Witold Broniewicz
Postać orzeczenia kończącego
postępowania rewizyjne w procesie
cywilnym
Palestra 30/10-11(346-347), 26-33
1986
p o sta n o w iła w yznaczyć n a przew odniczącego D eleg atu ry członka R ad y W itolda K otow skiego („P ale stra” 1938, str. 1026).
L iczba adw okatów sta le w zrastała . W edług „M ałego R ocznika S taty sty czn eg o z 1938 r.” w Polsce w 1928 r. było 4394 adw okatów , a w 1938 r. — 7717. W 1938 r. w poszczególnych m ia sta ch p racow ało adw okatów : w W arszaw ie — 1477, w e Lw ow ie — 929, w K rak o w ie — 568, w Łodzi — 260, w P o zn an iu —■ 160, w W il nie — 160, w K atow icach — lia , w L ub lin ie — 82. Łódź b y ła w ięc w ok resie przed w o jen n y m znaczącym skupiskiem a d w o k a tu ry . Szkoda, że nie m a opisanej jej historii.
Może to w spom nienie u trw a li g arść uw ag o czasach p o k ry w a n y ch co raz b a r dziej pyłem zapom nienia.
WITOLD 3RQNIEWICZ
POSTAĆ ORZECZENIA KOŃCZĄCEGO
POSTĘPOWANIE REWIZYJNE W PROCESIE CYWILNYM
O rze c ze n ie k o ń c z ą c e p o stę p o w a n ie r e w iz y jn e w p r o c e sie c y w i ln y m za p a d a w p o s ta c i w y r o k u , g d y za w ie ra ro z s tr z y g n ię c ie co d o is to ty s p r a w y , tj. co do istn ie n ia p o d sta w r e w iz y jn y c h , a w ię c w te d y , g d y są d r e w i z y jn y u c h y la lu b z m ie n ia z a s k a r ż o n y w y r o k a lb o o d d a la r e w iz ję . N a to m ia s t o rz e c z e n ie to za p a d a w p o sta c i p o s ta n o w ie n ia , g d y z a w ie r a r o z s tr z y g n ię c ie p r o c e d u r a ln i, a z a te m w te d y , g d y są d p ie r w s z e j b ą d ź d ru g ie j in s ta n c ji o d rzu c a r e w iz ję , u m a r za p o s tę p o w a n ie r e w iz y jn e a lb o u m a r za p o s tę p o w a n ie w całości.
\
I. Z agadnienie określone w ty tu le niniejszego a rty k u łu sprow adza się do p y ta nia, ja k ie orzeczenia kończące p ostępow anie rew izy jn e w procesie cyw ilnym po w in n y zapadać w p ostaci w y ro k u , a ja k ie w postaci p o stanow ienia. M ow a je st przy tym o postaci, a n ie — ja k się to n a ogół czyni —■ o io rm ie orzeczeń,i gdyż chodzi o zróżnicow anie tych o sta tn ic h ze w zględu n a ich treść, znaczenie i skutki, a nie ze w zględu n a sposób ich zred ag o w an ia i w y d an ia. T ylko zaś tę d ru g ą kw estię m ożna tra k to w a ć ja k o dotyczącą io rm y orzeczeń w ścisłym tego słow a znaczeniu. Zaznaczyć w szakże należy, że u sta w a uto żsam ia pojęcia p ostaci i form y orzeczenia (por. a r t. 351 § 2, 354, 516 i 766 k.p.c.), co w św ietle poczynionych w yżej uw ag nie może być uznaw ane za słuszne.
P oniew aż postępow anie rew iz y jn e zostaje w szczęte przez w niesienie re w iz ji do sądu, k tó ry w y d ał zaskarżony w y ro k (art. 371 § 1 k.p.c.), i w e w stę p n y m swoim eta p ie toczy się przed ty m sądem , gdzie też. może się zakończyć, p rz e to orzeczenie kończące postępow anie rew izy jn e może być w ydane, stosow nie do okoliczności, nie ty lk o przez sąd rew izyjny, a le rów nież p rzez sąd pierw szej in stan c ji.
W m yśl obow iązującej w procesie cyw ilnym ogólnej reg u ły orzeczenie ro z strz y gające co do isto ty (m eritum ) sp raw y pow inno zapadać w postaci w y ro k u , n a to m ia st orzeczenie ro zstrz y g ają ce kw estię dotyczącą -postępow ania (kw estię p ro c e d u ra ln ą ) pow inno zap ad ać w postaci p o stanow ienia. Z godnie z tą re g u łą orzeczenie kończące p ostępow anie rew iz y jn e pow inno zapadać w p ostaci w y ro k u w ted y , gdy 1
1 P o r. n p . S. H a n a u s e k : S y s te m p r a w a p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o , t. I II, W a rs z a w a 1986, s. 251 i 297; ta m ż e O rz e c z e n ie s ą d u r e w iz y jn e g o , s . 245.
N r 10-11(346-347) Postać orzeczenia kończącego postępow anie w procesie cyw . 2 7
z a w a rte w nim rozstrzygnięcie dotyczy isto ty spraw y, a w p ostaci p ostanow ienia w ted y , g d y z a w a rte w nim rozstrzygnięcie dotyczy jed y n ie postępow ania.
