NAUCZANIE JĘZYKA ŁACIŃSKIEGO
W NOWYM PROGRAMIE SZKOŁY ŚREDNIEJ
D e c y z ją M in is t e r s t w a O św iaty
i
Wychowania z d n ia i 6 l i p c a i 9 8 i r . z o s t a ł z a tw ie r d z o n y do p ow szech n ej r e a l i z a c j i nowy p ro gram j ę z y k a ł a c i ń s k i e g o d l a lic e u m o g ó ln o k s z t a łc ą c e g o o p r o f i l u k la sy c z n y m w w ym iarze i 5 g o d z in ty g o d n io w o / k l a s y I i I I po 3 g o d z in y , I I I - 5 g o d z in i IV - 4 g o d z in y / i hum anistycznym o ra z ma te m a ty c z n o -p r z y r o d n ic z y m w w ym iarze 8 g o d z in ty g o d n io w o . Program opracow ał Z e s p ó ł P ed a g o g ic z n y J ę z y k a Ł a c iń s k ie g o w s k ł a d z i e : p r o fR lr M aria C ytow sk a, p r o f .d r J e r z y Ł a n ow sk i, d r Wanda P o p ia k , mgr I r e n a B orzym ińska - Majowa, mgr Jan L a s o c k i, mgr Tamara S im la i mgr J o la n t a S t e c k i e w i c z . Wydaje s i ę , że Z e s p ó ł n a w ią z a ł do uwag i p o s t u la t ó w , j a k i e k i l k a l a t temu w y ł o n i ł a pow szechna d y s k u s j a w p o ls k ic h śro d k a ch p r z e k a z u , w k t ó r e j w y p o w ie d z ie li s i ę o p o ży tk u i p o t r z e b i e ł a c i n y l u d z i e r ó żn y ch z a in t e r e s o w a ń i p r o f e s j i . Pro gram z a k ła d a am b itn e " c e le k s z t a ł c e n i a i wychowania" c h c ą c zapew ne wyrównań b r a k i 1 s z k o d y , j a k i e p o w sta ły w k u lt u r z e n a sz e g o poko l e n i a z powodu n ie d o c e n i a n ia ł a c i n y na r z e c z w y k s z t a ł c e n ia t e c h n i c z n e g o .Warto p r z y j r z e ć s i ę tym c elo m nowego program u. "Język ł a c i ń s k i ja k o j e d e n z elem en tów w y k s z t a ł c e n ia o g ó ln e g o odgrywa pow szechną r o l ę w n a u c z a n iu i p r z y g o to w a n iu m ło d z ie ż y do p racy i u s t a w ic z n e j edu k a c j i . Znajom ość j ę z y k a ł a c i ń s k i e g o :
- p o zw a la l e p i e j z r o z u m ie ć z ja w is k a j ę z y k a o j c z y s t e g o , k tó r e g o f l e k s j a i s k ł a d n ia u k s z t a łt o w a ły s i ę pod wpływem ł a c i n y ;
- u ła t w i a naukę języ k ó w now ożytnych d z i ę k i m o żliw o ścio m z r o z u m ie n ia e t y m o lo g ii w i e l u wyrazów w y stę p u ją c y c h w ty c h ję z y k a c h ;
- b u d zi w r a ż liw o ś ć ję z y k o w ą , w y ra b ia ś c i s ł o ś ć w y p o w ied zi p r z e z k s z t a ł c e n i e u m i e j ę t n o ś c i a n a li z y ję z y k o w e j o p a r t e j na znajom oś c i podstaw ow ych z a sa d m o r f o lo g ii i s k ł a d n i ł a c i ń s k i e j ;
w rozwoju k u ltu r y e u r o p e jsk ie j a s z c z e g ó ln ie p o ls k i e j ;
- p rzy czy n ia s i ę do gru n tow n iejszogo rozum ienia i opanowania t e r m in o lo g ii naukowej oraz t e c h n ic z n e j , o p a rtej w szerokim z a k r e s ie na językach k la sy cz n y c h , co u ła tw ia pracę** różnych zawodach 1 d y scy p lin a ch naukowych;
- w yrabia postawę hum anistyczną d z ię k i tre śc io m ideowo-wychowaw- czym zawartym w te k sta c h - stw arza w ie le o k a z ji do wychowania aktywnych s p o łe c z n ie o b y w a te li-p a tr io tó w .
Znajomość języ k a ła c iń s k ie g o i k u ltu r y a n ty c zn ej b ę d z ie d la uczniów w ie lk ą pomocą n ie t y lk o na l e k c j i języ k a p o ls k ie g o i h i s t o r i i , le c z rów nież obudzi w n ich w ra żliw o ść e s te ty c z n ą 1 z a in te r e so w a n ie d la zja w isk a r ty sty c z n y c h w różnych d zied zin a ch " .
