O ustawie o radcach prawnych

Janina Kruszewska

O ustawie o radcach prawnych

Palestra 27/1-2(301-302), 15-30

N r 1-2 (301-302) U stawa o radcach p ra w n y c h , cz. 1 15

z u rzę d u — „koszt pom ocy p ra w n e j” w rozu m ien iu a r t. 29 u sta w y nie s ta ­ now i kw ot obrotow ych zespołu adw okackiego (a co za ty m idzie, nie po d le­ gałby on .podatkow i obrotow em u i św iadczeniom so cjaln y m ); w yznaczenie ob­ rońcy z u rzędu ruie je s t zleceniem w sto su n k u do zespołu, lecz n o m in a cją do p e łn ie n ia fu n k c ji p u blicznej, sk ie ro w a n ą ad personam, do określonego adw o k ata.

N iezależnie od k w estii w y n ik ając y ch z nieodzow nego pow iązania, ja k ie za­ chodzi m iędzy o rg an am i M in isterstw a S praw iedliw ości a a d w o k a tu rą , p o w sta ją n a tle rozw iązania sp ra w o rg anizacyjnych zw iązanych z a rt. 29 u sta w y p ro b le ­ m y. k tó re będ ą mogły być rozw iązane przez w e w n ę trz n e p rzepisy M in iste r­ stw a lu b przez przepisy N aczelnej R ady A dw okackiej. J a k o p rzy k ła d m ożna by tu w ym ienić:

— te c h n ik ę w yegzekw ow ania od skazanych kwot,, jakie' zostały z ty tu łu ich obro n y w yłożone przez M inisterstw o,

— u chw ałę N aczelnej R ady A dw okackiej w kw estii koniecznego d la ogólnych zad ań k o n tro li p racy zaw odow ej ad w o k a tó w pow iązan ia a d m in istra cy jn e g o sp raw , prow adzonych przez poszczególnych a d w o k a tó w n a p o d sta w ie osobi­ stych nom inacji, z biurow ością zespołów adw okackich.

JANINA KRUSZEWSKA

O USTAWIE O RADCACH PRAWNYCH

C z ę ś ć I A u to r k a p r z e d s ta w ia — w p o r ó w n a n iu z o k r e s e m d o ty c h c z a s o w y m — p o d s ta • w o w e za ło ż e n ia i z a s a d y o ra z p r z e p is y d łu g o o c z e k iw a n e j u s t a w y o ra d c a c h p r a w n y c h z d n ia 6.V II .1982 r. z e s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m z a k r e s u d zia ła n ia sa m o rz ą d u r a d c o w s k ie g o . S a m o r z ą d te n — aż d o o s ta tn ie j c h w ili p o d c za s d e b a ty w k o m is ja c h s e jm o w y c h n a d p r o j e k t e m u s t a w y — b u d z ił lic z n e k o n tr o w e r s je t w r e z u lta c ie u le g ł o g ra n ic z e n iu . W k o n k l u z j i a u to r k a s tw ie r d z a , ż e p r z e p is y u s t a w y p r z y r z e t e l n y m ic h w y k o n y w a n iu p r z e z ra d c ó w p r a w n y c h i p r z e z z a tr u d n ia ją c e ic h j e d n o s tk i o rg a n iz a - c y jn e , n a za sa d a c h w z a je m n e g o z r o z u m ie n ia i p a r tn e r s tw a o r a z d z ię k i w s p ó ł- d zia ła n iu z p a ń s tw o w y m i je d n o s tk a m i o r g a n iz a c y jn y m i b io r ą c y m i u d z ia ł w tio o - r z e n iu i s to s o w a n iu p ra w a , p o w in n y s p e łn ić s w ó j c e l w u m a c n ia n iu p ra w a i p r a - w o r zą d n o ś c i.

A. UW AG I W STĘPN E

U sta w a o rad c a c h p raw n y ch uchw alona przez S ejm w d n iu 6.VII.1982 r. z m ocą o b ow iązującą od 1.X.1982 r. je st doniosłym ak tem p ra w n y m n ie tylk o ze w zględu n a jego ran g ę. A by docenić znaczenie tego a k tu p raw nego, k tó ry k o n sty tu u je s ta ­ now isko rad c y p raw n eg o w stru k tu rz e i działalności je d n o ste k o rg an izacy jn y ch oraz ek sp o n u je zaw ód rad c y praw nego rep rez e n to w a n y w p ew n y m zak resie przez o rg an y sam orządu zawodowego, trz e b a się cofnąć głęboko w h isto rię odbudow y naszego p a ń stw a i gosp o d ark i narodow ej w now ym k ształcie u stro jo w y m . W o k re ­ sie ty m p ra w n ic y różnych zaw odów: adw okaci, sędziow ie, n o ta riu sze , p ro k u ra to rz y ,

16 J a n i n a K r u s z e w s k a N r 1-2 ( 301-302)

ciu obow iązku, ruszyli na różne p o ste ru n k i i od p ierw szej ch w ili w łączyli się w te w szystkie założone działania, aby służyć p a ń stw u i społeczeństw u sw o ją pracą, u m ie ję tn o ściam i i w iedzą. W szczególności w zięli oni udział w tw orzeniu, porząd k o ­ w an iu i stosow aniu p ra w a w now ym u stro ju ja k o k o n su ltan c i i radcow ie p raw n i c e n tra ln y c h i terenow ych organów a d m in istra c ji p ań stw o w ej oraz uspołecznionych je d n o ste k gospodarki narodow ej. N iektórzy z nich w rócili potem do poprzednio' w y k o n y w an y ch zaw odów i na d aw n e stan o w isk a, inni pozostali w e w n ą trz uspo­ łecznionych jed n o stek gospodarczych, w b an k a ch i u rzęd ach w c h a ra k te rz e e ta ­ tow ych radców p raw n y ch lub praco w n ik ó w w ykon y w ający ch czynności praw ne lu b a d m in istra cy jn o p raw n e .

W w y n ik u tego sta n u rzeczy p o w sta ła ogrom na i z biegiem la t n a ra sta ją c a rzesza p racow ników o n ieokreślonym obliczu, zróżnicow ana i w ew n ętrz n ie nie zin­ te g ro w a n a, k tó rej było b ra k koniecznych cech k w alifik u jąc y ch do określonego zaw odu. P ra w a i obow iązki tych praco w n ik ó w , p o dporządkow anie i odpow iedzial­ ność służbow ą, podobnie ja k innych pracow ników , ok reślały sch em aty o rg an iza­ cyjne, "regulam iny, in stru k c je, pism a okólne i inne a k ty niższego rzę d u oraz um o­ w y o p racę i układy zbiorow e pracy, a w późniejszym okresie rów nież a k ty r e ­ sortow e.

W ykonyw anie poleceń przełożonych było probierzem , w edług któ reg o oceniano p rzy d a tn o ść do w y konyw ania tzvJ. obsługi p raw n ej, podobnie ja k p rzy d atn o ść in ­ nych p racow ników . Je d n ak ż e p racow nikom w yk o n u jący m czynności „obsługi p ra w ­ n e j” przyznano — zgodnie ze schem atem o rganizacyjnym je d n o ste k ich z a tru d ­ n ia ją c y c h — zaszczytny ty tu ł „radcy p raw n eg o ” oraz „starszego ra d c y p raw n eg o ”, ty tu ł, k tó ry tylko fo rm aln ie w y o d rę b n ia ł tych praco w n ik ó w spośród innych.

T e w łaśn ie schem aty o rganizacyjne, reg u lam in y i ta ry fik a to ry płacow e, któ re zw łaszcza w m ałych i średnich je d n o stk a ch gospodarczych p rz e trw a ły bez zm ian do dziś, są ew id en tn y m dow odem , że pracow nicy „obsługi p ra w n e j” w ra z ze swoim zaszczytnym ty tu łem znaleźli się na niskim szczeblu h ie ra rc h ii ad m in istra c y jn e j, tj. poniżej n aczelnika lu b k ie ro w n ik a kom órki org an izacy jn ej. Jeżeli ów naczelnik lu b k ie ro w n ik p ełnił fu n k c je o rg an izacy jn e lub ad m in istra cy jn o p raw n e , to radcow ie p ra w n i byli m u podporządkow ani, i to bez w zględu n a p osiadany przez niego ce n ­ zus w ykształcen ia.

T ak ie u sy tu o w an ie rad c y p raw n eg o w s tru k tu rz e o rg an izacy jn ej je d n o stk i go z a tru d n ia ją c e j o ra z odpow iadające m u w ynagrodzenie nie sp rzy ja ły — rzecz ja sn a — p restiżo w i tego stanow iska. Je śli w ięc praco w n ik zw any ra d c ą p ra w n y m korzys­ ta ł — pom im o tych im ponderabiliów — z w łaściw ej oceny ja k o sp e cja lista do s p ra w p ra w n y c h i uzyskał za u fan ie n ie tylko pracow ników , ale ta k że pro m in en tó w u sy tu o w a n y ch na w yższych szczeblach h ie ra rc h ii służbow ej, to zaw dzięczał to sw oim osobistym w alorom i um iejętnościom .

O d p ow iednikiem tego u sy tu o w a n ia rad c y praw nego było jego w ieloszczeblow e p o d porządkow anie: jednostce n ad rz ęd n ej, kiero w n ik o w i je d n o stk i z a tru d n ia ją c e j lub jego zastępcy oraz k iero w n ik o w i ko m ó rk i org an izacy jn ej. To były te linie p rze­ k aźnikow e „w ysokiego n ap ięc ia”, przez k tó re p rzep ły w ały p iln e polecenia do w y ­ k o n an ia (niekiedy „na w cz o ra j”) przez rad c ę praw nego, i to częstokroć w sposób z góry określony.

W zak resie obsługi p ra w n e j — podobnie ja k w innych za k resa ch działalności je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej — obow iązyw ał system nakazow y, n ie u ch ro n ­ n ie p ro w a d zą cy do k a ta stro fa ln y c h n astęp stw . Toteż radcow ie p ra w n i byli za­ gro żen i ca łk o w itą d e p re c ja c ją ic h pracy, a z a tru d n ia ją c e ich jed n o stk i — u tr a t ą rea ln y c h korzyści p łynących z niezaw isłej o p in ii p ra w n e j, sw obodnej ko n ­

N r 1-2 (301-322) U stawa o radcach p ra w n y c h , oz. I 17

su ltac ji, oceny i k rytycznego osądu działalności tych je d n o ste k i w y d a w a n y c h poleceń.

