można spotkać również określ e nie "porozumienia wyrównawcze" (por. K. Czudak. Wspólcu.m e rm/lsllk(jc wi'l::ani', "Handel Z'lgranicmy" 1988. nr 3. s. 25) cly l eż .. porozumienia polr4ccniowc" (por . J. Rajsk i. /(ozwój IImdw kOlllptmsaCJjll)'cll 11' l// ;rdZ)'lIll/vdowym obmcie gO.~/)odllr· c.zym, Acta Universitatis Nicolai Copcrnici, Prawo XXVIII, l . 2fXJ5, 1990, s. 225 ~238 ), I. UN Commission on International Tradc Law (UNCITRAL), Legaj Guide on In\l: rna lional Countcrtradc Transactions. Nowy York, 1993, rozdz. I, s. I. 2.

(2) wewn~trzny. przez import nowych wyrobów, technik produkcyjnych i zastosowanie na wlasnym terenie (np. Polska). Zainteresowanie porozumieniami offsetowymi w Polsce pojawilo si9 w latach dziewięćdziesiątych, wzroslo w zwi,)zku z przysqpieniem naszego kraju do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) i wy nikaj,)cymi z tego faktu zobowiązaniami w zakresie modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Ponadto z realizacje! tego typu po rozumień wi'łzanc są ocze kiwania osiqgnięeia pozytywnych rezultatów w restrukturyzacji polskiej gospodarki.. 2. Pol,cle I Istota transakcli oHsetowych Zgodnie z opracowaną przez Europejską Komisję Gospodarcz,) typologi,) ogólu transakcji wzajemnie uwarunkowanych, porozumienia offsetowe obok umów. o samosplacic inwestycji są zaliczane do wspólpracy produkcyjnej . Transakcje te upowszechnily się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, chociaż pie rwsze porozumienia wyrównawcze były realizowane już w latach czterdziestych w związku z pomoc'l Stanów Zjednoczonych przy rozbudowie przemysłu zbrojeniowego, udzielon,) Wielkiej Brytanii i Francji. Obydwa kraje europejskie wytwarzaly części do eksporlOwanego na ich teren uzbrojenia oraz podjęly si~ produkcji sprzętu wojskowego-'- Zarówno transa kcje offsetowe, jak i porozumienia {) samospłacie inwestycji s" porozumieniami długoterminowymi, opicwaj<!cymi na wysokie sumy. W transakcjach towarowej sa mosplaty inwestycji eksporter zobowi ązuje się do sprzedaży importerowi na warunkach kredytowych, ko mpletnych obiektów przemysiowych, w zamian za pelne lub częściowe uregulowanie zobowiązań powstalych z tego tytulu, w postaci dostaw IOwarów wyprodukowanych dzi,ki dostarczonym w ustalonym czasie maszynom i urządzeniom. Transakcje samospłaty inwestycji w praktyce przyjmuj,] bardziej zlożone formy, zwlaszcza wówczas, gdy zaangażowanych w nic jest wi~ccj niż dwóch partnerów handlowych oraz banki'. Podobny stopień zlożoności transakcji występuje w przypadku porozumień wyrównawczych, które pod względem zakresu są zbliżone do umów o mię dzynarodowej kooperacji przemysłowej oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych' . Offset w praktyce gospodarczej jest rozumiany jako przeniesienie pewnego fragmentu produkcji zakupywanego prod uktu do kraju nabywcy. Eksporter gwarantuje, że zakupi u importera okrcślom) część produkcji. W transakcje offsetowe często zaangażowany jest rząd lub agendy w)dowe kraju nabywcy". Rząd kraju E. Gostomski, Transakcje ofj~'e/()we w IUIIIlI/U ",iędzyll arod()li~'m Iw:) Ub/'ralizac)a Jto.\'llIIkÓw ekolłomic;:n.l'clJ Polski z gO.'1JOdwiq .{wia loH'q. red. nauk. J. Bi lski, T . Miziolck, Lbdzkic Tuwa rqstwo Naukowe, Lódi 2UOI, s. 148. J Szerzej na ten lemat w prac.j': E. G ostomski.I.~10t(l i [amly mird:Y1lorotlowl'!:() IWlldlll wiązallego, .1. Prace i mate riały Instytutu Handlu Z41graniczncgo Uniwersytetu ~. Gdań skiego. 1997, nr 14, s. 35 .. Ibidem, s. 25.. J. Oudziń s ki , R. Knap, Hal/dd zagranicz/lY , Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie, Szczecin 1999, s. I ~; J. Schrocdcr, H. Wojciechowski, Wl'l"OWlIdZCllie du biz/leslI mirdzynaro(lowego, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poz nań 199ł\, s. 95 . I,.

