"Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794-1807, t. 4", Jan Pachoński, Warszawa 1979 : [recenzja]

Szwarc, Andrzej

"Legiony Polskie. Prawda i legenda

1794-1807, t. 4", Jan Pachoński,

Warszawa 1979 : [recenzja]

Przegląd Historyczny 71/3, 645-646

1980

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

Z A P IS K I ₆₄₅

Oczerki russkoj k u ltu ry X V II wieka, cz. II, Izdatielstw o MGU,

Moskwa 1979, s. 342.

Kolejny tom w ydaw anych nieregularnie od ponad dw udziestu lat syntetycz­ nych ujęć historii k u ltu ry Rosji od czasów najdaw niejszych zaw iera piętnaście szkiców om aw iających k u ltu rę umysłową Rosji i społeczeństwa rosyjskiego w XVII wieku. Tom zredagow ał zm arły w 1977 roku A. W. A r c i c h o w s k i j . W kolejnych artykułach przedstawiono życie codzienne i obyczaje, naukę i myśl społeczną, język, lite ratu rę i te a tr, twórczość ludową, szkolnictwo i oświatę, d ru ­ karstw o, arc h itek tu rę i m alarstw o, rzemiosło artystyczne i muzykę. Oddzielny arty k u ł poświęcony został Kościołowi i religii.

K siążka zaw iera kilkadziesiąt ilustracji (niestety sporo słabo czytelnych) oraz indeksy osobowy i geograficzny obejm ujące również część pierwszą książki.

K. S.

O. Kazimierz S z a f r a n i e c, O. A ugustyn Kordecki w świetle d u ­

chowości paulinów polskich X V II w., Akadem ia Teologii Katolickiej,

W arszawa 1980, s. 179.

Badania K. S z a f r a ń c a podjęte zostały w związku z trzechsetną rocznicą zgonu Augustyna Kordeckiego (1603—1673). P raca oparta na bogatych archiw aliach najwięcej zawdzięcza Archiw um Jasnogórskiem u. Przedstaw ia o. Kordeckiego na tle duchowości paulinów polskich eksponując dwie jej cechy: nieustanną m odlitwę i w alkę z szatanem . Istotnym elem entem tej duchowości była m aryjność w ypra­ cowana w klasztorze jasnogórskim , który kształtow ał sytuację w innych domach zakonnych. W alkę z szatanem należy rozumieć również dosłownie: chodzi o od­ praw ianie — szczególnie na Jasnej Górze — egzorcyzmów nad opętanymi.

Szkicując biografię Kordeckiego autor w prow adził także sporo uzupełnień faktograficznych w stosunku do biogram u A. K erstena z PSB. Podkreślono np. wykształcenie zakonnika. Hipoteza o studiach teologicznych w kolegium jezuic­ kim w Poznaniu oparta jest na działalności pedagogicznej Kordeckiego.

Na 24 stronach scharakteryzow ano paulinów polskich w XVII w. i ich du­ chowość, stron 27 zajm uje biografia Kordeckiego i analiza jego osobowości, zaś między stroną 88 i 172 pomieszczono różnorodne m ateriały związane z życiem i działalnością bohatera: życiorys, ak ta chrztu, zapisy zgonu, listy Kordeckiego i korespondencję doń napływ ającą, opisy oblężenia Jasnej Góry, uchwały kapituł prow incjonalnych, zarządzenia w izytacyjne Kordeckiego z czasów jego prow incja- latu, okolicznościowe mowy (imieninowe, noworoczne) itp. Dopatrzeć się jednak w doborze i układzie tych m ateriałów jakiegoś klucza nie potrafię.

W związku z lek tu rą pracy pow staje pytanie: czy „Nowa Gigantom achia” jest m iarodajnym źródłem do odtw arzania postaw y Kordeckiego w czasie oblę­ żenia klasztoru jasnogórskiego przez Szwedów?

R. K.

J a n P a c h o ń s k i . Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794— 1807 t. IV: „Z ziem i w łoskiej do Polski” 1800— 1807, W ydawnictwo MON, W arszawa 1979, s. 766.