T rz e b a je d n a k stw ierdzić, że n ac isk i a d m in istra c y jn e k ie ro w n ic tw a ró żn y c h szczebli n a radców p raw n y ch nie były pow szechnie stosow ane, lecz tylk o w y ją t­ kow o, m ianow icie w stosunku do tych ad w o k a tó w -rad c ó w praw n y ch , k tó rzy z a ­ ch o w ali p r io ry te t w śró d innych rad có w p ra w n y c h oraz należny p restiż w obec k ie ro w n ic tw a z a tru d n ia ją c y c h zakładów pracy. Je d n a k ż e n ieustępliw y, a n a w e t k o n tro w e rsy jn y ra d c a p ra w n y był persona n o n grata, należało w ięc za stą p ić go p o p ro stu p raco w n ik iem obow iązanym — zgodnie z um ow ą o p racę — do w y k o n y ­ w a n ia poleceń przełożonych w sposób przez nich określony.

Je d n a k ż e w zw iązku z rozw ojem sto su n k ó w społeczno-gospodarczych, in fla c ji a k tó w p raw n y ch i tzw . p ra w a pow ielaczow ego, pisanego zazw yczaj językiem h e rm e ­ tycznym , ja k rów nież w obec n asu w a ją cy ch się tru d n o śc i przy stosow aniu n ie sp ó j­ nych ak tó w i przepisów p raw n y ch — ra d c a p raw n y , p raco w n ik o n ie o k re ślo n y m obliczu, sta je się coraz bard ziej potrzebny, a zakres jego obow iązków się rozszerza. P o w sta je potrzeba o k reślen ia jego k w a lifik a c ji i obow iązków . R esorty w y d a ją od­ pow iednie ak ty uw zg lęd n iające specyficzne potrzeby i w a ru n k i p racy p o d p o rzą d ­ kow anych je d n o ste k gospodarczych, a w ięc o k reślające w różny sposób miejsc® radcy p raw nego w h ie ra rc h ii służbow ej, jego obow iązki oraz w ynagrodzenie.

P ierw szy m a k te m p ra w n y m , k tó ry w sposób kom pleksow y, a le i niep o w szeeh n y , n o rm o w ał obsługę p r a w n ą p rze d sięb io rstw p ań stw o w y c h , zjednoczeń i b a n k ó w b y ła u c h w a ła n r 533 RM z dn ia 13.XII.1991 r., d ru g im zaś było zarząd zen ie n r 62 P re ze sa RM z d n ia 3.VII.1962 r. w sp raw ie ogólnych zasad organizacji i obsługi p ra w n e j

tych jed n o ste k .1 *■

A kty te, k tó re o k reślały obow iązki, a nie zawód radcy praw nego, zw ery fik o w ały i do pew nego sto p n ia ujednoliciły w a ru n k i i fu n k cje obsługi p raw n ej, w y k sz ta ł­ cone w p rak ty c e w ra z z je j m a n k am e n ta m i.

Poza p raw n y m i u n o rm o w an ia m i z a w a rty m i w tych a k ta c h p raw n y ch po zo stały osoby w y k o n u jące w dalszym ciągu fu n k c je obsługi p raw n ej w urzędach, o rg a n i­ zacjach i in sty tu c ja c h społecznych. W p ra k ty c e zaś było tak, że osoby nie w p isa n e na lis tę rad có w p raw n y ch i nie m a jąc e k w a lifik a c ji do tego w pisu w y k o n y w ały fu n k c je obsługi p ra w n e j rów nież w je d n o stk a ch gospodarki uspołecznionej oraz w b an k ach , poniew aż u ta rł się w ów czas ta k i usus.

N ied o statk i tych ak tó w p raw n y ch były d o strzegane od la t i sta w ały się c o ra z b ard z iej ew id e n tn e w obec zw iększonych potrzeb — zw łaszcza je d n o ste k gospo­ darczy ch — w za k resie poihocy p raw n ej, nie m ieszczącej się w sztyw nych i w ielo - szczeblow ych p o dporządkow aniach a d m in istra cy jn y c h , służących m ech a n icz n em u p rzek azy w an iu i w y k o n y w an iu poleceń w określony sposób. Ś rodow isko rad c ó w p raw n y ch , z b ra k u w łasnej o rg an izacji zaw odow ej, zgłaszało początkow o sw o je d ez y d eraty przez Z PP , NRA, P A G i M in isterstw o S praw iedliw ości i dopiero w l a ­ tach osiem dziesiątych udało im się to uczynić przez w łasn e org an izacje re p re z e n ­ tu ją c e ich in te resy zaw odow e i dom agać się o k reśle n ia sta tu su rad c y p ra w n e g o w ra m a c h sam o rząd u zawodowego. T e in ic ja ty w y środow iska radców p ra w n y c h stały się w p raw d zie bodźcem do op raco w y w an ia różnych p ro je k tó w a k tó w p r a w ­ nych o obsłudze p ra w n e j, d y sk u to w an y ch i u zgadnianych m iędzyresortow o, je d ­ nakże pozostały one jedynie w sferze p ro jek tó w . Nie należy, być może, żałow ać, że p ro je k ty te nie m iały d o statecznej siły przebicia, by stać się ob o w iązu jący m *

J A k ty te , z fc td ry c h p ie rw s z y o g ło sz o n y z o s ta ł w M P N r M, po*. 108. a d r u g i w ra « z d w o m a z a łą c z n ik a m i (w y ty c z n e n r 1 1 n r 2) w M P N r 07, po*. 770, p o w o ły w a n e b ę d ą w d a ls z y m c ią g u a r ty k u łu : p ie rw sz y — ja k o „ u c h w a ła ” , a d r u g i — ja k o „ z a r z ą d z e n ie ” .

18 J a n i n a K r u s z e w s k a N r 1-2 (301-302) a k te m p raw n y m . P ozostaw iając bez bliższej analizy n iedoskonałość założeń ty c h p ro jek tó w , k tó re cechow ała w sp ó ln a te n d en c ja do n iero zszerzan ia za k re su u p ra w n ie ń ra d c ó w p raw n y ch a jednocześnie do zw iększenia ich obow iązków , stw ierd zić tr z e ­ ba, że p ro je k t poselski obow iązującej obecnie u sta w y p rze k aza n y kom isjom s e j­ m ow ym odpow iadał d ezyderatom środow iska radców p ra w n y c h ja k o o k re śla ją c y zaw ód rad c y praw nego i jego w ykon y w an ie w ra m a c h sa m o rz ąd u zaw odow ego. U sta w a — ja k w iadom o — zak res sam orządu radców p ra w n y c h ograniczyła. R ozpo­ czyna się te ra z now y rozdział pom ocy p raw n ej przez zin teg ro w an y c h zaw odow o i o rg an iz ac y jn ie radców p raw n y ch rep rez en to w an y c h przez o rg an y sam orządu, p o ­ m ocy św iadczonej na rzecz sam odzielnych, sam orządnych i sa m o fin an su jący c h się je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej, urzędów i ban k ó w w ta k tru d n y m o k resie re a liz o w a n ia refo rm y gospodarczej i tw orzenia praw a, odpow iadającego now em u m odelow i gosp o d ark i n arodow ej i stosunkom społecznym .

Czy założenia ustaw y i środki, za pom ocą k tó ry ch zm ierza ona do osiągnięcia o k reślo n y c h celów, spełnią o czekiw ania radców p raw n y ch i z a tru d n ia ją c y c h ich je d n o ste k o rg anizacyjnych — zależy to p rzede w szystkim od rze teln e j re a liz a c ji p rzep isó w tej ustaw y przez obie strony. Istn ie je n ie w ą tp liw ie sprzężenie zw ro tn e m iędzy p ra w a m i a obow iązkam i obu stron: n aru sz en ie ich przez je d n ą ze stro n n a ru sz a n ie u ch ro n n ie sam odzielność i sam orządność d ziała n ia d ru g iej stro n y w z a ­ k re sie o kreślonych u praw nień.

Is tn ie je obaw a, że złe n aw y k i i rese n ty m e n ty nie p rz e m ija ją w ra z z u ch y lo ­ n y m a k te m praw n y m , lecz w y k a z u ją p ełn ą żyw otność przy tw o rze n iu i sto so w an iu p ra w a stanow iącego now y p o rząd ek p raw n y . A oto jed en z dow odów p o tw ie rd z a ją ­ cych t ę obaw ę.

S pór o ty tu ł ustaw y, ja k i p o w stał w toku debaty ko m isji sejm ow ych nad je j p ro jek tem , św iadczy o głęboko zakorzenionej ob aw ie p rze d ek sponow aniem osoby ra d c y p raw n eg o — jako p odm iotu w ykonującego obsługę p ra w n ą — w ty tu le u sta w y . P ro je k t ustaw y nosił — ja k w iadom o — ty tu ł „u staw a o zaw odzie rad c y p ra w n e g o ”, k tó ry w zbudził obaw ę n iek tó ry ch członków kom isyj, że w sk az u je on n a „k o rp o ra c y jn o ść ” tego zawodu, a tym czasem należy w yeksponow ać w ty tu le „obsługę p r a w n ą ”, czyli przedm iot ustaw y, a nie jej podm iot. Istotnie, m ożna się było do ­ p a trz y ć takiego akcentu, je d n ak ż e nie w y n ik ał on w cale z ty tu łu p ro je k tu u sta w y , lecz z je j treści. C złonkow ie określonego zaw odu, któ rzy w y k o n u ją te n zaw ód w ra m a c h sam orządu zaw odowego, tw o rzą w pew nym znaczeniu k o rp o ra cję o tw a r tą d la członków tego zaw odu, a za m k n ię tą dla innych. Je że li je d n a k d z ia ła ją oni n a p o d sta w ie um ow y o pracę n a rzecz i w in te resie z a tru d n ia ją c y c h ich jednostek, to są p rac o w n ik am i tych jednostek, a nie k o rp o ra n tam i, d ziałający m i w ra m a c h s ta tu tu ja k o członkow ie danej korporacji.