(3) Transakcje oJf'ictulVc (/ teorill lilki technologieZll"). nabywaj'lcego produkly domaga si, od doslawcy zobowi'lzania do zainweslowania w kraju kupuj'lcego przynajmniej czę ści warlości, jak'l olrzyma za sprzedany lowar. Przedmiot negocjacji w tego typu porozumieniach stanowi CZysto m ożli wość produkcji pewnych uzgodnionych cZ'iści czy komponenlów dobra finaln ego w kraju nabywcy. \V ramach wymagań wyrównawczych eksporler może być wbowi'lzany do zakupu określonej ilości lokalnie wylwarzanych pólproduktów czy komponentów i wykorzystania ich do produkcji zamówionych {owarów. Powi.,zanic materialne pomiędzy. lowarami kompensacyjnymi i produklem finalnym, slanowi'lcym przedmiot zakupu, pozwala określić lego Iypu Iransakcję jako porozumienie offsetowe () charaklerze hezpośrednim.lnnym slOsowanym rozwiązaniem jesl wynegocjowanie podjęcia si, przez sprzedającego dyslrybucji określonych IOwarów pochodZi)cych z kraju nabywcy. \V Iym przypadku CZ,sIO wysl<;puje brak powiązania funkcj onalnego pomiędzy lowarami kompensat)'jnymi a realizowanym projcklem eksporlowym. Ten rodzaj porozumienia określa si y jako porozumienie offsetowe pośrednie. Porozumienia offselowe o charakterze bezpośrednim są spolykane przede wszyslkim w seklorze mililarnym i w budownictwie'. Obok powyżej wymienionych rodzajów porozumicr1 offsetowych można spotkać również tak zwane mieszane formy porozumień. wyrównawczych. \V lakim przypadku uzgodniona eZ9ść zohowi'lzail kompensacyjnych jesl realizowana w formie offselu bezpośredniego, pozoslala zaś - jako porozumienie wyrównawcze. pośrednicH.. W porozumienia offsetowe dość czt;sto sq zaanga~. żowane,. jako dostawcy, korporacje międzynarodowe . Ze względu na swój zlożony charakter Iransakeje offselowe, podobnie jak w przypadku samosplaly inweslyt)'jnej, wymagają zawarcia kilku umów umożliwiających ich realizacj,. \V przeciwieńslwie do pozoslalyeh rodzajów transakcji kompensacyjnych porozumienia offselowe $lI zawierane nic Iylko pomiędzy krajami" zróżnicowanych poziomach rozwoju gospodarczego, ale także CZęslO wyslępują w handlu pomiędzy pailslwami gospodarczo rozwinięlymi. Pierwsza transakcja offsetowa w Polsce dOlyL-zyla zakupu francuskich samolo• IÓW ATR-72 przez Polskie Linie Lolnicze LOT. U offsclObiorcy - PZL Swidnik SA - zosIala uruchomiona produkcja cenlralnej cZyści skrzydla, czyli IZW. ceniropialu. Na począlku lal dziewięćdzicsi'llych propozycja la slanowila ogromne wyzwanie dla świdnickich zakladów. Obecnie zaklady ze Świdnika produkują ccnlroplaty dla samololów ATR-72 na zasadach wylączności. Zrealizowana z sukcesem Iransakeja offselowa dla zakladów świdnickich przyczynila się do uzyskania kolejnych zamówień na produkcję drzwi bagażowych z francuskiej firmy Latecoerc i niemieckiego oddzialu Eurocoplera". \V Mielcu natomiasl, w ramach Iransakeji offselowej rcalizuje się produkcję drzwi do samolotów Iypu Boeing B757"'. Decyzja o najważ niej; E. Goslomski, op. cir., s. 149. s lbidem,s. 151.. .. Szt:rzcj na ten lemat B. Szymoniuk. E. l-łyl. TmllSakcje of!'·CIOJ.W! 110 rY/lku IO/lIic::y", Okf/zjll do jJ()dw)'z.\'!cllia kOIlk.llrcllC)'lflości polskich pnct!sirlJiorslw, Zeszyty Naukowe SGB, Kolegi ulll Gospodarki Światowej, SGH, Warszawa 2000, s. 62. . lU. Ihidl'lII , s. 63..

(4) Boż ena. Paa. szej do tej pory transakcji offsetowej została podjąta 27 grudnia 2(0) r. Mi<;dzyrcsor(owa komisja przelargow,) ookonała wyhoru samolotu wielozadaniowcgo dla polskiej armii . Wartość całego zamówienia oszacowano na 3,5 mld USD. Wybrano samolot wielozadaniowy F-16, jednak warunkiem realizacji zamówienia jcst wynegocjowanie umowy offsetowej. Do skladanej oferty koncern ameryk,"iski za l'lczyl ponad sto listów intencyjnych i wst<;pnych umów warunkowych, dotYCZ'lcych zobowiązań offsetowych " . Do tej transakcji offsetowej po raz pierwszy zastosowano uregulowania prawne w zakresie offsetu. Mając na wzgl<;dzic przyjęte zobowi'jzania międzynarodowe wynikaj'lce chociażby , z czlonkostwa w Swiatowcj Organizacji Handlu (WrO), Polska podohnie jak wiele innych palistw, podjęla się uregulowania k'Westii porozumień wyrównawczych w swoich prawodawstwach wewnętrznych. Postanowienie Ukladu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu dopuszcza stosowanie wyj'jtków od ogólnie przyjętyc h zasad niedyskryminacji wymiany w zakresie podejmowania środków niezb<;dnych dla ochrony bezpieczeństwa państwa ". Podobnie w krajach Unii Europejskiej dopuszcza s ię podejmowanie niezbędnyc h środków dla ochrony bezpie'Le ńs twa oraz dotyczących produkcji i handlu artykułami i sprzętem wojskowym u Obowiązuj,!",! w Polsce ustawa określa zasady zawierania umów offsetowych oraz wyznacza prawa i ohowi,!zki stron zaa ngażowanych w transakcję. Ogranicza ona jednak swój zakres do dostaw uzbrojenia lub sp rzętu wojskowego. wyprodukowanego poza granicami Polski a przeznacZllncgo na pot rzeby obronności i bezpieczeilstwa państwa . W przypadku Polski konieczność prawnego uregulowania kwestii porozumieil wyrównawczych wynikala nie tylko z potrzeby określenia zagranicznym kontrahentom wymogów zawarcia umowy na dostawę sprzętu wojskowego, ale przede wszystkim z potrzeby nicnaruszania przyjętych zobowi'lzań międzynarodowych oraz z prawodawstwa krajowego, Porozumienia offsetowe naruszaj'l zasadę wolności dzialalnośei gospodarczej w świetle art. 20 Konstytucji RP, zasadę wolności umów zawartą w Kodeksie cywilnym (art. 353'), mogą być także traktowane jako praktyka monopolistyczna (art. 5 ust. I pkt7 Ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie konsumenta, Dz,U. z 1990 r. nr 52, poz, 547 z późno zm .), Dlatego też unormowanie rozwiązań, które odbiegają od przyjętego systemu prawa w Polsce,. Z. Lcntowicz. Amcl)'kmb'kic skr.:yd/a dla PO/Jki, "Rlcczpospolila" 2002, nr JO I. s, A3 . 12 ArI . XXI pkt b Ukladu Ogólnego w sprawie Cel i Handlu (GATT) upoważnia s1ro ny GA1T do podejmowania wszelkich ś rodk ów niezhędnych dla ochrony bez pi ecz eń stw;) w z<lkrcsic: uhrolu hroni:,. amunicją, materiałami wojennymi j innymi wyroha mi przezn aczonymi dla :taopatrzenia sil zbmjnych, w: T. Bartosiewicz, GA rr (I mi~~d=)'rUlrod()w(lI'0lilyk(llwl!dlowtl, PWN, Warszawa 1'JM8, s. 34 . l' Art. 296 ust 1 pkt h: "Postanowienia niniejszcgo Traktatu nic stanowi;1 prlcszkody dla Zólslosn · wania nas1ttpuj;lcych zasad ł ···1 każd\! Parislwo Cz łonkow skie mOlc podejmować nie zbę dne jego zdaniem ś r odki w celu ochrony zasadniczyc h intcresów swego bcz pi cczc ństwa owz dotycz;,cc produ kcj i bmni, am unkji i SprLi;I U wojennego albo handlu tymi artykułami .; ś r odki te nic puwinny pogarszać warunków konkurencji na wspólnym rynku w zakrcsie prod uktów nic przeznaczonych dla celów wyraznic wl)jskowych", Dokl/mcllty Cl/rol)('j.~kiI~ w opracowaniu A. Prl)'horowskicj·Klimewk i E:. Skrzydło -Tcfclskicj. Wyd. "Morpol", lublin IW9,I. III. s. 323. II.