O statni tom m onum entalnego dzieła przedstaw iającego dzieje polskich form acji wojskowych walczących u boku Napoleona. A utor zgromadził ogromny m ateriał źródłowy z kilkudziesięciu archiw ów i bibliotek włoskich, francuskich, brytyjskich

646 Z A P IS K I

ł polskich. W niniejszym tomie przedstaw ia m.in. w alki Polaków we Włoszech podczas kam panii 1800 г., sytuację Legionów po zaw arciu pokoju, dzieje oddzia­ łów tłum iących powstanie na San Domingo (przypomnijmy, że tę ostatnią proble­ m atykę zaprezentow ał już P a c h o ń s k i w znacznie rozbudowanej w ersji w książce „Polacy na Antylach i Morzu K araibskim ” ; por. obszerne omówienie Tadeusza Ł e p k o w s k i e g o , „O polsko-antylskim dram acie początków XIX w .’’,

PH t. LXXI, 1980, z. 3, s.). .

Książka przynosi drobiazgową rekonstrukcję działań wojennych, w tym nieraz opisy akcji podejm owanych na niskim szczeblu dowodzenia. Tem atyka dotyczy przeważnie lat kryzysu Legionów; wypada wyrazić żal, że ze względów k onstruk­ cyjnych ustępy poświęcone ich roli w kształtow aniu się arm ii Księstwa Warszawskiego zostały potraktow ane skrótowo (cz. VII, „Ojczyzna wzywa”, s. 569—592). W ynagradzają to „Reminiscencje końcowe” (s. 593—676), które m ają charakter podsum owania całości w ydaw nictw a; mowa tu m.in. o politycznej roli Legionów, o ich kontaktach z krajem , o zasługach legionistów na polu oświaty, nauki i sztuk pięknych. Autor wypowiada też uwagi ogólne na tem at spraw y pol­ skiej po III rozbiorze oraz zastanaw ia się nad legionową sztuką wojowania w kon­ tekście ówczesnej europejskiej teorii i praktyki m ilitarnej.

Książkę zaopatrzono w starannie zestawione indeksy. Na uwagę zasługują też ilustracje: zaprezentow ano m ateriał ikonograficzny mało n a ogół znany lub naw et nie wykorzystyw any dotychczas w druku.

A. S.

Die deutsch-polnischen Beziehungen 1831—1848: Vormärz und Völkerfrühling, XI. deutsch-polnische Schulbuchkonferenz der Histo- riken vom 16. bis 21. Mai 1978 in Deidesheim (Rheinland-Pfalz), V er­

lag des G eorg-E ckerts-Instituts fü r internationale Schulbuchforschung, Braunschw eig 1979, s. 215.

R eferaty przedstaw ione na kolejnym spotkaniu historyków polskich i zachod- nioniemieckich, które odbyło się w ram ach konsultacji m ających na celu ujednoli­ cenie treści podręczników szkolnych w obu krajach, zaw ierały stosunkowo mniej kontrow ersyjnych i spornych elementów, aniżeli tek sty wygłoszone na poprzednich analogicznych konferencjach. L ata 1831—1848, chociaż na ziemiach polskich zaboru pruskiego, szczególnie w erze Flottw ella, dostarczyły w ielu przykładów polityki germ anizacyjnej, były także okresem zbliżenia między liberałam i i dem okratam i obu narodów. Mówią o tym m.in. referaty Georga S t r o b l a („Die deutsche Po­ lenfreundschaft 1830—1834: V orläuferin des organisierten politischen Liberalism us und W etterzeichen des V orm ärz”) i M arii W a w r y k o w e j („Die Revolution 1848—1849 in D eutschland und die polnischen öffentliche M einung’’).

W sumie tom zawiera 15,tekstów, z czego osiem wyszło spod pióra historyków polskich. Nie licząc wymienionych, dwa z nich poświęcone są Wiośnie Ludów jako faktow i historycznem u i problem owi badawczemu (Stefan K i e n i e w i c z , G ott­ hold R h o d e ) , dwa om aw iają stosunki między Niemcami a Polakam i w Wiel­ kim Księstwie Poznańskim (Siegfried B a s k e , Lech T r z e c i a k o w s k i ) , dwa zajm ują się niemieckimi tem atam i publicystyki W ielkiej Em igracji i jej obrazem w publicystyce niem ieckiej (Sławomir K a l e m b k a , H ans-H enning H a h n). Z po­ zostałych artykułów dwa dotyczą zagadnień historii literatu ry (Stefan T r e u g u t t , Michael G. M ü l l e r ) , trzy spraw gospodarczych i społecznych (Adam G a 1 o s, Konrad F u c h s , Wacław D ł u g o b o r s k i ) ; wreszcie dwa ostatnie są próbą