S p ó r o ty tu ł ustaw y należy ju ż w tej chw ili do historii, k tó ra, ja k w iadom o, uczy. U sta w a nosi w ięc ostatecznie ty tu ł odpow iadający jej treści, a m ianow icie: u sta w a o ra d c a c h praw n y ch .

A oto spór drugi, ja k i p ow stał w kom isjach sejm ow ych przy o k reśle n iu ogółu czynności w chodzących w za k res obow iązków rad c y p raw n eg o ja k o „pom ocy p r a w n e j”, czy też „obsługi p ra w n e j”; S pór ten też u zasad n ia w pełni w sp o m n ia n ą w yżej obaw ę. P rzew ażył o statecznie pogląd, że należy w p row adzić do u sta w y o k re śle n ie „obsługa p r a w n a ” , b ęd ą ce p rzed m io tem k ry ty k i śro d o w isk a rad c ó w p ra w n y c h , poniew aż „pomoc p r a w n a ” w rozum ieniu pow szechnym łączy się z p o d ­ k re śle n ie m b ra k u trw ałeg o zw iązku z zakładem pracy. G dyby n a w e t uznać za słuszne ta k ie rozu m iecie „pom ocy p ra w n e j” ja k o pojęcia in abstracto, to je d n a k ^ ,p o m o c p r a w n a ” w y k onyw ana k o n k re tn ie przez rad c ę p raw n eg o takiego sk o ja

-N r 1-2 (301-502) U stawa o radcach p ra w n y c h , cz. I 1»

rże n ia w cale nie w zbudza. Ftadca p ra w n y bow iem , ta k ja k k ażd a in n a osoba z a ­ tru d n io n a na podstaw ie um ow y o pracę, w yk o n y w a sw oje obow iązki nie o k az jo ­ n aln ie i w o luntarystycznie, lecz zgodnie z um ow ą o pracę na rzecz je d n o stk i z a ­ tru d n ia ją c e j. Czy zachodzi istotnie p o trzeb a p o dkreślenia, po upły w ie 36-letniego o k resu p racy radców praw n y ch , ich in te g ra c ji z z a tru d n iając y m i z a k ła d am i pracy ? A gdyby to było istotnie potrzebne, to należałoby przy o k reśle n iu obow iązków głów nego księgow ego stosow ać analogiczne określen ie „obsługa fin an so w o -k się­ gow a” . W szak te dw a sam odzielne i odpow iedzialne sta n o w isk a p ow inny być w n o m e n k latu rz e p ra w n e j o k reślan e je dnakow o, w sposółi p o d k re śla ją c y ich in ­ te g ra c ję z zakładem pracy.

M ożna — ja k sądzę — stw ierdzić o biektyw nie, że radcow ie p ra w n i nie de­ m o n stro w ali dotychczas w ładczych zakusów i nie w ykazyw ali rów n ież chęci k o n ­ fro n ta c ji w obronie w łasnych interesów . W zaw iłych m e an d rac h i niebezpiecz­ nych w iraż ach zw iązanych z w yk o n y w an iem sw ojego zawodu, w śró d ciągłej in ­ fla c ji ak tó w p raw n y ch i p ra w a pow ielaczow ego, w obejm u jący m ich system ie nakazow o-rozdzielczym nie tylko godzili się na ciężkie i nieodpow iednie w a r u n k i te j odpow iedzialnej i tru d n e j pracy, ale zdobyw ali się jeszcze ’n a in ic ja ty w ę w do­ sk o n alen iu zaw odowym i p o p u lary zacji p ra w a w -zakładach pracy, w zw iązkach zaw odow ych i w in sty tu cjach społecznych.

D yskusja społeczna n a d p ro jek tem u sta w y pod hasłem „Jacy p o w inni być radcow ie p ra w n i? ”, ilu s tru ją c a m a n k am e n ty dotychczasow ych u n o rm o w ań p r a w ­ n ych oraz pracy radców praw n y ch , je st dow odem żyw otności pro b lem u należytego uno rm o w an ia praw nego w y k o n y w an ia zaw odu radcy praw nego, nie tylko zre sztą w środow isku radców praw n y ch . N ależy sądzić, że u sta w a o rad c a c h p ra w n y c h o k re śla w sposób w łaściw y sta tu s radcy praw nego, stanow iąc jego rea ln y w zo­ rzec zgodny z opinią społeczną.

N a tym m ożna by zam knąć n iejak o „rozdział” pierw szy, tj. zarys h isto rii obsługi p ra w n e j, a więc jej okres od 1945 do 1982 r., i rozpocząć „rozdział” drugi, m a jąc y być u k ształto w an y przez now y a k t p raw n y , m ianow icie przez u sta w ę z d n ia 6.V II.1982 r. o radcach p raw nych.

B. ANALIZA TEKSTU USTAWY Z DN. 6.VII.1982 R.

U staw a o rad c ach p raw n y ch o k reśla ją ca sta tu s radców p raw n y ch i a p lik a n tó w rad co w sk ich oraz organy sam orządu zaw odowego została podzielona n a 7 ro zd z ia­ łów, a m ianow icie: 1 — P rzepisy ogólne, 2 ■— W ykonyw anie zaw odu radcy p r a w ­ nego, 3 — U p ra w n ien ia do w ykon y w an ia zaw odu rad c y praw nego, 4 — A p lik a cja radcow ska, 5 — S am orząd radców p raw n y ch , 6 — O dpow iedzialność d y sc y p li­ n a rn a i 7 — P rzep isy szczególne, przejściow e i końcowe.

P o n ad to dość w ażne u p ra w n ie n ia osób pełniących stanow isko rad c y p raw nego przez pew ien okres w pełn y m w ym iarze z a tru d n ien ia, jeżeli za m ie rz ają one w y k o ­ ny w ać zaw ód adw o k ata, zostały określone w u sta w ie z dn ia 26.V.1982 r. —- P ra w o o adw o k atu rze.2

Ze w zględu na obszerną treść n o rm a ty w n ą om aw ianego a k tu p raw nego o r a d ­ cach p raw n y ch w yw ody m oje będ ą om ów ione w dwóch w iększych p a rtia c h : p ie rw ­ sza obejm ie w ym ienione w yżej rozdziały 1—4 ustaw y (będzie to część I niniejszego arty k u łu ), a d ru g a rozdziały 5—7 oraz przepisy o in te g racji zaw odow ej z a w a rte w now ym p raw ie o a d w o k a tu rze (będzie to część II arty k u łu ).

2 0 J a n i n a K r u s z e w s k a NT 1-2 (M1-2W)

I. U w »ci ogólne

N iek tó re przepisy u staw y zostały sform ułow ane zbyt ogólnikow o, co może być źródłem k o n tro w e rsy jn e j in te rp re ta c ji, a w ięc źródłem konfliktów . Ja k o p rzy k ła d m ożna tu w skazać sfo rm u ło w an ie obow iązku rad c y praw nego, by inform ow ał o u c h y b ien ia ch w działalności z a tru d n ia ją c e j go je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej w za­ k re sie p rze strz e g a n ia p ra w a i o sk u tk a c h tych u chybień (art. 7 p k t 2 lit. b). M ożna by stą d w yciągnąć w niosek, że ra d c a p ra w n y je st g en e raln y m rzecznikiem praw o rząd n o ści, gd y tym czasem może on nim być tylko w ograniczonym zakresie, tj. w sp raw ac h , k tó re p row adzi bezpośrednio lu b w k tó ry ch k o n su ltu je, oraz w sp raw ac h , z k tó ry m i się styka. R adca p raw n y nie sp ra w u je bow iem fu n k c ji n a d rz ę d n e j k o n tro li nad z a tru d n ia ją c y m go zakładem p rac y a n i też n ad jego p o ­ szczególnym i k o m ó rk am i o rganizacyjnym i, k tó rą pro w ad zą okresow o i w y ry w ­ kowo o dpow iednie org an a k o n tro li w ew n ętrz n ej i zew n ętrzn ej. Należy- dodać, że p ro je k t u sta w y o rad c ach praw n y ch , o pracow any przez N aczelną R adę A dw o­ k acką, obow iązek in fo rm o w an ia o pow yższych uchybieniach przez rad cę praw nego precyzow ał i ograniczył jedynie do u chybień dostrzeżonych w to k u p rac y radcy p raw nego.

