Partnerstwo Wschodnie – miejsce wymiaru wschodniego w Europejskiej Polityce Sąsiedztwa UE

Partnerstwo Wschodnie – miejsce

wymiaru wschodniego w

Europejskiej Polityce Sąsiedztwa UE

JOANNA

CIEŚLIŃSKA

Gniezno

Partnerstwo Wschodnie

-

miejsce

wymiaru wschodniego

w

Europejskiej

Polityce Sąsiedztwa UE

I. Europejska Polityka Sąsiedztwa i jej wymiary

W związku z największym rozszerzeniemUniiEuropejskiej o 10 nowych państww 2004 roku i perspektywicznymrozszerzeniem o kolejne dwa państwa:Bułgarię i Rumunię, wroku 2007, Wspólnoty Europejskie stanęły przed koniecznościąwypracowania nowych relacji z nowymi bezpośrednimisąsiadami na wschodzie. Stało siętobezpośrednimimpulsemdo uregulowania relacji z wszystkimikrajamimającymi z Unią Europejską bezpośrednią grani­

cę: lądową imorską w ramach zainaugurowanejw maju2004 roku Europejskiej Polityki

Sąsiedztwa, która zapobiec miała powstaniunowych liniipodziału w Europie po2004 roku, aj ednocześnie którejcelem byłootoczenieUE tzw. kręgiem przyjaciół(the Ring of friends).

Od samego początku funkcjonowania EPS kraje sąsiedzkie podzielone były na dwie,nieformalne grupywspółpracy regionalnej, tzw. wymiary: południowy- obej­

muj ący kraje basenu Morza Śródziemnego, współpracujące z Unią od 1995 roku w ra­

mach tzw.procesubarcelońskiego oraz kraje Europy Wschodniej,a od 2005 rokutakże Kaukazu Południowego. Brakformalnego wyodrębnienia wymiarówdoprowadziłdo sytuacji, w której niemożliwe było wprowadzenie rozróżnieniapomiędzy wschodnimi a południowymi sąsiadami-stanowiłwręczwrzucenie wszystkich krajów sąsiedztwa

do jednegoworka,co przez państwa WNP, a zwłaszcza Ukrainę,odebranezostało jako zakwestionowanie, a nawetzagrożeniedlaich europejskich aspiracji,poprzez trakto­

wanie ich na równi z pozostałymisąsiadami UE, którzy z założenianie spełniają wa­ runku europejskości- a więc nie kwalifikująsiędo członkowstwa wUnii, albo nie mająaspiracji członkowskich. Pomiędzy wymiarami widoczna byłarywalizacja,zarów­

no w kwestii podziału i alokacji środków finansowychprzeznaczonych na wsparcie

krajów partnerskich,jak i znaczenia i roli sąsiadów dla bezpieczeństwa, stabilności

i dobrobytu Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Rywalizacja taprzeniosła się na forum UE, widoczna była w działaniachpaństwupatrującychżywotnychintere­ sów swoichpolityk narodowych wewspółpracy z krajami sąsiedzkimi, jak również

wpriorytetach prezydencji w Radzie UE sprawowanej przez poszczególne państw UE.

Włączenie do Unii Europejskiej krajów Europy Środkowo-Wschodniej (w tym

zwłaszczapaństw bałtyckich i krajów Grupy Wyszehradzkiej), spowodowało jedno­ cześnie przesunięcie akcentów wpolityce zewnętrznej UE właśnie w region Europy

Wschodniej - nowe kraje członkowskie wprowadziły do zewnętrznychrelacji Unii priorytety oraz problemyswoich politykzagranicznych1,w tym relacje ze wschodnimi

1 Przykładami priorytetów i problemów polityk zagranicznych nowych państw członkowskich silnie oddziałujących na kształt polityki UE wobec nowych wschodnich sąsiadów sąm.in.: napięcia

sąsiadami oraz aktywnie lobbowaływtym zakresie. Po raz kolejny udowodniłoto fakt,

że wobszarze polityki zagranicznej UniaEuropejska odgrywać musi „rolę organizacji międzynarodowej otakiej strukturze instytucjonalnej, która pozwoliłaby naskoordy­ nowanie narodowych polityk zagranicznych jej państw członkowskich oraz Wspólnej Polityki Zagranicznej iBezpieczeństwaoraz relacji z krajaminieczłonkowskimi”*2. Po­

mimo faktu, iż to właśnie konieczność uregulowania relacji z nowymi wschodnimi sąsiadami stała się bezpośredniąprzyczyną przyjęcia i wdrażania polityki sąsiedztwa UE, wszelkie próby podnoszenia znaczenia, intensyfikacji stosunków lub zwiększenia

wsparcia finansowegodla wschodnich sąsiadówspotykały się niezmiennie z oporem

z j ednejstronypaństw członkowskich UE traktuj ących EPSjako alternatywę dla człon­ kostwa w UE, z drugiejnatomiast krajówdążących do wzmocnienia relacjiz sąsiadami południowymi. Jednocześnie prace nadkształtem polityki sąsiedztwa,w tym nad poli­

tykąwschodnią, pokazały, iż interesy Unii, jako całości, sąodmienne od interesów po­ szczególnych państw członkowskich - Unia dąży do kształtowania takiej polityki, którabędziechronićwszystkie kraje,atakże reprezentować interesy całej Wspólnoty.

między PolskąiRosjądotyczące budowy rurociągu niemiecko-rosyjskiego, rosyj skie sankcje handlo­ we przeciwko Polsce, wstrzymanie rosyj skich dostaw ropy dla Litwy, rosyj sko-estońskie napięcia po­ lityczne dotyczące pomników i cmentarzy żołnierzy radzieckich poległych w czasie II wojny światowej oraz groźba sankcji politycznych i gospodarczych pod adresem Finlandii itp.

2 A. Dulęba, The EU's eastern Policy: Central European contribution. In a Search for New

Approach, Policy Paper, January 2007, s. 3.

3 J. Popielowska, Wjakim towarzystwie? Partnerstwo wschodnie na tle innych inicjatyw UE na

Wschodzie, „Analizy Natolińskie” 2009, nr 5 (37), s. 1.

4 Polityka wschodnia Unii Europejskiej w perspektywie jej rozszerzenia o państwa Europy Środ­ kowo-Wschodniej -polskipunkt widzenia, MSZ, Warszawa 2001, s. 8.

5 Wider Europe— Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and So­ uthern Neighbours, Communication from the Commission to the Council and the Parliament, Brus­ sels, 11.3.2003, COM(2003) 104 final.

Autorstwo pojęcia wymiar wschodni przypisuje siębyłemu polskiemu ministrowi spraw zagranicznych Bronisławowi Geremkowi, który użył gow przemówieniu wy­ głoszonym w 1998 r., na uroczystości inauguracjinegocjacji przezPolskęczłonkostwa

w Unii Europejskiej3. Koncepcja tarozwijana była przez polski MSZwkolejnychla­ tachorazprzezpolskiekoła naukowe.Wwydanymw 2001 roku przez polski MSZ do­

kumencie, zwrócono uwagę na nieskuteczność dotychczasowej politykiUnii wobec

krajów Europy Wschodniej: Rosji, Białorusi iUkrainy,ze względu na brak realnego wpływu Wspólnoty na gotowość tych państw do przeprowadzenia europejskich re­ form. Brak spójnej, atrakcyjnej dla tychpaństwpolityki UE, brak działań na rzecz

włączenia ichdo wspólnego europejskiego obszaru gospodarczego ispołecznego oraz budowy wspólnotybezpieczeństwa i współpracyuznanoza największe słabościpolity­ ki UE na Wschodzie. Zacel strategiczny polityki wschodniejuznano właśnie budowa­

nie dobrego sąsiedztwa z krajami Wspólnoty Niepodległych Państw4.

W przedstawionym w marcu 2003roku Komunikacie Szersza Europa - sąsiedztwo: nowe ramy stosunkówz naszymi wschodnimi ipołudniowymi sąsiadami, Komisja Eu­

ropejskaliteralniewymieniła wszystkie państwa objęte EuropejskąPolityką Sąsiedz­

twa. Były wśród nich 3 kraj e Europy Wschodniej:Ukraina, Mołdawia i Białoruś5 oraz Rosja, która odrzuciła propozycjęwspółpracyw ramach polityki sąsiedztwa - obie

strony zdecydowały się nakontynuowaniu stosunków wzajemnychnapodstawie Poro­ zumieniao Partnerstwie i Współpracy oraz utworzenie czterech wspólnych przestrze­ ni współpracy,określonych na szczycie w Sankt Petersburgu wmaju2003 r.6 Kraje Kaukazu Południowego: Armenia, Azerbejdżan iGruzjazostały objęteEPS dopiero

na podstawie Dokumentu Strategicznego Europejska Polityka Sąsiedztwa z maja 2004 roku7.

6 Commission Communication on relations with Russia, COM(2004) 106, 9 February 2004.

7 European Neighbourhood Policy Strategy Paper, Communication from the Commission, Brussels, 12.5.2004, COM(2004) 373 final.

8 A. Duleba, The EU’s eastern Policy..., op. cit., s. 5.

Ukraina, Białoruś i Mołdawiatokraje europejskie w kontekście art. 49 Traktatu oUnii Europejskiej, które to określenie pozostaje kluczowym dla budowaniastosun­

ków z państwami członkowskimi UE irelacji wramach polityki sąsiedztwa orazjest

ich determinantem. Dla powiększonej UE państwatenigdynie będą takodległe, w zna­

czeniugeograficznym, kulturowym i historycznym- jak sąsiedziEuropy - kraje afry­

kańskie czy azjatyckie. Europejskość tychsąsiadówpowoduje, że polityka UEwobec

nich musibyćrównież europejska, a więc włączająca, a niewykluczająca, prowadząca do unifikacji kontynentu i integracji. Nie oznacza to oczywiście, że kraje te, nawet w długoterminowej perspektywie, muszą zostaćczłonkamiUniiEuropejskiej, jednak presja przyszłego rozszerzenia i żądania członkostwa lub chociażby perspektywy

członkostwa, będzie rzucałacień na wszystkie działania iformy współpracy realizowane w ramach EPS8. Jednocześnie europejskość wschodnich sąsiadów wprowadzado deba­

ty o EPS kontrowersyjne zagadnienieokreślania, tymczasowego-choć o długim okre­

sie trwałości, lub ostatecznego,granicEuropy i przyszłych granic UniiEuropejskiej.