Zadanie ję z y k a ła c iń s k ie g o jak o przedm iotu n ie od b iega na o g ó ł od d otychczasow ego. Chodzi o za z n ajom ien ie uczniów z ok. 1000 słów i zwrotów ła c iń s k ic h , p rzysw ojen ie n iezbędnych elem entów gra matyki w c e lu zrozum ienia i tłu m aczen ia tek stów ła c iń s k ic h przy po mocy sło w n ik a , w zbogacenie w iedzy o ż y c iu i k u ltu r z e narodów s t a r o żytnych oraz o k s z ta łto w a n ie u m ie ję tn o śc i k o ja r z e n ia poznanych wy razów ła c iń s k ic h z pochodzącymi od n ic h w język u p olskim i Innych jęz y k a c h .
T r e śc i k s z t a łc e n i a i wychowania r o z ło ż o n e na c z t e r y k la sy opar t e s ą na te k sta c h preparowanych, adaptowanych i o ry g in a ln y ch oraz poszerzone o c z y ta n k i p o ls k ie /n o w o ś ć ! /. R ozszerzono naukę o słow o- tw ó r stw ie , e ty m o lo g ii i grupach wyrazowych. F le k s ja i sk ła d n ia pozo- s t a j ą bez zmian, a le wprowadzono i rpzbudowano bardzo p ozytyw nie ćw ic z e n ia . Program podaje tak że "Zarys t r e ś c i k o ła za in tereso w a ń " , k tóry ukazuje m ożliw ości p o g łę b ie n ia t r e ś c i k u ltu r y a n ty c zn ej i dos k o n a le n ia jęz y k a w z a k r e s ie ,n p . b a jk i a n ty c z n e j, t e a t r u , a r c h ite k t u r y , in s k r y p c ji i t p . P rzy ta cza s i ę t e ż przykładowe formy z a j ę ć np. pogadanki z p rzeźroczam i, gry i zabawy językow e /z a g a d k i, r e b u s y /, nauka p io se n e k , in s c e n iz a c j a sztu k p la s ty c z n y c h .
Ambitny program z n a la z ł sw oją r e a l l z a o j ę w wydanych dotąd dwóch podręcznikach d la k la sy p ier w sze j i d r u g ie j , opracowanych p rzez
1 M in isterstw o Oświaty 1 Wychowania. I n s t y t u t Programów S zk oln ych , Język Ł a c iń s k i. Program Liceum O g óln ok ształcącego / P r o f i l huma n is t y c z n y /, Warszawa 1981, 3 .
Stanisława Wilczyńskiego i Teresę Żarych. W "Poradniku dla nauczy— otela" autorsy podkreślają trud przygotowania i prseprowadsenia lieanych konsultaoji s zespołem takich specjalistów, jak: prof. B.Kopeć, doc.dr hab. H.Myśllwleo i reoenzentów: prof. dr M.Brożek, prof.dr Z.Cytowska, prof.dr J.Łanowaki, prof.dr J.Wikariak, prof. Z.twiecińaka i prof. Z.Sabiłło.
Poza dziewięcioma ozytankami polskimi, do których można za
liczy ó także piękny wstęp autorów do podręoznika I klasy, nowoóolą
jest układ jsdnostki mstodyoznej, złożonej z oztereoh części: i/ pro stych zdań łaoińskloh wprowadzających w nowe zagadnienie granatyozne /ozęśó A/, 2/ ozytankl łacińskiej rozwijającej nowe zjawisko grama- tyozne /częśó B/, 3/ liczniejszych sentenojl łaclńskioh i 4/ ćwi czeń utrwalająoych. Nie sposób jest przytoczyó tu licznych, jakże bogatyoh w doświadczenie pedagogiozne objaśnień 1 wskazań w *!Porad- nlku dla nauczyciela", ale uważam za konieczne uwypuklić przynaj mniej w części A oraz w ćwiczeniach wartośoi dydaktyczne, stano wiące cenną nowość podręozników.
A oto niektóre przykłady:
IndloatiTua 1 infinitiwus actiwi 1 paaslTi w lekcji XII
ą/ Anloua me Tidet et salutat. b/ Bgo ab amlco yjdeor et salutor.
Amicus te vldet et salutat. Tu ab amloo yideris et salutaris.
/następują przykłady kolejnych osób z tłumaczeniem polskim i pod kreśleniem tłustym drukiem form biernyoh czasowników/
Puto pusros magistrum yidere et salutare. Puto magistrum a puerls yidsri et salutami.
IndloatlTus futuri I ozasowników III 1 IV konlugaojl w lokoji XXIV:* Bgo hsrl disoebam, nuno dlsoo, cras dlacam.
Tu hsrl dlsoebas, nuno dlsols, cras dlsoss /i dalsze przykłady/. 31 multa leges et audles^ multa oognosoes.
Indloatlvus 1 lnflnltiwus perfeotl aotiwl w lekoji XXIX: Puer laborat. Puer hsrl laborąyjt.
