Karpiński, Rafał
"Mecenas, kolekcjoner, odbiorca.
Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki Katowice, listopad
1981", Warszawa 1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 76/3, 624-625
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
624 ZA P IS K I
nalazł się on na karcie ochronnej kodeksu (obecnie BJ sygn. 2322) najpewniej paulińskiej prowieniencji, który spisano około 1470 r. Pergaminową kartę użyto przy oprawie jako postjolium przycinając ją ze znaczną szkodą dla tekstu. Szcze gólnie kłopotów przysparza brak zakończenia dokumentu. Spis ma charakter urzę dowy. Sporządził go nieznany notariusz wraz z komisją na prośbę przeora A n drzeja. W w igilię Zielonych Świątek i trzy kolejne dni świąteczne 1435 r. (4—7 czerwca) przyjmował zeznania świadków. Przypadał wtedy jeden z jasnogórskich odpustów. Dokument liczy około 50 zapisek ujętych bardzo skrótowo w 46 w ier szach. Powstanie dokumentu łączy się z ożywieniem kultu po napaści na Jasną Górę w 1430 r. Niestety jego stan zachowania nie pozwala określić chronologii cu dów. Zeznania dotyczą uzdrowień pielgrzymów przybywających w znacznym pro cencie ze Śląska. M. Kowalczyk zapoczątkowała we wstępie do tej edycji porów nawcze studium wydanego spisu ze zbiorem, który uchodził dotąd za najstarszy: dołączony do „Historia pulchra” Piotra Rydzyńskiego (Risiniusa) z 1524 r. Rejestr z 1435 r. zawiera 15 zapisek uwzględnionych przez Risiniusa. Dalsze postulowane przez wydawcę badania są niezbędne; nie będą też łatwe z racji stanu zachowania dokumentu. Odczuwa się brak zamieszczenia podobizny odnalezionego spisu.
W tomie drukuje się nadto następujące rozprawy historyczne. Historyka sta rożytności i historiografii zainteresuje tekst Mariana P l e z i o ostatnim dziele Ta- deuszia Z i e l i ń s k i e g o , tj. o dwóch ostatnich niedrukowanych tomach cyklu te goż uczonego pt. „Religie świata antycznego” (t. V: „Religia świata rzymskiego” i t. VI: „Chrześcijaństwo antyczne” .). Plezia scharakteryzował rękopis (zachowany w BUW) i jego zawartość, ukazał dzieje jego powstania i próby wydania. W anek sie zamieścił 32 wojenne listy Zielińskiego oraz dwa jego córki Teresy do kolegów w kraju.
Nadto drukuje się w tomie rozprawy: Romana Z a w a d z k i e g o o interpre tacji 52 księgi „Historii Rzymskiej” Cassiusa Dio, Zenona P i e c h a na temat zna nej pieczęci Leszka Czarnego z przedstawieniem św. Stanisława (interpretuje in teresująco autor jej symbolikę jako wyraz| tendencji zjednoczeniowej polityki księcia, a także w kontekście konfliktu Leszka Czarnego, z biskupem Pawłem z Przemankowa) i O. Dominika W i d e r a, który zestawia najstarsze rękopisy przekładów na polski dzieł św. Jana od Krzyża (21 rękopisów z X V II—X V I II w.) głównie „Drogi na Górę Kairmelu” i „Nocy ciemnej duszy...” tłumaczonych także w e fragmentach.
R. K.
Mecenas, kolekcjoner, odbiorca, Materiały Sesji Stowarzyszenia H i storyków Sztuki Katow ice, listopad 1981, Państwowe W ydawnictwo
Naukowe, Warszawa 1984, s. 303.
Stowarzyszenie Historyków Sztuki swe sesje poświęca bądź problematyce skon centrowanej na jednej epoce, bądź konkretnym regionie, bądź — jak w przypadku tej książki — na temacie rozpatrywanym w długiej perspektywie czasowej, bez precyzowania granic geograficznych. Tytuł sesji, której niepełne pokłosie zawarto w niniejszej książce narzucał podjęcie refleksji teoretycznej i porządkującej (warto byłoby zasygnalizować co się do tonfu nie dostało). Wypełnił ją klarownie wprow a dzający referat J. B i a ł o s t o c k i e g o . Wszystkie pozostałe — poza jednym 1— dotyczą Polski. W yjątkiem jest pisany z pasją tekst B. D ą b - K a l i n o w s k i e j dotyczący Rosji przełomu X V II/ X V III w. pt.: „Mecenat czy sterowanie sztuką?” .