Zmieniająca się dynamicznie sytuacja w obszarze wschodniego sąsiedztwa Unii

Europejskiej orazpojawiające się nowe wyzwania dla stabilności i bezpieczeństwa Unii wtym regionie wpływały na konieczność opracowywania coraz to nowychkon­ cepcjirozwoju wschodniego wymiaru polityki sąsiedztwa i nadania mu właściwego miejsca w ramachEPS. Do najbardziej znanych inicjatyww tymzakresie należą

sformułowana i zaproponowana w okresie niemieckiego przewodnictwa w Radzie

koncepcja European NeighbourhoodPolicy Plus, ekskluzywna koncepcja Synergii

Czarnomorskiej oraz najmłodsza, a jednocześnienajdalej idąca i znajdująca swoje po­ twierdzenie w alokacji środków finansowych, polsko-szwedzka koncepcjaPartner­ stwa Wschodniego.

II. Partnerstwo Wschodnie - inicjatywa rozwoju wschodniegowymiaru EPS Preludium pracnad nową inicj atywązacieśniania współpracy z państwami Europy

Wschodniej stanowiło, zaproponowane przez szefówdyplomacjiPolski i Litwy, mini­

sterialne spotkanie- kolacjazprzedstawicielamipięciu wschodnich sąsiadów Unii Europejskiej - Ukrainy, Mołdawii oraz trzech państw Kaukazu: Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu, zorganizowane31 sierpnia2007 roku w związku z konferencją Komi­

woju. W kolacji udział wzięli również ministrowie z pozostałych unijnychkrajów

bałtyckich - Łotwy i Estonii, a także zkrajów Grupy Wyszehradzkiej-Czech, Słowa­ cjii Węgier. Jej celem, według ambasadoraPolski przy UE Jana Tombińskiego, była „dyskusja, jak zbudowaćskuteczne mechanizmywsparcia wschodnichpartnerów Pol­

ski, na wzór współpracy krajów basenu MorzaŚródziemnego wramach Procesu Bar- celońskiego”9. Kilka miesięcy później, 14 grudnia 2007 r., na wniosek premiera Donalda Tuskado konkluzji Rady Europejskiej zostałwprowadzony zapis wskazujący na konieczność rozwojuwschodniego wymiaruEuropejskiejPolityki Sąsiedztwa10.

9 Polska i Litwa organizują w niedzielę spotkanie ze wschodnimi sąsiadami UE, PAP,

31.08.2007 r.

10 Partnerstwo Wschodnie - kalendarium, www.msz.gov.pl z dnia 20.08.2009 r.

11 D. Pszczółkowska, Polska promuje w UE Wschód, „Gazeta Wyborcza”, 29.04.2008. 12 Ibidem.

13 Partnerstwo Wschodnie - kalendarium, op. cit.

14 B. Wojna, M. Gniazdowski, Partnerstwo Wschodnie: geneza, możliwości, wyzwania, „Biule­ tyn PISM”, nr 24 (556), 30 kwietnia 2009 r.

15 A. K. Cianciara, Eastern Partnership - opening a new chapter of Polish Eastern Policy and the

European Neighbourhood Policy?, „Analyses&Opinions, Yhe Institute of Public Affairs”, No. 4,

June 2008.

16 Udział Białorusi w inicjatywie Partnerstwa Wschodniego od początku budził kontrowersje. O Białorusi napisano w dokumencie programowym, dopuszczając jej udział na poziomie technicz­ nym i eksperckim, warunkując go jednakjej reformami i stosunkami z Unią. Decyzja o jej włączeniu oznaczałaby dla Mińska z jednej strony praktyczne korzyści, np. pieniądze na infrastrukturę energe­ tyczną czy ochronę środowiska, z drugiej jednak byłaby sygnałem i uznaniem przez Unię, że kraj robi postępy na drodze ku demokracji. Por.: D. Pszczółkowska, Białoruś trochę bliżej Europy, „Gazeta Wyborcza”, 26.01.2009 r. Postępujący proces liberalizacji na Białorusi, m.in. zwolnienie więźniów politycznych, dopuszczenie do dystrybucji niektórych opozycyjnych pism i zarejestrowanie ruchu opozycyjnego przywódcy Aleksandra Milinkiewicza, skłaniały przywódców części państw unijnych Kolejne zapowiedzi nowej inicjatywy dotyczącej wschodniego wymiarusąsiedz­

twaUE towarzyszyłypoparciu udzielonemuprzez Polskę francuskiej inicjatywieUnii dlaŚródziemnomorza,zaakceptowanejprzez szczyt UEwmarcu2008 r.Premier Do­ naldTusk i minister Radosław Sikorski mówili wówczas o koniecznościprzywrócenia równowagi wstosunkach z sąsiadamiUnii11.Treść i założenia inicjatywy konsultowa­

ne były z przywódcami państw będących tradycyjnymi zwolennikami umacniania

wschodniego wymiaru EPS: Niemcami, Wielką Brytanią, krajamibałtyckimi i pań­ stwami Grupy Wyszehradzkiej12.

Ideę Partnerstwa Wschodniego w Brukseli wspólnieprzedstawili naposiedzeniu Rady ds.Ogólnych iStosunków Zewnętrznych GAERC w dniach26-27maja 2008 roku szef polskiej dyplomacji Radosław Sikorski wraz zministrem spraw zagranicznych

SzwecjiCarlem Bildtem13. Dzięki zaangażowaniu Szwecji rozwójsamodzielnej poli­ tyki wschodniejUE przestałbyć postrzegany jakoobszar zainteresowaniagłównie no­ wych państw członkowskich14, a także pozwolił uniknąć wrażenia, iżjestto inicjatywa

tylko jednego państwaczłonkowskiego15.

Polsko-szwedzki pomysłprzewidywał stworzenie forum regionalnej współpracy państw UE zesześcioma wschodnimi sąsiadami -Ukrainą,Mołdawią,Azerbejdżanem, Armenią,Gruzją oraz warunkowo -na poziomie technicznym i eksperckim -z rządzo­

stwo miało opieraćsię na istniejącejEuropejskiejPolityce Sąsiedztwa, acentralnąrolę

odgrywaćwnim miała KomisjaEuropejska17.Odwołując siędowspółpracy w ramach EPS, polscy i szwedzcy politycy zapowiedzieliwykroczenie ponadjej obecnykształt, potwierdzając, z jednej strony, zasadęzróżnicowania wstosunku do sąsiadów, zgodnie z EPS,zdrugiej wzmocnienie pomiędzynimi iUEwięzihoryzontalnych. Zapropono­ wali pogłębienie współpracy dwustronnej, którą to ofertę skierowali do wszystkich wschodnich partnerów, podkreślając, iżw pierwszej kolejności skorzystałaby z tego Ukraina, natomiast udział kolejnych państw pozostałby w zależności od ich ambicji w zakresieintegracji oraz osiągnięć na tym tle.Jednocześnie polsko-szwedzka koncep­ cja zakładała stworzenie „stałej formuływspółpracy wielostronnej, komplementarnej

wobec istniejących schematów współpracy regionalnej”18. Pogłębiona współpraca

obejmować miała:

do uznania przemian i wpłynęły na ich gotowość do zaproszenia Białorusi do Partnerstwa Wschod­ niego. Zwolennikiem jak najaktywniejszego włączenia do nowej inicjatywy Białorusi była Polska. Inne kraje nie mówiły tego tak jednoznacznie - szczególnie zasadnicze w kwestii warunków do­ tyczących demokracji i praw człowieka były Holandia i Belgia. W marcu 2009 r w Brukseli zdecydo­ wano, że sankcje oznaczające zakaz wjazdu do UE dla 40 czołowych urzędników reżimu zostaną przedłużone na kolejny rok, lecz jednocześnie zawieszone na następne dziewięć miesięcy. W ten sposób większość urzędników na czele z samym Łukaszenką mogła wjeżdżać do UE. Por.: D. Pszczółkow- ska, Europa nagradza Łukaszenkę, „Gazeta Wyborcza”, 17.03.2009.

17 http://www.euractiv.pl/polityka-zagraniczna/artykul/pierwszy-sukces-inicjatywy-wschodnie- go-partnerstwa z dnia 31.01.2009 r.

18 Propozycja Polsko-Szwedzka. Partnerstwo Wschodnie, www.msz.gov.pl.

- pogłębienie współpracy w zakresie szeroko rozumianej tematyki migracyjnejidąże­

niedoruchu bezwizowego jako celu długoterminowego, a w perspektywie krótko­ okresowej posunięciesię o krokdalejw uelastycznieniureżimu wizowego; zakładano przyjęcie tzw.mapydrogowej(roadmap) dochodzenia doruchu bezwizowego, z ja­

sno określonymikrokami iwarunkami;

- ustanowienie pogłębionej Strefy Wolnego Handlu, zbudowanej na bazie serii indy­ widualnie negocjowanych,pogłębionych i wszechstronnych umów owolnym han­ dlu pomiędzy UE ikrajami partnerskimi;

- poszerzeniewsparciaUE dlareform sektorowych zgodnychze standardami europej­

skimi;

- intensyfikacjękontaktów międzyludzkich poprzez poszerzone programywymian

studenckich i akademickich, platformy społeczeństwa obywatelskiego iseminaria,

współpracę i wymianępomiędzy partnerami lokalnymi iregionalnymi itp.; - dostosowanie metodologii reformwewnętrznych ipromocję procesu integracji euro­

pejskiej; instrumentem realizacji tegozałożenia miały być Plany Działań nowej ge­ neracji,uzgodnionez każdymz krajów partnerskich, zjasnymiwyznacznikami do

osiągnięciai powiązaniem z dostosowaniem do ustawodawstwa, standardów i norm UE;reformy powinny byćwcoraz większym stopniu oceniane przez porównanie ze

standardami UE, z właściwym monitoringiem prowadzonym przez Komisję; - umowy zastępujące iwykraczającepoza obecne umowyopartnerstwie iwspółpracy

(PCA) - powinny być one zaoferowane wszystkim sąsiadom wschodnim we właści­ wym czasiei w zależności od postępów w reformach;za proponowany punkt odnie-

sienią uznano nową, poszerzonąumowę z Ukrainą, z odpowiednimi dostosowaniami dokażdego z krajówpartnerskich;

- zapewnienie dystrybucji funduszy pomocowych UE, odzwierciedlających postęp

w realizacjiuzgodnionychcelów, jakrównież zdolności absorpcyjnej;

- zasadę dyferencjacji pomiędzy krajami partnerskimi uznaną zaelement kluczowy19.

19 Ibidem.

20 Współpraca z Białorusią początkowo odbywałaby się na szczeblu technicznym i eksperckim - poszerzenie współpracy nastąpi gdy warunki na to pozwolą. Por. Propozycja Polsko-Szwedzka. Part­

nerstwo Wschodnie, www.msz.gov.pl. 21 Propozycja Polsko-Szwedzka..., op. cit.