N ie u le g a w ątpliw ości, że orzeczenie kończące p o stęp o w an ie rew izy jn e przez od rzu cen ie re w iz ji (art. 372 i 375 k.p.c.) albo p rzez um orzenie p o stęp o w an ia re w i zyjnego w w y n ik u dopuszczalnego cofnięcia rew izji (art. 393 k.p.c.) bądź pew nych w y p ad k ó w zaw ieszenia p o stęp o w an ia (art. 182 § 3 k.p.c.) za w iera rozstrzygnięcia czysto procesow e i d latego po w in n o za p a d a ć w p o stąci p ostanow ienia. P oza sporem je s t też, że orzeczenie są d u rew izyjnego zm ien iające zaskarżony w y ro k (art. 390 k.p.c.), u ch y la ją c e zask arżo n y w y ro k n a ro zp raw ie i p rze k azu jąc e sp raw ę do po now nego ro zp o z n an ia sądow i pierw szej in sta n c ji (art. 388 § 1 w zw. z a rt. 377 k.p.c.), a ta k ż e o d d a la ją c e rew izję (art. 387 k.p.c.) za w iera rozstrzygnięcie co do isto ty s p ra w y i d lateg o pow inno m ieć postać w yroku.2
K o n tro w e rs je i n ie jasn o ści co do p o staci orzeczenia kończącego postępow anie re w iz y jn e zachodzą n a to m ia st w ted y , gdy chodzi o w y p ad e k u ch y len ia przez sąd re w iz y jn y zaskarżonego w y ro k u z jednoczesnym odrzuceniem pozw u albo um o rzen iem p o stę p o w an ia (art. 388 § 3) bądź te ż p rzek azan iem sp raw y z zak resu p r a w a p ra c y w łaściw e m u organow i niesąd o w em u (art. 464 k.p.c.) oraz gdy chodzi o w y p a d e k u ch y len ia przez sąd rew iz y jn y zaskarżonego w y ro k u n a posiedzeniu n ie ja w n y m z pow odu niew ażności p ostępow ania (art. 376 k.p.c.) z jednoczesnym p rz e k a z a n ie m sp ra w y sądow i p ierw szej in sta n c ji do ponow nego rozpoznania. W y p ad k o m ty m pośw ięcony będzie n a stę p n y (II) p u n k t niniejszego a rty k u łu . W d a l szej kolejności (pkt I II a rty k u łu ) rozpatrzony, zostanie rów nież k w esty jn y (jeśli chodzi z re sz tą n ie ty le o postać, ile o tre ś ć orzeczenia kończącego postępow anie rew izy jn e) w y p a d e k u m o rze n ia w to k u p o stę p o w an ia rew izy jn eg o p ostępow ania w całości (w obu in stan c jac h ), któ reg o szczególny w a ria n t przew id zian y je st w art. 182 § 3 k.p.c.
II. Z asto so w an ie przytoczonej w yżej reg u ły co do postaci orzeczenia sąd u w p ro cesie cyw ilnym n ie budzi n a ogół w ątp liw o ści w postęp o w an iu p rzed sądem p ie rw szej in sta n c ji.3 N ato m iast je śli chodzi o postępow anie przed sądem rew izyjnym , to istn ie je dość isto tn a rozbieżność stan o w isk w kw estii, k ie d y orzeczeni^ tego są d u kończące p ostępow anie rew izy jn e je st orzeczeniem rozstrzy g ający m co do isto ty sp raw y , a k ie d y orzeczeniem dotycząceym jed y n ie postępow ania.
W edług pierw szego z ty c h stan o w isk isto ta spraw y, co do k tó re j w określonych okolicznościach ro zstrz y g a sąd rew izy jn y , zbieżna je st pojęciow o z isto tą spraw y, co do k tó re j ro zstrz y g a sąd pierw szej in stan c ji. P rz y jm u je się przy ty m , że sąd re w iz y jn y ro zstrz y g a co do ta k p ojm ow anej isto ty sp raw y w tedy, gdy o ddala rew iz ję (a rt. 387 k.p.c.), zm ienia zaskarżony w y ro k (art. 387 k.pc.), a także' gdy u ch y la te n w y ro k i p rze k azu je sp raw ę do ponow nego ro zpoznania sądow i p ie rw szej in sta n c ji z e w e n tu a ln y m zniesieniem p ostępow ania (art. 388 § 1 i 2 k.p.c.). W ty c h też w y p ad k a ch sąd rew iz y jn y w y d aje w yrok. N ato m iast w raz ie u chylenia zaskarżonego w y ro k u i o d rzucenia pozw u, um o rzen ia p ostępow ania albo p rze k aza n ia sp ra w y z z a k re su p ra w a p rac y w łaściw em u organow i n iesądow em u (art. 388 § 3 i 464 k.p.c.) sąd rew iz y jn y ro zstrz y g a n ie co do isto ty spraw y, lecz ty lk o o po stępow aniu, w zw iązku z czym jego orzeczenie m a postać postanow ienia. P o m ocniczo p o w o łu je się przy ty m § 127 reg u la m in u czynności sądów w ojew ódzkich 2 S. H a n a u s e k : op. c it., s . 251 1 n .; W . S i e d l e c k i w K o m e n ta rz u do k .p .c ., t. I,
S. 631, 633, 64». '
3 M o ż n a je d n a k o w o ż o d n o to w a ć w p r a k ty c e p e w n e w a h a n ia w ty m w zg lęd zie. P o r. n p . u c h w a łę p o łą c z o n y c h Izb C y w iln e j o ra z P r a c y i U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h S ą d u N a jw y ż sz e g o zf ciu ią 6 m a r c a 1972 r . I I I C ZP. 27/71 (O SN CP 1973, p oz. 1) o ra z p o sta n o w ie n ie SN z d n ia 13 m a ja 1982 r . I P R 43/82 (O SN C P 1983, poz. 11).
i rejo n o w y ch (dalej w skrócie „r.c.s.”), w m yśl którego jeżeli pozew podlega od rzuceniu, postępow anie — u m orzeniu albo sp ra w a z zak resu p ra w a p ra c y — p rze k aza n iu w łaściw em u organow i niesądow em u, to sąd rew iz y jn y w y d a je p o sta n o w ienie o u chyleniu w y ro k u sąd u p ierw szej in sta n c ji i odrzuceniu pozw u, u m o rze n iu p ostępow ania albo p rze k aza n iu spraw y. P o n ad to p rzy jm u je się w m yśl § 124 r .c .s .,, że o u ch y len iu zaskarżonego w y ro k u n a posiedzeniu n ie jaw n y m z pow odu niew ażności p ostępow ania w każdym w ypad k u , a w ięc rów nież w razie jednoczes nego p rze k aza n ia sp raw y do ponow nego rozpoznania sądow i pierw szej in stan c ji, sąd rew iz y jn y o rzeka postanow ieniem . P rz ed sta w io n e stanow isko re p rez en to w an e je st przez część dok try n y ,4 a ta k ż e pow szechnie, ja k się w ydaje, przez p ra k ty k ę są dow ą.