Z A P ISK I 625
Prostsza i przydatniejsza dla czytelnika „Przeglądu” wydaje się prezentacja tomu nie wedle porządku narzuconego przez tytułową triadę, ale wedle chrono logii; wiele bowiem referatów skupiło się na dwóch czy nawet trzech jego hasłach i redaktor książki miał kłopoty z logicznym ułożeniem tekstów. Trzy wystąpienia dotyczyły średniowiecza: fundacji Piotra Włosta (recte Włostowica) i narosłych wokół nich legend (T. H. O r ł o w s k i ) , porównania gotyckich tablic erekcyjnych i romańskich tympanonów fundacyjnych (P. M r o z o w s k i ) i mecenatu ks. Ja nusza I, a w zasadzie jego architektury militarnej (I. G a l i c k a ) .
O czasach nowożytnych wypowiedziało się czterech referentów, którzy scha rakteryzowali: dworski i mieszczański mecenat w X V II i X V I II w. w Lesznie (E. K r ę g l e w s k a - F o k s o w i c z ) , kolekcjonerstwo Jana Ponętowskiego, biblio fila i zbieracza grafiki (T. C h r z a n o w s k i ) , związki między utworem Jana z Gło gowa „Phisinomia" z zespołem Głów Wawelskich (E. C h o j e с к a) oraz Elżbietę Sieniawską i jej artystów (J. G a j e w s k i ) .
N ajw ięcej mówiono o minionym i bieżącym stuleciach. Omówiono działalność mecenasów i kolekcjonerów Leopolda Kronenberga (T. J a r o s z e w s k i ) , Edwarda Rastawieckiego (A. R y s z k i e w i с z), Henryka Grohmana (W. M. R u d z i ń s k a ) , Leona Dietz d’Arma (L. K r u c z e k ) , także pierwszych w Polsce zbieraczy i bada czy judaiców (I. R e j d u c h - S a m к o w a). Prace te nastawieniem badawczym i metodą najbardziej zbliżone są do warsztatu historyka. Epoki najnowszej dotyczą również referaty na temat szeroko rozumianego odbioru dzieła sztuki, tj. M. P o - p r z ę c k i e j „Literacki styl odbioru obrazów” , Z. Ż y g u l s k i e g o jun. „Prze strzeń muzealna” , J. Z i e m b i ń s k i e g o „W idz muzealny czy odbiorca sztuki?” , M. B o r u s i e w i c z a o analizie postaw społecznych wobec sztuki.
Dla historyka tout court, który chce lepiej zrozumieć społeczeństwo i rozpa trywać je nie tylko poprzez jego najwybitniejszych przedstawicieli, najbardziej interesujące powinny być prace o odbiorze dzieła sztuki. W tym przypadku można by się po książce spodziewać nieco więcej; jednak i złożoność problematyki i brak bezpośrednich źródeł dla epok dawniejszych komplikują takie badania.
Tom ujawnia też degradację kolekcjonerstwa w naszym państwie (T. G r z y b o w s k a ) . Ponadto nad problemem „Mecenat czy sterowanie sztuką?” zastanawiał się W. K r a s s o w s k i , zaś B. R y m a s z e w s k i mówił o administracji „kultu ralnej” wobec mecenatu, kolekcjonerstwa i odbiorcy.
Każda sesja przeważnie sumuje prowadzone badania i żywi się uprawianą nie zależnie problematyką. Spełnia też zadanie inspirujące, nie tylko na swe potrzeby. Z pewnością ten tom zaowocuje dalszymi badaniami.
R .K .
Codex Diplomatiens et Epistolaris Regni Bohemiae, tomi V, fasci
culus 3 (seria regestorum), ed. J. S e b a n e k, S. D u š k o v a , sumptibus Academiae Scientiarum Bohemoslovacae, Pragae 1982, s. 447. 3 nbl. Badacz dziejów średniowiecza otrzymuje do ręki kolejną, wzorowo opracowa ną część zakrojonej na wielką skalę edycji źródeł dyplomatycznych dotyczących szeroko rozumianej historii Czech. Jest to już dziewiąty zeszyt zapoczątkowanej w 1904 roku przez G. F r i e d r i c h a serii obejmującej związane z tym tematem dokumenty, poczynając od roku 805, a zarazem ostatni z przygotowanych do druku przez zasłużonego edytora, zmarłego w 1977 roku profesora J. S e b a n k a , który wspólnie z prof. S. D u š k o v ą był cd 1962 roku naczelnym redaktorem tej serii. Fascykuł niniejszy zawiera regesty dokumentów wydanych w latach 1253— 1278