22 „Le Soir”: Partnerstwo Wschodnie UE mniej problematyczne niż Unia dla Śródziemnomorza,

„Gazeta Wyborcza”, mar, PAP, 24.05.2008.

Polsko-szwedzka koncepcjapartnerstwawschodniego rozwijana była równolegle dopromowanejwśród państw członkowskich UE francuskiej koncepcjiUnii dla

Śród-ziemnomorza - różniła się od niej jednak zasadniczo.Autorzykoncepcji Partnerstwa

Wschodniego od samego początkujej adresatami uczynili wszystkie 27 krajów UE i6 partnerów wschodnich objętych EPS: Ukrainę, Mołdawię, Azerbejdżan, Armenię,

Gruzję i Białoruś20. Równieżinaczej niżw projekcie Unii dla Śródziemnomorzare­ gulowana byław Partnerstwie Wschodnim kwestia zaplecza instytucjonalnego tej

inicjatywy: jej autorzy założyli strukturę ograniczoną, opartą na sprawdzonych wspól­

notowychmechanizmach, a także zaplanowalipowołanie SpecjalnegoKoordynatora oraz stworzenie, w miarę potrzeb, konkretnych gremiów roboczych (np. konferencji

lub stołów), a w perspektywiedopuściliorganizację spotkańministerialnych. Podobnie

jakwkoncepcjiUMS, także wramach Partnerstwa Wschodniegowspółpracaopierać się miała na realizacji konkretnych projektów, któreczyniłyby jej efekty widzialnymi

imierzalnymi.

Wartością dodaną polsko-szwedzkiej propozycji miało być stymulowanie współpracy

wielostronnejpomiędzy samymi wschodnimi partnerami,cosprzyjałoby budowie więzi

regionalnych,stworzeniu wielostronnego forum umożliwiającegoporuszanie kwestii

dotyczących nie tylko regionów Morza Czarnego i Bałtyckiego, ale także wykra­ czających poza nie,np.dotyczących granicy lądowej, inicjatyw związanychściśleze współpracą wschodnich sąsiadów zUE w ramachEPS, atakże poszerzenie oferty wo­

becBiałorusi,nieobjętejdo tej poryżadną zinicjatywwielostronnychUE. Współpraca

wielostronna otwierałaby możliwość włączenia różnych grup społecznych takich

jak np. młodzieży, małych i średnich przedsiębiorcóworaz niższych urzędników do współpracy zUnią Europejską21.

Przyjęcie kierunku wschodniego stanowić miało kontynuację zapoczątkowanej przez Niemcy w 2007 rokudyskusjinad koniecznością różnegotraktowaniasąsiadów UE - uczestnikówEPS. Mimo coraz pełniejszego zrozumienia dla stanowiska, iż państw - uczestników Europejskiej Polityki Sąsiedztwa nie można traktować wjednakowy

sposób, nawet państwa najsilniej zaangażowane w promowanie poszczególnych wymiarów EPSostrożnie wypowiadały się perspektywach intensyfikacji tej współpra­

cy lubo ewentualnych perspektywach członkowskich krajówsąsiedzkich. Tematyka

ewentualnegorozszerzeniaUE byłatematemtabu w pełnym napięć itrudności okresie ratyfikacjiprzez państwa członkowskieTraktatu lizbońskiego22.

Choćw tle polsko-szwedzkiej propozycji przewijałasięwizja przyszłego członko­ stwaUkrainy w UE,Inicjatywa nie zakładała otwarciaunijnej perspektywydla tych

krajów.Europa zdawałasię być wtamtym czasie zmęczona seriąostatnichrozszerzeń

Wspólnoty, dlatego wszelkie tego typu sugestie oznaczałyby z góryniepowodzenie całego projektu. Promując tzw. wschodni wymiar Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, polski rząd liczyłjednak, że realizacja polsko-szwedzkiej propozycji w rezultacie

znacznie zwiększyszansę na przystąpienie doUE przynajmniej dwóch z pięciupaństw

objętychWschodnimPartnerstwem w pełnym zakresie - Ukrainyi Mołdawii. Jakpod­

kreślał polski minister spraw zagranicznych,trzeba dobrze wykorzystaćczas unijnego zmęczenia rozszerzeniem „dla jaknajlepszegoprzygotowaniasię, tak, żeby kiedy to

zmęczenieminie, członkostwo stało się czymś naturalnym”23.

23 Ibidem.

24 Geograficzne i tematyczne priorytety UE, http://www.euractiv.pl/gospodarka/artykul/geogra-

ficzne-i-tematyczne-priorytety-ue z dnia 2.06.2008 r.

25 Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Eastern Partnership, Brussels, COM(2008) 823/4.

W czerwcu 2008 rw Warszawie przewodniczący KomisjiSpraw Zagranicznych PE Jacek Saryusz-Wolski przedstawiłzałożeniadorocznegoraportu Parlamentu Europej­ skiego oWspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE.Za sprawykluczowe

na 2008 rokParlamentEuropejskiuznałprzede wszystkimdywersyfikacjęźródeł dostaw surowców energetycznych, proces rozszerzania UE oraz wzmocnienie europej­ skiej politykisąsiedztwa24. Politykarozszerzenia i sąsiedztwa uznanezostały jedno­ cześnie zatzw. priorytetygeograficzne UE.

Projekt Partnerstwa WschodniegoRada Europejska przyjęła, wyrażając polityczną

akceptację dla inicjatywy, w dniach19-20 czerwca 2008 r. Komisji Europejskiej pole­

cono przedstawienie do wiosny2009 r. zasad jego funkcjonowaniai założeń imple­

mentacyjnych.

Wwydanym 3 grudnia2008 rokuKomunikaciedo Parlamentu iRadyPartnerstwo Wschodnie, Komisja Europejskaza fundament nowych, pogłębionych relacji z krajami wschodniego sąsiedztwa uznaławspólne poszanowanie uczestniczącychw nimpaństw dla idei państwa prawa, praworządności, praw człowieka, uznanie i ochrona praw

mniejszości,gospodarkę rynkową i zrównoważony rozwój25.

Realizację celów Partnerstwa Wschodniego zapowiedziano dzięki równoległym działaniom dwu i wielostronnym. Działania dwustronnemiałyby na celu zacieśnienie

relacji między krajem partnerskima UE, co sprzyjałoby,obustronnie korzystnym, sta­ bilności idobrobytowi. Kraje partnerskie miałyby zostać objęte nowymi umowami

stowarzyszeniowymi (Association Agreements), których treść byłaby zróżnicowana

w przypadkuwszystkich partnerów -zależna od celów i możliwości partnera.Warun­ kiem przedwstępnym negocjacji nowych porozumień stowarzyszeniowych byłby

wspólny, wystarczającypoziom poszanowania przez dane państwo podstawowych stan­

dardów w zakresie praw człowieka, demokracji, państwaprawa, praw wyborczych -standardów międzynarodowych Rady Europy, OB WEiONZ. Podstawą negocjacji porozumieństowarzyszeniowych miały być według Komisji, przyj ętew relacj ach zda­

minowej skutkowałby utworzeniem strefwolnego handlu {deep and comprehensive free trade area -DCFTA), obejmujących swobodny przepływ towarów i usług,uwa­ runkowanych przystąpieniem kraju partnerskiego do ŚwiatowejOrganizacji Handlu26.

Zapowiedziana została stopniowa liberalizacja wizowa, sprzyjająca rozwojowi mobil­

ności społeczeństw krajów partnerskich (krajom partnerskimzaproponowane miałyby

zostać Paktyo Mobilnościi Bezpieczeństwie, których przyjęcieuwarunkowane byłoby

podjętymiprzez partnera działaniami na rzecz walki z nielegalną imigracją, przyjęciem

unijnych standardów azylowych, wprowadzeniem zintegrowanego programu za­

rządzania granicami orazpodniesieniemzdolnościpolicji isystemu sądownictwa do

walki zkorupcjąi zorganizowaną przestępczością). Pojęcieliberalizacjawizowa obej­ mowałoby wprowadzane stopniowo porozumienia o ułatwieniach wizowych wraz zporozumieniami o readmisji, dalsze ułatwieniaobniżające lub znoszące całkowicie

opłaty wizowedla obywateli krajów partnerskich, aż do wprowadzenia ruchubezwizo­

wego i stopniowego otwarciarynkówpracy. Komisja zapowiedziała technicznei fi­ nansowe wsparcie dla działań krajówpartnerskich na rzecz wprowadzaniaprogramów monitorowania i zarządzania granicami, wprowadzania systemów przechowywania

danych, współpracy z Europol iEurojustorazprzyjęcia i wdrażania narodowych strate­

giizwalczania zorganizowanej przestępczości, handluludźmi, korupcji, prania brud­

nych pieniędzy i finansowania terroryzmu. Wszystkie te działania miałyby sprzyjać

powstaniu środowiska przyjaznegodyskusjom o rozwojumobilności i zniesieniu obo­

wiązku wizowego.

26 W momencie wydania Komunikatu Komisji z krajów zaproszonych do udziału w inicjatywie Partnerstwa Wschodniego, do WTO nie należały Białoruś i Azerbejdżan.

Tematem przewodnim Komunikatu Komisji byłarównież współpracanarzecz bez­

pieczeństwaenergetycznego obu stron (m.in. zapowiedźwprowadzenia do nowych po­

rozumień stowarzyszeniowychklauzuli o współzależności energetycznej,zakończenie

negocjacji na temat członkostwa Ukrainy i Mołdawii,mającychstatus obserwatorów, we WspólnocieEnergetycznej, przyjęcieMemorandum ofUnderstandingw kwestiach

energetycznych z Gruzją, Mołdawią i Armenią, wsparcie pełnej integracji Ukrainy z unijnym rynkiemenergetycznym, usprawnienie ukraińskiej sieci przesyłowej gazu

iropy, przyjęcie unijno-białoruskiej deklaracji energetyczneji inne)orazrozwój go­ spodarczy i społeczny krajówpartnerskich (w tym poprzez wzmocnionązdolność pań­ stwa do przeprowadzenia wewnętrznych reform). Relacje multilateralne rozwijane miały być według KE w ramach 4 platform tematycznych: I: demokracja, dobre rządy,

stabilność; II:integracja gospodarcza i spójność zpolitykami UE; III:bezpieczeństwo

energetyczne; IV: kontakty międzyludzkie oraz wramachtzw.sztandarowych inicja­ tyw(flagship inititives), którychrealizacja uczyniłaby efekty Partnerstwa Wschodnie­

go widocznymi dla obywatelipaństwpartnerskich:

- Program Zintegrowanego ZarządzaniaGranicami;

- Wsparcie Małychi Średnich Przedsiębiorstw;

- promocja regionalnych rynków energii elektrycznej, efektywności energetycznej

oraz wykorzystania odnawialnychźródeł energii; - rozwój tzw. Południowego korytarza energetycznego',

- zapobieganie, przygotowanie ireagowaniena katastrofynaturalnei spowodowane przez człowieka27.