N ato m ia st n ie k tó re przepisy u sta w y są n azb y t szczegółowe, a b s tra h u ją c e od im p o n d e rab ilió w pracy rad cy praw nego, ja k np. o k reśla ją ce czas p rac y rad c y p raw n eg o w lo k a lu z a tru d n ia ją c e j go je d n o stk i o rg an izacy jn ej. Czas te n nie może być k ró tsz y niż 2/5 czasu pracy ustalonego w z a w artej z ra d c ą p raw n y m um ow ie 0 p rac ę (art. 18 ust. 2). O kreślenie to nie odbiega od poprzednio ustalonego (i 11 ust. 1 i 2 zał. n r 2 do za rządzenia n r 62), z tą tylko k p rzy stn ą zm ianą, że obecnie b r a k uściślenia, iż 2/5 czasu p rac y w lo k alu zak ład u p racy rozliczane je st tygodniow o. W p raw dzie — zgodnie z p rz y ję tą zasad ą — do p rac y rad c y p raw n eg o z a l i c z a się czas p racy niezbędny do za ła tw ien ia sp ra w -poza lokalem jed n o stk i o rg an iz ac y jn ej, a w szczególności w sądach, w k o m isjach a rb itra żo w y ch i w in ­ nych o rg an a ch , oraz czas pracy p rzy g o to w a n ia się do tych czynności (art. 18 ust. 1), je d n a k ż e na p odstaw ie dotychczasow ych dośw iadczeń m ożna stw ierdzić, że r o z l i c z a n i e rad cy p raw n eg o z czasu p rac y w lo k alu za k ła d u p racy je st ciąg­ łym źródłem konfliktów . Nie m a p otrzeby uzasadniać, że czas pracy zw iązany z za­ ła tw ia n ie m przez rad c ę p raw nego s p ra w poza lokalem zakładu p ra c y je s t — 1 m u si być — nieokreślony i nienorm ow any. W ym iar tego czasu zależy od liczby, rod zaju i m ie jsc a za ła tw ian ia tych sp raw , a p rzed e w szystkim od n arz u tó w s tr a ­ conego czasu, n a k tó re ra d c a p raw n y n ie m a w pływ u. Toteż zaliczenie do — określonego w um ow ie o p rac ę — czasu p ra c y rad c y p raw n eg o om aw ianego czasu nieokreślonego nie może stanow ić pod staw y do u sta le n ia (w w y n ik u tego sum o­ w ania), że czas p rac y w lo k alu zak ład u pracy obow iązuje rad c ę p raw n eg o w w y ­ m ia rze 2/5 czasu p rac y ustalonego w um ow ie o p rac ę. D latego też k odeks p rac y dla tych praco w n ik ó w , k tó ry ch czas p rac y ze w zględu na rodzaj i w a ru n k i p rac y nie m oże być określony, o k reśla te n czas w y m i a r e m i c h z a d a ń , ja k ie p ow inny być ta k ustalone, aby m ogli je oni w y konyw ać w n o rm aln y m czasie p rac y (art. 36 k.p.). R adca p raw n y — ze w zględu n a specyfikę sw ej p rac y o ró ż­ n o rodnych i zm iennych działan iach w y k o nyw anych w lo k a lu i poza lo k a lem z a tru d ­ n ia ją c e j je d n o stk i — jeżeli m a być r o z l i c z a n y , to nie z czasu pracy, ale z w y m ia ru w y k o nyw anych zadań.

P o n a d to p o d ział tre śc i u sta w y oraz kolejność rozdziałów n a s u w a ją p ew n e za­ strzeżenia. M oim zdaniem w p rzep isach ogólnych (rozdział 1) należało w ym ienić o rg an y sa m o rz ąd u zaw odowego, skoro w a rt. 1 m ow a je st o d ziała n ia ch sam o­ rzą d u rad có w p ra w n y c h określonych przez ustaw ę. R ozdział zaś 3 (U p raw n ie n ia

N r l - l ( M l - S ł l ) U stawa o radcach p r a w n y c h , e r. 1 21

do w y k o n y w an ia zaw odu rad c y praw nego) pow inien — co je st ch y b a o czy w iste — poprzedzać rozdział 2 (W ykonyw anie zaw odu rad c y praw nego), p o n ie w a ż rad c a p ra w n y nie może w y konyw ać zaw odu, dopóki nie n a b y ł u p ra w n ie ń do jego w y­ k o nyw ania.

II. Upraw nienie do w ykonyw ania zawodu

R adca p raw n y n ab y w a praw o do w y k o n y w an ia zaw odu z ch w ilą w p isa n ia go n a listę radców p raw n y ch i złożenia ślubow ania, tra c i zaś praw o do w y k o n y w an ia zaw odu z ch w ilą sk re śle n ia z listy radców p raw n y ch (art. 23). O b o w iązu je więc za sa d a analogiczna do p rzy ję tej w u sta w ie o ad w o k atu rze. W pis na listę m a c h a ­ r a k te r k o n sty tu ty w n y , tzn. że ra d c a p raw n y , podobnie ja k a d w o k a t w p isa n y na lis tę adw okatów , m a u p ra w n ie n ia do w y k o n y w an ia zaw odu rad c y p raw n eg o bez w zględu n a to, czy zaw ód te n fak ty czn ie w ykonuje.

P rz e d w ejściem w życie u sta w y u p ra w n ie n ie rad c y p raw nego do w y k o n y w an ia zaw odu było ściśle zw iązane z um ow ą o pracę, a n a listę rad có w p ra w n y c h w p i­ syw an o go ja k o ra d c ę p raw nego tego przedsiębiorstw a, k tó re zaw arło z nim um ow ę o pracę. P o n ad to szczególnym curiosum był obow iązek sk ie ro w a n ia przez p r z e d ­ sięb io rstw o (jeszcze przed z a tru d n ien iem rad c y praw nego) w n io sk u do p rezesa o k ręgow ej kom isji a rb itra ż o w e j o w pisan ie n a listę radców p raw n y ch , do kt^% rego należało załączyć p ro je k t um ow y o pracę. W pro jek cie te j um ow y należało o k reślić tygodniow y w y m ia r czasu p racy rad c y p raw n eg o i za w iad a m ia ć prezesa o k ręgow ej k om isji a rb itra ż o w e j o każdorazow ej zm ianie (§ 8 i 9 u ch w a ły n r 533).

W pis na listę radców p raw n y ch i a p lik a n tó w radcow skich oraz o d e b ra n ie ślu ­ b o w an ia — zgodnie z p ro jek tem ustaw y p rzed staw io n y m kom isjom sejm o w y m — w chodził w zakres k o m p e ten c ji rad y okręgow ej izby radców p ra w n y c h (a rt. 53 ust. 2 p k t 3), je d n ak ż e n a .k o ń c o w y m posiedzeniu kom isji, n a w n io sek p rezesa PA G , n a stą p iła zm iana p ro je k tu ustaw y w ty m za k resie oraz w sp ra w a c h po­ stę p o w a n ia dyscyplinarnego i sk ła d a n ia re w iz ji nad zw y czajn ej. W re z u lta c ie zakres d ziała n ia o rganów sam o rząd u zaw odowego uległ znacznem u o g ran iczen iu , alb o ­ w iem S ejm u ch w a lił u sta w ę zgodnie z p ro je k te m sfo rm u ło w an y m w końcow ej jego fazie.

W yrw a w sam orządzie je st tym b ard z iej p rzy k ra, że jego za k res nie budził sprzeciw u w p ro jek c ie u sta w y przek azan y m pod o brady kom isjom sejm o w y m do o sta tn ie j n ie m al chw ili. T ru d n o oprzeć się tu p y ta n iu , cui bono zm iany te w p ro w a ­ dzono, m a ją c zwłaszcza w p am ięc i sk u tk i b ra k u ochrony p ra w n e j przez sam orząd ra d c ó w p ra w n y c h w ciągu długiego o k resu p rzeszło 35 iat.

W pis i p ro w ad zen ie listy rad có w p ra w n y c h i a p lik a n tó w rad co w sk ich , odm ow a w pisu oraz sk reślen ie z listy radców p ra w n y c h pozostały w gestii a rb itra ż u (art. 24 ust. 3 i 4), p rzy czym od decyzji o d m aw iającej w pisu lu b decy zji o sk re ś­ le n iu z listy p rzy słu g u je odw ołanie do p rezesa P aństw ow ego A rb itra ż u G ospo­ darczego (art. 31).

W pis n a listę rad có w p ra w n y c h m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y . J e s t to s tw ie r ­ dzenie p ra w a do w y k o n y w an ia zaw odu. O dm ow a w pisu stanow i pozb aw ien ie p r a ­ w a w y k o n y w an ia zaw odu. O dw ołanie od ty c h decyzji je s t za m k n ię te w try b ie p o stęp o w an ia ad m in istra cy jn e g o , m im o że przecież praw o w y k o n y w an ia zaw odu je s t p raw em do p rac y w w yuczonym zaw odzie.

J a k w ynikało z to k u d y sk u sji n a d p ro je k te m poselskim u sta w y , u za sa d n ien ie w niosków o ogran iczen ie sam o rząd u było o p a rte n a nieufności do jego organów . To n ie m niej p rz y k re od sam ego zapisu ustaw y.

22 J a n i n a K r u s z e w s k a Nr 1-2(301-302) Ś rodow isko rad có w p raw n y ch ma, n iestety , żywo w p am ięci odm ow ę w pisu na lis tę rad c ó w p ra w n y c h przez a rb itra ż osób o p ełnych k w alifik a c ja c h zaw odow ych w w iek u em e ry ta ln y m oraz żąd an ie in fo rm a c ji od je d n o ste k o rg anizacyjnych za­ tru d n ia ją c y c h rad có w p raw n y ch w ty m w ieku, ja k w y w iąz u ją się oni ze sw ych obow iązków . T rzeb a stw ie rd z ić cu m laude tych zakładów pracy , że w pełni do ­ ceniały p ra c ę dośw iadczonych rad có w p ra w n y c h bez w zględu na ich w iek.

W arto przypom nieć, że podczas d eb a ty sejm ow ej n ad p ro jek tem u sta w y liczni posłow ie, a w śród nich w szyscy adw okaci, w y p o w iad ali się przeciw ko ograniczeniu sam o rząd u zaw odow ego rad có w praw n y ch . S a p ie n ti sat.

W y m ag a n ia zaw odow e i etyczne u p ra w n ia ją c e do w pisu na listę rad có w p r a w ­ n y ch są an alogiczne do w y m ag ań u p ra w n ia ją c y c h do w pisu n a listę adw okatów . O prócz u kończenia w yższych stu d ió w praw niczych, o b y w ate lstw a polskiego, ko ­ rz y s ta n ia w pełn i z p raw publicznych oraz pełnej zdolności do czynności p ra w ­ nych w y m ag a n e jes*! odbycie a p lik a c ji rad co w sk iej i złożenie egzam inu rad c o w ­ skiego. Je d n a k ż e od tych dw óch o sta tn ic h w a ru n k ó w zw olnieni są profesorow ie i dok to rzy h a b ilito w a n i n a u k praw n y ch , ad w o k aci oraz osoby u p raw n io n e do w pisu n a listę adw okatów , a ta k że osoby, k tó re przez trzy la ta zajm ow ały sta n o ­ w isko sędziego, p ro k u ra to ra , notariu sza, p rezesa bądź w iceprezesa lu b a r b itra w a r b itra ż u gospodarczym . Poza tym m ogą być zw olnieni od ap lik ac ji radcow skiej osoby, k tó re odbyły ap lik a c ję sądow ą, a rb itra ż o w ą lu b n o ta ria ln ą i złożyły odpo­ w ied n i egzam in. B ra k n ato m ia st zakazu (analogicznego do zakazu ustanow ionego w u sta w ie o ad w o k a tu rze) dotyczącego w p isu na listę radców p raw n y ch przed up ły w em dw óch la t tych osób, k tó re zajm ow ały w ym ienione w yżej sta n o w isk a w o k ręg u d a n e j izby radców praw n y ch . Istn ie je n ato m ia st analogiczny zakaz je d ­ noczesnego w y k o n y w an ia przez te osoby zaw odu rad c y p raw n eg o oraz zakaz d o ­ tyczący zam ieszenia p ra w a w y k o n y w an ia zaw odu rad c y praw nego w raz ie w y k o ­ n y w a n ia zaw odu a d w o k a ta w zespole adw o k ack im albo w razie p o djęcia p racy \v o rg an a ch w y m ia ru spraw iedliw ości, w o rg an a ch ścigania lu b w p aństw ow ym a rb itra ż u gospodarczym , a ta k że w raz ie upraw o m o cn ien ia się orzeczenia dyscy­ p lin a rn eg o o zastosow aniu k ary .

