Tygielski, Wojciech
"Istituzioni, Cultura e Società in Italia e
in Polonia (Secc. XIII-XIX). Atti del
Convegno italo-polaco di Stidi Storici
(Lecce-Napoli, 10-17 febbraio 1976)",
wyd. Cosimo Damiano Fonseca, Lecce
1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 411-412
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
411
Istituzioni, Cultura e Societ à in Italia e in Polonia (Sec с. XIII— — XIX), „Atti d e l Canvegno italo-polacco di S tu d i Storici” (Łecce—
Napoli, 10—17 febhrado 1976, wyd. Cosimo Damiano F o n s e c a ,
G alatina Congendo Editore, Lecce 1979, s. 274.
Zorganizow ana przed czterem a laty w Lecce i Neapolu przez K om itet Nauk Historycznych PAN, C entralną K om isją Studiów H istorycznych w Rzymie, In sty tut O rientalny U niw ersytetu w Neapolu i U niw ersytet w Lecce tygodniowa sesja polsko-włoska poświęcona badaniom porównawczym instytucji kościelnych, k u l tu ry i społeczeństw a włoskiego i polskiego od X III do X IX w., doczekała się w ro k u ubiegłym publikacji zasadniczej części swych m ateriałów .
Prezentow any tom polsko-w łoski rozpoczyna zresztą serię publikacji „Saggi e Ricerche” („Studia i badania”) In sty tu tu H istorii Średni owi e czn e j i Nowożytnej U niw ersytetu w Lecce. P ublikację otw iera tek st rwprowadzenia do prac sym pozjum wygłoszony przez Cosimo Damiano F o n s e c a , k tó ry .om ówił wspólne zainteresow ania badawcze historyków obu krajów , w spom niał o związkach polsko -włoskich datujących się od końca X w. — m om entu w ejścia Polski w orbitę wpływów k u ltu raln y ch Europy zachodniej, podkreślił aktyw ny udział Polski w r u chu odnowy kościoła w X I і X II w., m ów ił o włoskich w pływ ach artystycznych w średniow ieczu widocznych w architekturze X III-w iecznych kościołów cyster skich, dom inikańskich i franciszkańskich (Wrocław, Poznań, Gniezno, Kalisz), o apogeum tego odziaływania w czasach zygmuntowskich, wreszcie o sym bolicz nej d la czasów późniejszych postaci C analetta.
W dalszej części swego w ystąpienia prof. Fonseca podkreślił trafność stw ier dzenia Jerzego K ł o c z o w s k i e g o , sform ułow anego jeszcze w 1959 r. w Passo della Mendola, iż historii chrześcijaństw a «zachodniego w w iekach X I і X II nie można ograniczać do „starych” p ań stw chrześcijańskich, lecz rów nież dostrzegać trzeba rolę rejonów , które dołączyły do nich w ciągu X w ieku — Skandynaw ii, Polski, Czech, W ęgier. Problem y tych k rajó w m usiały być oczywiście odmienne, lecz możliwości badawcze w ynikające z ich porów nyw ania i trak to w an ia we w spólnym kontekście p ań stw chrześcijańskich w ydają się nie podlegać dyskusji. Stąd potrzeba studiów komjparatystycznych pokazujących przebieg procesu chrys tianizacji w zależności od miejscowych w arunków , stosowane środki oddziaływ a nia na nowe społeczności chrześcijańskie, stopniowo uzyskiwane rejony wpływów. W łaśnie I sekcja polsko-włosikiego sym pozjum poświęcana była przem ianom instytucji kościelnych w kontekście środowiska społeczno-geograficznego od wczes nego średniowiecza do epoki Oświecenia.
Dość syntetyczne ujęcie łych problem ów dały refe ra ty włoskie. Luigi P r o s - d o c i m i omówił wczesnośredniowiecznie instytucje kościelne Włoch północnych, a Cosimo D am iano Fonseca — Włoch południowych. Paolo P r o d i protestując przeciwko sohematyczmie krytycznym ujęciom a podkreślając różnice regionalne przedstaw ił w łoskie instytucje kościelne w okresie reform acji, a M ario R o s a — w obszernym referacie — izajął się instytucjam i (biskupstwam i, kapitułam i, p a ra fiami, państw em papieskim , kongregacjam i, organizacjam i charytatyw nym i, klasz toram i i przem ianam i ich liczebności, wreszcie różnorodnym i „m isjonarzam i” obecnymi w społeczeństwie włoskim) w w iekach XVII і XVIII — podkreślając przem iany w ynikające ze w zrostu znaczenia regionów w iejskich i oddziaływania kontrreform acji oraz kryzys, jaki niósł ze sobą nowy, oświeceniowy sposób myślenia.