27 Ibidem. 28 Ibidem.

Komisja zaproponowała strukturę organizacyjną Partnerstwa Wschodniego, obej­ mującą:

- organizowane co dwa lataspotkania szefówpaństw i rządówkrajów Partnerstwa;

- coroczne spotkania szefów dyplomacji krajów UE i Partnerstwa;

- platformy tematyczne (funkcjonujące w oparciuoprogram prac; spotkania na szcze­ blu wyższych urzędników zaangażowanych wreformy w poszczególnych obszarach

polityki w ramach platform odbywałyby się dwa razyw roku);

- sektorowe posiedzenia ministróworazzespoły wspierającepracę platformwposz­ czególnychobszarach28.

Dążącdo zapewnienia udziałuw pracachwramach Partnerstwa jaknajszerszego spektrum podmiotów (nie tylkoprzedstawicielirządówpaństw i instytucjiUE, ale tak­ że międzynarodowych organizacji i instytucji finansowych, organizacjibiznesowych, przedsiębiorców, władz lokalnych, organizacji pozarządowych), a jednocześnie wy­

chodzącz założenia, że społeczeństwo obywatelskieodgrywa obecnie coraz większą

rolęw promocji innowacyjności oraz w efektywnej kontroli działań politycznych,Ko­ misjazaproponowała utworzenie w ramach Partnerstwa Wschodniego Forum Spo­

łeczeństwa Obywatelskiego.Priorytetowym zadaniem Forum miałobyć wzmacnianie kontaktóworaz umacnianie dialogu pomiędzyorganizacjami społeczeństwa obywatel­ skiego a władzamisamorządowymi. Poutworzeniu Forummiało obradować conaj­ mniej raz do roku naregularnie organizowanych sesjach,wspierać realizację celów

Partnerstwa Wschodniego UE oraz współpracować z odpowiednim strukturami UE. Propozycja Komisji Europejskiej zyskała poparcie 7 maja 2009roku w Pradze, nato­ miast w czerwcu2009 rokuKomisja Europejskazaprosiła wszystkie zainteresowane

strony do zgłaszaniachęciuczestnictwawForum. Projekt skierowany był do szeroko pojętychorganizacji tworzących społeczeństwo obywatelskie, tj. związki zawodowe,

związkihandlowe,organizacje pozarządowe (NGOs), organizacjeeksperckie orazna­

ukowe(think-tanks), fundacje, a także sieci regionalne imiędzynarodowe organizacje,

zarówno z państwbiorącychudziałwinicjatywie Partnerstwa Wschodniego UE,jak i z państw członkowskich UE oraz innych międzynarodowych organizacji i sieci. De­

cyzja ozaakceptowaniuzgłaszającychsię kandydatów podejmowana byław oparciu

o kryteria:

- narodowości i pochodzenia geograficznego (uczestnicy powinni wywodzić się w większości z państw biorących udziałwinicjatywie Partnerstwa Wschodniego, a ich liczba przypadającanakażdepaństwo ma być zrównoważona;część organizacji

powinnarównież wywodzićsię zpaństw członkowskich UE oraz innych międzyna­ rodowych organizacjiisieci,co służyćpowinno efektywnej wymianie doświadczeń

i zbliżeniu uczestników z państw partnerskich do UE);

- różnorodnościi proporcjonalności(uczestnicy oróżnym statusie, reprezentujący różne aspektyspołeczeństwaobywatelskiego: związki zawodowe, związkihandlowe,

składmiał zapewnićinformacje dotyczące: demokracji,zarządzaniaistabilności,in­ tegracji gospodarczej ispójności, środowiska, zmianklimatycznych ibezpieczeń­ stwa energetycznego, kontaktów międzyludzkich);

- doświadczenie we współpracy z UEwramach Partnerstwa Wschodniego lub Euro­

pejskiej Polityki Sąsiedztwa(dotychczasowe osiągnięciaiaktualna działalność). Pierwsze spotkanie Forum Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego, organizo­

wane przez Komisję Europejską, we współpracy z Prezydencjąoraz Europejskim Ko­

mitetem Ekonomiczno-Społecznym zaplanowane zostało nalistopad 2009 roku. Na sfinansowanie inicjatywyPartnerstwa Wschodniego KomisjaEuropejska za­ proponowała zwiększenie środkówwramachEuropejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa o 350 min euro w stosunku do środków zaplanowanychna wsparcie

krajów wschodniego sąsiedztwa nalata 2010-2013.

Wydany w grudniu 2008 roku Komunikat Komisji jest kompromisem w stosunku

do oczekiwańposzczególnych państwczłonkowskich Unii, a takżewynikiem słab­

nącego, wraz zoddalaniem się w perspektywieczasowej wojny rosyjsko-gruzińskiej,

zrozumienia i uznania dla konieczności rozwoju wschodniego wymiaru sąsiedztwa

Unii.Okrojone zostały, wstosunku do pierwotnych wersjiKomunikatu,ambitne plany finansowania Partnerstwa - początkowo mówiono o podwojeniu pieniędzy nalata

2010-13,czyli o zwiększeniu budżetu o 600 min euro. M.in. z powodu presji krajów południowychokrojono tękwotędo350min. Komunikat nie wspomina o konkretnych kwotachw następnej perspektywie budżetowej 2014-2020 (początkowo wtym okresie dyrekcja ds. stosunków zewnętrznych Komisji chciała pomnożyć kwotę pomocy do

1,5 mid euro). Z pierwotnej wersjidokumentu usunięto wszystkie, choćby najostro­ żniejszestwierdzenia mogące sugerować, żekraje Partnerstwa zostaną w przyszłości

członkami UE,np. sformułowanie, że „Unia powinnaprzyjąć do wiadomości euro­ pejskątożsamośći aspiracje tych krajów”29.

29 D. Pszczółkowska, Unia dla Wschodu, „Gazeta Wyborcza” z 4.12.2008.

30 Partnerstwo Wschodnie - kalendarium, op. cit.

31 A. Skieterska, Gdy Czesi przejmą Unię, popatrzą na Wschód, „Gazeta Wyborcza”, 4.12.2008. Propozycje zawarte wKomunikacie Komisji Rada Europejska przyjęław dniach

11-12 grudnia 2008r. Konkluzje zobowiązywały RadęUEdo dalszych prac nad pro­ pozycjami, tak aby w marcu 2009 rokuinicjatywamogła zostać zatwierdzona przez RadęEuropejską, a następnieuruchomiona podczasSzczytu PartnerstwaWschodniego30.

Opierającsię na polsko-szwedzkichpropozycjach, zapowiadając intensywne prace

nad rozwojem ipromocjąPartnerstwa Wschodniego, kolejnego przesunięcia akcentu

w politycezagranicznejUE dokonali, na półtora miesiąca przed objęciem przewodnic­

twawUE, Czesi. Milena Vicenova, czeska ambasador przyUE zapowiedziała w li­

stopadzie 2008 roku, iż to nie Rosja, ale Bałkany, Ukraina czy Białoruś zajmą najważniejsze miejsce w polityce zagranicznej Unii31.

Hasło prezydencjiczeskiej wyrażone zostało wtzw. „3xE: Gospodarka (Economy), Energia i UniaEuropejskana świecie”.Programczeskiej prezydencji zaprezentowany został14stycznia 2009 r przez premiera Mirka Topolanka, po oficjalnym zainauguro­

waniu przewodnictwa Republiki Czeskiej w Radzie i debacie z udziałem członków

prezydencjiczytamy:„Z uwagi na historyczne więziiobecne wyzwania Prezydencja

priorytetowo traktujewzmocnienie współpracy pomiędzyUnią Europejską i krajami

EuropyWschodniej i Kaukazu Południowego. Zagadnienia kluczowe obejmują part­ nerstwo w dziedzinie energii,gospodarki,handlu iśrodowiska, uznaniedlapodstawo­

wych wartości i wolności, wsparcie dla procesów demokratyzacji i transformacji politycznej, wsparcie dla działań na rzeczzwiększenia mobilności i kontrolimigracji,

wspieranie wzajemnych kontaktów na wielu płaszczyznach, współpracę polityczną i w zakresie bezpieczeństwa”. Czesi zapowiedzieli kontynuację polityki zróżnico­

wanego i zindywidualizowanegopodejścia dopaństwwschodniego sąsiedztwa, przy wykorzystaniudostępnychinstrumentów32.

32 Work Programme of the Czech Presidency, www.eu2009.cz.

33 Ibidem. 34 Ibidem.

35 Presidency Conclusions, Brussels European Council, 19/20 March 2009, No 7880/09. Prezydencja wyraziłaswoje pełne poparcie dla pogłębienia i rozwoju Europejskiej

Polityki Sąsiedztwa, jednocześniedeklarujączamiarpodjęcia wysiłkówna rzecz przy­ spieszenia prac nad Partnerstwem Wschodnim, mając na celu ustanowienie równowagi pomiędzy„indywidualnymigeograficznymi partnerstwami UE”. Partnerstwo Wschod­

nie, wkształcie zaproponowanym przez Szwedów i Polaków stanowiłow opinii prezyden­

cji wszechstronną, wzmocnioną i ambitną politykę wschodnią, realizowanąw interesie całejUE. Zwracającuwagę na bieżące wydarzenia wGruzji i naUkrainie prezydencja

wskazała na pilną konieczność poparcia tejregionalnej współpracyi wzmocnienia re­

lacji ze wschodnimi sąsiadami33. Równolegle do wsparcia inicjatywy Partnerstwa

W schodni ego Czesiplanowalirozwij aćstosunkidwustronne pomiędzy Unią a kraj ami Europy Wschodniej.Szczególne wysiłki planowali przedsięwziąć na rzecz negocjacji

nowego,pogłębionego porozumieniao relacjach wzajemnychzUkrainą i wypracowa­

nia porozumieniaz Mołdawią.Relacjez Gruzją, Armenią i Azerbejdżanem pogłębiane miałybyćw istniejących ramach EuropejskiejPolityki Sąsiedztwa. W przypadku Gru­ zji Czesi zapowiedzielizaangażowanie w rozwiązaniekonfliktu

rosyjsko-gruzińskie-go, podtrzymując uznanie dla suwerenności i integralności terytorialnej tegokraju, zapowiedzieli także gotowość do rozwoju stosunków z Białorusią i wsparcie dla

społeczeństwa obywatelskiego tego kraju34.