Je d n y m z pow odów sk reślen ia z listy radców p raw n y ch — w o d różnieniu od sk re śle n ia z lis ty adw o k ató w — je s t choćby n a w e t częściowe o g raniczenie zdol­ ności do w y k o n y w an ia czynności p raw n y ch , n ato m ia st pow ołanie do w ojskow ej służby zaw odow ej nie pow oduje z mocy p ra w a sk re śle n ia z listy.

W k w e stii w p i s u n a l i s t ę r a d c ó w p r a w n y c h n a p o d s t a w i e p r z e p i s ó w s z c z e g ó l n y c h , p r z e j ś c i o w y c h i k o ń c o w y c h (art. 75—81) o b o w iąz u ją n a s tęp u jące zasady ogólne:

1) ra d c ó w p ra w n y c h w p isan y ch n a listę rad có w p raw n y ch w d n iu w ejścia w życie u sta w y w ed łu g przepisów dotychczasow ych w p isu je się z u rzę d u n a listę rad có w , p ra w n y c h p rze w id zia n ą w n iniejszej u staw ie;

2) osoby, k tó re w d n iu w ejścia w życie u sta w y n ab y ły praw o do w y k o n y ­ w an ia zaw odu rad c y p raw n eg o na pod staw ie dotychczasow ych przepisów , w p i­ su je się n a ich w niosek n a listę radców p ra w n y c h ;’

3) n a lis tę rad c ó w p raw n y ch m o ż e być w p isan a:

a) osoba, k tó ra prócz w y m ag ań sta w ian y c h rad co m p ra w n y m (art. 24 ust. 1 p k t 1—5) m a co n a jm n ie j 5 -letn i okres z a tru d n ie n ia n a pod staw ie sto su n k u p ra c y n a sta n o w isk u odpow iad ający m fu n k c ji radcy p raw n eg o w rozu m ien iu u sta w y i w d n iu jej w ejścia w życie p ra c u je n a tym stanow isku,

b) osoba, k tó ra m a k w a lifik a c je sędziego, p ro k u ra to ra , n o ta riu sza lu b a r b itra w P a ń stw o w y m A rb itra ż u G ospodarczym i co n a jm n ie j trz y le tn i okres

za-N r 1-2 (301-392) U stawa o radcach p ra w n y c h , cz. I 2 3

tr u d n ie n ia n a pod staw ie um ow y o p ra c ę n a sta n o w isk u od p o w iad ający m fu n k c ji ra d c y p raw nego w rozum ieniu n in ie jsz ej u sta w y i k tó ra zobow iązuje się złożyć eg zam in rad co w sk i w ciągu 2 la t od d a ty w pisu na listę rad c ó w p ra w n y c h . W razie niezłożenia tego egzam inu, sk reślen ie z listy n a stę p u je z urzędu. Z asady określone w yżej w p k t 3 i 4 m a ją odpow iednie zastosow anie do żoł­ n ie rz y czynnej służby w ojskow ej, fu n k c jo n a riu sz y MO oraz służby w ięzien n ej.

O bow iązuje ponadto ogólna k la u zu la d ero g a cy jn a w stosunku do osób z a jm u ją ­ cych w dniu w ejścia w życie u sta w y sta n o w isk o rad cy p raw nego w je d n o stk a c h o rg an izacy jn y ch , do k tó ry ch nie. m iały zastosow ania przepisy o obsłudze p ra w n e j je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej (org an izacje społeczne, zw iązki zaw odow e, urzędy, p a rtie polityczne). Osoby te nie m ogą być z a tru d n io n e na sta n o w isk u ra d c y praw nego po upływ ie ro k u od d n ia w ejścia w życie ustaw y, jeżeli nie u z y s k a ją w pisu n a listę radców p raw n y ch .

W y j ą t e k od pow yższej zasady, dopuszczający w ykon y w an ie określo n y ch za­ d a ń i fu n k c ji rad cy p raw n eg o przez osoby nie w p isan e na listę rad có w p r a w ­ nych, p rzew idziany je st w stosunku do osób z a tru d n io n y ch w d e p a rta m e n c ie lu b w b iu rze p raw n y m o rg an u państw ow ego, ale nie m ający ch u p ra w n ie ń do w pisu n ą listę ra d c ó w p raw n y ch (art. 9 ust. 3). Z asad a ta m a odpow iednie zastoso­ w an ie do p racow ników zatru d n io n y ch w N aczelnej R adzie S półdzielczej oraz w ce n tra ln y c h zw iązkach spółdzielni.

P o s z c z e g ó l n e c z y n n o ś c i z z a k r e s u p o m o c y p ' r a w n e j m oże w ykonyw ać pracow nik, k tó ry ukończył w yższe stu d ia praw nicze, je d n a k ż e w y ­ łącznie pod k ie ru n k iem radcy p raw nego ,(art. 7 ust. 3).

N iew ątpliw ie w in te resie je d n o ste k gospodarczych oraz urzędów je s t ścisłe p rze strz e g a n ie tych przepisów m ający ch n a celu zapew nienie odpow iedniego po­ ziom u pom ocy p ra w n e j przez u p ra w n io n e osoby, tj. w yłącznie przez te, k tó re zostały w pisane na listę radców p raw nych.

Je śli chodzi o a p l i k a n t ó w r a d c o w s k i c h , któ rzy w d n iu w ejścia w życie u staw y odbyw ali ap lik a c ję radcow ską, to kończą ją w edług zasad d o ­ tychczasow ych i po złożeniu egzam inu radcow skiego zo stają n a sw ój w niosek w p isa n i n a listę radców’ p raw n y ch (art. 81). J a k ju ż w yżej podkreślono, w pis n a listę radców p raw n y ch nie je st uzależniony, ta k ja k poprzednio, od istn ie ją c e j um ow y o p racę. U m ow y o p rac ę n a sta n o w isk u rad c y p raw nego są e w id e n cjo ­ n o w an e przez o rgany a rb itra ż u państw ow ego w celu d o konyw ania k o n tro li w y ­ m ia ru czasu p racy i lim itu z a tru d n ie n ia , k tó ry nie może p rze k ra cza ć p ó łto ra e ta tu .

III. Status radcy prawnego

1. P odstaw a p ra w n a działania ra d c y praw nego

S to su n ek p ra w n y rad c y p raw nego do d an e j je d n o stk i o rg an izacy jn ej o k reśla u sta w a (art. 8 ust. 1) — analogicznie do przepisów , dotychczasow ych (§ 8 u st. 1 u ch w a ły n r 533). P o d staw ę p ra w n ą d ziała n ia n a rzecz gospodarczych je d n o ste k o rg an iz ac y jn y ch (państw ow ych, spółdzielczych, spółek z udziałem* k a p ita łu p a ń ­ stw ow ego i spółdzielczego oraz w y o d rę b n io n y c h o rg an izacji społecznych) sta n o w i um ow a o p racę. Je d n a k ż e u sta w a o k reśla nie ty lk o p o d staw ę p r a w n ą tego s to ­ su n k u , ale ek sp o n u je jednocześnie, że ra d c a p ra w n y w y k o n u je z a w ó d w r a ­ m ach sto su n k u pracy , je śli tylk o u sta w a nie sta n o w i inaczej.

To isto tn e sfo rm u ło w an ie w y o d rę b n ia jąc e zaw ód rad c y p raw n eg o sp o śró d in ­ nych zaw odów z n a jd u je dalsze rozw inięcie w ty m sam y m przepisie (art. 8 u st. 5),

24 J a n i n a K r u t z e w t k a N r 1-2(S01-J02>

sta n o w ią c y m zakaz w y d aw an ia poleceń dotyczących w y k o n y w an ia in n y c h czyn­ n o śc i w y k ra cz ają cy c h poza zak res obsługi p raw n ej. U staw a dopuszcza — podob­ n ie ja k poprzednio — d o raź n ą pom oc p ra w n ą (na p o d sta w ie um ow y zlecenia) osobom u p raw n io n y m , a w ięc ad w o k ato m lu b innym radcom praw n y m .

2. O bo w ią zek k o rzysta n ia z pom ocy p ra w n ej

O bow iązek k o rzy sta n ia z pomocy p raw n ej rad c y p ra w n e g o przez je d n o stk i o rg a n iz a c y jn e nie został określony w sposób jednoznaczny (art. 4). W drodze in te r­ p r e ta c ji m ożna dojść do w niosku, że pań stw o w e i spółdzielcze je d n o stk i o rg an i­ z a c y jn e obow iązane są k o rzystać z pom ocy p ra w n e j rad c y praw nego, a w ięc za­ tr u d n ić ra d c ę p raw nego na pod staw ie um ow y o pracę, o rg an iz ac je spółdzielcze zaś m o g ą k o rzy sta ć z tej pom ocy, tj. z a tru d n ić rad cę p ra w n e g o fa k u lta ty w n ie .

T a k a in te rp re ta c ja , ja k k o lw iek o g ran ic za jąc a sam odzielność p ań stw o w y c h i spół­ dzielczych je d n o ste k o rg anizacyjnych, w y d aje się u zasad n io n a n ad rz ęd n y m in te ­ re s e m g o sp o d ark i narodow ej.

