<<Marksizm i ewolucja : „Twórczy darwinizm” jako narządzie propagandy antyreligijnej w latach 1948-1956>>, Zbigniew Kępa, Tarnów 1999 : [recenzja]

(1)

Andrzej Anderwald

Marksizm i ewolucja : „Twórczy

darwinizm” jako narządzie

propagandy antyreligijnej w latach

1948-1956, Zbigniew Kępa, Tarnów

1999 : [recenzja]

Wrocławski Przegląd Teologiczny 8/2, 200-202

(2)

2 0 0 OMÓWIENIA I RECENZJE

O m aw iana praca podejm uje zagad n ien ie w najmniej dotąd przebadanym ok resie h isto  rii K o śc io ła na S ło w a cji, ja k stw ierdza jej Autor, badacz m usi s ię lic zy ć ze stosun k ow o n ied u żą ilo ś c ią m ateriałów źród łow ych . D o pracy tej z p ożytkiem m o że sięg n ą ć historyk K o ścio ła , zainteresow an y p rze sz ło ścią liturgista i kanonista.

ks. Edward Górecki

Zbigniew Kępa,

M a rk sizm i e w o lu c ja . „ T w órczy d a rw in izm ”

j a k o n a r z ę d z ie p r o p a g a n d y a n ty re lig ijn e j w la ta ch 1 9 4 8 -1 9 5 6 ,

Wydawnictwo „Biblos”, Tarnów 1999 , ss. 199

W p ły w id eo lo g ii m arksistow skiej na naukę, cz y bardziej sz c z e g ó ło w o ujm ując - na interpretacje w y n ik ó w nauk przyrodniczych, p ozostaje cią g le jed n y m z interesujących, a ró w n o cześn ie słab o opracow anych tem atów dla badań n aukow ych. W p ływ w ła d z p o li tycznych na interpretacje teorii n aukow ych je s t chyba najw yraźniej w id oczn y, g d y id zie o teorię ew o lu cji. Interesujący przyczyn ek w opracow yw aniu tej problem atyki m o że sta n o w ić k siążk a Z b ign iew a K ęp y

Marksizm i ewolucja.

„

Twórczy darwinizm ” jako narzę

dzie propagandy an ty religijnej

w

latach 1948-1956,

w ydan a nakładem T arnow skiego W y daw nictw a D iec ez ja ln e g o „ B ib lo s” w ramach serii

Rozprawy OBI.

C elem pracy je s t p rzedstaw ienie tzw. nowej b io lo g ii w a sp ek cie w alk i z r e lig ą (s . 10). Tak ok reślony cel j e s t realizow an y na tle szerszeg o tła, jaki stanow i stan b io lo g ii w krajach tzw. B lo k u W sch o d n ieg o . K siążk a składa się z czterech rozdziałów . D w a p ierw sze roz d ziały zaw ierają a n a lizę h isto ry czn ą d w óch ok resów propagow ania i rozw ijania „now ej b io lo g ii” . I tak, p rzedm iotem rozw ażań rozdziału p ierw szego

Twórczy darwinizm w Pol

sce w latach 1948-1951

(s. 1 5 -46) są o k o licz n o ści organizow ania s ię zw o le n n ik ó w darw i- nizm u, g łó w n i j e g o propagatorzy, p ierw sze ich zjazdy. N ajpierw ukazane zostaj o k o lic z  n ości p ow stan ia K oła P rzyrodników -M arksistów , j e g o ce le i zadania oraz o ce n io n y zostaje w kład cz ło n k ó w koła w p rzygotow an ia do p ierw szeg o K ongresu N auki P olsk iej. N astęp  nie przedstaw ion e zo sta ły n oty b iograficzn e trzech m arksistow skich przyrodników : W ło  d zim ierza M ich a jło w a

(1905-1994),

K azim ierza P etru sew icza (1 9 0 6 -1 9 8 2 ) i Jana D e m  b o w sk ie g o

(1889-1963),

c z o ło w y c h p rze d sta w ic ieli i p ropagatorów „now ej b io lo g ii” . R o zd zia ł k o ń c zy o m ó w ie n ie obrad p ier w sze g o K ongresu N au k i P o lsk iej (1 9 5 1 ) oraz dokonanej p rzez K. P etru sew icza o c e n y pracy n a u k ow ego aktyw u p artyjn ego. R o zd zia ł drugi

Twórczy darwinizm w Polsce w latach 1952-1956

(s.