Projekt Partnerstwa Wschodniego został zatwierdzonyprzez szczytunijnych przy­ wódców 20 marca 2009roku- Rada Europejskaprzyjęła konkluzję oraz deklarację Partnerstwa Wschodniego, zatwierdzające tę inicjatywę35. W deklaracji znajdująsię

konkretne zapisyo finansowaniuPartnerstwa kwotą600min euro do 2013 roku.

Podkreślając szybkość prac nad Inicjatywą Partnerstwa, uznanie przez państwa członkowskie UE jejznaczenia oraz przyjęte wprojekcie propozycjedziałań narzecz

zbliżeniadoUEkrajówbyłego ZSRR:Ukrainy, Gruzji, Mołdawii,Armenii, Azerbej­ dżanu oraz Białorusi, minister Radosław Sikorski powiedział: „Unia Śródziemno­ morska wykluwałasię przez dziesięćlat, a jesteśmywtej chwili mniej więcej w tym samym punkcie”. Zaledwierok zajęło polskiej i szwedzkiej dyplomacji przekonanie

mu, jaki mają promowaneprzez Francję, Hiszpanięczy Włochy kraje basenuMorza

Śródziemnego36.

36 A. Słojewska, Unia bliżej Wschodu, „Gazeta Wyborcza” z dnia 7.05.2009 r.

37 Niepogoda dla unijnego Partnerstwa Wschodniego, PAP, 15.03.2009 r. 38 Ibidem.

39 G. Watson, Unia musi otworzyć się na Wschód, „Gazeta Wyborcza” z dnia 7.05.2009 r.

Głosyzwolennikówi przeciwników inicjatywy Partnerstwa Wschodniego ścierały się szczególnieintensywniew okresie poprzedzającym szczytUE wmarcu 2009 r.

Przeciwnicy polsko-szwedzkiej inicjatywy zwracali uwagę na koniecznośćponow­ negoprzemyśleniajego idei, tak by Partnerstwo „nieograniczałosiędo technicznych

aspektów rozdysponowania subwencji, lecz bywe współdziałaniu z MFW było nasta­ wione na zwiększenie pomocy dla regionu zmyślą o łagodzeniu społecznych skutków

finansowego kryzysu”37. Środki proponowane na jej realizację:początkowo300 min euro,

to zdaniem krytyków, kwota niewystarczająca, a zgodnie z zapowiedziami Polski

i Szwecji powiększenie jej o kolejnych 200 min euro zaledwie nieznaczniezwięk­

szyłyby efektywność podejmowanych działań. Wopinii krytyków realizacjainicjaty­

wy Partnerstwa Wschodniego nie zwiększyłaby intensywności i skuteczności działań UEw walce z kryzysem, w porównaniuz innymi organizacjami działającymi wtej

przestrzeni w byłych kraj ach sowieckich,j ak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. PartnerstwoWschodnieokreślanojako inicja­ tywę zbyt małą wobec problemów spowodowanych przezmiędzynarodowy kryzys fi­ nansowy, np. zagrożenieupadkiem banków ukraińskich, co uderzyłoby wgospodarki

wielu państw członkowskich UE38.

Wśród zwolennikówidei wzmocnieniastosunkówz krajami wschodniegosąsiedz­ twa, pojawiały się głosy ostrzegająceprzed naiwnościąwobec ich przywódców i ich

intencji. RealizacjaWschodniego Partnerstwa opierać się musi naostrożnej równo­ wadze pomiędzy koniecznościąbudowania stabilizacji politycznej,wzmacniania demo­ kracji ipraworządności,poszanowaniem prawczłowieka, akoniecznością wciągnięcia wschodnich sąsiadów do współpracy. Zdaniemeuroparlamentarzysty GrahamaWatso- na „Jeśli będziemy stawiać naszym partnerom zbyt wiele warunków, stół podczas

szczytu w Pradzebędziepusty.Jeśli będziemy zbyt naiwni, nasze wysiłkizakończąsię wzmocnieniem niedemokratycznych reżimów. Unia Europejska nie powinna sięteż

stać workiem z pieniędzmi,doktórego sięgająnieodpowiedzialniprzywódcy, gdyroz­ trwonią własnezasoby”39.

Prezydencja czeska zorganizowała szczyt inaugurujący Partnerstwo Wschodnie.

W dniu 7maja 2009 rokuPraga gościła przywódców 27państw członkowskich UE, przedstawicieli 6 państw byłego blokusowieckiego orazreprezentantów najważniej­ szych unijnychinstytucji.

Symboliczneznaczenie miał skład delegacji narodowych na unijnymszczycie inaugu­

rującymPartnerstwo Wschodnie wPradze. Dotyczyto zarówno państwczłonkowskich

Unii Europejskiej,jak ikrajów zaproszonych dowspółpracyw ramachpartnerstwa.

Przywódcyeuropejscy zdecydowalisięzaprosić głowy państw i rządówwszystkich

państw objętych nową inicjatywą - także autorytarnego przywódcę Białorusi Aleksan­ dra Łukaszenkę. Zaproszenie dla białoruskiego lidera, rozważaneprzez prezydencję

i pozostałe państwaczłonkowskie przezwielemiesięcy, było tzw. decyzją ostatniej chwili. Ostatecznie Czesizaproszenie skierowali do Białorusi, a niedo prezydentaŁukaszenki.

Jeszcze przed zaakceptowaniem zaproszeniaŁukaszenko, komentując projekt Part­

nerstwa Wschodniego,powiedział:„Wierzymy,że będzieto początek dalszych relacji.

Doceniamy ten pozytywny krok UE w stosunku do swoich sąsiadów”. Partnerstwo Wschodnie określił jako „pragmatyczne i rozsądne”. Jednocześnie zadeklarował goto­ wość Białorusido kontynuowania dialogu na temat wolnościprasy,prawa wyborczego i innych40. Uczestnictwo Łukaszenki w praskim szczycie miało być pierwszą wizytą

tego przywódcy w kraju członkowskim UE od 1995 roku. Zaproszenie Łukaszenki wywołało fale niezadowolenia białoruskiej opozycji oraz spowodowało zapowiedź

manifestacji w czasie majowegoszczytu.Zapowiedź objęciaBiałorusiinicjatywą Part­

nerstwa, a przedewszystkimzaproszeniedlaŁukaszenki,opozycyjni liderzyuznali za

„zieloneświatło dlareżimu”41.

40 Belarus welcomes EU Eastern Partnership Initiative, www.belembassy.org, 3.202.2009.

41 A. Słojewska, Unia bliżej Wschodu, „Gazeta Wyborcza” z dnia 7.05.2009 r.

42 Preliminary - list of participants, www.EU2009.cz

43 Na unijnym szczycie będzie Merkel i Tusk, zabraknie Browna i Sarkozy ’ego, PAP, 6.05.2009 r. 44 Preliminary - list of participants, www.EU2009.cz

45 A. Słojewska, Unia bliżej Wschodu, op. cit.

Ostatecznie Białoruś napraskim szczyciereprezentował I Wicepremier Uładzimir

Siemaszka. Wśródprzedstawicieli wschodnich sąsiadów zabrakło także prezydenta Vladimira Voronina - Mołdawię reprezentował wicepremier, minister spraw zagra­

nicznych i integracji europejskiej Andrei Stratan.Pozostałączwórkępartnerów repre­ zentowały głowy państw- prezydenci WiktorJuszczenko (na szczycie obecna była

także premierJulia Tymoszenko), Miheil Saakashvili, Ilham Alijevi Serż Sargsjan42.

Na będącympunktemkulminacyjnym czeskiejprezydencji szczyciew Pradze

zabrakło szefów państw i rządów największych unijnych państw członkowskich.

W przededniu szczytupojawiły się komentarze, iż„listaobecności na szczyciemoże sprawiać wrażenie, iż tylkowschodniekrajeUEinteresują się Partnerstwem Wschod­

nim”43. Wśródakredytowanych przywódców znalazła siękanclerz Niemiec Angela

Merkel, która zawsze wielewagiprzywiązywała do wschodniego wymiarupolityki za­ granicznej UE. Zabrakło prezydenta Francji Nicolas Sarkozy’ego oraz premierów Wielkiej BrytaniiGordonaBrowna, Hiszpanii José Luis Rodriguez Zapatero i Włoch Silvio Berlusconiego. Francję reprezentował premierFrancoisFillon, a Wielką Bryta­

nię i Hiszpanię szefowie MSZ. Obecni byli także premierzy Polski Donald Tusk

i SzwecjiFrederik Reinfeldt- autorzyzainicjowanej wiosną ubiegłego roku propozycji

Partnerstwa Wschodniego. Swoją obecność potwierdzili przywódcy państw Grupy Wyszehradzkiej (premier Węgier Gordon Bajani, premier Słowacji Robert Fico) i kra­

jówbałtyckich (premier Łotwy ValdisDombrovskis,ministerspraw zagranicznych Li­ twy VygaudasUsackas, premierEstoniiAndrus Ansip)44. Brakszefówpaństw i rządów

czterech z pięciu największychpaństw UE spotkałsię z krytykączeskiego rządu. Cze­ ski wicepremierAlexander Vondranazwałto „złym sygnałem”, szczególnie ostro kry­ tykując prezydenta Sarkozy’ego i zarzucając mu imperialny styl i podkopywanie

Symboliczne znaczenie miała inauguracja Partnerstwa Wschodniego w Pradze,

w czasie czeskiej prezydencji. Komentatorzypodkreślali, iż Partnerstwo Wschodnie dajeszansę naintegrację narodówzobu stron dawnej żelaznej kurtyny - rozwój krajów EuropyWschodniej i Kaukazu Południowego,tak jakwcześniej upadek komunizmu

przyniósł nadzieję na pokój, bezpieczeństwo i suwerenne prawo każdego państwado wyboruwłasnej drogi rozwoju46.

46 B. Wojna, M. Gniazdowski (red.), Partnerstwo Wschodnie - raport otwarcia, Polski Instytut

Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2009, s. 5.

47 Wspólna deklaracja przyjęta podczas szczytu partnerstwa wschodniego w Pradze, Praga, 7

maja 2009 r., Bruksela, 7 maja 2009 r., 8435/09 (Presse 78), s. 5. 48 Ibidem, s. 6.