3. P odporządkow anie organizacyjne radcy praw nego

R a d c a p r a l n y w s tru k tu rz e o rg an iz ac y jn ej je d n o stk i z a tru d n ia ją c e j za jm u je — ja k sta n o w i u sta w a — „sam odzielne stanow isko pracy podległe bezpośrednio kie­ ro w n ik o w i je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej” (art. 8 ust. 3). S tan o w i to u m ocnienie do p ew n eg o sto p n ia pozycji rad c y p raw n eg o pod w zględem p o d p o rząd k o w an ia w po­ ró w n a n iu ze sta n e m p oprzednim (§ 3 ust. 1 — zał. n r 1 do za rząd z en ia n r 62), k tó r y dopuszczał p o dporządkow anie d y rek to ro w i lub w yznaczonem u przez niego zastęp cy , co w p ra k ty c e sprow adzało się do w ieloszczeblow ego p o dporządkow ania d y re k to ro w i, jego zastępcy, d y re k to ro w i je d n o stk i n a d rz ę d n e j i k ie ro w n ik o w i ko­ m ó rk i o rg an iz ac y jn ej z a tru d n iając eg o zakładu pracy. P o n a d to b r a k było u ściśle­ n ia , że podp o rząd k o w an ie d y re k to ro w i je st bezpośrednie. O becnie, dzięki tem u u ściślen iu , należy przypuszczać, że zm ora w ieloszczeblow ych podpo rząd k o w ań radcy p ra w n e g o przeszła do historii, a w każdym raz ie — pod w zględem p raw n y m .

U s ta w a p rz e w id u je — rów nież ja k poprzednio — w y k o n y w an ie obsługi p ra w n e j p rze z zespół radców p raw n y ch , któ reg o p rac ę k o o rd y n u je je d en z rad c ó w w y ­ znaczony przez jed n o stk ę z a tru d n ia ją c ą (art. 8 ust. 4). R ad ca p ra w n y zatru d n io n y

w n aczelnym , c e n tra ln y m lu b w ojew ódzkim o rganie pań stw o w y m udziela pomocy

p r a w n e j w w yo d ręb n io n y m d e p a rtam e n cie lu b w b iurze p ra w n y m podległym bez­ p o śre d n io k iero w n ik o w i tego o rg an u (art. 9 ust. 1).

4. Z a ka z w y d a w a n ia poleceń poza za k rese m czyn n o ści p ra w n y c h

O bow iązek w ykon y w an ia poleceń przełożonych, zaliczony — ja k w iadom o -—. do p o d sta w o w y c h obow iązków p racow niczych (a rt. 100 § 1 k.pt) i egzekw ow any p r~ ez p rzełożonych różn y ch szczebli w sto su n k u d o r a d c y p raw n eg o , u le g ł obec­ n ie o g ran iczen iu . Radcy p ra w n e m u — ja k sta n o w i u s ta w a (a rt. 8 p k t 5) — „nie m o żn a polecać w y k o n an ia czynności w y k raczający ch poza zak res o bsługi p r a w ­ n e j”. .Nie m o żn a” to synonim 6łów „nie w olno”. T a k w ła ś n ie n ależy tę k la u zu lę rozum ieć. S tan o w i to d o pew nego sto p n ia ncruum. Z a k a z te n obow iązyw ał i po ­ p rz e d n io (§ 5 u st. 2 u ch w a ły n r 533), je d n ak ż e rad c y p ra w n e m u m ogły być do­ d a tk o w o zlecane (■§ 15 ust. 3 — zał. n r 1 do zarząd zen ia n r 62) inne czynności o d p o w ia d a ją c e je g o k w alifik acjo m , jeżeli czynności o bsługi p ra w n e j ń te w ypełn iały m u całego czasu pracy. W re z u ltac ie w ięc polecenie m ogło dotyczyć w ykonania

N r 1 - ł (* # ! -» * ) U stawa o radcach p ra w n ych , cz. I ₂₅

„in n y ch ” czynności w y k ra cz ają cy c h poza obsługę p ra w n ą . J e d n a k ż e ró w n ież obec­ n ie za k res pom ocy czy obsługi praw nej,, zw łaszcza p rz y znacznie rozszerzonych O bowiązkach rad cy praw nego, to p o ję cie rozciągłe.

5. Moc w iążąca opinii radcy praw nego

Isto tn e n o v u m to um ocnienie pozycji ra d c y p raw n eg o w zak resie opin io w an ia, a ty m sam ym um ocnienie w agi i znaczenia o pinii p ra w n e j w d ziałaln o ści je d n o ­ ste k organizacyjnych.

U sta w a nie tylko u trzy m u je w mocy zasadę poprzednio obow iązującą, że ra d c a p ra w n y nie je s t zw iązany poleceniem co do tre śc i żąd an ej o pinii p ra w n e j (art. 13 u sta w y — § 5 ust. 1 uch w ały n r 533), ale sta n o w i ponadto, że o p in ia p ra w n a je st w iążąca dla p raco w n ik ó w d an e j je d n o stk i o rg an izacy jn ej. K iero w n ik je d ­ n o stk i może w p raw d zie — ta k ja k było to p rzew id zian e p o przednio — w ydać n a p iśm ie polecenie za ła tw ien ia sp raw y w sposób odm ienny, niż to w y n ik a z o p in ii ra d c y praw nego, ale jeśli polecenia takiego nie w yda, to praco w n icy je d n o stk i — bez w zględu n a zajm ow ane przez nich stan o w isk a, a w ięc ró w n ież k ie ro w n ic y k o m ó rek o rganizacyjnych — zw iązani są tre śc ią opinii rad c y p raw n eg o . J e s t rz e ­ czą oczyw istą, że .w ydanie polecenia, i to w fo rm ie pism a, co do za ła tw ie n ia sp ra w y w sposób odm ienny od o pinii rad c y p raw nego sy g n a liz u je k ie ro w n ik o w i je d n o stk i org an izacy jn ej konieczność rozw ażenia, czy i ja k dalece decyzja jego je s t słu szn a i u zasadniona oraz k o rzy stn a dla in te resó w re p re z e n to w a n e j p rzez niego je d n o stk i, a p o n ad to czy n ie obciąży go osobiście o dpow iedzialnością za p o d ję cie lek k o m y śln ej lu b niezgodnej z p raw em decyzji.

#. P row adzenie sp ra w przed organam i o rze ka ją c ym i

U sta w a u m acnia pozycję ra d c y p ra w n e g o w za k re sie p ro w a d ze n ia sp ra w p rze d o rg a n a m i „orzekającym i”, w y łąc za ją c obow iązek w y k o n y w an ia poleceń. R adca p raw n y , ja k sta n o w i u sta w a, pro w ad zi sam odzielnie sp ra w y p rze d o rg a n a m i o rze­ k ając y m i, d b a ją c o n ależ y te w y k o n y w an ie przew id zian y ch p rz e z p ra w o śro d k ó w dla o ch ro n y u zasad n io n y ch in te resó w jed n o stk i o rg an iz ac y jn ej {art. 14). J e s t to w ięc o ch ro n a tych interesów , k tó re w edług oceny rad c y p raw n eg o są uzasad n io n e, za pom ocą środków przew id zian y ch przez p raw o, a w ięc nie p er ja s e t nefas. J e s t to zatem ochrona w y łączająca in g e re n cję d y re k ty w n y c h poleceń, a ty m sa m y m dom ena sam odzielnego d ziała n ia rad c y praw nego.

O m aw iany przepis — ja k w y n ik a z jego b rzm ien ia — dotyczy „p ro w a d z e n ia ”, a n ie „w szczynania” (w ytaczania) sp raw p rzed o rg an am i o rze k ają cy m i. D ecyzja dotycząca w szczęcia sp raw y n ależy do k ie ro w n ik a je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej, je d ­ n ak że w w y p ad k u je j niezgodności z o p inią rad c y p raw nego, p o w in n a ona być w y d an a , w zw iązku z a r t. 8 p k t 5 ustaw y, n a piśm ie.

W ty m kontekście zachow ane zostały w łaściw e p ro p o rc je i w łaściw y sto s u n e k m iędzy o p in ią rad c y p raw nego a d ecyzją k ie ro w n ik a je d n o stk i o rg a n iz a c y jn e j i ro zg ran iczo n a została odpow iedzialność każdej z ty c h osób.

7. Im m u n ite t za w o d o w y

R adcow ie p raw n i-a d w o k a c i bez togi, częstokroć p o stp o n o w a n i p rzez n ie k tó re organy, uzy sk ali — podobnie ja k ad w o k aci — im m u n ite t zaw odow y. K o rz y sta ją oni p rzy w y k o n y w an iu czynności zaw odow ych z w olności słow a i p ism a w g r a ­ n icach określonych p rzep isam i p ra w a i rzeczow ej potrzeby, n ad u ż y cie zaś te j

26 J a n i n a K r u s z e w s k a N r 1-2 (301-302) w olności, stan o w iące zniew agę św iadka, biegłego iu b tłum acza, stro n y lu b jej p e ł­ nom o cn ik a i ścigane z o sk arżen ia pry w atn eg o podlega odpow iedzialności w yłącznie d y sc y p lin a rn e j (art. 11). R adca p raw n y podczas i w zw iązku z w yko n y w an iem czynności zaw odow ych k o rzy sta z - ochrony p raw n ej p rzy słu g u jąc ej adw o k ato w i (art. 12).

T e isto tn e „im m u n itety ” za g w aran to w a n e przez u staw ę są k o n se k w e n cją w y ­ o d rę b n ie n ia „zaw odu rad c y p raw n eg o ” spośród innych zaw odów praw m iczych oraz z ogrom nej rzeszy p racow ników w y k o n u jący ch fak ty czn ie obsługę p ra w n ą w c h a ­ ra k te rz e rad có w p raw n y ch , ale bez w ym aganych k w a lifik a c ji lu b bez ty tu łu rad cy .