(5) Transakcje off'ietowe a teoria luki technologicznej. jest możliwe jedynie w drodze ustawy". Umowy offsetowe są przedmiotem stosownych regulacji w niektórych patistwach ezlonkowskich Unii Europejskiej takich jak: Belgia, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Szwecja, oraz w innych krajach, przykladowo: w Australii, Izraelu, Kanadzie, Korci Pld., Norwegii, Szwajcarii czy Zjednoczonych Emiratach Arabskich. W polskich uregulowaniach prawnych negocjowanie umowy offsetowej zostalo przypisane ministrowi wlaściwemu do spraw gospodarki, który następnie zawiera ją w imieniu Skarbu Państwa oraz nadzoruje jej wykonanie. Wprowadzono również wymóg zatwierdzenia przez Radę Ministrów zawarcia umowy offsetowej oraz stwierdzenia jej wykonania. Przy realizacji powierzonych czynności minister korzysta z analiz i ocen mit:;dzyresortowego eiala doradczego - Komitetu do Spraw Umów Offsetowych". W niektórych patistwach przyjęto rozwiązanie powierzające negocjowanie umowy offsetowej resortowi obrony narodowej (np. kraje skandynawskie z wyj'Itkiem Finlandii, Szwajcaria, Hiszpania, Korca Pld.). Ustawa nic obejmuje umów, których wartość nic przekracza równowartości 5 mln euro. Zobowiązania offsetowe maj::} charakter jednostronny i dotyc", jedynie zagranicznego dostawcy. Ustawa tworzy mechanizm ekonomiczny wspierania restrukturyzacji polskiego przemysiu obronnego. Dostawca zagraniczny sprzętu wojskowel;\o zobowi'Izuje się do określonego świadczenia na rzecz polskich przedsic:;biorców. Swiadczenia zagranicznego dostawcy mogą polegać na wniesieniu wkladów do spółek kapitalowyeh prawa polskiego bądź na zawarciu z polskimi przedsiębiorcami dowolnych umów, których treścią jest przeniesienie prawa materialnego albo świadczenie uslug. W związku z dostawą zagranicznego spm;tu wojskowego w ramach transakcji offsetowych mog'l zostać zawarte przynajmniej trzy różne umowy: ramowa umowa offsetowa, umowa dostawy, umowy wykonawcze do umowy offsetowej (umowy zalożyeielskie spólek kapitalowych lub wywoluj,!ce skutki podobne umowy poddostawy)"'. Umowa offsetowa jest zawierana pomiędzy Skarbem Pań stwa a zagranicznym dostawc'!. W umowie tej określa się przedmiot i wartość zobowiązania, wraz z harmonogramem prac. Zagraniczny dostawca ma wykonać przyjęte zobowiązania offsetowe, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na obszarze państw obcych, wspólnie z polskim przedsiębiofCll. Umowa offsetowa ma charakter ramowy. Proponowane zobowi'lzania offsetowe nic mog,! być realizowane bez zawarcia umów dostawy i umów wykonawczych. Wartość umowy offsetowej powinna być równa równowartości dostawy uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Realna wartość zobowiązań jest jednak niższa dzięki zastosowaniu mnożników offsetowych. S,! to I~. Por. art. 20 Konstytucji RP: "Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej (... J stanowi podstawę ustroju gospodarczego; oraz art. 22: "Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny" (Dz.U. nr 78 z ]Y'J7, poz. 483). I~. Art. 20-23 Ustawy z dnia 10 wrzcśnia 1999 r. o niektórych umowach kompensacyjnych, zawieranych w Z\\'i'łZku z umowami dostaw na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa. Dz.lJ. nr 80 z 1999, poz. 903, z późno zm. A. Szumański, Usltlwa o umowach offIctOwych Komct/tarz, Kantor Wydawniczy Zakamyczc, Kraków 2000. s. 48, li..

(6) HoiCl/ll Pem. liczbowe współczynniki zaliczania zooO\\,j;lzaTl offsetowych zagranicznego uostawcy na poczet wartości umowy offsetowej. Wartości mnoź ników offsetowych sq zróżni. cowanc. Im bardziej jest preferowana dziedzina w państwie zamawiaj'Jeym s prząt, tym bardziej jest korzystna wartość mnożnika offsetowego dla jego zagranicznego uostawey. Wartości mnożników offsetowych s'I wyższe, czyli korzystniejsze z punktu widzenia zagranicznego dostawl)', w przypadku zaliczenia zobowi'Izania jako offset bezpoś redni . Ustalone wartości mnożników offsetowych kształtują si9 w przedziale od 0,5 do 2,0"- W przypadkach szczególnie uzasadnionych interesem gospod"rki lub wzgl9dami bezpieczeństwa i obronności państwa mog'l być zaslOsowane mnożniki offsetowe o podwyższo nej wartości (z przedzialu od 2,0 do 5,0) ". Ustawa pozwala również zaliczyć wartość zobowiązań z umów innych niż dostawy uzbrojenia lub sprzę tu wojskowego, które zostaly zawarte przez zagranicznego dostawc9 w terminie do 3 lat po przedzających zlożenie oferty offsetowej. Wartości zobowi'Izail offsetowych w takim przypadku s'l jednak na poziomic niższym i wynoszą od 0,5 do 0,85 wielkości odpowiadaj'lcych im przedmiotowo mnożników offsetowych. Wyznaczono również maksymalny łimit udz iału zagranicznych materialów i komponentów w przedsięwzil'ciu będ ącym zobowi'lzaniem offsetowym. W przypadku, gdy wart ość udziału materiałów i komponentów dostarczanych przez zagranicznego dostawc9 kształtuje si9 w przedziale pomiędzy 20 a SO% wartości za mówienia, do rozliczenia zobowi'lzania offsetowego przyjmuje si ą wartość zamówienia pomniejo wartość elementów dostarczonych przez zagraniczmł finl1(;. Poziom 8W:h wartośc i zamówienia nic m oże zostać przekroczony. Całkowita war tość zamówieSZOIUI. nia jest uznawana jedynie wówczas, gdy udzial materiałów i komponentów zagranicznych jest n iższy niż 20% wartości zobowiązania offsetowego. Nale ży również d odać, że umowa offse towa jest dlugoterminowym porozumieniem, nic może być jednak zawarta na okres dluższy niż 10 lat. W Stanach Zjednoczonych wprowadzono w przedsiębiorstwach obowiązek informowania Biura Administrowania Eksportem, działającego w ramach Departamentu Handlu, o zawieranych transakcjach offsetowych na dostawy uzbrojenia i sprzętu wojskowego, których wartość przekracza 5 mln USD. Zasada ta jest również stosowana w przypadku porozumień już zakończonych (po I stycznia 1993 r.), gdy kontrahent zagraniczny wynegocjował kredyt w ramach umowy offsetowej na kwot9 powyżej 250 tys. USD. Zebrane w ten sposób informacje "I wykorzystywane do określenia wpływu transakcji offsetowych na zmiany w zakresie konkurencyjności przemysiu, zatrudnienia czy handlu zagranicznego". Rady Minislrów z dnia 2 lipca 2002 r.. w sprawie szczegółowych lHSi łd zaliczania wbuwi ąw ń offsclO"'-'Ych zagranicznego doslawl..)' u lbrojcni~l lub sprlC;lu wojskowego na pt"lCZl't warlości umowy offse towej (Dz.U. nr 100 l 2002, poz. <](7) . 11. Rozportądz c nic. 1~. Art. 10, pkt 1 U~ l<lwy z dnia IOwrzcsnia 1999 f . o niektórych umowach kompensacyjnyc h, zawieranych w zwi:'łZku z umowami dostaw na pOlfl.chy obro nn ości i bezpieczeństwa państwa, Dz.U nr 80 z 1999, poz. 903, z póżn. lnl.. Fcderal Register Final Rule 1994 - Offscts in Mililary Exports, DcpartmctH ot' Commercc, Burcau of Exporl Adminislrat ion. Orfice ofStratcgic Induslrics and Economic Security-Dcfcncc Marekt Rcscarc:h Reports, http://Www.uoc-bxa.hmpcoc,Clrg. 1'<.

