Z
A
P
I
S
K
I
„ A n n u s A lb a ru th en icu s 2000. H o d B ieła ru sk i 2 0 0 0 ”, S to w a rzy sze n ie „ V illa S o k ra te s”, Krynki 2 0 0 0 , s. 170; „ A n n u s A lb a ru th en icu s 2001. H o d B ieła ru sk i 2 0 0 1 ”, S to w a rzy szen ie „V illa S o k ra te s”, K rynki 2 0 0 1 , s. 245; „ A n n u s A lb a ru th en icu s 2002. H o d B ieła ru sk i 2 0 0 2 ”, Stow arzy sz e n ie „ V illa S o k r a te s”, Krynki 2 0 0 2 , s. 249.
U kazanie się trzeciego tom u rocznika wydawanego pod redakcją Sokrata J a n o w i c z a j e s t okazją, by zwrócić uwagę czytelników „Przeglądu H istorycznego” na to oryginalne i w artościow e czasopism o. W pierwszym tom ie redaktor pisa! w e w stępie (po białorusku i angielsku), że „jest to periodyk pośw ięcony prezentacji białoruskiej literatury, ale w odm ienny od zwykłego sposób. N ie tyle dla Białorusinów , ile dla tych, którzy się nim i interesują. D latego nie po białorusku, lecz w językach Europy”. Łatwo w ięc było historykowi przeoczyć now e wydawnictwo, tym bardziej że tom pierwszy spełniał ściśle program co do tematyki, choć nie tak dokładnie co do języka, gdyż znalazły się w nim także przekłady literatury światowej na język białoruski. Jeden tylko artykuł dotyczył problem atyki historycznej: Norbert R a n d o w , „D ie w eissruthenische Literatur”. A utor zarysował w nim początki piśm iennictwa białoruskiego w X V -X V I w. (m.in. kroniki litewskie, edycje F. Skaryny), później szy rozwój, następnie wypieranie języka białoruskiego przez polski w X V II-X V III w ., a w reszcie pojaw ienie się w spółczesn ego piśm iennictw a w drugiej p ołow ie X IX w. i jeg o dramatyczne losy w X X stuleciu (data śm ierci niektórych pisarzy w 1937 r. nie wymaga kom entarza). Cennym załącznikiem do artykułu jest bibliografia publikacji dotyczących historii literatury białoruskiej.
D w a następne tom y zawierają znacznie więcej publikacji związanych z historią, przy czym Janowicz we w stęp ie do tom u II om awia cele Stow arzyszenia „V illa Sokrates” i stwierdza: „C elem »A nnus Albaruthenicus« jest stw orzenie platformy dla tych, którzy się interesują białoruską narodow ością”. O niepokojach w spółczesn e go intelektualisty białoruskiego dow iem y się z eseju znanego historyka m ińskiego A dam a M a l d z i s a, „The Building on an U nstable H istorical G round”, w którym wskazuje znaczenie poznania narodowej przeszłości dla odrodzenia Białorusi. Szwedzki dziennikarz Kjell A lbin A b r a m s o n zam ieścił krótki szkic „Białoruś i Szw e cja: historyczne w ięzy zaplecione w su p eł”, uzupełniony białoruskim tekstem jego rozm owy z M ikołą P r u s k i m . Godnym uwagi dokum entem są fragm enty m onografii „W eißruthenien. V o lk und Land”, którą wydał w 1943 r. E ugen v o n E n g e l h a r d t , niem iecki uczony urodzony na Białorusi i studiujący jej historię i kulturę. Podstaw ow e o nim informacje podali Janka Z a m o j c i n i Norbert R a n d o w (w języku niem ieckim ). Litera tury dotyczy, lecz zarazem m a znaczenie dla historyka, który interesuje się położen iem pisarzy w Białoruskiej SSR , artykuł znanego badacza literatury białoruskiej A rnolda M c M i 11 i n a, „A esop ic Language in Belarussian Literature o f the 1920s: T h e Poetry o f D u b ouka and Pusca”.
Każdy czytelnik polski, który w eźm ie do ręki tom drugi, zwrócić też pow inien uwagę na przekład dwóch pieśni poem atu Jakuba K o ł a sa „N ow a ziem ia” („Nowaja zjamla”), dokonany przez Czesława S e n i u c h a . T łum acz poprzedził go w stępem „»The N ew Land« in P olish”.
W trzecim tom ie uwagę zwraca przede wszystkim Ryszard R a d z i k artykułem „Betw een R ussia and Poland: N ational and Cultural Evolution o f the Belarussian Society in Last Tw o C enturies”. Zajmuje się w nim w spółczesnym i zagadnieniam i języka, struktury społecznej, religii oraz kultury na tle historycznych wpływów sąsiadów — Rosji i Polski. D w a studia dotyczą tego, jak Białorusini postrzegają inne narody. Są to: Andrej K o t l i a r c z u k , „The Im age o f Sw edes in the Belarusian Literature (16th- 1 9 th C enturies)” oraz A les C h o b a t, „The R ussian Stereotype in the Eye o f a B elorussian (in Life and L iterature)”. N iew ielki, lecz interesujący przyczynek dotyczący regionu B ielska Podlaskiego zam ieściła Larisa S h c h a v i n s k a i a , „La culture littéraire des B iélorusses de la terre de Belsk X V III centenaire”. Podstaw ą dla niego są sprawozdania z wizytacji dw udziestu siedm iu k ościołów dekanatu bielskiego w latach 1727-1728, zawierające informacje o książkach w nich przechowywanych.