R adca p ra w n y obow iązany je st w7yłączyć się z w y k o n y w an ia czynności zaw o­ dow ych w e w łasn ej sp raw ie albo gdy p rzeciw nikiem je d n o stk i o rg an izacy jn ej u d ziela ją cej m u p ełnom ocnictw a je st inna z a tru d n ia ją c a go je d n o stk a o rg an iza­ c y jn a lu b gdy sp raw a dotyczy osoby, z k tó rą rad c a pozostaje w ta k im stosunku, że m oże to o d działyw ać n a w y n ik sp raw y (art. 15). W te n sposób został praw idłow o ro zw iązan y problem , k tó ry od d a w n a budził k o n tro w ersje , albow iem w o k reśleniu „czynności zaw odow e” m ieści się zarów no ko n su ltacja, ja k i pro w ad zen ie sp raw y p rze d o rg an a m i ro zp a tru ją c y m i spór oraz inne czynności w chodzące w zakres obo­ w iązków rad c y praw nego. W w y p ad k a ch zaś ,gdy sp raw a dotyczy osoby fizycznej, p ozostaw ia się ocenie rad c y praw nego, czy je st on w obec tej osoby w ta k im sto ­ su n k u , że może to w płynąć na w y n ik spraw y.

8. Ocena pracy zaw odow ej radcy praw nego

Do now ych istotnych postan o w ień chroniących niezależność zaw odow ą radcy p raw n eg o zaliczyć należy ograniczenie k ie ro w n ik a z a tru d n ia ją c e j je d n o stk i o rg a ­ n iz ac y jn ej w ocenie p racy zaw odow ej radcy p raw nego (art. 16 ust. 1). K iero w n ik je d n o stk i org an izacy jn ej p r z e d dokonaniem tej oceny obow iązany je s t zasięg­ n ąć op in ii rad c y p raw nego w skazanego przez ra d ę o kręgow ej izby rad có w p r a w ­ nych. To o g raniczenie zabezpiecza rad c ę p raw n eg o przed 'o c e n ą je d n o stro n n ą, a w w y p a d k a c h k o n fliktow ych — z reg u ły przed o cen ą su b ie k ty w n ą k ie ro w n ik a je d n o stk i z a tru d n ia ją c e j, k tó ra poza tym w ym aga specjalistycznych k w a lifik a c ji zaw odow ych.

P rz ep is te n -nie m a zastosow ania do radców p ra w n y c h z a tru d n io n y ch w n a ­ czelnych i c e n tra ln y c h o rg an a ch w ładzy p aństw ow ej oraz w o rg an a ch p ań stw o ­ w ych sto p n ia w ojew ódzkiego (art. 16 ust. 2).

9. Szczególna ochrona sto s u n k u pracy radcy praw nego

K o n sek w e n tn y m rozw inięciem zasady ochrony niezależności zaw odow ej rad c y p raw n eg o p rz y ję te j przez u sta w ę je st u stan o w ien ie ębow iązku u p rzedniego zasięg­ n ię cia przez k ie ro w n ik a je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej opinii ra d y okręgow ej izby r a d ­ ców p ra w n y c h w raz ie zam ierzonego rozw iązania sto su n k u p rac y za w ypow ie­ dzeniem z pow odu n ienależytego w y k o n y w an ia przez rad c ę p raw n eg o obow iązków ' w y n ik a ją c y c h z u sta w y (art. 19 ust. 1). W ynika stąd, że nied o p ełn ien ie tego obo­ w iąz k u czyni rozw iązanie um ow y, o p rac ę bezskutecznym . O pinia, o k tó re j m ow a, p o w in n a być p rze słan a z a tru d n ia ją c e j jednostce o rg an iz ac y jn ej w ciągu 10 d n i od c h w ili p rze słan ia zaw iadom ienia o zam iarze ro zw iązan ia sto su n k u pracy. P rz e ­ pis te n n ie m a zastosow ania do rad có w p ra w n y c h za tru d n io n y c h w o rg an a ch a d ­ m in is tra c ji p aństw ow ej.

N r 1-2 (301-302) U stawa o radcach p ra w n y c h , cz. I ₂₇

W arto tu przypom nieć, że ra d c a p raw n y obow iązany je s t do w y k o n y w an ia zaw odu „ze sta ra n n o śc ią w y n ik ając ą z w iedzy p raw n ic zej oraz zasad e ty k i zaw o­ d o w ej” (art. 3 ust. 2). K ry te riu m to pow inno być stosow ane przy ocenie „należy­ tego” w y k o n y w an ia obow iązków przez rad c ę praw nego.

W edług p rzepisów dotychczasow ych <l§ 15* u chw ały n r 533) d y re k to r p rz e d się ­ b io rstw a obow iązany b y ł tylk o do zaw iadom ienia (post fa c tu m ) je d n o stk i n a d ­ rzę d n ej o w ypow iedzeniu um ow y o pracę. O rozw iązaniu um ow y za w ia d a m ia ł p rezesa okręgow ej k om isji a rb itra żo w ej.

N ależy tu dodać, że ustanow iony obecnie przez u sta w ę obow iązek zasięg an ia opinii ra d y okręgow ej izby radców p raw n y ch (art. 16 u st.l) nie m a zastosow ania do ro zw iązan ia sto su n k u p racy z ra d c ą p ra w n y m za w ypow iedzeniem z innych pow odów lu b w in n y m trybie, tj. bez w ypow iedzenia (art. 52 i 53 k.p.).

Nie sta n o w i szczególnego u p ra w n ie n ia zw olnienie rad c y p raw n eg o od o bow iązku uzyskania zezw olenia m acierzy stej je d n o stk i z a tru d n ia ją c e j n a p o djęcie je d n o ­ czesnego z a tru d n ie n ia w innym zakładzie p rac y lub n a przyjęcie zlecenia (art. 21 ust. 1), poniew aż zasad a ta w drodze in te rp re ta c ji by ła pow szechnie sto so w an a już na g ru n cie a r t. 101 k.p., k tó ry to przepis — zgodnie z zam ierzoną now elizacją kodeksu p rac y — m a być uchylony.

Na rad c ó w za tru d n io n y c h w o rg a n a c h a d m in istra c ji p ań stw o w e j u sta w a n a ­ k ła d a je d n a k obow iązek uzyskiw ania zezw olenia n a jednoczesne z a tru d n ie n ie lu b u zyskiw anie zlecenia (art. 21 ust. 2).

IV. Zakres obowiązków radcy prawnego

U sta w a — podobnie ja k poprzednie a k ty p ra w n e (uchw ała n r 533 i zarząd z e­ nie n r 62) — w y m ien ia tylk o przykładow o" a nie w yczerpująco z a d an ia rad c y praw nego w zak resie „obsługi p ra w n e j”, co je st uzasadnione f lu k tu a c ją sto s u n ­ ków społeczno-gospodarczych o raz zm iennością system u i zak resu d ziała n ia o rg a ­ nów a d m in istra c ji pań stw o w ej, w y m ag ający ch now ych unorm ow ań p ra w n y c h oraz ich in te rp re ta c ji.

Z ad a n ia rad c y p raw n eg o i fu n k c je zw iązane z ich w y konyw aniem m ożna p o T dzielić n a w e w n ętrz n e i zew nętrzne. D ziałania w ew n ętrz n e to opinie p raw n e, p o ra d y p ra w n e i k o n su ltac je, inform ow anie o rganów je d n o stk i z a tru d n ia ją c e j o zm ian ach w obow iązującym s ta n ie p ra w n y m w zak resie działalności tej je d n o stk i oraz o uchybieniach w je j działalności i sk u tk a c h tych uchybień, nad zó r p ra w n y n ad egzekucją należności oraz uczestniczenie w rok o w an iach dotyczących n aw ią za n ia , zm iany albo ro zw ią zan ia um ow y dłu g o term in o w ej bądź n ietypow ej lu b z k o n ­ tra h e n te m zagranicznym . P o n ad to chodzi tu także o obow iązki u d zielan ia in fo r­ m a cji o przepisach p ra w n y c h o rganizacjom politycznym , społecznym i zaw odo­ w ym działający m n a te re n ie je d n o stk i o rg an iz ac y jn ej, ale tylko n a ich w niosek.

D ziałania zaś ze w n ętrzn e to w y stę p o w a n ie w c h a ra k te rz e p ełnom ocnika w p o ­ stę p o w an iu sądow ym , arb itra żo w y m , a d m in istra c y jn y m oraz przed in n y m i o rg a ­ n am i o rzekającym i.

W o rg an a ch a d m in istra c ji p aństw ow ej — poza pow yższym i za d an iam i w y m ie­ nionym i w sposób n ie w y c ze rp u jąc y w a rt. 7 ust. 1 — do zad ań rad c y p raw n eg o należy: o p iniow anie pod w zględem p raw n y m p ro jek tó w ak tó w p raw n y ch , in ic jo ­ w an ie i dok o n y w an ie ocen skuteczności fu n k cjo n o w a n ia p ra w a oraz w n io sk ó w w y n ik ając y ch z ty c h ocen, opiniow anie pod w zględem legalności ak tó w p ra w n y c h w yd aw an y ch przez n ad z o ro w a n e je d n o stk i o rganizacyjne, a ta k że n ad z o ro w a n ie fu k cjo n o w a n ia pom ocy p ra w n e j w nad zo ro w an y ch je d n o stk a c h o rg an izacy jn y ch . P o ­ n ad to należy tu też p ro w ad zen ie re d a k c ji d zien n ik a urzędow ego o rg an u o raz p ro

-28 J a n i n a K r u $ z e i D $ k a N r 1-2 (301-JOT) •wadzenie i a k tu a liz a c ja re je s tru przepisów p raw n y ch w y d aw an y c h przez te n o rg an (art. 7 ust. 2).