(7) Transakc.je off\·('toW(~ (l. lt!OIia. Z przedstawionych. II/ki technologicznej. rozważali można wnioskować, że. realizacja transakcji. off~. setowych bardzo cz~s to pociąga za sob,! transfer najnowszej technologii, prowadZ'lccj do rozwoju i mode rnizacji galęzi przemysiu, przyspiesze nia postępu tech-. nicznego hel ponoszenia wysokich kosztów n" badania i rozwój.. 3. Charakterystyka teorII luki technologlanel Zwi,!zki między postępem technicznym, transferem wiedzy a wymianą handlową staly się przedmiotem badań wielu ekonomistów'''. Za autora teorii luki technologicznej jest uważany J. A. Schumpeter". Znaczny wklad w rozwój tej teorii wnieśli A. Marshall" i M.V. Posner". Zgodnie z omawian" teorią, () kierunkach i strukturze handlu mi~dzynarodowcgo decyduj" opóźnienia poszczególnych krajów w opanowaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz w wykorzystaniu osiągnięć postc;pu technicznego. Kraje, w których galęzie gospodarki, branże czy przedsic;biorstwa mog'! s prostać wymaganiom zmian nieustannie zachodzl!cym w technice produkcji i wprowadzaniu innowacji, maj,! latwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu. Innymi slowy, posiadanie nowoczesnej technologii umożli wia w pewnym czasie prowadzenie dzialalności monopolistycznej i osiąganie z niej zlHtcznych zysków. Powstanie luki technologicznej umożliwia wyróżnienie - wśród krajów biorącyc h udzial w wymianie - grupy. w której pojawiają si~ i rozwijane są nowe rozwi'Izania. Do drugiej grupy należą te kraje, które naś ladują procesy. Przewaga kraju posiadającego nowoczesną technologię zależy od tempa, w jakim kolejne firmy podejmują się prowadzenia nowej dzialalności produkcyjnej, czasu. potrzebnego firmom zagranicznym na zareagowanie na nowe. rozwiązania tcchno~. logiczne, opóźnienia popytu". Ze względu na występuj'Icy niekiedy brak akceptacji nowych produktów zagranicznych, wiele firm eksportujących d"ży do zmniejszenia opóżnienia popytu poprzez ekspansywną dzialalność, maj'ICiJ na cclu wytworzenie nowych potrzeb oraz preferencji konsumpcyjnych. Proces zmiany technologicznej zależy więc nic tylko od zagranicznego opóźnienia reakcji. ale również od mechanizmów transferu wiedzy technicznej i technologii mi~dzy krajami. Teoria luki technologicznej powstala w celu wyjaśnienia wymiany między krajami bardziej i slabiej rozwiniętymi gospodarczo, czyli znacznie różniącymi się pod względem potencjalu technologicznego czy naukowo-badawczego. Obecnie jest ona SZCrLcj na len lemal : J. Misala , IVsl'ólcze.me leorie W)'miOllr międz)'lIarrxlo wej i ::.agrwlicznej pQlityki 1,J.;CI/JOmiallcj, SGH. Warszawa 2001. s. 53-60; A. Ziclińska ·G h;hocka, HalIdei krajów llpnemYJ/owionych w .~wje"c teorii hand/lI międzynarodowego, Wyd . UG, Gdańsk 19%, s. 107. ) 1. !ł. Tcmia la. lOs lała :liIprczcnlowana. w dziele: Tllf'0I1(' clic wirlschaftliclrclI Entwicklllllg, Leipzig. 19t 2. u Por. A. Marsha ll, /lIdusny and Trade. London 1919. li. M.V. Posncr, IIIWnw(iolla! Trade and Technical CJwl/ge, Oxford Economic Papcrs, 1()61, vol. 12. A.. Ziclińska · Glębocka,. Wprowadzanie do ekollomii handlowej, Wyd . UG. Gd:ulsk 1997, s. 111. 14. międzynarodowej.. Teoria handlu i polityki.

