Grala, Hieronim
"Notitiae episcopatuum ecclesiae
Constantinopolitanae", texte critique,
introduction et notes par Jean
Darrouzés, Paris 1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 800-801
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
8 0 0 Z A P I S K I
Dotychczas opublikowane tomy TIB charakteryzują się identyczną stru k tu rą m ateriału, na którą składają się kolejno: dokładne zdefiniowanie i wyznaczenie granic om awianych terytoriów , omówienie regionu pod względem geograficznym, z uwzględnieniem stosunków wodnych i w arunków klim atycznych, jak również za rys jego historii i rozwoju pod względem adm inistracyjnym . Powyższe ustalenia uzupełniają dane o organizacji kościoła, systemie dróg i sieci fortyfikacji. Oczy wiście od tego schem atu dopuszczalne są pewne odchylenia uw arunkow ane indyw i dualnym i cechami geograficznymi bądź historycznym i danego regionu, jak np. uwzględnienie w przypadku K efalenii i Hellady szlaków morskich, czy też osad nictw a i m onastycyzmu w Helladzie i Tessalii. Tak skonstruow ana część inform a cyjna pracy stanowi jedynie wprowadzenie do zasadniczych ustaleń, tj. zestawienia w porządku alfabetycznym wszystkich znanych miejscowości i obiektów topograficz nych danej jednostki organizacyjnej, z dokładnym określeniem ich położenia geogra ficznego i ważniejszych ośrodków (wraz z podaniem długości i szerokości geogra ficznej) względnie innych miejscowości, zarysem ich historii, wykazem związanych z nim i zabytków oraz zestawieniem źródeł pisanych i literatu ry o nich tra k tu ją cej. S tarannie zarejestrow ano również wszelkie funkcjonujące od epoki cesarstw a wschodniego w arianty ich nazw. W ykonane dotychczas badania nad m ałoazjatycki- má tomami: Kappadocji, Charsianon, Sebastei i Lykandos oraz europejskim i: Niko- polis, Kefalenii, Tessalii i Hellady pozwalają w ystaw ić w ydaw nictw u jak najlepszą ocenę i z nadzieją oczekiwać na dalsze, będące w przygotowaniu pozycje z powyż szej serii. Przydatności zgromadzonego m ateriału nie sposób nie doceniać. Im po nujące wyczerpującą i aktualną inform acją, dokładnością i obfitością danych, sk ru pulatnością kw erendy i precyzją w ykonania map wydawnictwo bez w ątpienia zaj mie w warsztacie bizantynisty zupełnie w yjątkow e miejsce. Dokładne indeksy, w y soki poziom technicznego wykonania przedsięwzięcia przez poligrafię AAN, ele gancka jednolita form a zew ntęrzna stanowi dodatkowy a tu t om awianych prac. Po całkowitym zrealizowaniu owego monumentalnego przedsięwzięcia nauka dyspono wać będzie pomocą o w ielkiej wartości, przydatną nie tylko dla mediewisty, ale i dla przedstaw icieli innych specjalności, w orbicie zainteresow ań których znalazły się terytoria kiedykolwiek związane ze stru k tu rą tem ow ą Wschodniego Cesarstw a
H. G.
Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantinopolitanae, Texte c riti
que, introduction et notes par Jean D a r r o u z é s , In stitu t Français d.Etudes Byzantines, Geographie ecclésiastique de l’Empire byzantin, t. I, Paris 1981, s. XVI + 521.
Opublikowanie pełnego zestawu bizantyjskich „Notiitiae episcopatuum ”, tj. urzę dowych list regulujących porządek zasiadania hierarchów Kościoła greckiego na soborach (Ordo thronorum ), cennego źródła prow eniencji kościelnej, przez J. D a r r o u z é s , renomowanego wydawcę i badacza dziejów kościoła wschodniego, z pew nością uznać można za wydarzenie naukowe o doniosłym znaczeniu. Niebagatelne osiągnięcia tego uczonego, a m. in. w ydanie korespondencji Jerzego i D ym itra T or- ników (1970) i korespondencji Teodora Dafnopatesa (1978, wespół z L. G. W e s t e - r i n k i e m ) , studia nad offikiam i kościoła bizantyjskiego (1970), oraz kontynuacja rozpoczętego przez V. G r u m m e l f dzieła regestrow ania dokum entów p atriarch a tu konstantynopolitańskiego (fasc. 5 — 1977; fasc. 6 — 1979) rekom endacji nie po trzebują i stanow ią dostateczną gw arancję wysokiego poziomu edycji, zarówno w zakresie publikacji źródła (s. 199—421), ja k również towarzyszącego m u a p aratu krytycznego (s. 1—198).