W edług drugiego stan o w isk a rozstrzygnięcie przez sąd rew iz y jn y co do isto ty sp raw y m a m iejsce w e w szystkich w y p ad k a ch rozstrzygnięcia co do istn ien ia p o d sta w rew izyjnych. W ty c h też w y p ad k a ch orzeczenie sądu rew izy jn eg o zapada w postaci w y ro k u bez w zględu n a tre ść i k onsekw encje zaw artego w ty m orze czeniu rozstrzygnięcia. W chodzi tu zatem w grę zarów no zm ian a zaskarżonego w yroku ja k i jego uchylenie, niezależnie od tego, czy z tym ostatnim w iąże się p rzek azan ie sp raw y sądow i pierw szej in sta n c ji do ponow nego ro zpoznania czy też odrzucenia pozw u, um orzenie p ostępow ania albo przek azan ie sp raw y z zakresu p ra w a p rac y w łaściw em u organow i niesądow em u. W rezu ltacie sąd rew iz y jn y orze k a p ostanow ieniem tylko w ra z ie od rzu cen ia re w iz ji albo um orzenia p ostępow ania rew izyjnego.5 6
Pogląd, że sąd rew iz y jn y ro zstrzy g a co do isto ty sp raw y w sensie w łaściw ym dla p ostępow ania pierw szoinstancyjnego, tj. p rzez uznanie pow ództw a za zasadne albo bezzasadne, może być p rz y ję ty za słuszny ty lko w razie w y d an ia przez sąd rew iz y jn y orzeczenia refo rm ato ry jn e g o , tj. tylk o w razie zm iany przez te n sąd zaskarżonego w yroku. W ynika to w y ra źn ie z treści a rt. 393 k.p.c.5 N atom iast w u chyleniu przez sąd rew iz y jn y w y ro k u cądu pierw szej in sta n c ji i p rze k aza n iu sp raw y te m u sądow i do ponow nego rozpoznania tru d n o się d opatrzyć ro zstrzy g n ięcia co do isto ty spraw y, w łaściw ego d la p ostępow ania pierw szoinstancyjnego. Z p rze k aza n ia bow iem przez sąd rew iz y jn y sp raw y do rozpoznania sądow i p ie rw szej in sta n c ji w ynika, że sąd rew iz y jn y sam sp raw y nie rozpoznał w ty m sensie, w jakim m a to uczynić sąd pierw szej in stan c ji. N ajisto tn iejsz e zaś je st to, że zarów no w tym ja k i w każdym innym w y p a d k u u ch y len ia p rze z sąd rew izyjny zaskarżonego w y ro k u po w staje stan, w któ ry m nie m a żadnego rozstrzygnięcia co do istoty sp raw y w sensie w łaściw ym dla p ostępow ania pierw szoinstancyjnego
4 s. H a n a u s e k : op. cit., s. 252 i n .; W. S i e d l e c k i w K o m e n ta rz u do k .p .c . t. I, s. 608 i 636.
5 P o r .: M. W a l i g ó r s k i : R e w iz ja c y w iln a w e d łu g z n o w e liz o w a n e g o k .p .c ., „ P rz e g lą d N o ta ria ln y ” 1951 n r 1—3, s. 72 i 74; W. B e r u t o w i c z : P o stę p o w a n ie c y w iln e w zary sie, w y d . III, s. 411.
6 W a rto z a u w a ż y ć , że s f o rm u ło w a n ie a r t . 390 k .p .c ., w m y ś l k tó r e g o są d r e w iz y jn y m oże z m ie n ić z a s k a rż o n y w y ro k i o rz e c co d o is to ty s p ra w y , m a c h a r a k te r p le o n a s ty c z n y , gd y ż z m ia n a p rz e z są d r e w iz y jn y z a s k a rż o n e g o w y r o k u p o le g a w y łą c z n ie n a o rz e c z e n iu p rz e z te n s ą d co d o is to ty s p ra w y , z ty m ty lk o z a s trz e ż e n ie m , że w sp o s ó b in n y , n iż to u c z y n ił sąd p ie rw sz e j in s ta n c ji. W z m ia n k a o o rz e c z e n iu co do is to ty s p r a w y w o m a w ia n y m p rz e p isie je s t p rz y ty m m y lą c a d la te g o , że m o że p ro w a d z ić do n ie s łu s z n e g o w n io sk u , iż są d re w iz y jn y o r z e k a co do is to ty s p r a w y ty lk o w ra z ie z m ia n y z a s k a rż o n e g o w y ro k u . W rzeczy w isto ści z a ś o rz e c z e n ie co d o is to ty s p r a w y w ro z u m ie n iu a rt. 390 k .p .c . o zn acz a, ja k o ty m m ow a w te k śc ie , o rz e c z e n ie co do is to ty s p r a w y w sp o só b w ła śc iw y d la p o stę p o w a n ia p ierw szo in s ta n c y jn e g o , a n ie w sp o só b w ła ś c iw y d la p o s tę p o w a n ia re w iz y jn e g o . P rz y to c z o n e w zględy u z a s a d n ia ją p o s tu la t d e leg e fe r e n d a u s u n ię c ia z tr e ś c i a rt. 390 k .p .c . słó w „i o rz e c co do is to ty s p r a w y ” .
29
N r 10-11(346-347) Postać orzeczenia kończącego postępow anie w procesie cyw .
ćzy te ż d la a rt. 390 k.p.c. O ddalenie re w iz ji oznacza zaś u trzy m an ie przez sąd re w iz y jn y w m ocy ro zstrzy g n ięcia co do isto ty sp raw y zaw arteg o w zaskarżonym w y ro k u , a w ięc ro zstrzygnięcia dokonanego przez sąd pierw szej in sta n c ji bez ż a d n y ch zm ian w ty m w zględzie.