49 Ibidem, s. 7.

W treści przyjętej w Pradze Deklaracji, przywódcy państw członkowskich UE ipaństw objętych inicjatywą Partnerstwa Wschodniego, powtórzyli kluczowe dla Eu­

ropejskiej Polityki Sąsiedztwa, pojęcie „zróżnicowania:PartnerstwoWschodnie opie­ ra się na istniejących dwustronnych stosunkach umownych i je uzupełnia. Będzie ono

rozwijane z poszanowaniem aspiracji poszczególnych krajówuczestniczących odno­

śniedoich przyszłychstosunków z Unią Europejską. Partnerzybędąkierowali sięza­

sadami zróżnicowania i warunkowości”47. Sygnatariusze Deklaracji za główny cel Partnerstwa Wschodniego uznali „stworzenie warunkówniezbędnych doprzyspiesze­

nia procesu stowarzyszenia politycznego i dalszej integracji gospodarczejmiędzy Unią Europejską a zainteresowanymikrajami partnerskimi”48. Wyodrębnienieszczególne­ go, wschodniego wymiaru polityki sąsiedztwa, na wzór funkcjonującego partnerstwa śródziemnomorskiego, miało spowodować wzmocnienie polityki UE wobec tych kra­

jówpartnerskich. Zwróconouwagę na szerszy wymiar przedsięwzięcia - wspólne za­

angażowanie skutkować miało stabilnością, bezpieczeństwem i dobrobytem nie tylko państw członkowskich Unii oraz ich partnerów z Europy Wschodniej, ale także całego kontynentu europejskiego, wzmocnieniem zaufania pomiędzy stronami, a na­

wet pomóc zacieśnić więzi między samymi krajami partnerskimi.

PartnerstwoWschodnie,zgodnie ztreścią Deklaracji, stanowić miało uzupełnienie dla obecnychrelacji UE ijej państw członkowskichzkrajami partnerskimi, a także dla

pomocy makroekonomicznej zapewnianej przezodpowiednie instrumenty międzyna­

rodowe.

Przypomniano o jednej z zasad Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, zgodnie z którą zaangażowanieUEw realizację partnerstwazkrajem sąsiedzkimjest zależne od jego zaangażowania, potencjału, aspiracji i możliwości. Przywódcyuzgodnili, „że dwu­ stronna współpracaw ramachpartnerstwawschodniego powinna stać się fundamen­ tem układówo stowarzyszeniu między UEa tymikrajami partnerskimi, które wyrażają

wolę i mają możliwośćwypełnienia wynikających stąd zobowiązań”49.Dopuszczono

więc rozwój różnych prędkości integracji krajów EuropyWschodniej z Unią.

Deklaracja z Pragi nie zawierała tak oczekiwanej przez niektórych wschodnich

sąsiadówtzw.europejskiej perspektywy.Byłoto warunkiem jej zaakceptowania w pro­ ponowanym kształcie przez te państwa członkowskie, które Europejską Politykę Sąsiedztwa traktuj ą jakalternatywę dla członkostwa w Unii Europejskiejidopuszczają

jedynie zacieśnienie relacjiUE ze wschodnimi sąsiadami,a nieich akcesję50, a także dla państw zainteresowanych rozwojem raczejpołudniowego,a niewschodniego wy­

miaruEPS(np. Francja,Włochy,Hiszpania). Treśćdeklaracjipotwierdza, żePartner­

stwo Wschodnie nie jest strategią rozszerzenia Unii Europejskiej, a jednocześnie nie wyklucza, że państwa nimobjęte mogąstać się kiedyś członkami UE. Partnerstwo pro­ ponuje więc elastyczny modelwspółpracy, który z założenia jego autorówpowinien

okazaćsię atrakcyjnyzarówno dla państwzainteresowanychjedynie bliską współpracą

z UE, jakikrajów aspirujących do członkostwa51. Deklaracja szczegółowo określała jednakkorzyści wynikające z nowych układów o stowarzyszeniu: pozadotychczasowy­ mimożliwościami dla handlu i inwestycji, będą one zawierały także m.in. „postanowie­

niadotycząceutworzenia lubprzyjęciaza cel utworzenia pogłębionychi kompleksowych

stref wolnego handlu, gdzie pozytywne skutki liberalizacji handlu i inwestycji zostaną

wzmocnione przez harmonizację ustawodawstwa prowadzącą do zbieżności z przepi­ sami inormami UE”52.

50 Partnerstwo Wschodnie - raport otwarcia, op. cit.

51 Ibidem, s. 6.

52 Wspólna deklaracja przyjęta podczas szczytu partnerstwa wschodniego w Pradze, Praga,

7 maja 2009 r., Bruksela, 7 maja 2009 r., 8435/09 (Presse 78), s. 7. 53 A. Słojewska, Unia bliżej Wschodu, op. cit.

Ramy instytucjonalne Partnerstwa Wschodniego skonstruowane zostały tak, by umożliwićprowadzenie współpracy i otwartego orazswobodnegodialogu służącego

celompartnerstwa, funkcjonującego na podstawie wspólnych decyzji Unii i krajów

partnerskich- ich podstawą mabyćforum wymiany informacjiidoświadczeńnatemat

działań krajów partnerskich na rzecz przemian, reformimodernizacji. Na ramyinsty­ tucjonalnePartnerstwaskładać siębędą:

- organizowane co dwa lata spotkania szefów państwi rządówpaństwPartnerstwa

Wschodniego (w krajach partnerskichi w państwach członkowskich UE); - coroczne spotkania ministrów spraw zagranicznych;

- 4 platformy tematyczne realizujące konkretneprojekty i działania,a umożliwiające organizację posiedzeń poświęconych konkretnym kwestiom z przyjętym dla każdej platformy zestawem realnych, okresowo aktualizowanych celów podstawowych i programem prac (organizowanemin. dwa razy wroku spotkaniana szczeblu wyż­

szych urzędników zaangażowanych wreformyw poszczególnych obszarachpolity­

ki; platformy będą składać sprawozdania na corocznych spotkaniach ministrów spraw zagranicznych. Wsparciem dla pracy platformmiały być sektorowe posiedzenia ministróworaz zespoły wspierające pracęplatformw poszczególnychobszarach).

Polski eurodeputowany, były wiceprzewodniczącyPE Jacek Saryusz-Wolski wy­ stąpił z propozycją utworzenia stanowiska komisarzads. Partnerstwa Wschodniego53.

Sygnatariuszepraskiej Deklaracji zapowiedzieli uruchomienie tzw. sztandarowych

inicjatyw (flag inititives),których zadaniembyładynamizacjainicjatywy Partnerstwa, wypełnienie jej treścią oraz sprawienie,by jej efektystały się widoczne - także dla

społeczeństwpaństw członkowskich UE ikrajów partnerstwa.

Dążąc do zagwarantowania udziałuw forumjak najszerszego spektrum podmio­

nego UEi wschodnich sąsiadów oraz forum społeczeństwa obywatelskiegow ramach

partnerstwa wschodniego - zadanie opracowania i zaproponowania metod jego utwo­ rzeniepowierzono Komisji Europejskiej.

Zarówno w treści Komunikatu Komisji z grudnia 2008 roku, jak i podpisanej wPra­

dzew maju 2009 roku Deklaracji powołującej Partnerstwo Wschodnie,wymieniana jestpropozycja utworzenia zgromadzenia parlamentarnego Euro-Nest (EU-Neighbo- urhood-East Parliamentary Assemby). Jesttoinicjatywa frakcji Europejska Partia Lu­

dowa - Europejscy Demokraci. Według założeń miałoby ono skupiać przedstawicieli Parlamentu Europejskiego oraz parlamentów Ukrainy, Mołdawii, Gruzji, Armenii,

Azerbejdżanuorazprzedstawicieli sił demokratycznych naBiałorusi54.

54 J. Popielowska, W jakim towarzystwie?, op. cit., s. 7.

55 Jacek Saryusz- Wolski zabiega o powołanie EURO-NEST, http://www.saryusz-wolski.p1/l/30/

Aktualnosci/Jacek_Saryusz_Wolski_zabiega_o_powolanie_EURO_NEST.html z dnia 20.07.2009 r.

56 Przemówienie Jacka Saryusza-Wolskiego w imieniu grupy PPE-DE w PE, http://www.sary-

usz-wolski.p1/l/30/Aktualnosci/Jacek_Saryusz_Wolski_zabiega_o_powolanie_EURO_NEST.httnl z dnia 20.07.2009 r.

57 EPP-EDproposes the creation of a Euronest Parliamentary Assembly. Joseph Daul MEP and Jacek Saryusz-Wolski MEP, Press Release, 18.06.2008 r., http://www.eppgroup.eu/Press/show- pr.asp?PRControlDocTypeID=l&PRControlID=7540&PRContentID=13128&PRContentLG=en.

PrzedstawiającInicjatywę powołania Euro-Nest w grudniu 2006 roku, wkontekś­ cie dyskusji nad wzmocnieniem Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, przewodniczący

Komisji Spraw Zagranicznych PEJacek Saryusz-Wolski mówił: „Naszym głównym celem jest nietylko wzmocnienie kontaktów między Parlamentem Europejskim a par­ lamentami narodowymi naszych wschodnichprzyj aciół, aleprzedewszystkim umożli­ wieniedialogu między nimi, budowy zaufania i korzystania z najlepszych wzorców

demokracji,przestrzegania wolnościsłowa ipraw człowieka”55. Zgromadzenie parla­ mentarne Euro-Nestmiało nadaćdodatkowy impuls dla pogłębienia partnerskichrela­ cji wsąsiedztwieUnii oraz miało stać się uzupełnieniem instytucjonalnej współpracy

w regionie,jakoodpowiednikfunkcjonującegow relacjach z południowymi sąsiadami Euro-Med. Według Saryusza-Wolskiego „Forum parlamentarne wschodnichkrajów Europejskiej Polityki Sąsiedztwai PEumożliwiłoby wszystkimstronomwzmocnienie

dialogui solidarnościw kwestiach strategicznych dla regionu, jakenergia, walka z ter­ roryzmem, prawa człowieka czyzarządzaniemigracją. [...]chodzinam o to, aby nasi

sąsiedzi prowadzili dialog i współpracęmiędzysobą-lepiej się poznawali, budowali między sobą zaufanie, korzystaliz najlepszychwzorców demokracji, przestrzegania wolnościsłowai praw człowieka”56.