(8) Ro:cna Pcra również. wykorzystywana do opisu handlu towarami technologicznie zaa\Vansowa~ nymi mi,dzy krajami o zbliżonych potencjalach gospodarczych. W przypaukll krajów o zbliżonym poziomic rozwoju gospodarczego luki technologiczne powstaj~ w skali sektorów, wewnątrz gal,zi lub w skali przedsi"biorstw. W procesie zmniejszania luki technologicznej ważml rol<; odgrywaj'I przeplywy wiedzy technicznej i technologii. które "I ściśle powi'Izane z omawi'IO'I tcori" i stanowią również względnie nowe zjawisko w gospodarce światowej. Sama wicdza techniczna jest rozumiana jako zasób zdolności i umiej<;tności prowadzących bezpośrednio luh pośrednio do wywolania zmian w środowisku materialnym i/lub spolecznym" . Obejmuje ona zespól systemów informacji dotYC"Icych regul dzialań ludzkich. prowadzących do zmian w środowisku otaczającym czlowieka" . Wspólcześnic pojmowana wiedza techniczna stanowi nic tylko produkt dzialalności naukowej, alc dodatkowo jest ona wzbogacona o doświadczenia zdobyte w procesie produkcji. Ponadto wiele różnorodnych procesów wykazuje zdolność przenoszenia wiedzy technicznej poza granice kraju. Jednak o międzynarodowym transferze wiedzy technicznej. bez wzgl<;dll na jej ogólny czy też specjalistyczny charakter, można mówić wówczas, gdy staje się ona dostępna poza granicami kraju w sposób inny niż samodzielnie prowadzone badania czy gromadzenie doświadczeń. Wspólcześnie wykorzystywanych jest wicie uniwersalnych kanalów prleplywu wiedzy technicZl1ej. W grupie tej spotyka się l11.in.: międzynarodowe operacje licencyjne. 'przedaż patentów za granicę, sprowadzanie zagranicznych produktów jako wzorców i ieh kopiowanie, międzynarodową kooperaej<; przemysIową. międzynarodowe inwestycje bezpoś rednie, wspólpracę techniczną wewnątrz przedsi<;biorstw transnarodowych, handel gotowymi obiektami i nowoczesnymi produktami oraz mi<;dzynarodowe targiiwystawy przemysIowe czy migrację ludności ". Wymienione kanaly transferu wiedzy technicznej różnią się przede wszystkim rodzajem przenoszoncj informacji. Za najważniejszy nośnik transferowanej wiedzy uważani są ludzie. Stopień wykorzystania wymienionych kanalów jest również uwarunkowany czynnikami politycznymi, spolecznymi czy ekonomicznymi. Luki technologiczne istniej'Ice między krajami z jednej strony tworz'! bodźce do wykorzystania przewagi przez przodujących, z drugiej zaś zach<;caj 'I opóźnio nych do imitacji procesów innowacyjnych oraz do zmniejszania i likwidowania istniejących luk. Na podstawie przedstawionych zalożeń teorii luki technologicznej, w następ nych punktach zostaną zaprezentowane motywy zawierania transakcji offsetowych oraz skutki ich realizacji z punktu widzenia offsetobiorcy i offsetodawcy.. l'I 1. Misala, op.. ci" , s. 202.. Por. m .in . J. Monkicwicl . Mifcll)'lIilrOllmtl)' muufer wiedzy ledmkzl1cj. Elemnrl)' Il'oni i polityki . PWN. Wars:t:awa 1981, s. 15; Międl)'l/arOllowt' przrplywy gospodarcze. No w,- 100dl'lIcje i I"ó/Jy regl/lacji, po d red. L 13alc~rowicza, PWN, Warszawa 19S7, s. 177; 1. Misala, op. cit., s 197. :!h. n Pc!na lisI a kanałów przepływu wiedzy technicznej zawarta jest m.i 11 . w: Mird::pw/'m/o ll'f' przeply-. wy go.\podarcu .. , s. ISO- lXI , oraz J. Misala, op. cir .. s. 199-200..

(9) Transakcje offsetowe a teoria Juki tec/llwJogil'Zl1ej. 4. Motywy zawierania luki technologlemel. oHsetowych w Ul9Clu teorII. W latach dziewięćdziesiątych transakcje offsetowe stanowiły znaczny udział w handlu wiązanym. Przyczyny zawierania omawianych transakcji "I różne z punktu widzenia kraju dostarczającego towar zaawansowany technologicznie oraz kraju, który go zamawia. Powody, dla których zawierane są transakcje offsetowe, są dość podobne w przypadku offsetobiorców, będących na niższym poziomie rozwoju gospodarczego w stosunku do kraju offsetodawcy. Celem porozumień offsetowych jest przede wszystkim zapewnienie udziału zagranicznych dostawców w restrukturyzacji i rozwoju gospodarki. Mają one prowadzić nic tylko do rozwoju polskiego przemysłu obronnego, ale także przemysłu lotniczego, elektronicznego oraz zapewniać wdrażanie nowych technologii. Ponadto powinny przyczynić się do otwarcia nowych rynków eksportowych dla wyrobów polskiego przemysłu i zwiększenia dotychczasowych możliwości eksportowych. Maj')c na względzie istniej'lcą lukę technologiczną, kraj offsetobiorcy jest zainteresowany nic tylko przekazaniem nowych technologii czy usprawnień organizacyjnych, ale także prowadzeniem prac naukowo-badawczych. Przy zawieraniu porozumień offsetowych często jest rozważana moż liwość tworzenia nowych miejsc pracy". W przypadku umów transakcji offsetowych, związanych z dostawą sprzętu wojskowego, priorytetem są względy militarno-strategic'Zne. Dla importera oznaczają one stworzenie nowoczesnego systemu obronnego. Natomiast dostawca sprzętu ma na uwadze możliwość zacieśnienia stosunków nie tylko politycznych, alc i gospodarczych z krajem dokonującym zakupu. Ponadto eksporter jest zainteresowany możliwością dostaw CZ9ści zamiennych w przyszłości. Jednym z motywów zawarcia transakcji offsetowych może być również stworzenie warunków do bezpiecznego inwestowania w kraju nabywcy. Nie bez znaczenia z punktu widzenia eksportera może okazać się chęć zwiększenia mocy produkcyjnych w przemyśle zbrojcniowym. Porozumienia wyrównawcze mogą stwarzać szansę uzyskania potrzebnych surowców jako formy zaplaty za eksportowane towary, jak również dawać możliwość likwidowania wąskich gardeł w produkcji pewnych wyrobów, poprzez zlecenie ich wytwarzania partnerowi"'. Rys. I przedstawia najczęściej stosowane rozwiązania w umowach offsetowych, w których dostawcą sprzętu wojskowego są Stany Zjednoczone.. !~. Por. arl. 5 Ustawy z dnia 10 września 1999 c. o niektórych umowach kompensacyjnych, zawieranych w związku z umowami dosl:lw na potrzeby obronności i bezpieczeństwa pańSIwa , Dz.U. z 1999 nr MO, poz . 903. E. Gostomski, Traluokcjc o/belOWi! w handlu międzyllorodoHJYm [w:) Liberaliuujll slOsunk6w ckono miczllych Polski z gospodarkq światowq, s. 149. 1'1.