To, że sąd rew iz y jn y poza w y p ad k iem z a rt. 390 k.p.c. nie rozstrzyga co do isto ty sp ra w y w sensie w łaściw ym dla są d u p ierw szej instancji, nie oznacza w cale, ab y n ie ro zp o zn aw ał on sp ra w y i nie dokonyw ał rozstrzygnięć co do jej istoty w in n y m sensie, i to ta k ż e w raz ie w y d an ia orzeczenia re fo rm ato ry jn e g o z art. 390 k.p.c. W k ilk u p rze p isac h (art. 376 § 1, 381 § 1, 384, 385 § 1 i 391 § 1 k.p.c., a zw łaszcza w tym o statnim ) m ow a je st zam iennie o rozpoznaniu przez sąd re w i zy jn y sp ra w y lu b rew izji. M ożna zatem p rzyjąć, że przedm iotem rozpoznania i ro zstrz y g n ię c ia sąd u rew izyjnego je st sp ra w a ro zu m ian a ja k o rew izja. A roz p o zn a n ie re w iz ji polega n a zbadaniu, czy zachodzą podstaw y rew izyjne przytoczo n e p rz e z skarżącego i e w e n tu aln ie b ra n e pod. rozw agę z urzędu. R ozstrzygnięcie zaś o re w iz ji polega n a jej uw zględnieniu albo o d d alen iu stosow nie do u sta le ń w k w e stii istn ie n ia (braku) po d staw rew iz y jn y ch .' R ozstrzygn.ęcie to stanow i w łaś ciw e d la są d u rew izyjnego rozstrzygnięcie co do i ;toty spraw y, a m ianow icie ro z strzy g n ięcie co do zasadności lu b bezzasadności lew izji.
U w zględnienie re w iz ji zn a jd u je w y ra z w u chyleniu albo w zm ianie zaskarżone go w y ro k u . U chylenie w y ro k u nie w y stę p u je je d n a k nigdy jako rozstrzygnięcie sam odzielne, lecz zaw sze je st dopełnione rozstrzygnięciem dodatkow ym , k tó re może polegać n a p rz e k a z a n iu sp raw y do ponow nego rozpoznania sądow i p ierw szej in sta n cji, o d rzu cen iu pozw u, u m o rzen iu p ostępow ania albo p rze k aza n iu sp raw y z za k re s u p r a w a p ra c y in n e m u organow i niż sąd pow szechny. W ym ienione ro zstrzy g nięcia są, ja k już zaznaczono, rozstrzygnięciam i d o d a t k o w y m i w sto su n k u do ro zstrz y g n ięc ia zasadniczego, ja k im je st uchylenie zaskarżonego w y ro k u , i zap a d a ją w n a s t ę p s t w i e tego uchylenia. We w zajem n y m u k ładzie u chylenie za skarżonego w y ro k u stanow i bow iem priws, każde zaś ze w spom nianych rozstrzyg nięć d o d atk o w y c h — posterius. Z te j ra c ji rozstrzygnięcia dodatkow e nie m ogą sta n o w ić o c h a ra k te rz e i p ostaci orzeczenia sąd u rew izyjnego obejm ującego roz strzygnięcie zasadnicze i rozstrzygnięcie dodatkow e. D latego też nie m ożna w r a zie np. u ch y le n ia p rzez sąd rew iz y jn y zaskarżonego w y ro k u i odrzucenia pozw u tra k to w a ć tego o d rzucenia ja k o rozstrzygnięcia głów nego, decydującego o c h a ra k te rz e i p o sta ci orzeczenia są d u rew izyjnego, a u ch y len ia w y ro k u jako rozstrzygnię cia je d y n ie tow arzyszącego, lecz n ależy ta k ą sy tu a cję oceniać odw rotnie.7 8 M om en tów ty c h nie b io rą pod u w ag ę zw olennicy pierw szego z przytoczonych w yżej s ta now isk w k w estii ro zstrz y g an ia p rze z sąd rew izy jn y co do istoty spraw y. Nie są w tym w szakże k o n se k w e n tn i. G dyby bow iem o c h a ra k te rz e rozstrzygnięcia sądu rew izy jn eg o i p ostaci orzeczenia tego sąd u w razie uch y len ia zaskarżonego w yroku decydow ać m iało d odatkow e rozstrzygnięcie za w arte w tym orzeczeniu, to n a le żałoby p rzy ją ć, że nie ty lk o w ów czas, gdy to dodatkow e rozstrzygnięcie polega na odrzu cen iu pozw u albo u m orzeniu postępow ania, ale ta k że w tedy, gdy polega ono n a p rz e k a z a n iu sp ra w y do ponow nego rozpoznania sądow i pierw szej in stan cji, po w inno być w y d an e przez sąd rew iz y jn y postanow ienie!9 P rzekazanie przez sąd
7 M. W a l i g ó r s k i : op. cit.. s. 74.
« U n o rm o w a n ie z a w a rte w a r t. 388 § 2 -k .p .c. je s t w y ra z e m tzw . e k o n o m ii p ro c e so w e j. W je g o b r a k u są d w sy tu a c ja c h w p rz e p isie ty m p rz e w id z ia n y c h m u sia łb y , u c h y la ją c z a s k a r ż a n y w y ro k , p r z e k a z y w a ć sp ra w ę są d o w i p ie rw sz e j in s ta n c ji z p o le c e n ie m o d rz u c e n ia pozw u alb o u m o rz e n ia p o stę p o w a n ia , co n ie p o trz e b n ie k o m p lik o w a ło b y i p rz e d łu ż a ło p o stę p o w a n ie .
9 J e ż e li n p . są d r e w iz y jn y , u c h y la ją c z a s k a rż o n y w y ro k i o d rz u c a ją c p o zew z p o w o d u p ie rw o tn e g o n ie u s u w a ln e g o b r a k u zd o ln o ści są d o w e j s tro n y , m ia łb y o rz e k a ć p o sta n o w ie n ie m .
rew iz y jn y sp raw y sądow i p ierw szej in sta n c ji do ponow nego rozp o zn an ia sta n o w i bow iem par excellence rozstrzygnięcie dotyczące postępow ania, a zatem sam o przez się w ym agałoby postaci postanow ienia.
N asuw a się tu u w ag a n a tu ry ogólniejszej, a m ianow icie ta k a , że w szy stk ie r o z strzygnięcia są d u rew izyjnego podejm o w an e w n astęp stw ie u ch y len ia za sk a rż o n e go w y ro k u (czy — może lepiej — w zw iązku z uchyleniem zaskarżonego w y ro k u ) dotyczą postępow ania. T ak w ięc p rzy ją ć należy, że w ra z ie uch y len ia zaskarżonego w y ro k u sąd rew iz y jn y p o d ejm u je zaw sze d w a rozstrzygnięcia: je d n o co do isto ty sp raw y (m erytoryczne), p olegające n a w spom nianym uch y len iu , i d ru g ie dotyczące postępow ania (proceduralne), którego tre ść może być czw orakiego r o dzaju. J a k je d n a k zaznaczono, postać orzeczenia są d u rew izyjnego zaw sze będzie zd eterm in o w an a w spom nianym rozstrzygnięciem m erytorycznym , co oznacza, iż rozstrzygnięcie to w każdym w y p a d k u będzie m usiało zapaść w p ostaci w y ro k u .