Puerum laborare vldeo. Puerum herl laboravlsse solo /etc./
2 Leotio LatIna I. Poradnik dla nauczyolela, Warszawa 1983, Wydpw- nlotwa Szkolne 1 Pedagogiczne, s.43.
3 Leotio Latlna dla klasy I Liceum Ogólnokształcącego, Warszawa 1983, s.43.
4 Tamże, 72. 5 Tamże, 84.
ćwiozenla wymagają od ucznia przemyślenia i spostrzegawczości, a nade wszystko dokładnego poznania i zrozumienia czytanki. Częste przekłady z polskiego na łacinę pozwalają sprawdzać osiągnięty po ziom wiedzy. Ponadto w ćwiczeniach zawarte są liczne zagadnienia słownictwa i słowotwćrstwa. I znćw tylko niektóre przykłady: ćwiczenie 3 z lekcji IX:° - Przetłumacz na język polski:
Videsne discipulos laborare? Gaudetisne Maroum bonum amicum es- se?
ćwiczenie 4 z tejże lekcji: Przetłumacz na język łaciński: Uczniowie widzą, że nauczyciel się cieszy.
Nauczyciel sądzi, że uczeń myśli.
Cieszę się, że piękna książka podoba się uczniowi. ćwiczenie 3 z lekoji X? - Odpowiedź na pytania:
Quis in Forum Romanum properat? Cui magister de Foro Romano narrat? Quid Forum Romanum ornat?
ćwiczenie 4 z tejże lekcji: Przetłumacz następujące zdania na język łaciński, stosując dativus possessivus:
Chłopiec ma piękną książkę. Pan ma wielu niewolników.
Dziewczynka ma wiele przyjaciółek.
ćwiczśnie 2 z lekoji XLII^ - Znając znaczenie przedrostków: ad, de, ex, in, inter oraz znaczenie czasownika pono /Tcładę/ przypo rządkuj następującym czasownikom łacińskim jedno z niżej poda-
nyoh znaozeń: appono /z adpono/, depono, impono /z inpono/, e x —
pono, interpono - wyłożyć, wystawić, nakładać, wkładać, przyło żyć, przystawić, odłożyć, złożyć, wstawić, umieścić między czymś Czytanki polskie będące fragmentami z dzieł wybitnych pisarzy polskich /Zieliński, Parandowski/ lub zagranicznych /Caroopino i im./ rozbudzają ciekawość uczniów takimi tematami, jak: Latarnia na Rodos, akwedukty, szlak bursztynowy, kalendarz i zegary itp. Wcześnie zaś wprowadzone teksty oryginalne utworów poetyckich przygotowują ich
6 Tamże, 34. 7 Tamże, 39. 8 Tamże, 114.
stopniowo do pełnego poznania zasad metryki łacińskiejS - sentencje w heksametrze lub dystychu elegijnym, - Bajki Fedrusa /Szopa/ w trymetrze jambicznym, - Carmina /Beatus ille/ Horacego w strofie jambicznej, - Eneida /VI/ w heksametrze.
W składnię miast wprowadzono wiele nazw miast współczesnych np.: Berolinum,-i /Berlin/, Budapestinum,-i, Calisia,-ae, Cracovia,-ae, Posnania,-ae, Varsovia,-ae. W trudności ablativus absolutus wprowa dza prosty a wymowny przykład:
Duobus litigantibus =
.cum '
quoniam si *.quamquamJ
duo litigant tertius gaudet
9
Już druga lekcja wprowadza bardzo jasno w budowę pojedynczego zdania łacińskiego oraz podkreśla znaczenie funkcyjne w zdaniu przy padków rzeczownika. Lekcja zaś czwarta pokazuje jasno i przykładowo przy pomocy pytań o podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawkę, okolicznik, jak powinna wyglądać poprawna analiza zdania, która bar dzo ułatwia i doskonali technikę tłumaczenia.
Z powyższych rozważań można również wyciągnąć pożyteczne wnio ski dla nauki języka łacińskiego w seminariach duchownych. Podręczni ki trzech pierwszych klas pomagają w dobrym opanowaniu podstaw gra matyki i składni. W roku zaś czwartym zamiast lektury klasycznej na leży wykorzystywać teksty biblijne i patrystyczne znajdujące się choćby w brewiarzu, o który nawet w dawnych wydaniach jest łatwo w każdym seminarium. Zasady metryki łacińskiej można ćwiczyć na hymnach, a łatwe teksty psalmów i ksiąg Starego Testamentu mogą sto pniowo wprowadzać w trudniejszy język listów św. Pawła. Brewiarzowe lekcje patrystyczne i haglograficzne to dalsza sposobność do zapozna nia się zarówno z prozą artystyczną w homiliach Ojców Kościoła, jak i historyczną w biografiach świętych. Przemyślenia zespołu kompetent nych pedagogów w programie i w podręcznikach mogą być wreszcie poży tecznie wykorzystane również w postulowanym podręczniku do łaciny w wyższych seminariach duchownych.
Ks. Władysław Golis - Częstochowa
DE LINGUA LATINA
IN SCHOLIIS MKDIIS P O L W O R U M SECUNDUM RECENS PROGRAMMA DOCENDA /Argumentu— /
Hoo ln brerlaaimo nnntio aorlpto, qui annuali aeaalone linguaa olaaaicas ln Se— lnariia Superioribua docentlu— a. 1985 in Lublin fualue referebatur, de reoentl program—ate dooendl lingua— Latinam ln aoholila medlia a Polonoru— Supremo Conallio Publloae Inatitutio ni Praepoaito conatituto traotatur.