(10) Złkupy bl.!zpośrc unic. Zkccntc !lnt.!",,)'konarua "lransfer technologii. Kredy, kupiccki InwcMycj.;: kapitaltw.'c. Sz.kolenia Inne " ooperacja Produkcja licencyjna l). 5. tO. t5. 2U. 25. .111. Rys, I. Rodzaje zu bowi,~ za{ł stosow,lnych w tra nsakcjach offsetowych przy dostawjJch sprz~tu wojskowego w latach 1993- 1998 Źródło : dane Biunl Admini!<.1row3nia Eksport em Ocpartam cn1 u Handl u Iw:l St alUs Report nf lhe Pre s idc Rli a ł Commis.'\ion o n Offscts in I nl crlliuional Tntdc, Approvcd by l he Comm i!lsion I K(I I.}OO I. s.. o.. ,. Z punktu widzenia kraju offsctodawcy, w przypadku dosww spm,:tu wojskowego, w ramac h porozu mie;l wyrównawczych, stosowane są n aj cz~ściej zakupy bezpoś rednie w kraju importera przy zobowiązaniach offsetowych pośrednich. Nadmie nić należy, że w przypadku zakupu towarów są one dość CZysto zbliżone do zlecenia podwykonania. Towary nabyte przez ek'ponera a meryk a ńsk iego, będą cego dostawcą sprzętu wojskowego, wykorzystywane są przez niego do produkcji innego rodzaju sprzętu dostarcza nego do innego kraju" . Ważną rolę odgrywają równie ż umowy zlecające wykonanie komponentów czy części wykorzystywanych do produkcji wyrobu finalnego. W umowie o podwykonawstwo eksponer cz"sto zobow i ązuje się również do zakupu uzgodnionych części czy komponentów, wytwarzanych na podstawie jego instrukcji. Wielkość zakupów ekspo nera może dotyczyć części lun calkowitej wartości jego dostaw. Dość duże znaczenie w zakresie zobowiązań offsetowych odgrywa również transfer technologii, szczególnie w przypadku krajów rozwijających s ię. Zawarcie transakcji offsetowych może w takim przypadku przyczynia ć się do zmniejszania istniejącej luki technologicznej . Wyprzedza nie technologiczne może być zmniejszane poprzez wymianę międ zynaro dową dóbr b'idących efektem postępu technologicznego, przez sprledaż myś li technicznej (handel technologią, uzyskanie licencji czy patentów), czy przez "tgraniczne inwestycje bezpośrednie. Rozwiąza ni e takie jest szczególnie istotne z punktu. :II,. Np. eksporte r amerykański samolotu wojskowego nabywa UWidzenia nawigacyj ne w ramach. zobowi ąza nia. offsclowcgo i monlujc je. następni e w. hclikoplcrach c.:ywilnych..

(11) Transakcje off'if:lmvc a teoria fuki technologicznej. widzenia krajów dysponujących ograniczonymi w stosunku do swoich potrzeh moż liwościami nakladów na B+ R. Z jednej strony porozumienia offse towe mogą być traktowane jako instrument polityki rozwoju gospodarczego, z drugiej zaś są one warunkiem realizacji określonych transakcji handlowych . Należy również pamię tać, że transakcje offsetowe mog'l przyczyniać się do tworzenia nowych miejsc pra-. cy oraz zmniejszać zależność od zagranicznych dostawców. Z punktu widzenia krajów roZ\vijaj"cych s ię celem transakcji offsetowych pośrednich może być budowa infrastruktury oraz tworzenie przedsięwziąć przynoszących zysk. Kraje te nic zwykle zainteresowane offsetem be zpoś rednim, ze wzgl~du na ograniczone możliwości inwestowania w przemysi obronny i zaawa n ~. Si'. Należy również wspomnieć. że ożywienia gospodarki oraz ochrony. sowanych technologii. przyczynić się. transakcje offsetowe mog'J. do bilansu platniczego, szczególnie w przypadku malych krajów. Przedstawione motywy zawierania transakcji offsetowych weryfikowane w trakcie ich realizacji.. Si'. 5. Skutki reallzacll transakcli oHsetowych luki technologlcznel. W ulęclu. teorII. Analiza skutków Z\Vi"zanych z realizacją porozumień offset owych w dużym stopniu zostanie oparta na transakcjach realizowanych przez przedsi"biorstwa USA. lak już wspomniano, Stany Zjednoczone, zajmuj'lce często pozycj" innowatora w zakresie nowoczesnego sprzętu i urządzeń w ramach dostaw offsetowych, przekazuj ą wraz z dostarczonym towarem nowoczesm, technologię. W takiej sytuacji może rodzić się ohawa, że przekazana technologia może zostać wykorzystana do uruchomienia konkurencyjnej produkcji i zagrozić ich przyszlemu eksportowi. W pierwszej polowic lat dziewiąćdziesi,)tych zatrudnienie w przemyśle lotniczym zm niejszylo się o około 39%. Zanotowano równ ież spadek sprzedaży. lako jedn" z przyczyn tak znacznego pogorszenia się sytuacji w przemyśle lo tniczym podano, obok recesji gospodarczej, wzrost znaczenia transakcji offsetowych . Należy dodać, że prawic 90% wszystkich realizowanych porozumień wyrównawczych odnosiło się do sektora lotniczego". O znaczeniu omawianych transakcji w wymianie handlowej może świadczyć fakt, że ponad 120 krajów w gospodarce światowej bylo zaa ngażowanych w różnego rodzaju umowy i zooowi'lzania offsetowe w 2001 rokuJ' . lakju ż wspomniano, Stany Zjednoczone byly inicjatorem pierwszych transakcji offsetowych. Porozumienia wyrównawcze w tym kraju stanowią istotny element polityki zagranicznej. Obecnie wszyscy partnerzy handlowi USA przy nabywaniu sprzętu obronnego formulują żądania offsetowe. ~I. Status Report of the Prcsidcntial Commission on Offscls in Int e rnalional Trade , Appmvcd by. the L ommission IN.tJt .200 1. s. 23 .. ()ffscts in Ddcnse Tradc 200J. Dcpartmclll of Commcn;c, Burc;tu ot' Export Adminh:tratioll, Office ot' Strategie Induslrics and r~onomic Sccurily - Dcfcncc Market Rescan.:h Reports, hHp:!! \1. 'www.uo(;.hxa.bmpcoc .org.