W św ietle poczynionycii u sta le ń należy przy jąć, iż pierw sze ze w sp o m n ian y ch stanow isk nie z n a jd u je uzasad n ien ia, jeśli chodzi o postać orzeczenia są d u r e w izyjnego w razie u ch y len ia zaskarżonego w y ro k u i odrzucenia pozw u, u m o rze n ia p o stęp o w an ia lu b p rze k aza n ia sp ra w y w łaściw em u organow i niesądow em u. Wiąże się z ty m konieczność u zn a n ia przepisów § 124 i 127 r.c.s. za niezgodne z u sta w ą.10
III. W edług poglądu, k tó ry m ożna uznać za prze w a ża jąc y w d o k try n ie i k tó ry p rzy ję ty je st w p rak ty c e, a rt. 388 § 3 k.p.c. — jeżeli stanow i, że sąd rew iz y jn y u ch y la zaskarżony w y ro k i u m a rz a postępow anie, gdy zachodzi p rzyczyna um o rzen ia — dotyczy u k o r z e n ia p o stę p o w an ia zarów no z przyczyny zaszłej p rze d w y d an iem w y ro k u sąd u p ierw szej in sta n c ji ja k i z przyczyny zaszłej w p o stęp o w a n iu rew izy jn y m .11 P ogląd te n u za sa d n ia się dw om a arg u m e n tam i. P ierw szy w iąże się ze zm ianą re d a k c y jn ą , ja k ą w y k az u je a rt. 388 § 3 k.p.c. w p o ró w n a n iu ze swoim odpow iednikiem w d a w n y m k.p.c., ja k im był art. 387. O ile bow iem w tym o statn im przep isie użyty był czas przeszły („postępow anie podlegało u m o rze n iu ”) i stą d przepis te n m ógł się odnosić jed y n ie do sytuacji, w k tó re j p o d sta w a u m o rze n ia p ostępow ania p o w sta ła przed w y d an ie m w y ro k u są d u p ierw szej in stan c ji, o ty le w a rt. 388 § 3 k.p.c. użyty jest czas te ra źn ie jsz y („zachodzi p o d sta w a do u m orzenia p o stę p o w an ia”). Z b rzm ien ia a rt. 388 § 3 k.p.c. m a zatem w ynikać, że przepis te n dotyczy zarów no w ypadków , w k tó ry ch p o d sta w a u m o rze n ia p ostępo w an ia zaszła do chw ili w y d a n ia zaskarżonego w yroku, ja k i w y p ad k ó w , w k tó ry ch p o d sta w a t a zaszła dopiero w p o stępow aniu rew izyjnym . A rg u m en t te n m ożna to b y ło b y n ie z ro z u m ia łe , d la c z e g o — u c h y la ją c z a s k a r ż o n y w y ro k z p o w o d u n a s tę p c z e g o , n ie u w z g lę d n io n e g o p rz e z s ą d p ie rw sz e j in s ta n c ji b r a k u z d o ln o śc i są d o w e j, i p rz e k a z u ją c s p ra w ę do p o n o w n e g o ro z p o z n a n ia te m u są d o w i z je d n o c z e s n y m z n ie s ie n ie m p o stę p o w a n ia d o tk n ię te g o w s p o m n ia n y m b ra k ie m — p o w in ie n o rz e k a ć w y ro k ie m .
J a k się w y d a je , § 124 r.c .s. z o s ta ł w p ro w a d z o n y w p rz e św ia d c z e n iu , że w y r o k n ie m oże b y ć w y d a n y n a p o sie d z e n iu n ie ja w n y m . P rz e św ia d c z e n ie ta k ie n ie je s t tr a fn e . A c z k o lw ie k b o w ie m w p ro c e sie c y w iln y m w y r o k z a s a d n ic z o w y d a w a n y j e s t w w y n ik u ro z p ra w y , to je d n a k m o ż liw e są o d te j z a s a d y w y ją tk i. T a k w ię c w m y ś l a r t . 341 k .p .c . tz w . z a s trz e ż o n y w y ro k z a o c z n y m o że b y ć w y d a n y n a p o sie d z e n iu n ie ja w n y m . W w y p a d k u ta k im w ogóle n ie o d b y w a się r o z p ra w a (p o r. J . K a p e r a : S k ła d s ą d u w y d a ją c e g o tzw . z a s trz e ż o n y w y r o k zao cz n y , N P 1985 n r 7—8, s. 46; in a c z e j i, j a k p r z y ją ć n a le ż y , n ie tr a f n ie — K . P i a s e c k i , ta m ż e , s. 47). P o z a ty m z d ru g im p o d o b n y m w y p a d k ie m m a m y do c z y n ie n ia w ra z ie u c h y le n ia przez są d r e w iz y jn y z a s k a rż o n e g o w y r o k u n a p o sie d z e n iu n ie ja w n y m z p o w o d u n ie w a ż n o ś c i p o s tę p o w a n ia (a rt. 376 k .p .c .). u P o r .: W. S i e d l e c k i w K o m e n ta rz u do k .p .c ., t. I, s. 636; t e n ż e : N ie w a ż n o ść p ro c e s u c y w iln e g o , s. 134; t e n ż e : P rz e g lą d o r z e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż sz e g o , P iP 1975, n r 4, s. 113; J . K o t : U m o rz e n ie p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o p rz e z s ą d re w iz y jn y , N P 1971 n r 2, s. 241 i n .; E. M i e l c a r e k : W n io sk i re w iz ji c y w iln e j, s. 82.