Zw ażyw szy, że w yliczone za d an ia nie w y cz erp u ją ogółu obow iązków rad c y p r a w ­ nego, k tó re n ie w ą tp liw ie w zro sn ą jeszcze w zw iązku z re fo rm ą gospodarczą, p rze­ k sz ta łc a ją c ą m odel gospodarki n aródow ej oraz system za rząd zen ia n ak azo w o -ro z­ dzielczy, co m a na celu u a k ty w n ie n ie działalności je d n o ste k gospodarczych — z a ­ chodzi u za sa d n io n a obaw a, że zad an ia te p rz e k ra c z a ją pod w zglądem czasow ym m ożliw ości rad c y p raw nego zatru d n io n eg o jednoosobow o w w y m iarze pełnego e ta tu . O szczędność zn am io n u jąca jed n o stk i gospodarcze w z a k resie o k reśle n ia z a tru d n ie ­ n ia rad c y praw nego, niead ek w atn eg o do w y m ia ru jego zadań, n a pół za m ia st n a ca ły m etacie, niew ątp liw ie w zrośnie, w ym uszona przez system sa m o fin an so w a n ia ty c h jednostek.

Szczególne obaw y n asu w a m ożliw ość w y k o n y w an ia obow iązku in fo rm o w a n ia „o u ch y b ien ia ch w zakresie p rze strzeg a n ia p ra w a i sk u tk a c h tych u ch y b ień ” . In ­ fo rm a c ja ta w ym aga bow iem stałego nadzoru n a d c a ło k sz ta łte m działalności z a ­ tru d n ia ją c e j je d n o stk i org an izacy jn ej, sp raw o w an y m n a bieżąco, okresow o lu b w y ­ ryw kow o, ja k czynią to w y specjalizow ane o rgany k o n tro li w e w n ętrz n ej i ze­ w n ę trz n e j (np. organy N ajw yższej Izby K ontroli). In fo rm a cje , o k tó ry c h m ow a, ab y były realn e, w y m ag a ją — ja k sądzić należy — uściślenia przez ograniczenie do sp raw , w k tó ry ch ra d c a p raw n y uczestniczy w c h a ra k te rz e opiniodaw cy, ko n ­ s u lta n ta , pełnom ocnika lu b w in n y m c h a ra k te rz e o raz w za k re sie przez niego do­ strzeganym .

P o n a d to u sta w a nie o k reśla an i też nie za w iera upow ażn ien ia do o k reślen ia (w drodze rozporządzenia) przepisów w sp raw ie w a ru n k ó w w y k o n y w an ia przez ra d c ę p raw n eg o tych skom plikow anych zadań w p o staci pom ocy b iu ro w ej i po­ m ocy n aukow ych (urzędow ych pu b lik ato ró w , kodeksów , kom entarzy, orzecznictw a i innych) oraz odpow iedniego w ydzielonego pom ieszczenia. W p raw d zie obow iązki rad c ó w p raw n y ch organów p aństw ow ych są w iększe niż radców zatru d n io n y ch w je d n o stk a c h gospodarczych, je d n ak ż e z a tru d n ie n ie w o rg an a ch państw ow ych je s t z reg u ły w w ym iarze pełnego e ta tu o raz w zespole co n a jm n ie j dw uosobo­ w ym , a ponad to k o rzy sta się z usług w y k w alifikow anego p erso n e lu oraz pracow ­ ników , k tó rzy ukończyli w yższe stu d ia praw nicze.

N asu w a się tu je d n a k re flek sja, że rów nież w tych org an ach państw ow ych ra d c a p ra w n y — w p o ró w n a n iu z in n y m i sp e cja listam i (głów ny księgow y czy głów ­ n y m e c h a n ik ).— je st szczególnie obciążony, zw łaszcza zaś w ów czas, gdy n ie dys­ p o n u je w ykw alifik o w an y m i zespołam i pracow ników ja k in n i specjaliści; ponadto ta k ż e zad an ia ze w nętrzne p o ch ła n ia ją znaczną część jego w y m ia ru czasu pracy potrzeb n eg o do w yk o n an ia działań w ew n ętrzn y ch .

W ty m sta n ie rzeczy, w sk u te k tych n ad m iern ie o b ciążających zadań, kreow anie rad c y p raw n eg o — ja k to ju ż stw ierdzono poprzednio — n a „rzecznika p raw o ­ rz ą d n o śc i” w y d aje się tylko w pew nym zak resie m ożliw e, gdyż w y k ra c z a ono poza re a ln e w a ru n k i p rac y rad cy praw nego.

V. W ynagrodzenie radcy prawnego

Z godnie z d ez y d eratam i środow iska radców p raw n y ch zgłaszanym i bezskutecz­ n ie od co n a jm n ie j dziesięciu la t u sta w a o k reśla to w y n ag ro d ze n ie ja k o n ie niż­ sze od w y n a g ro d z e n ia głów nego sp e c ja listy lu b innego ró w n o rzęd n eg o stan o w isk a pracy . D odatkow e św iadczenia oraz ich w ysokość, tj. w y n ag ro d zen ie z ty tu łu za­ stę p stw a sądow ego i arbitrażow ego, do d atek za k o o rd y n ac ję pom ocy praw n ej i d o d atek za pom oc p ra w n ą je d n o ste k o rg an izacy jn y ch m a jąc y ch siedzibę n a te­

N T 1-3 (301-M l) Ustawa o radcach p ra w n y c h , cc. I M

r e n ie gm iny, ok reśla — zgodnie z upow ażnieniem za w arty m w u sta w ie — M in ister P ra c y , P łac i S p ra w S ocjalnych p o zasięgnięciu op in ii K ra jo w e j R ad y R adców P ra w n y c h .

P o za ty m obow iązuje ogólna zasada, że ra d c a p ra w n y m a praw o do w y n a g ro ­ d ze n ia określonego w uk ład zie zbiorow ym p rac y lu b w p rzep isach o w y n a g ro ­ dzeniu, ja k ie o bow iązują w te j jednostce org an izacy jn ej, k tó ra z a tru d n ia ra d c ę praw n eg o .

R ad ca p ra w n y o trzy m u je ponadto św iadczenia p rzy słu g u jące p rac o w n ik o m z a ­ tr u d n ia ją c e j go je d n o stk i o rg an izacy jn ej (jak np. za staż pracy), p rze w id zia n e u k ła d e m zbiorow ym pracy i przep isam i szczególnym i obow iązującym i w te j je d ­ nostce (art. 22).

VI. Aplikacja radcowska

P rzep isy ustaw y o a p lik a c ji radcow skiej o d b ie g ają zasadniczo od poselskiego p ro je k tu ustaw y. W pis n a listę ap lik an tó w radcow skich, podobnie ja k rad có w p raw n y ch , pozostał zgodnie z u sta w ą w gestii okręgow ych k om isji arb itra żo w y ch , o rg an iz u ją c y c h i prow adzących szkolenie ap lik an tó w rad co w sk ich p rzy w sp ó ł­ u dziale z o rg an am i sam orządu radców p raw n y ch (art. 38 ust. 2), p rze d k tó ry m i a p lik a n c i radcow scy zd a ją egzam in i sk ła d a ją ślubow anie. Z godnie z p ro je k te m poselskim przygotow anie do zaw odu radcy praw nego, d oskonalenie zaw odow e rad có w p raw n y ch oraz w pis n a listę radców p raw n y ch i ap lik an tó w rad c o w sk ich w chodziły w zakres k o m p eten cji ra d y okręgow ej izby radców p raw n y ch . P rz e ­ sła n k a o g raniczenia sam orządu zaw odowego radców p raw n y ch ta k ż e w tym z a ­ kresie o p a rta została n a d łu g o trw ały m dośw iadczeniu P aństw ow ego A rb itra ż u G ospodarczego. D ośw iadczenie owo — to często k o n se rw aty w n e d ziała n ie w o k re ś­ lonym schem acie, pozbaw ione tw órczych in icjaty w , ham u jąc e p ostęp i d o sko­ nalenie. Poza tym nie m ożna z gó ry przesądzać, że o rgany sam o rząd u zaw odow ego rep rez e n tu ją c e środow isko radców p raw n y ch m niej skutecznie sp ro s ta ją z a d a ­ niom p rzy g o to w an ia zaw odow ego członków tego zaw odu niż urząd, p rze d k tó ry m radcow ie p ra w n i sporadycznie w y stę p u ją jako pełnom ocnicy z a tru d n ia ją c y c h je d ­ nostek organizacyjnych.

N ato m iast o d stęp stw a od poselskiego p ro je k tu u sta w y w zakresie k ie ro w a n ia na ap lik ac ję rad co w sk ą — ta k ja k dotychczas — przez zakłady pracy, a nie na mocy um ow y o p rac ę naw ią za n ej z okręgow ą izbą rad có w p raw n y ch , w y d aje się ze w zględów oszczędnościow ych uzasadnione. O d stąp ien ie je d n a k od p ro je k tu u s ta ­ wy w części dotyczącej odb y w an ia a p lik a c ji rad co w sk iej pod opieką p a tro n a rą d - cy p raw nego je st pod każdym w zględem godne ubolew ania. B ezpośrednie p rz e ­ kazyw anie przez p a tro n a ap lik a n to w i w iedzy, dośw iadczenia oraz zasad e ty k i zawodowej je st cennym «w kładem w przygotow anie a p lik a n ta do należytego i sa- m odzielnego^w ykonyw ania zaw odu radcy praw nego, k tó re je st przecież celem a p li­ kacji radcow skiej.

U stanow ienie w u sta w ie o k resu ap lik a c ji na trzy la ta (w edług p ro je k tu 4 la ta) z m ożliw ością je j sk ró cen ia do dw óch la t, przy w łaściw ie o p rac o w a n y m p ro g ra ­ mie szkolenia oraz odpow iednich jego m etodach, m oże być uzasadnione. To s k ró ­ cenie okresu a p lik a c ji do dw óch la t może m ieć zastosow anie — ja k p rz e w id u je ustaw a — w w y p ad k u gdy a p lik a n t praco w ał co n a jm n ie j trzy la ta p rz y w y k o ­ nyw aniu obsługi p ra w n e j. Je d n ak ż e, ja k w y k azu je p ra k ty k a , fak ty c z n e w y k o n y ­ w anie obsługi p ra w n e j stan o w i raczej — obok innych — fu n k cję m a rg in e so w ą i dlatego należało uściślić w u staw ie, że obsługa p ra w n a w tym w y p a d k u po - w .nna być w y k o n y w an a w pełn y m w ym iarze czasu p rac y (art. 32).