370
ZAPISKISzatę graficzną pierw szego tom u opracował znakomity malarz białoruski L eon T a r a s e w i c z , to też ma on charakter druku bibliofilskiego. D w a kolejne tom y są w ydane znacznie skromniej, aczkolw iek starannie i estetycznie. Redaktor nie zapom niał podać informacji o autorach artykułów i przekładów literackich.
R ocznik ukazuje się przy pom ocy finansowej osób prywatnych oraz instytucji: tom I i III M irosława C iełuszeckiego, tom I — Valika Sielviasiuka i Z en o n a Janowicza, tom II i III — Fundacji im. Stefana Batorego, tom II — Komisji Charytatywnej „G azety W yborczej”, tom III — P olskiego Kom itetu ds. U N E S C O i Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska — Białoruś.
J. T.
„B iu letyn H isto r ii P o g ra n ic za ” nr 1, 2 0 0 0 , s. 1 2 3 ,1 nlb.; nr 2, 2 0 0 1 , s. 1 6 7 , 1 nlb. B iałystok , P o lsk ie T ow arzystw o H isto ry czn e O d d zia ł w B iałym stok u .
U kazały się pierwsze dwa zeszyty now ego periodyku historycznego wydawanego w Białymstoku. Jest to już drugie (po „Białoruskich Zeszytach Historycznych”) czasopism o tego szybko rozwijającego się ośrodka naukow ego, który ma ambicje kształtow ania w ięzi m iędzy uczonym i Polski, Litwy i Białorusi, „a m oże nie tylko”, jak z nadzieją napisała redakcja w słow ie w stępnym do czytelników, zam ieszczonym w num erze pierwszym. R edaktorem pism a jest Jan Jerzy M i l e w s k i , zastępcam i są: A leksander K r a w c e w i c z (G rodno) i Riman- t a s M i k n y s (W ilno), w skład zespołu w chodzą także M arek K i e t l i ń s k i , ks. Tadeusz K r a h e l , Cezary K u k l o oraz M arzena L i e d k e: w drugim num erze przybyli Jan S n o p k o i W ojciech Ś l e s z y ń s k i . W spół pracę przyrzekli: D ym itr K a r e w (G rod no), A lgis K a s p e r a v i c i u s (W ilno), W asilij K u s z n i e r (M ińsk), Paweł Ł o j k o (M ińsk), A leksander N i e c z u c h r y n (G rodno) oraz W ładymir N i k i t e n k o w (Brześć).
M iędzynarodow em u składow i redakcji odpow iada problem atyka obu zeszytów oraz ich postać językowa. D om inuje język polski, lecz niektóre artykuły i recenzje są w językach białoruskim i rosyjskim, streszczenia w językach litewskim lub białoruskim i angielskim. Artykuły dotyczą zagadnień białoruskich, litewskich, polskich i żydowskich.
Redakcja zapowiada dyskusje, których przedsmak znajdujemy już obecnie. W pierwszym numerze zamiesz czon o artykuł Jurija K i t u r k i o poglądach R om ana D m ow skiego na sprawy białoruskie, z którym polem izuje Jerzy T u r o n e k , Rim antas M iknys zastanawia się nad św iadom ością Polaków litewskich i nawiązuje do poglądów Juliusza B a r d a c h a . P olem iczne elem en ty znajdują się także w recenzjach i sprawozdaniach z k on ferencji. Istotne zagadnienia podejm ują także autorzy innych artykułów. A lgis Kasperavicius krytycznie analizuje św iadom ość Litwinów i koncepcje litewskich polityków przed 1939 r., dotyczące przynależności W ilna i W ileń- szczyzny. W ojciech Śleszyński om aw ia działalność radzieckich szkół wyższych w Białym stoku i G rodnie w latach 1939-1941. W dziale „R eferaty” zam ieszczono autoreferaty rozpraw doktorskich obronionych w Białym stoku (M ałgorzata M o r o z , „Krynica i jej środow isko. Białoruska Chrześcijańska D em okracja w P olsce, 1918-1938; A lfons B o b o w i k , „Szkolnictwo na ziem iach p ółnocno-w schodnich RP w latach 1 9 1 8 -1939”) ” i w Mińsku (Jewgienij R o z e n b ł a t, „H itlerowska polityka ludobójstwa w o b ec ludności żydowskiej w zachodnich regio nach Białorusi 1 9 4 1 -1944”). Skromny na razie dział „M ateriały źródłow e” reprezentują petycje z 1918 r. do Rady Regencyjnej o przyłączenie d o Polski m ieszkańców trzech w si regionu w ileńskiego (podał do druku Jan Snopko) oraz raport U rzędu W ojew ódzkiego w N ow ogródku dotyczący posła G enadiusza Szym anow skiego (podał d o druku Jan J. M ilewski).
D rugi numer otwierają wypow iedzi pośw ięcone pam ięci Jerzego G iedroycia, b ez w ątpienia duchow ego patrona czasopism a. D ział artykułów zawiera trzy pozycje: Virgilijus P u g a c i a u s k a s , „M agistrat wileński w pierwszych latach pod zaborem rosyjskim (1 7 9 4 -1 8 0 8 )”; W ładymir Ł a d y s i e w, „Traktat ryski 1921 r. a polityka eksportu rewolucji w ładz Rosji Sow ieckiej”; Krzysztof B u c h o w s k i , „Stanisław Narutowicz — szkic do portretu idealisty”. A utoreferaty informują o problem atyce rozpraw doktorskich obronionych w W ilnie (R aim onda R a g a u s k i e n é , „Mikołaj Radziwiłł »Rudy« (ok. 1515-1584) m agnat W ielkiego K sięstwa Litew