31
N r 10-11(348-34?) Postać orzeczenia kończącego postępow anie w procesie cyw .
z pow odzeniem odw rócić tw ierd ząc, że a rt. 388 § 3 k.p.c. nie dotyczy w obec uży c ia w nim czasu teraźn iejszeg o w ypadków , w k tó ry ch p o d staw a um orzenia postępo w a n ia zaszła przed w y d an iem zaskarżonego w yroku. T w ierdzenie to byłoby oczy w iście niesłuszne. N iezależnie od tego w a rto zauw ażyć, że w tym że przepisie m ow a je s t w czasie te ra źn ie jsz y m o sy tu a cji, w k tó re j sąd rew izy jn y odrzuca pozew („jeżeli pozew ulega o d rzu cen iu ”). Nie uleg a zaś w ątpliw ości, że chodzi o sytuację, w k tó re j pozew u l e g a ł o d rzu cen iu p rze z sąd p ierw szej instancji. O drzucenie poz w u n a s tę p u je bow iem , poza w y p ad k ie m z art. 1124 § 3 k p .c ., w yłącznie z przyczyn o c h a ra k te rz e pierw o tn y m , tj. istn iejący c h już w chw ili w ytoczenia pow ództw a. T a k a zatem czy in n a re d a k c ja a rt. 388 § 3 k.p.c. nie może decydow ać o tym , ja k ic h — z p u n k tu w idzenia czasu ich p o w sta n ia — podstaw um orzenia p o stę p o w a n ia przepis te n dotyczy. D ecydujące m ogą tu być jedynie w zględy d o ty czące isto ty przew idzianego w ty m przep isie um orzenia postępow ania ustalone w drodze w y k ła d n i logicznej i system ow ej zaw artego w nim unorm ow ania, o czym niżej.
A rg u m en t d ru g i polega n a tw ie rd z en iu , że w razie p o w sta n ia podstaw y um o rz e n ia p ostępow ania dopiero w postęp o w an iu przed sądem rew izyjnym konieczne je st w ra z z um orzeniem p ostępow ania uchylenie w y ro k u sąd u pierw szej instancji p o to, aby usunąć w ątpliw ości co do m ocy obow iązującej tego w yroku, o ja k iej m o w a w a rt. 332 § 1 k.p.c. R ów nież te n a rg u m e n t nie może być uznany za p rze k o n u jący . Moc obow iązująca w y ro k u przew id zian a w art. 332 § 1 k.p.c. polega bow iem je d y n ie n a niem ożności zm iany czy uch y len ia w y ro k u przez sąd, k tó ry go w yd ał, nie odnosi się zaś ona do skutków , ja k ie w y n ik a ją z treśc i zaw artego w w y ro k u rozstrzygnięcia. S k u tk i te, jeżeli pom inąć n aty ch m iasto w ą w ykonalność w y ro k u , w iążą się n a to m ia st z praw om ocnością tego ostatniego. J a k będzie jeszcze o tym m ow a, um orzenie p o stęp o w an ia po w yd an iu , a przed upraw om ocnieniem się w y ro k u pierw szej in sta n c ji nie p ozw ala n a uzyskanie przez te n w y ro k p r a w om ocności, a w ięc i n a p o w stan ie w spom nianych skutków . P rzyjęcie p rzy tym , że w raz ie p o w sta n ia po d staw y um o rzen ia p ostępow ania dopiero w p o stępow aniu p rze d sądem rew izy jn y m sąd te n pow inien w ra z z um orzeniem postępow ania u ch y lić w yrok sąd u pierw szej in stan c ji, stanow iłoby n iekonsekw encję w ze staw ieniu z w ypad k iem , gdy p o d sta w a u m orzenia p ostępow ania p o w sta ła w p o stępow aniu p rzed sądem pierw szej in stan c ji, a w szczególności w okresie m iędzy w ydaniem a upraw om ocnieniem się lu b zaskarżeniem w yro k u tego sądu. W w y p ad k u ta k im bow iem sąd p ierw szej in stan c ji, ja k będzie o ty m m ow a niżej, może jed y n ie um orzyć postępow anie, gdyż nie istn ieje — poza szczególnym przepisem art. 332 § 2 k.p.c. (p atrz przyp. 14) — p o d sta w a n o rm a ty w n a zezw alająca m u n a uchylenie sw ego w yroku, tj. p o d staw a d ero g u ją ca norm ę a rt. 332 § 1 k.p.c.
O sobiście re p re z e n tu ję za p atry w an ie, k tó rem u dałem ju ż w y ra z poprzednio,12 że a rt. 388 § 3 k.p.c. odnosi się w yłącznie do w y padku, w k tó ry m p o d staw a um o rzen ia p ostępow ania zaszła przed w y d an iem w y ro k u sądu pierw szej in stan c ji, tzn. że um orzenie, o ja k im m ow a w ty m przypisie, dotyczy w yłącznie postępow ania pierw szoinstancyjnego. A rty k u ł 388 § 3 k.p.c. w iąże um orzenie postępow ania z uchyleniem zaskarżonego w yroku, co oznacza, że reg u lu je sytuację, w k tó rej sąd rew iz y jn y rozpoznał rew izję co do isto ty z w ynikiem pozytyw nym , czyli stw ierdził istn ien ie po d staw rew izy jn y ch u zasad n iający ch uchylenie w spom nianego w yroku. M ów iąc w prost, art. 388 § 3 k.p.c. dotyczy w y p ad k u , w k tó ry m sąd p ie rw
12 W. B r o n i e w i c z : P o stę p o w a n ie c y w iln e w z a ry sie , w y d . II, s. 222; t e n ż e : U m o
rz e n ie p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o p rz e z s ą d re w iz y jn y , N P 1964 n r 2, s. 184; t e n ż e : G losa do p o s ta n o w ie n ia SN z 10 lip c a 1974 r. I P R 129/72, O S P iK A 1974, poz. 27. P o g lą d m ó j p o d z ie la W. B e r u t o w i c z : Z n a c z e n ie p ra w n e są d o w eg o d o c h o d z e n ia ro sz c z e ń , s. 171.
szej in stan c ji, m im o zachodzącej ku te m u p o d staw y , n ie um orzył postęp o w an ia, lecz w ydał w yrok. W yrok ten , ja k o w ad liw y , p odlega u ch y len iu w tr y b ie r e w izji z jednoczesnym um orzeniem tego p o stęp o w an ia, k tó re podlega um orzeniu, tj. p ostępow ania pierw szoinstancyjnego. U m orzenie to w ża d n ej m ierze nie m oże obejm ow ać p ostępow ania rew izyjnego, k tó re było w p rze d staw io n y m w y p ad k u ja k n ajb a rd z ie j potrzebne.