Ze strony .polskiej tem at instytucji kościelnych podjął tylko Jerzy К ł o - c z o w s k i — przedstaw iając w ielkie kierunki badań nad historią kościoła w Pol sce średniowiecznej, od m om entu chrystianizacji aż do trw ałego ukształtow ania się organizacji kościelnej w w. X III і XIV. Zagadnień tych nie om aw iano dla
412 Z A P I S K I
epok późniejszych, n atom iast Lech S z c z u c k i zaprezentow ał w ybrane w ątki filozoficzne i teologiczne spotykane w Polsce w w ieku XVI, a Janusz T a z b i r zajął się okresem polskiej kontrreform acji mówiąc o teoriach politycznych w kul turze świeckiej i kościelnej w kontekście ówczesnych prądów religijnych i sfer społecznych iah oddziaływania.
W sekcji II zatytułow anej „Klasy rządzące a stru k tu ry polityczne'’ umieszczo no referat Salvo M a s t e l l o n e — „Myśl polityczna w epoce »Risorgimenta«” oraz piękny szkic Stefana K i e n i e w i c z a pokazujący ścisły związek kościoła polskiego ze spraw ą narodow ą w X IX wieku.
Trzecią część w ydanych referatów zatytułow ano — „Rolnictwo między gospo darką feudalną i kapitalistyczną”. Umieszczono tu dwa wystąpienia polskie —
Antoniego M ą c z a k a na tem at społeczeństwa polskiego w dobie renesansu
i Jan in y L e s k i e w i c z o w e j — o strukturze własności ziemskiej w Polsce od XVI do X VIII w. oraz dw a włoskie (Aurelio L e p r e — „Wieś Włoch południo wych od XVI do X V III w.” i G auro C o p p o l a — „Nowe badania nad rolnic tw em Lom bardii m iędzy XVII i XVIII w iekiem ”).
O brady czw artej i ostatniej sekcji koncentrow ały się wokół problem ów his toriografii, system u edukacjii i organizacji bad ań naukowych. Em anuel R o s t w o r o w s k i podkreślił znaczenie (nie tylko organizacyjne) szkolnictwa kościel nego w w ieku XVIII, k tó re stworzyło podstaw y umożliwiające rew olucyjną oświeceniową reform ę polskiego system u nauczania, natom iast Paolo B r e z z i mówił n a tem at nauczania historii n a uniw ersytetach włoskich.
Tom zamyka wieńczące ohrady discorso conclusive wygłoszone przez Cinzio
V i o l a n t e . Nawiązując do poprzedniego spotkania historyków polskich i włos kich w W arszawie, spotkań w Spoleto i Passo della M andola oraz całości in ten sywnych od 1957 r. kontaktów naukow ych podkreślił obustronne korzyści z tych spotkań płynące, pozw alające nie tylko dostrzegać oczywiste paralele w rozwoju obu krajów , lecz także przyjąć ujęcia kom paratystyczne za stalą postaw ę ba dawczą. W swym w ystąpieniu Cinzio Violante wskazał na konieczność intensyw nego kontynuow ania prac nad kartograficznym i opracow aniam i historii Kościoła. O m awiając wzajem ne korzyści płynące z polsko-włoskich kontaktów naukow ych podkreślił, iż polskie m etody archeologii średniowiecznej zostały zaadaptow ane we Włoszech, a w pływ metodologicznych koncepcji W itolda K u l i dotyczących badania feudalizm u i etapów jego transform acji w kapitalizm jest współcześnie w yraźnie widoczny w pracach włoskich badaczy. Z kolei włoskie wpływy na historiografię polską zauw ażalne są w dziedzinie historii myśli (szesnastowieczne ruchy heretyckie, ideologia X V III w.).
Niewątpliwą zaletą sympozjum, co znalazło odbicie w opublikow anych refe ratach, był fakt, iż nie ograniczono się tylko do porów nania pod pewnym kątem historycznych realiów polskich i włoskich, lecz dokonano ‘konfrontacji stanow isk co do niektórych problemów będących współcześnie obiektem zainteresow ania his toriografii europejskiej {proces form owania się w ielkiej własności ziemskiej, przej ście od ekonomii i feudalnych stru k tu r społecznych do kapitalizm u, badania nad wsią i obciążeniami feudalnym i, przedstaw i amie różnic regionalnych).
Z drugiej strony nie sposób nie zauważyć, iż elegancko w ydany w języku włoskim i francuskim tom cechuje brak spójności tem atycznej, a dwa referaty nie zmieściły się naw et w niezwykle przecież szerokich (X III—X IX w.) ty tu ło wych ram ach chronologicznych.