47—77)

p rzedstaw ia d a lsze d zieje tw ó r cz eg o d arw in izm u w P o lsc e oraz propagujące go u rzęd ow e in stytu cje. S z c z e  g ó ln ą ro lę w p rop agow an iu d arw in izm u od egrała p ow stała w 1952 roku P olsk a A k a d e m ia N auk w raz z d zia ła ją cy m w jej strukturach W yd ziałem II N auk B io lo g ic z n y c h . W ram ach te g o ż W yd ziału II b yła p row adzona d zia ła ln o ść przez K o m isję E w o lu cjo n izm u . Jej c e le m b y ło c z u w a n ie nad o g ó ln y m i problem am i b io lo g ic z n y m i o n a jw y ższy m zn a  czen iu id e o lo g ic z n y m i p o d ejm o w a n ie działań zm ierzających do p o n o sz en ia p o zio m u id e o lo g ic z n e g o i k w a lifik a c ji n au k ow ych m ło d y ch p ra cow n ik ów nauki (s. 5 8 ). R o zd zia ł k o ń c zy o m ó w ie n ie d z ia ła ln o śc i id eo lo g icz n e j i w yd a w n iczej P o lsk ie g o T ow arzystw a P rzyrod n ik ów im . M . K opernika p o je g o p o łą cz en iu ze Z rzeszen iem P rzyrod ników - M ark sistów

(1952).

(3)

OMÓWIENIA I RECENZJE 2 0 1

R o zd zia ł trzeci

Reinterpretacja badań przyrodniczych Nusbauma-Hilarowicza

(s. 7 8 - 117) prezentuje zagadnienia m etod ologiczn e stosow ane w badaniach nauk ow ych w okre sie stalin ow skim . A utor na przykładzie d zieła

Ida ewolucji w biologii

zn an ego w P o lsc e i Europie przyrodnika Józefa N usb au m a-H ilarow icza zm ierza d o ukazania zm ian, ja k ie d okon ały się w reinterpretacji m yśli ew olucyjnej pod w p ły w e m założeń id eo lo g iczn y ch . Tak ok reślon y c e l realizuje poprzez porów nanie p ierw szego w ydania

Idei ewolucji w bio

logii

z roku 1910 z w ydaniem drugim z 1952 roku. I tak, najpierw om ó w io n a zostaje k oncep cja ew o lu cji badanego przyrodnika oraz je g o rozum ienie relacji zach od zących p o  m ięd zy naukam i p rzyrodniczym i a filo z o fią i teologią. Po czym dokonana zostaje p rezen  tacja m y śli N u sb au m a-H ilarow icza po jej reinterpretacji przeprowadzonej przez redakto rów dru giego w ydan ia zgod n ie z m arksistow ską m etodą badań. C ałość p row adzonych w rozdziale rozw ażań k o ń czą w n io sk i w yprow adzone z porów nania relacji m ięd zy naukam i przyrodniczym i, filo z o fią i te o lo g ią w ujęciu N usbaum a-H ilarow icza i w u jęciu reprezen tantów „ tw órczego darw inizm u”. R ozd ział czw arty