Co się n ato m ia st tyczy w ypad k u , w k tó ry m p o d sta w a u m orzenia p ostępow ania zaszła po w y d an iu w y ro k u pierw szej in sta n c ji, to uznać należy, iż w ta k ie j s y tu a c ji um orzenie n a stę p u je w yłącznie n a p o d sta w ie a rt. 355 § 1 k.p.c. lu b też t a kich przepisów szczególnych, ja k a rt. 182 § 3 (jeżeli chodzi o w ym ienione ta m sp raw y m ałżeńskie), 446, 450 § 2, 452 i 456 § 1 i 3 k.p.c. J e s t oczyw iste, że jeżeli p o d staw a um orzenia p ostępow ania zaszła w okresie p rze d upraw om ocnieniem się i zaskarżeniem tego w yroku, to u m orzenia pow in ien dokonać sąd p ierw szej in stancji. Uznać w szakże w yp ad a, że rów nież w razie p o w sta n ia p o d sta w y u m o rze nia p ostępow ania po za sk arżen iu w y ro k u są d u p ierw szej in sta n c ji rew izją, ale jeszcze przed p rzed staw ien iem a k t sp raw y sądow i rew iz y jn e m u (art. 373 k.p.c.), um orzenia pow inien dokonać sąd pierw szej in sta n c ji.13 P rzek a zy w an ie a k t sp raw y sądow i rew izy jn em u byłoby bow iem w tego ro d z a ju sy tu a c ji zgoła zbędne i p rz e dłużałoby je d y n ie n iep o trzeb n e postępow anie, skoro sądow i tem u pozo staw ałab y ty lko je d n a możliwość, a m ianow icie u m orzenie postępow ania. W arto tu pom ocniczo pow ołać się n a a rt. 393 § 2 k.p.c., w m yśl k tó reg o w raz ie cofnięcia re w iz ji przed przed staw ien iem ak t sądow i rew izy jn em u lu b po zw rocie a k t sądow i pierw szej in sta n c ji postępow anie (rew izyjne) u m a rz a te n o sta tn i sąd. P o n ad to przyjęcie, że w o m aw ianej sy tu a cji u m orzenia p ostępow ania d okonuje sąd p ierw szej in stan c ji, stw a rz a dla uczestników p ostępow ania tę dogodną konsekw encję, iż d aje im m ożność zask arżen ia p o stan o w ien ia o um orzeniu p o stęp o w an ia zażaleniem , k tó re j to m oż ności uczestnicy byliby pozbaw ieni w raz ie um o rzen ia p o stę p o w an ia p rz e z sąd r e w izyjny. J e s t chyba poza sporem , że opisane pow yżej um orzenie p ostępow ania przez sąd pierw szej in sta n c ji nie w iąże się z u chyleniem w y ro k u tego sądu. Nie m a bow iem k u te m u ani p o d sta w ,14 an i potrzeby, skoro, ja k o ty m będzie m ow a, w y ro k te n w w y n ik u um o rzen ia p ostępow ania nie m oże się już u praw om ocnić.15
Z poczynionych ostatnio uw ag w yn ik a, że sąd rew iz y jn y d o kona u m o rze n ia po stępow ania w sytuacji, kiedy p o d staw a um o rzen ia p o w sta ła po w y d an iu w yro k u sąd u pierw szej in stan cji, ty lk o w tedy, gdy p o d sta w a ta pow stan ie dopiero po p rze d staw ie n iu ak t sp raw y sądow i rew iz y jn em u przez sąd pierw szej instancji. U chylenie w spom nianego w y ro k u nie może tu w chodzić w grę, poniew aż sąd r e w izyjny nie rozpoznaje w ogóle rew izji, u chylenie zaś zaskarżonego w y ro k u
możli-18 in a c z e j Z. K r z e m i ń s k i i W. Z y w i c k i : R ozw ód, s. 234.
14 J e d y n y m w y p a d k ie m , w k tó r y m są d p ie rw sz e j in s ta n c ji w ła d n y je s t w ra z z u m o rz e n ie m p o stę p o w a n ia u c h y lić sw ój w y ro k , p rz e w id z ia n y je s t w a rt. 332 § 2 k .p .c ., w m y śl k tó re g o w ra z ie d o p u sz c z a ln e g o c o fn ię c ia p o zw u p rz e d u p ra w o m o c n ie n ie m się w y ro k u i p rz e d je g o z a s k a rż e n ie m s ą d p ie rw sz e j in s ta n c ji u c h y li sw ój w y ro k i p o stę p o w a n ie w s p r a w ie u m o rz y . P rz e p is te n , ja k o sz czeg ó ln y , n ie m oże m ieć z a s to so w a n ia do in n y c h w y p a d k ó w p o w s ta n ia w p rz e w id z ia n y m w n im o k re s ie p o d sta w u m o rz e n ie p o s tę p o w a n ia (p o r. p rz y p . 15). J a k s ta ra łe m się w y k a z a ć w p o w o ła n e j w p rz y p . 12 g lo sie, w p ro w a d z e n ie je g o n ie z n a jd u je u z a s a d n ie n ia . S tą d w n io se k d e leg e fe r e n d a o je g o u c h y le n ie . 15 J a k stw ie rd z a Z. K r z e m i ń s k i w cy t. w p rz y p . 13 o p ra c o w a n iu , w ra z ie u m o rz e n ia p rz e z s ą d p ie rw sz e j in s ta n c ji p o s tę p o w a n ia w s p ra w ie o ro zw ó d z p o w o d u śm ie rc i je d n e g o z m a łż o n k ó w (a rt. 446 k .p .c.) w o k re sie po w y d a n iu , a p rz e d u p ra w o m o c n ie n ie m się i z a s k a rż e n ie m w y ro k u p o w s ta je d z iw n a p o d w z g lę d e m p ra w n y m s y tu a c ja , g d y ż s ą d p o s ta n o w ie n ie m p o z b a w ia m o c y p ra w n e j w ła s n y w y ro k . W isto c ie rz e c z y u m o rz e n ie p o stę p o w a n ia , o ja k im m o w a, n ie p o z b a w ia w y ro k u m o c y p ra w n e j, g d y ż tej o sta tn ie j w y ro k te n , ja k o n ie p ra w o m o c n y , je szcze n ie m a.