Z A P I S K I
8 0 1
Zrealizowane z iście benedyktyńską pracowitością przedsięwzięcie Darrouzés wychodzi na spotkanie niejednokrotnie podnoszonym postulatom nowoczesnej bi- zantynistyki, której potrzebom nie mogły sprostać ani posiadające ponad 100-letnią m etrykę edycje G. R h a l l e s a i M. P o t l é s a (1852—Ί859) i G. P a r t h e y a (1860), jak również wciąż jeszcze dysponująca poważnymi w aloram i edycja k ry tyczna H. G e 1 z e r a (1901). Szeroko zakrojona kw erenda źródłowa zaowocowała zestawieniem zespołu 290 kodeksów, przekazujących teksty 21 notycji z rozlicznych, częstokroć znacznie rozbieżnych w ersjach. Pieczołowite odnotowanie wszystkich owych w ariantów jest niepoślednim atutem niniejszej edycji, w istocie przedsię wzięcia o w yjątkow ym znaczeniu nie tylko dla badacza organizacji p atriarch atu konstantynopolitańskiego, ale również dla studiów nad stosunkam i między nim, a ośrodkam i wchodzącymi pod względem jurysdykcyjnym w skład bizantyjskiej
oikum ene, w tym — Słowiańszczyzny Wschodniej i Południowej. Cenny m ateriał
jakiego dostarczają „N otitia” niejednokrotnie przyciągał uwagę polskich badaczy, z tym większą więc satysfakcją odnotować należy, że opublikowanie w ariantów notycji n r 11 (s. 343—344) umożliwiło pozytywne zweryfikowanie hipotezy A. P o p p e dotyczącej istnienia tytularnych metropolii czernihowskiej i perejesław skiej w Ii-ej połowie XI wieku, po raz pierwszy zaprezentowanej na łam ach niniejszego periodyku (PH t. LV, 1964, z. 4, s. 557—572; t. LVI, 1965, z. 4, s. 557—569).
K w alifikacje w arsztatow e i kom petencje edytorskie pozwoliły wydawcy na osiągnięcie pełnego sukcesu i zapewnia jego dziełu poczesne miejsce w w arsztacie współczesnego bizantynisty. Z satysfakcją odnotow ujem y więc wzbogacenie się me- diewistyki o kolejną edycję źródłową o znakom itym poziomie, której ukazanie sta nie się niew ątpliw ie impulsem dla rozwoju badań nad kościołem greckim w w ie kach średnich i przyczyni się dzięki objętości zgromadzonego m ateriału do w yjaś nienia szeregu spornych problemów z zakresu polityki zagranicznej i wew nętrznej imperium, jak też stosunków praw nych i kulturalnych między bizantyjską m etro polią a jej kościelnym i peryferiam i.
H. G.
Wolfgang B r ü s k e , Untersuchungen zur Geschichte des Lutizen-
bundes. Deutsch-wendische Beziehungen des 10.—12. Jahrhunderts, M it
teldeutsche Forschungen, Bd. 3, Böhlau Verlag, Köln-W ien 1983, s. XIII, 265.
W czesnośredniowiecznymi dziejami Słowian Połabskich prawdziwie zaintereso wana jest tylko historiografia niem iecka i polska, toteż ich dorobek liczy się prze de w szystkim w tym zakresiie. Wielkich postępów badawczych dokonała nau k a po w ojenna w obu krajach, głównie zresztą dzięki licznym pracom wykopaliskow ym , z których rzecz prosta wyniki archeologów NRD dostarczyły najważniejszych, no wych m ateriałów źródłowych. Ale w łaśnie na tle ostatnich uogólnień (np. J. H e r r m a n n ) a także przeglądowych konferencji poświęconych Połabszczyźnie (por. „Sło wiańszczyzna połabska między Niemcami a Polską”, Poznań 1981, i sprawozdanie w KH t. XC, 1983, n r 4) w arto pam iętać o podstawowym nurcie mediewistycznym, skrupulatnie analizującym źródła pisane z epoki. M onografia Wolfganga B r ü s k e zajm ująca się historią Związku Lucickiego stanow i wartościowy w kład do tego ro dzaju studiów. Obecne drugie — chociaż niezmienione — jej wydanie należy przy jąć z uznaniem.
Książka składa się z: wprowadzenia, części zasadniczej, rozważań geograficzno- -osadniczych oraz aneksów rzeczowo-bibliograficznych. .Wprowadzenie (s. 1—39) za w iera rozważania ogólne o podziałach Słowiańszczyzny Zachodniej, streszczenie najw ażniejszych w ydarzeń od czasów K arola Wielkiego (szczególnie polityka wschodnia H enryka I i O ttona I), przedstaw ienie początków organizacji kościelnej