(12) BOŹCIIO. Pem. 3,5 3,0. o. '"Ol "O. 2.5 2.0. E ~. I,S. ~. Ci. I.U 0,5 0,0. • •c • •c •E '0'• ,. c c • v ~ •c • •o e il' ~ •. ~. ~.. ~. Ol. ?i. ~. -. -- I'" -. -". ~. ~. E. ." Z. • .g •u 11 •" .,j •c E• .li• ,.c • •c •c ~ .! -~ • • F • •" ... &. o~ &. .;;'". - '". ~. Kraje. .~. N. " '" '" '". --'" U. Rys. 2. Wartość transakcji o[[sclOwych zawartych przez USA w latach 1993- 1998 Źródło; dl1nc Biura Administrowania Eksportem Departamentu Handlu [w:l Status Rcporl t)f thc Prcsidcntial Commission on Offscts in International Trade, Approved by (he Cmnmission HW1.2001 , s. 12.. Jak wynika z rys. 2, kraje wysoko rozwinięte pod względem gospodarczym slanowią dominującą grupę wśród pańsIw importerów sprzęlu mililarnego. W lalach 1993-1998 USA zawarły 279 porozumień offselowych na łącZnii wartość 21 mld USD, z czego prawic 3/4 sIanowiły umowy podpisane z krajami europejskimi. jedynie w 1998 r. weszło w życie 41 nowych porozumień wyrównawczych, zawartych przez USA z 17 krajami. Wokoło połowie zawartych porozumień występują zobowiązania do całkowitego pokrycia wartości dostaw sprzętu wojskowego zobowią zaniami offsetowymi ze strony eksportera. Jak dotąd, kraje europejskie stanowią region, w którym wartość zobowiązań offsetowych w stosunku do wartości doslarczanego sprzęlu sianowi średnio ponad 80%. Dła porównania, w krajach azjatyckich wskaźnik ten wynosi jedynie 9 punktów procentowych. W ramach zobowiązań offselowych poszczególne dostawy są rozłiczane w walutach wymienialnych. W związku z wysoką wartością pieJWotnej dostawy towarów, firma eksportująca z reguły udziela importerowi kredytu kupieckiego. W latach 1993-1998 ponad 1000 zagranicznych firm i agencji rządowych uzyskało kredyly kupieckie od firm amerykańskich. Ich warlość kształtuje się na poziomic 118% rzeczywislej wartości porozumienia w porównaniu z Europą Zachodni,!. Przyznane kredyly są wyźsze w przypadku Iransakcji zawarlych z krajami Azji i Srodkowego Wschodu" . .n. Ibidem..

(13) Transahje. ()jJ~'et()we. a temia luki technologicznej. zobowiązania w ramach offsetu pośredniego przewyższały udział zobowiązań bezpośrednich. W krajach rozwijających się udział. W analizowanym okresie. zobowiązań pośrednich stanowił 63%, a bezpośrednich - 36%. W państwach wysoko rozwiniętych udziały te wynosiły odpowiednio: 42% i 54%; pozostah) brakującą część stanowiły działania niezidcntyfikowane. Uruchomienie linii produkcyj-. nej komponentów i części wykorzystywanych do wytwarzania produktu z użyciem nowoczesnej technologii może okazać się bardzo trudnym zadaniem, przede wszystkim ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę, niski stopień wykształcenia kadry produkcyjnej i menedżerskiej oraz przestarzałą strukturę przemysłu. Wymienione przyczyny utrudniają partnerowi zagranicznemu wykonanie przyjętych zobowiązań. W kraju dokonując)'m zakupu sprzętu wojskowego szacunkowe koszty zorganizowania produkcji elementów w ramach bezpośredniego zobowiązania offsetowego kształtują się na poziomic 5-20% wartości kontraktu". Dlatego też, pomimo korzystnych skutków wynikaj'lcych z realizacji transakcji offsetowych, towary w ramach porozumień wyrównawczych często są droższe. Zobowi,!zania eksportera wobec kraju importera nic są wiążące pod względem prawnym. Jednak ich nicwykonanie może utrudniać uzyskanie następnego zlecenia na dalsze dostawy. Współpraca przemysłowa, do jakiej dochodzi w wyniku realizacji transakcji offsetowych, jest czasem wymuszona. Jednak pozytywne efekty może przynosić wówczas, gdy jest traktowana jako czynnik tworzenia nowej jakości, zarówno gospodarczej, jak i technicznej.. 6. Wnioski dla Polski Polska jest krajem, który ze względu na swoją sytuację gospodarczą bywa offsetobiorcą w porozumieniach wyrównawczych. Transakcje offsetowe, jako jedna z form handlu wiązanego, są ściśle powiązane z przepływem technologii. Szczególnym atrybutem zmiany technologicznej jest wielowymiarowość jej skutków, wystę pujących w poszczególnych sektorach i krajach poprzez kształtowanie międzykra jowych czy międzysektorowych relacji technologicznych. Przyjęcie określonych zobowiązań wobec importera, związanych ze zmniejszaniem istniejącej luki technologicznej, jest często dla dostawców kosztownego sprzętu jedyną możliwością sprzedaży towarów. Transakcje offsetowe stwarzają szansę restrukturyzacji wybranych gałęzi przemysłu. Umożliwiają wykorzystanie najnowoc-Leśniejszych rozwią zań technologicznych, bez inwestowania w długotrwałe i kosztowne prace badawczo-rozwojowe. Jednak porozumienia te nie mogą stać się jedynym instrumentem, od którego zależy poprawa sytuacji w niektórych gałęziach produkcji. Po zakoń czeniu realizacji transakcji produkcja części czy podzespołów wykorzystywanych do produkcji dobra finalnego jest nadal kontynuowana. Stwarza ona polskim zakładom możliwość dalszego aktywnego uczestniczenia w międzynarodowym podziale pracy w zakresie towarów zaawansowanych technologicznie . .\.1. E. Gostomski, Transakcje offIctowe w handlu. międzynarodowym,. s. 155..