3 3
Nr 10-11(346-347) Postać Orzeczenia kończącego postepoicanic w procesie cytó.
w e je s t ty lk o w razie stw ie rd z e n ia w w y n ik u rozpoznania rew izji, że istn ieją ku te m u odpow iednie p o d sta w y rew iz y jn e. T ym czasem om aw iane tu um orzenie po stę p o w a n ia n a stę p u je niezależnie od tego, czy po d staw y ta k ie istn ieją, czy też nie istn ie ją , tj. niezależnie od tego, czy w b ra k u um orzenia postępow ania rew izja p o d le g ała b y u w zględnieniu (niekoniecznie p rzy ty m p rzez uchylenie w y ro k u sądu p ierw szej instan cji), czy też oddaleniu.
U chy len ie w y ro k u są d u p ierw szej in sta n c ji je st p rzy ty m w ro zp a try w a n ej sy tu a c ji n ajzu p e łn ie j zbędne. U m orzenie p ostępow ania po w ydaniu, a przed u p r a w om ocnieniem się tego w y ro k u nie pozw ala bow iem n a to upraw om ocnienie się. Po p ro stu o m aw iane p o stę p o w an ie u le g a zakończeniu w sk u te k u m orzenia postę p o w an ia z ch w ilą u p raw o m o c n ien ia się p o stan o w ien ia o um orzeniu, a nie w sk u te k w y d a n ia w y ro k u z ch w ilą u p raw o m o c n ien ia się tego ostatniego. W yrok sądu p ierw szej in sta n c ji nie upraw o m o cn i się n igdy i z te j ra c ji n igdy nie uzyska on m ocy w iążącej (art. 365 k.p.c.), pow agi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) ani w y konalności,16 a w ięc nie będzie m ia ł ża d n ej skuteczności p raw n ej.
U m orzenie, o ja k im m ow a, je st u m orzeniem p ostępow ania w całości. Oznacza to, że jeśli d o k o n u je go sąd rew iz y jn y , to um orzeniem zostaje objęte zarów no postępow anie, k tó re toczyło się p rzed sądem pierw szej in stan c ji, ja k i postępow a n ie rew izyjne. Skoro zaś w w y p a d k u ta k ie g o u m orzenia nie w chodzi w grę u chy lenie w y ro k u są d u p ierw szej in sta n c ji, to orzeczenie sąd u rew izyjnego pow inno m ieć postać postanow ienia.
IV. W k o n k lu zji poczynionych u w ag p rzy ją ć m ożna n astęp u jące u sta le n ia co do treśc i oraz p ostaci rozstrzygnięć kończących postępow anie rew izy jn e w procesie cyw ilnym .
Ze w zględu n a tre ść m ożna w yróżnić osiem w spom nianych rozstrzygnięć, a m ia nowicie: 1) o d rzucenie re w iz ji p rzez są d p ierw szej albo d rugiej in sta n c ji (art. 372 i 375 k.p.c. oraz art. 16 u st. % u sta w y o kosztach sądow ych w sp raw ac h cyw ilnych), 2) um orzenie p o stęp o w an ia rew izy jn eg o przez sąd p ierw szej albo d rugiej in sta n cji (art. 182 § 1 i 3 o raz 393 § 2 k.p.c.), 3) o d dalenie rew izji (art. 387 k.p.c.), 4) uchylenie zaskarżonego w y ro k u i p rze k aza n ie sp raw y do ponow nego rozpozna n ia sądow i p ie rw sz ej injstapifcji (aVt. 385 § 1 i 4 oraz 388 § 1 k.p.c.), 5) zm iana zaskarżonego w y ro k u (art. 390 k.p.c.), 6) u chylenie zaskarżonego w y ro k u i od rzu cen ie pozw u (a rt. 388 § 3 k.p.c.) bąd ź przek azan ie sp raw y z zak resu p ra w a p rac y innem u o rganow i niż sąd pow szechny (art. 464 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). 7) uchylenie zaskarżonego w y ro k u i um orzenie p o stę p o w an ia pierw szoin- stancyjnego (art. 388 § 3 k.p.c.), 8) um orzenie p o stęp o w an ia w całości (art. 182 § 3, 355 § 1, 446 , 450 § 2, 45Ä § 1 o ra z 456 § 1 i 3 w zw. z a rt. 393 § 1 kp.c.).
Je śli zaś chodzi o in te re su ją c e n as zagadnienie postaci rozstrzygnięcia (orze czenia) kończącego postępow anie rew izyjne, to p rzy ją ć należy, że pierw sze, drugie oraz ósm e z w ym ienionych w yżej rozstrzygnięć pow inno być p o d jęte w postaci po stanow ienia, n a to m ia st pozostałe rozstrzygnięcia w y m ag a ją postaci w yroku.
i* P e w n e k o m p lik a c je w y s tę p u ją p rz y w y r o k u o p a trz o n y m ry g o re m n a ty c h m ia s to w e j w y k o n a ln o śc i. N ależy p rz y ją ć , że s k o ro w y ro k te n z p o w o d u u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia n ie m o że się u p ra w o m o c n ić , to n ie z o b o w ią z u je p o zw an e g o d o s p e łn ie n ia z a są d z o n e g o n im św ia d c z e n ia . W ra z ie o p a trz e n ia teg o w y ro k u k la u z u lą w y k o n a ln o ś c i m o ż liw e j e s t w y to c z e n ie p o w ó d z tw a o p o z b a w ie n ie ta k p o w sta łe g o t y tu łu w y k o n a w c z e g o w y k o n a ln o ś c i, a to w o b ec n a s tą p ie n ia z d a rz e n ia , w s k u te k k tó r e g o z o b o w ią z a n ie n ie m o ż e b y ć e g z e k w o w a n e ( a r t. 840 § 1 p k t 2 k .p .c .). J e ż e li ś w ia d c z e n ie z o sta ło ju ż sp e łn io n e , p o z w a n y m o ż e ż ą d a ć je g o z w ro tu m .in . w d ro d ze po w ó d ztw a.