Ideologizacja biologii

(s. 118-170) zaw iera problem atykę id eologizacji nauk b iologiczn ych . W cz ęści p ierw szej om ó w io n a zostaje tem atyka i p rzebieg zn aczących kursów oraz konferencji propagujących „ n ow ą b io lo g ię ” : K onferencja w K uźnicach (1 9 5 1 ), Kurs b io lo g ii w D ziw n o w ie (1 9 5 2 ), K o n fe rencje m ło d y ch b io lo g ó w w K ortow ie (1 9 5 3 ), K onferencja w K ortow ie (1 9 5 5 ). N atom iast c z ęść druga rozdziału ukazuje sp osób i przedm iot w alki id eo lo g ó w i propagatorów „no w ej b io lo g ii” z ch rześcijańską teo lo g ią stw orzenia św iata i człow iek a. P rzedm iotem zain  teresow ań autora są następujące tezy przyrodników -m arksistów: rozw ój b io lo g ii w y z w a  laniem s ię sp od w p ły w u chrześcijańskiej filo z o fii, przyrodoznaw stw o ze sw ej natury je st m aterialistyczne, m otorem ew o lu cji n ie m o że b yć B óg, W atykan p rzeciw k o nauce, e n c y  klika

Humani generis

p rzeciw k o id ei rozw oju, biblijna legenda o stw orzeniu czło w iek a . C ałość om aw ianej książki zam yk a stanow iące zebranie najw ażniejszych w n io sk ó w z a  k o ń c zen ie (s. 1 5 8 -170).

R easum ując m ożn a stw ierdzić, ż e prezentow ana książka

Marksizm i ewolucja

stanow i interesujące studium historyczne. S zczeg ó ło w a prezentacja, zw łaszcza w pierw szych dw óch rozdziałach, różnych u rzędow ych organizacji zorientow anych id eo lo g icz n ie dobrze odda j e klim at upraw iania nauk o znaczeniu św iatopoglądow ym w sy stem ie kom u nistyczn ym . W praw dzie autor w e w stęp ie zaznacza, iż studium to b ęd zie posiadać rów n ież aspekt teo  logiczn y: „nie tylko dlatego, ż e dotyka d o n io słeg o zagadnienia id eologiczn ej w alki z reli- gią, le c z przede w szystk im dlatego, że w ynikają z niej b ezpośrednie w niosk i d o tyczące relacji p o m ięd zy teo lo g ią a naukami przyrodniczym i, w sz cz eg ó ln o ści z b io lo g ią ” (s. 13). Z a p ow ied zian y aspekt jest jednak, p oza zagadnieniem id eologicznej w alki z religą, w roz d ziałach pracy p raw ie niedostrzegalny. N aw et w podsum ow aniu, m im o dokonanej za p o  w ie d z i (s. 164), trudno dostrzec u w agi na tem at relacji teologii z naukami przyrodniczym i. P odobnie jak n iew ystarczającym w ydaje się uzasadnianie przez autora aktualności tem a tyki ew o lu cji przez od w ołan ie się tylko i w y łączn ie do jednej papieskiej w y p o w ie d z i na tem at stosunku K o śc io ła do ew olu cji (por. Jan P aw eł II,

Magisterium Kościoła wobec

ewolucji. Przesłanie Ojca Świętego do Członków Papieskiej Akademii Nauk,

O sR om P ol 18(1 9 9 7 ) nr 1, s. 18-19). Szkoda rów nież, iż w bibliografii zabrakło szerszego u w z g lęd n ie nia prac k rak ow sk iego filo zo fia przyrody ks. K azim ierza K łósaka, prow adzącego ju ż w latach p ięćd ziesią ty ch p olem ik i z m arksistow skim interpretowaniem ew olu cji (por. np. K.

(4)

2 0 2 OMÓWIENIA I RECENZJE

K łósak,

W poszukiwaniu Pierwszej Przyczyny,

cz. 1, W arszawa 1955). M im o w y m ie n io  n ych u w a g k siążka p o zostaje ciek a w y m studium h istorycznym d o ty cą cy m zm ie sz c z o n e g o w p od tytu le tem atu i okresu. I tym sam ym je s t godna p o lecen ia sz c z e g ó ln ie za in teresow a n ym p ozn an iem k w estii id eo lo g iza cji nauk, c z y też układaniem s ię relacji p o m ię d z y K o  śc io łe m a p ań stw em w n iedalekiej kom unistycznej p rzeszłości, sz c z e g ó ln ie w asp ek cie p o słu g iw a n ia s ię przez ó w c z e sn e w ła d ze odkryciam i nauki w zw alczan iu K o śc io ła cz y religii w o g ó le . O m aw iana k siążka m o ż e stanow ić rów n ież d op ełn ien ie, o d strony h isto rycznej, p row ad zon ych d ysku sji p om ięd zy przyrodnikam i, filo zo fa m i i teo lo g a m i n a te m at ew o lu cji.