(14) 8o:clW Perli. Transakcje offsetowe są skutecznym sposobem na podwyższanie konkurencyjności przedsiębiorstw w kraju zakupuj,!cym produkty zaawansowane technologicznie. Ponadto przyczyniają siC; do zmniejszcnia bezrohocia. Z drugiej offset stanowi poważne obciążenie dla budżetu panstwa. Dlatego też dec)'zjc dotycz<!ce ich realizacji powinny być bardzo dokladnie przeanalizowane. Są one zwi,)zane z zewnętrz nymi źródlami finasowania, gwarantują odroczone terminy platności, rozlożone na wiele lal. Transakcje offsetowe są instrumentem interwencjonizmu państwa w obrocie gospodarczym. Jednak ze wzgl,du na uregulowania międzynarodowe może zmniejszać się ich znaczenie, szczególnie w sektorach niczwi~zanych z dostaw,) sprzętu wojskowego. Rola offsetu maleje również w zwi~zku z występuj'lC<J w wiciu krajach prywatyzacją galęzi przemysiu. Natomiast coraz więcej krajów, w tym również Poiska, jest zainteresowanych zakupem sprzętu wojskowego w ramach transakcji offsetowych. W procesie tworzenia bezpieczeństwa i zapewnienia pokoju na świecie porozumienia wyrównawcze w najbliższych latach powinny nadal stanowić grupę transakcji zwiększających swój udzial w handlu wiązanym, szczególnie ze względu na ich znaczenie wc wspomaganiu rozwoju gospodarczego regionów slabiej rozwiniętych, dzięki czemu mog'! się one przyczyniać do zmniejszania istnicj,!cej luki technologicznej. Offset stosowany racjonalnie, stanowi, jak się wydaje, bardzo dobre rozwiąza nie dla gospodarki polskiej.. Uteratura Barlosiewicz T., (JA]T a mirdzynurodowll polityku handlowa , PWN. WClrszawu lY8X. C.~udak K., Wspdlcze.\'nc Iransakeje wiq::mze, "Handel Zagraniczny" 19ł:i8, nr 3. Dokummty Europej,~kie w opracowaniu A, Przyborowskicj~Klimczak i E. Skrzydlo-Tcfclskicj, WyJ. "Morpol", Lublin 1999, 1.111 . Dudziński J., Knap R.. flul/dcl ::'llgnmiczlly. Zachodniopomorska Szkola Biznesu w Szczecinie, Szczccin 1999. Fcdcral Register Final Rule 1994 - Offscls in Military Exporls, Ocpartmcnt of Commcrcc, Durcau of. Export Adminislration, OWce uf Strategie Induslrics and Economic Sccurity - Dcfencc Marckt Rescarch Rcports, hllp:Jlwww .doc-bxa.hmpcoc.org Goslomski E.,/slOla i {Olm)' międzY/laro.dowego handllł wiąZar/ego, "Prace i materiały Instytutu Handlu Zagranicznego UniwersY1etu Gdańskiego" . Uniwersytet Odaliski. Sopot 1997, nr 14 . Gostornski E.. TruIJsuktje offsCIOwc IV halldlu międZ)'''''ro</owym Iw:) Ubero!iZllCjll .\·IO.nlllkólV ekotlO""cznych I'o/ski z gospodark'l świ"rowq. ret!. J. Bilski. T. Miziolck, Łódzkie Towarlyslwo Naukowe, ti)dź 2(X)1 . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z2 kwietnia 1997 L, Dz.U. nr 78z1997, poz. 483 . l.cnlowicz Z., Ame'}'kwiskie .~krz)'d/a d/li Polski, "Rzeczpospolita" 2(Xl2, nr 301. Marshall A., Indusr'}' af/d Trad". , London 1919. Międzynarodowe przepływ)' go.\]JOt/llrczc. Nowe re"dellcje i próby regll/mji, pod red . L. nillccrowicz:J , PWN, Warsz,lw;\ 1987. Misala l, W.~Jx;lczc.Wle leone kymiallJ' międzynarodo wej i ;wgnlllicZIIcj poliryki ('kcmomiczllej, SCi!·1. Warszawa 2001. Monkiewicz J., Mirdzynarod(my ,rwl.\fa wiedzy lecllllirzm~j. ElemCl/ty leorii i polityki, PWN, Warszawa. t981..

(15) Transakcje Off'ielOWe a reOl'ja luki technologicznej. Offsels in Dcfcnsc Trade 2(1)1, Department of Commeree, Bureau of Export Administration, Office ol' Strategie Industries and Economic Security - Dcfcnce Market Rescarch Reports, hup:/Jwww.dochxa.bmpcoe.org Posllcr M.V., IIl(crI1t1(ional Trade and Tedm/cal Challgc, Oxford Economic Papcrs, IlJ61, vol. 12. Rajski l, Rozwój umów kompensacyjnych w mirdzYl/amdouym obrocie gospodarczym, Acta Univcrsitatis Nicolai Copernici, Prawo XXVIII, z. 2005,1990. Rozporz<~dzenic Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 L, W sprawie szczegółowych zasad zaliczania zobowi"zall offsctO\vych zagranicznego doslilwcy uzhrojenia lub sprzętu wojskowego na poczet wartości umowy offsetowej (Dz.U. nr 100 z 2002, poz. 907). Schrocder J., Wojciechowski H., WprowadZt'flie do hizlIl'JU międzynarodowego, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1998. Schumpctcr J., T!Jcorie die wi/tsclwjilichell Enf'wicklrmg, Leipzig 1912. Status Report of the Presidcntial Commission on Offscts in International Trade, Appnwcd by the Commission IH.01.200l, s. 23. Szumański A, US!lHlYl o 111ll0wac!1 offsetowych. Komel/tarz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000. Szymoniuk 8., Hyz E., TrafJsakije off\'e/owc lIa rynku lo/niczym okazją do podwyżrullia kOllkl/l"clf(yj1l0.Ib· polskich przcdsirbiorslIV, Zeszyty Naukowe SGH, Kolegium Gospodarki Swiatowej, SGH, Warszawa 2000. UN Commission on International Trade Law (UNCITRAL), Lcgal Guide on International C-'ountcrtrade Transactions, New York, 1993, rozdz. 1, s. I. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. o niektórych umowach kompensacyjnych zawieranych w zwi"zku z umowami dostaw na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, Dz.U. nr HO z 199{}, poz. 903, z pózn. zm. Zielińska-Glębocka A., Hande! krajów uprzemysłowionych w.I:wietle (eorii handlu międzynarodowego, Wyd. UG, Gdańsk 1996. Zielińska-Głębocka A., Wprowadzanie do ekollomii międzynarodou/ej. Teoria handlu i polityki handlowej, Wyd. UG, Gdańsk 1997.. Offset Transactlons and Technology Gap Theory Offset transaetions arc the most dynamie form of eountcrtradc in thc modern world economy and oftcn involvc technolog)' flows, In this work, the author analyses com pensa tory agreements from lhe perspcctive of technology gap theory. The analysis begins with a prescntation of the essence of offset transactions, Next, the author describes technology gap theory, Further sections describc Ihe motives for entering into compcnsation agrcements and the effects of thelr implemcntation according to technolog)' gap theory. The author conducts the analysis from the perspective of two countries: innovators and imitators with respect to technology f1ows,.

(16)