Intensywne prace nad inicjatywąPartnerstwa Wschodniego, a następnie kryzys w regionieKaukazu Południowego wsierpniu2008 roku stworzyły korzystny klimat

do powrotu do dyskusji nad Euro-Nest. Uszczegóławiając propozycję Euro-Nest w czerwcu 2008 roku Saryusz-Wolski określił przewidywaną liczbę członków wspól­ nego zgromadzenia: 60 przedstawicieli Parlamentu Europejskiego i 60 członków

parlamentów krajowych (w przypadku Białorusi demokratycznych obserwatorów)

wschodnich sąsiadów -po 10zkażdegopaństwaPartnerstwa Wschodniego57. W przy­

jętym przez Parlament Europejskiw lutym2009 roku sprawozdaniu dot. Wspólnej Po­ lityki Zagranicznej i BezpieczeństwaUE w 2008 roku, parlamentarzyści europejscy

podkreślili, że „PartnerstwoWschodnie powinno byćpołączonezpodwojeniem pomo­

cy finansowejUEoraz silnym wymiarem politycznym, którego nieodłączną częścią

powinno być Euro-Nest, wspólne zgromadzenie parlamentarne z udziałem posłów do

Parlamentu Europejskiego i posłów do parlamentów krajów sąsiednich na wscho­ dzie”58.Uruchomienie Euro-Nest zaplanowano na wrzesień2009 r.

58 PE: Wzmocnić Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, pogłębiać współpracę z NATO, Komunikat Prasowy, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP// NONSGML+IM-PRESS+20090218IPR49763+0+DOC+PDF+V0//PL&language=PL.

59 J. Pawlicki, Partnerstwo Wschodnie modne w Brukseli, op. cit.

60 D. Pszczółkowska, Unia dla Wschodu, op. cit.

61 List Prezydenta RP do Przewodniczącego Komisji Europejskiej, z dnia 26.11.2008 r.,

http://www.prezydent.pl/xnode7idM011848&eventld=24527861 z dnia 27.11.2008 r.

Zgodnie zzapisami deklaracji praskiej,nawiązując doprzyjętego przezRadę

Euro-pejskąoświadczenia w sprawie partnerstwa wschodniego zmarca 2009roku, Unia Eu­

ropejska zdecydowała się przeznaczyć na cele związane z partnerstwem większe

wsparcie finansowe, zuwzględnieniem postępów dokonanych przez poszczególne państwa partnerskie objęte inicjatywą.

Wielepaństw UE, zwłaszcza najmłodsi członkowie Wspólnoty,uznają Partnerstwo Wschodnieza naturalną kontynuacjęswoichstarań o wzmocnienie Europejskiej Poli­ tyki Sąsiedztwa na jej wschodnioeuropejskimodcinku. Kluczowym dla zyskaniaprzez polsko-szwedzką inicjatywę szerokiego poparcia wśród członków UE były zmie­ niające się uwarunkowania w UE i jej otoczeniu - świadomość wyzwań i zagrożeńist­

niejących w Europie Wschodniej i na Kaukazie Południowym zwiększyła się w ostatnich latach, a zrozumienie dla znaczenia regionu południowego sąsiedztwa - właściwych dla niego napięć, destabilizacji politycznej i gospodarczej oraz za­ mrożonychkonfliktów,dla stabilności, rozwoju, bezpieczeństwa idobrobytu Unii,jej państw i obywateli wzrosło jeszcze w obliczu wojnyrosyjsko-gruzińskiej wsierpniu

2008 r. oraz kryzysuenergetycznego na Ukrainie na początku 2009 roku.To właśnie te wydarzeniaspowodowałygwałtowne przyspieszenie prac nad inicjatywąPartnerstwa Wschodniego.

Partnerstwu bardzo pomogła rosyjska interwencja w Gruzji w sierpniu 2008 r.

Uświadomiła bowiemBrukseli i kraj om tzw.starej Unii, j akważnedla bezpieczeństwa kontynentujest wciąganiekrajówz tradycyjnejrosyjskiej strefy wpływów w orbitę Za­ chodu59. Wojnarosyjsko-gruzińska stała się katalizatorem, oczywistej wtamtymmo­ mencie, lecz szybko wyczerpującej się, dobrej woli całej Unii w sprawie współpracyze

Wschodem. Atmosfera wokół projektu Partnerstwa Wschodniego krótkobyła bardzo dobra -jej miejsce szybko zajął tradycyjny sceptycyzm60. Polskie władze, zarówno osobiście zaangażowany w rozwiązanie rosyjsko-gruzińskiego konfliktu prezydent Lech Kaczyński,jak i Ministerstwo SprawZagranicznych,dostrzegając wpływ wojny

naintensyfikację prac nad Partnerstwem Wschodnim,dążyli dopodtrzymania irozwo­ ju świadomości wpływu zagrożeń i destabilizacji w regionie wschodniegosąsiedztwa

na sytuacjęwewnętrznąUE,a także wskazywali nawpływ działań UE, wtymunijnej prezydencji, jak i działań przywódców poszczególnych państw członkowskich, na

wzrostmiędzynarodowego „autorytetu Wspólnoty,jako strażniczkifundamentalnych zasad współżycia międzynarodowego”61. Na ten wymiar konfliktu

rosyjsko-gruziń-skiegozwrócił uwagę wliściedo przewodniczącego KomisjiEuropejskiej,po niefor­

tunnej wizycie w Gruzji w listopadzie2008 r.LechKaczyński:„Dziśdoskonale widać, że Rosjanieignorują złożone wcześniej obietnice,co niestety spotyka sięzezbyt mało stanowczą reakcją znaszej strony.Totakże sprawdzian czy jesteśmy dziś w stanie po­ wstrzymać odradzający sięimperializm, który jak uczy historia nigdy niezadowalasię ustępstwami. Kwestia gruzińska ma jednak także znaczenie wykraczające zarówno

poza jej zasięg geograficzny i czasowy. Jest sprawdzianem gotowości światazachod­

niegodo zdecydowanej postawy, gdyzagrożonyjest pokój, wartości demokratyczne i poszanowanie praw społeczeństw do decydowania o swoim losie. Rosja jest bez wątpieniaważnymsąsiademUE. Wobopólnym interesie leży rozwijanie jak najlep­ szychrelacji międzyFederacją Rosyjskąa państwami Unii.[...]Mamyprawo oczeki­ wać, żeRosja czerpiąc wymierne korzyści z intensywnych stosunków z państwami UE,będziew pełni respektowaćwartościna których oparta jest nasza wspólnota”62.

62 Ibidem.

63 http://www.euractiv.pl/polityka-zagramczna/artykulAist-polskiego-prezydenta-do-szefa-ke-ws-gru- zji-000591 z dnia 1.12.2008 r.

64 List Prezydenta RP do Przewodniczącego Komisji Europejskiej, op. cit.

65 Działania ukazujące wspólnotę problemów regionu wschodniego sąsiedztwa, uświadamiające konieczność większego zaangażowania Unii w regionie podejmowane są przez polskich polityków przy licznych okazjach. W czasie spotkania ministrów spraw zagranicznych krajów Wspólnoty w dniu 8.09.2008 r., którego głównym tematem była propozycja wysłania do Gruzji misji policyjnej nadzorującej wycofywanie rosyjskich oddziałów z zajętych gruzińskich terenów, szef polskiego MSZ minister Radosław Sikorski poruszył kwestię podjęcia „pozytywnych decyzji” w sprawie Białorusi. Polski szef dyplomacji zaproponował, by w reakcji na uwolnienie przez reżim prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenki wszystkich więźniów politycznych rozważyć możliwość zniesienia sankcji wobec Białorusi. W dyskusję nad tym zagadnieniem włączyła się unijna komisarz ds. polityki

Lech Kaczyński, informując szefa KE o niedotrzymywaniu przez Rosjan wa­ runków planu pokojowego wynegocjowanego przez francuskąprezydencję iapelując o determinację w pilnowaniu realizacji umów zagwarantowanych autorytetem wspól­

noty63, podkreślał to, na co wskazywaliautorzy i zwolennicyintensyfikacjiwymiaru

wschodniego Europejskiej Polityki Sąsiedztwa: znaczeniedziałańUEdla stabilności

i pokoju w regionie: „ZaangażowanieUnii Europejskiej w sierpniutego rokuprzy­

niosło poważną nadziejęnapokojowe rozwiązanie konfliktu na Kaukazie. Nasza wspólna postawa była, po pierwszeprzykładem zawsze potrzebnej w naszej wspól­ nocie - solidarności, a po drugie dobitnym dowodemna żywotność i aktualność euro­

pejskichwartości”64.

Znaczenie konfliktu rosyjsko-gruzińskiego dla UE widoczne było wyraźnie w trak­ cie nadzwyczajnego szczytuUEw sprawie konfliktu gruzińskiego zwołanegowdniu 1września2008r. Nawet przywódcy tych państw członkowskich,którzy odmomentu

wybuchu konfliktu wielokrotnie w ostrych słowach potępiali działania wojskrosyj­ skich, w swoich wypowiedziach na szczycie unikali sformułowań, które mogłyby

wywołać głęboki kryzys w stosunkach z Moskwą. Polscy przywódcy wykorzystali szczytdlapodkreślenia kwestii partnerstwawschodniegoi bezpieczeństwa energetycz­ nego Unii oraz dlaponownego opowiedzenia sięzaściślejsząwspółpracą,jaką Unia powinna nawiązać z Gruzją i Ukrainą. Staranosię stworzyć wrażeniewspólnoty prob­

premiera DonaldaTuska premierUkrainy JuliaTymoszenko -kwestiabezpieczeństwa Ukrainy zostałaporuszonapodczas rozmówna szczycie66.

sąsiedzkiej Benita Ferrero-Waldner. Por. Unia wyśle do Gruzji misję policyjną, http://www.eurac- tiv.pl/polityka-zagraniczna/artykul/unia-wyle-do-gruzji-misj-policyjną z dnia 8.09.2008 r.

6 Dziś nadzwyczajny szczyt UE w sprawie konfliktu gruzińskiego, http://www.euractiv.pl/polity-

ka-zagraniczna/artykul/dzi-nadzwyczajny-szczyt-ue-w-sprawie-konfliktu-gruziskiego z dnia 1.09.2008 r.

67 Parlament Europejski żąda od Rosji przestrzegania wszystkich zobowiązań, http://www.euro-

parl.europa.eu/sides/getDoc.do?language=PL&type=IM-PRESS&reference=20080902IPR35954zdnia 3.09.2008 r.

68 Ibidem.

69 Raport: Po konflikcie w Gruzji, UE powinna zwrócić uwagę na Ukrainę, http://www.mo-

ney.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/raport;po;konflikcie;w;gruzji;ue;powinna;zwro- cic;uwage;na;ukraine,237,0,363757.html z dnia 25.08.2008 r.