Ks. Andrzej Anderwald

Jarosłav Pecha,

P r ip r a v a na m a n ze lstv o na S lo ven sk u v o b d o b i

1 9 1 7 -1 9 8 3 p o d ia zà v â zn y c h u n iverza ln ych a p a r tik u la r n y c h

k â n o n ick ÿch n o riem ,

Badin 1999, ss. 160

Studium J. P ec h y u kazało s ię w serii

Studia Theologica Neosoliensia

ja k o czw arta pozycj a. Jest to studium z zakresu prawa kanonicznego o nachyleniu duszpasterskim . Składa s ię z czterech ro zd zia łó w p oprzed zon ych w stęp em . Po zak oń czeniu zo sta ł u m ie szc zo n y załącznik z R ituale S lo v a cch ia e, w y d a n eg o w R atyzbon ie w 19 3 7 r. W ykaz w yk orzysta n ych źród eł i literatury zam yka pracę.

P rzygotow an ie do m ałżeń stw a w in n o za w sz e n aw iązyw ać d o m iejsc o w y c h z w y c z a  jó w i m en taln ości ludzi. D la teg o A utor słu szn ie podjął się prześled zen ia ob ow iązu jących w tej m aterii norm k o ścieln y ch zarów no p o w szech n y ch , ja k i partykularnych, o b o w ią zu  ją cy ch na terenie S łow acji. U p lasow an ie teg o zagadnienia w k o n tek ście uw arunkow ań ż y c ia i d zia ła ln o ści K o śc io ła sk łoniła Autora do zajęcia s ię sytuacją K o ścio ła na terenia S łow acj i w latach 1 9 1 8 -1 9 8 3 . R o lę tę spełnia rozdział I. W trzech p ierw szych paragrafach om aw ia A utor k olejno p o lity cz n o -sp o łec zn ą i religijn ą sytuację w r. 1918, sytuację sp o  łe c z n ą i religijną w ok resie od 1918 d o 1940 r., n iełatw ą sytuację w latach czterd ziestych . Z paragrafu czw artego d ow iaduje s ię czyteln ik o w a lce z K o ścio łem na S łow acji w latach 1 9 4 8 -1 9 8 3 . Paragrafu p ią teg o nie m o g ło w tym rozdziale zabraknąć. Jest on p o św ięc o n y praw odaw stw u p a ń stw o w em u w spraw ach m ałżeńsk ich, które p ozw ala lepiej rozum ieć k o śc ie ln e p rzep isy partykularne i ich stosow an ie.

W rozd ziale drugim A utor przech odzi d o o m ó w ien ia zagadnienia p rzygotow an ia do m ałżeń stw a w g p raw odaw stw a p o w szech n eg o i partykularnego dla d iecezji słow ack ich . N ajp ierw w § 1 krótko przedstaw ia istniejący stan w r. 1918. W tym roku z a c zą ł o b o w ią  zy w a ć p ro m u lgow an y rok w cześn iej K od ek s Prawa K an on iczn ego. R ó w n o c ześn ie rozpo czyn ała s ię sa m o d zieln o ść K o śc io ła na S łow acji w ram ach R epubliki C zech o sło w a ck iej, z czy m w ią za ło s ię o d ch o d zen ie od ob ow iązu jących dotąd w ęg iersk ich struktur c y w il n ych i k ościeln ych . To w szy stk o składało się na faktyczny stan trudności zw iązanych z przy go to w a n iem d o m ałżeń stw a. W następnym paragrafie w 6 punktach z o sta ły p rzedstaw io n e w y m a g a n ia K od ek su B en ed yk ta X V w interesującej A utora d zied zin ie. W trzecim paragrafie d ru giego rozdziału została uw aga p o św ięc o n a praw odaw stw u partykularnem u