Znaczeniekrajów bezpośredniego sąsiedztwa dla stabilności i bezpieczeństwa Unii

podkreślili takżeeuroparlamentarzyści w wydanejprzezPE w dniu 3 września 2008roku

rezolucji w sprawie konfliktuzbrojnegowGruzji. Przedstawiciele wszystkich frakcji w PE uznali, iż „Europejska polityka sąsiedztwa powinnabyć dalej rozwijana ilepiej dostosowana do potrzebwschodnich partnerów Unii Europejskiej”. W rezolucji zna­ lazł się zapis, żeUnia powinna wzmocnić swoje zaangażowanie w regionie Morza Czarnego i przyjąć propozycje Parlamentu Europejskiego dotyczące Europejskiego

ObszaruGospodarczego Plus lub polsko-szwedzką propozycjęWschodniegoPartner­

stwa. Poparto przyspieszenie ustanowienia strefywolnego handlu zwłaszczaw stosunku doGruzji,Ukrainy i RepublikiMołdawii67. PodkreślonoznaczenieGruzji - stanowiącej

alternatywę wobecrosyjskiej drogi przesyłu energii - dla zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego UE. Członkowie Parlamentuuznali zakluczową skuteczną ochronę ist­ niejącej infrastruktury (np. rurociąg BTC)oraz wyrazili oczekiwanie stanowczego po­ parciapolitycznego ifinansowego przez UE dla projektu rurociąguNabucco, uznanego za priorytetowy projekt UE przecinający terytorium Gruzji, jako rozwiązaniazmniej­

szającego gospodarczą ipolityczną zależność państwczłonkowskich UE od Rosji68. Kryzys energetyczny na Ukrainie to drugi, po wojnie rosyjsko-gruzińskiej, katali­

zator prac nad Partnerstwem Wschodnim oraz czynnik zwiększający poparcie państw członkowskich Unii Europejskiej dla tej inicjatywy. Komentarzedotyczącekonieczności

większego zaangażowaniana rzecz Ukrainy pojawiłysię w połowie 2008roku.Nieza­

leżnagrupa unijnych ekspertówz Europej skiej Rady do Spraw Stosunkówz Zagranicą

(ECFR) zaleciła, by Unia Europej ska zareagowała na rosyj ską inwazję „silniejszym za­ angażowaniem na rzeczdemokracji, dobrobytu i bezpieczeństwaw szeroko rozumia­

nym regionie Gruzji”. Ukrainapowinnanatomiast staćsię kluczowymelementem tej

strategii. Zdaniem ekspertów ECFR powinno zostać uznane prawoUkrainydo przy­ szłego członkostwa we Wspólnocie, rozluźniony powinien zostać reżim wizowy, a Unia powinnazapewnić klauzulęsolidarności, by ochronić prozachodnie dążenia Ukrainy przed zapędami Rosji, zapisy wyrażające solidarność z Ukrainąi popierające jej inte­

gralność terytorialną, orazpodjąć działania na rzeczintegracjitegopaństwa zunijnym

rynkiem energii. Wkontekściewojny rosyjsko-gruzińskiej eksperci postulowali także

Zakładano, iż Partnerstwo Wschodnie będzie jednym z priorytetów polskiego

przewodnictwawUnii, przypadającego na drugą połowę2011 roku.Zostało ono wy­

mienione, przed polityką energetyczną UE, Nową Perspektywą Finansową na lata 2014-2020 oraz przeglądem Strategii MorzaBałtyckiego, jako propozycjapriorytetów polskiej prezydencji wProgramie Przygotowań Rzeczypospolitej Polskiej doobjęcia i sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 13 stycznia2009 roku70.Poziom zaangażowaniapolskiej prezyden­ cji w budowę Partnerstwa Wschodniego miał być jednakzależnyodwynikówprocesu ratyfikacji Traktatu reformującego wwersji z Lizbony71. Z chwiląratyfikacji Traktatu

lizbońskiegoPolsce miało być znacznie trudniej popierać wramach prezydencjiinicja­ tywęPartnerstwa Wschodniego. Wynikałoto z nowychkompetencji Przewodniczące­

go Rady i WysokiegoPrzedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa72.

Ustanowienie przez Traktat lizbońskinowegourzęduWysokiego Przedstawiciela UE ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, powstałegozpołączenia funkcji wyso­

kiegoprzedstawicielads.wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz komi­

sarza ds. stosunków zewnętrznych i wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej,

wpłynąć miało na wzrostprzejrzystościiuproszczenie zasadrealizowanej przez UE

polityki międzynarodowej, atakże,poprzez osłabienie pozycji prezydencji, ograniczyć wpływpaństw narodowych, związanych żywotnymiinteresami, także w wymiarze hi­ storycznym, na rozkładakcentów wEuropejskiejPolityce Sąsiedztwa oraz wpłynąćna podniesienie wspólnotowego wymiaru EPS73.

70 Program Przygotowań Rzeczypospolitej Polskiej do objęcia i sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, 13.01.2009 r.

71 Ibidem.

72 T. G. Grosse, Co dalej z polską prezydencją w 2011 roku?, Instytut Kościuszki, 02/2009 r. 73 J. Węc, Proponowane zmiany. Prezydencją w Unii Europejskiej, „Monitor Unii Europejskiej”, nr 6 (48).

74 A. Słojewska, Unia daje miliony dla Wschodu, „Gazeta Wyborcza” z dnia 20.02.2009 r.

75 Partnerstwo Wschodnie - raport otwarcia, op. cit., s. 7.

Pomimo jednomyślnego przyjęcia inicjatywy Partnerstwa Wschodniego przez

wszystkie kraje członkowskie UE i przystąpienia do niej wszystkichzaproszonych państw, inicjatywa Partnerstwa Wschodniego wywołała szereg dyskusji i kontrowersji, zarówno wśród państwczłonkowskichUnii Europejskiej, jak i krajów będących jejad­

resatami.Ustalenia szczytu przywódcówpaństwunijnychz marca2009 roku, podpisa­ ny w Pradze w maju 2009 rokutekst Deklaracji inaugurującej PartnerstwoWschodnie

orazwypowiedzipolityków wczasieszczytupraskiego cechuje daleko idąca powściągli­ wość i ostrożność. Dotyczy to zwłaszczastarychpaństw członkowskich UE, a przede

wszystkim państw żywotnie zainteresowanych rozwojem wymiaru południowego EPS74.

Komentatorzymówili nawet o wyodrębnieniu wśród członkówUnii „grupyprzyjaciół PartnerstwaWschodniego”75.

Wśródkwestii wspólnych dlastanowisk wszystkichpaństw członkowskich UEza­

liczyćmożna akceptację dla konieczności większego zaangażowania w regionie Euro­ py Wschodniej i Kaukazu Południowego, poparcie dla idei tworzenia pogłębionej strefy wolnego handluoraz umów stowarzyszeniowych. Do kwestii spornychz kolei

wych na realizację Partnerstwa lubzmiany wzakresiepodziałuśrodków na realizację

EPS pomiędzywymiar wschodni i południowy, liberalizację zasad wizowych (obawy

części państw przedtworzeniemprecedensów) oraz konkretne programy76 77. Większość

starychpaństw członkowskich UE sprzeciwiała się forsowanej przez Polskę obietnicy

ruchu bezwizowego, proponującjedynie ułatwienia wizowe. W ostatecznym tekście przyjętym przez szczytznalazłsię zapiso liberalizacji wizowej11. Największe kontro­ wersjedotyczyły podejściado Partnerstwa Wschodniego w kontekście ewentualnego dalszego rozszerzenia UE. Część państw członkowskich (tu m.in. Polska, Czechy, WielkaBrytania,Szwecja,Finlandia, kraje bałtyckie)opowiadała się za realizacją poli­ tyki otwartych drzwi oraz zdecydowanieprzeciwstawiałasię traktowaniu Partnerstwa

i polityki sąsiedztwa w ogóle, jako alternatywy dla członkowstwa lub poczekalni wdrodzedoniego. Otwarcie opowiadały się za uznaniem europejskich aspiracji Ukra­ iny i przedstawieniem jejtzw.europejskiejperspektywy. Dla większościstarychpaństw

członkowskich Unii (Austria,Belgia, Hiszpania, Niemcy, Włochy, Francja) dopusz­

czalnebyło jednak jedynie zacieśnianierelacjiUE ze wschodnimi sąsiadami, a nieich akcesja. Z wypowiedzi polityków wynikało,iż mimo brakuw Deklaracji tzw. europej­

skiej perspektywy w stosunku do któregokolwiek państwa objętego Partnerstwem,

niektóre państwaUE obawiają się, iż Partnerstwo może być odczytane jako wstęp do

zaproszenia nowych członków do Unii. To właśnie one mogły byćźródłem ostrożności

oraz kontrowersji, także terminologicznych78. Różnicastanowisk państw członkow­ skich UE dotyczyła także strukturyorganizacyjnej nowejinicjatywy i ewentualnejroz­

budowywymiaruinstytucjonalnego, relacji międzynowym Partnerstwem Wschodnim,

arealizowaną od 2007 roku Synergią Czarnomorską, wktórejuczestniczy większość wschodnich sąsiadów UE(obawy o marginalizację Synergii wyrażały przede wszyst­

kimpaństwanajsilniej zaangażowane w jej realizację, jak imające swoje żywotne inte­ resy wrejonie Morza Czarnego: Niemcy, Grecja, Rumunia i Bułgaria79. Uwzględniając

powyższe obawy sygnatariusze Deklaracji praskiej zagwarantowali

komplementar-ność wszystkich regionalnych inicjatyw realizowanych pomiędzy UE a państwami

partnerskimi, w tym Komplementamość PartnerstwaWschodniego iSynergii Śród­

ziemnomorskiej),oceny uczestnictwaBiałorusiwPartnerstwie, dopuszczenia włącze­

niasięwnie państw trzecich, np. Turcji i Rosji, a także gotowości do zaangażowania

danego państwa w realizację inicjatywy i wykorzystania własnych doświadczeń współpracy z krajami Europy Wschodniej, lub - jak w przypadkunowych państw

członkowskich, własnychdoświadczeńakcesyjnych. Kontrowersj ebudziły także kwe­ stie terminologiczne: dyskutowanookreśleniastosowane wobec państw zaproszonych do współpracy w ramach Partnerstwa Wschodniego: „kraje europejskie, partnerzy wschodnioeuropejscy, wschodnisąsiedzi,sąsiedzi Europy” itp.80

76 A. Słojewska, Unia daje miliony dla Wschodu, op. cit. 77 Ibidem.

78 P. Kościński, Partnerstwo Wschodnie - sukces, który wymaga pracy, op. cit. 79 Partnerstwo Wschodnie - raport otwarcia, op. cit., s. 7.

80 P. Kościński, Partnerstwo Wschodnie - sukces, który wymaga pracy, op. cit.

Kwestią budzącą ogromne kontrowersje byłopostrzeganie PartnerstwaWschod­