Szwarc, Andrzej
"Pamiętnik mojego życia, t. 1-2",
Tadeusz Bobrowski, oprac., wstępem i
przypisami opatrzył Stefan Kieniewicz,
Warszawa 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 192-193
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
192
Z A P IS K IZ braku miejsca pom ijam y w omówieniu kilka przyczynków, które zdają się być mniej istotne (M . W. S z il o w s k ij , „N iekotoryje w oprosy istorii sibirskogo oblasîniczestwa w pieriod podjom a pierwoj russkoj riewolucii” . s. 110— 125; M . M. G r o m y k o . „Nowyj dokum ient o diekabristskoj i polskoj ssyłkie w Z apadnoj Sibiři”, s. 224— 230; N .K . C z e r n y s z o w a , „Obszczestwienno-politiczeskije wzgliady A. P. Stiepanow a”, s. 252— 281; Ł. P. S z o r o c h o w , „Uzniki sibirskich monastyriej w X V III wiekie”, s. 294— 307). W sumie niniejszy zbiór sprawia wrażenie nieco chaotyczne. N iektóre artykuły zapow iadają w tytułach mniej niż za wiera ich treść, inne odw rotnie. Wszystkie jed n ak świadczą dobitnie o ogrom nych perspek tywach rozw oju b ad ań nad dziejami dziewiętnastowiecznej Syberii.
A S .
M arian T y r o w ic z , Prasa Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772— 1850.
Studia porównawcze. Wyd. Literackie, 1978 s. 229.
N estor polskich badaczy historii prasy w swej najnowszej książce poświęconej prasie galicyjskiej we wczesnym jej okresie zaproponow ał sposób postępow ania w badaniach nad czasopiśmiennictwem polskim stosow any już częściowo przez J e r z e g o M y ś l i ń s k i e g o w d ru gim tom ie „Prasy Polskiej” . Polega on na tym , że m iast tradycyjnego przedstaw iania chro nologicznego ciągu faktów dotyczących poszczególnych tytułów gazet autor skupia uwagę na wybranych, jego zdaniem najważniejszych, problem ach związanych z rozwojem i funkcjono waniem prasy ja k o przekaźnika inform acji i instrum entu kształtow ania opinii społecznej. Pozostawiając na boku analizę zawartości niektórych organów prasowych, będącą przedm iotem analizy m .in. historyków literatury, autor koncentruję się na powstałych pod zaboram i nowych w arunkach politycznych i ustrojow o-praw nych (tutaj zajm uje się m.in. genezą praw a prasowego w Austrii przed 1848 r., działalnością cenzury państwowej), ekonom icznych i ludzkich przesłan kach ewolucji organizacyjno-technicznej (m.in. organizacji pracy redakcyjnej, źródłach informacji prasowej, nakładach i kolportażu), na przejmow aniu wzorów zewnętrznych, wreszcie na kultu rotwórczej funkcji prasy w omawianym zaborze i jej zewnętrznych uw arunkow aniach. Taki sposób postępow ania został nazwany przez au to ra m etodą analityczno-porów nawczą, bowiem w prow adzonych badaniach często odwołuje się d o prasy ukazującej się poza zaborem austriackim .
A . B.
Tadeusz B o b r o w s k i, Pamiętnik mojego życia t. I— II, opracow ał, wstępem i przypisami opatrzył Stefan K ie n ie w ic z , PIW , W arszawa 1979, s. 507, 679. K rytyczna reedycja wydanych po raz pierwszy w 1900 r. w spom nień kresowego ziemia nina, dotyczących la t 1829— 1863. Pam iętnik opisuje głównie stosunki guberni kijowskiej, w której znajdow ał się m ajątek Bobrowskiego, ale przynosi również szereg inform acji o śro dowiskach polskich na W ołyniu, Podolu oraz w Żytom ierzu, Kijowie i Petersburgu, gdzie au to r uczył się, studiow ał bądź załatwiał interesy pryw atne i brał udział w pracach orga nicznych. Najobszerniejsze fragmenty opow iadają o działalności kom itetów ziemiańskich, p o wołanych przed 1861 rokiem dla przedyskutow ania zasad przyszłej reformy agrarnej.
Z nakom ita pam ięć autora sprawiła, że m am y d o czynienia z jednym z najbardziej szczegółowych i najdokładniejszych dziewiętnastowiecznych pam iętników, opartym praw dopo dobnie po części na bieżących zapiskach. Bobrowski charakteryzuje kilkaset postaci, głównie ludzi, których znał osobiście. Jego informacje w ytrzym ują zazwyczaj konfrontację z innymi źródłam i, choć duża ich część m usiała być zaczerpnięta z lokalnych plotek. Bardziej dy skusyjne są oceny au to ra. Bobrowski nader surowo sądzi współczesnych, zarzucając im brak zasad m oralnych, wykształcenia, chciwość itd. ; ilustruje to drastycznymi nieraz przykładam i N atom iast swoją osobę przedstaw ia konsekw entnie w bardzo korzystnym świetle.
Z A P IS K I
193
Nic więc dziwnego, że pierwszemu w ydaniu pam iętników towarzyszyła atm osfera skandalu i ożywiona dyskusja. Spraw y te streszcza w przedm owie Stefan K ie n ie w ic z , przedstaw iając ponadto koleje życia au to ra, ze szczególnym uwzględnieniem okresu pom iniętego przez Bo browskiego. Podstaw ą niniejszej edycji jest rękopis przechowywany we wrocławskim O ssoli neum , odpow iadający n a ogół pierw odrukow i. W ydawca opatrzył tekst zwięzłymi przypisami, sporządził także obszerny indeks osób (około 3000 nazw isk!) dopełniony podstawow ym i inform acjam i o postaciach w spom inanych przez pam iętnikarza. K siążka ukazała się ja k o kolejna pozycja (po paroletniej przerwie) zasłużonej „Biblioteki pam iętników polskich
i
obych”.Â.S .
A leksander G o ły ń s k i , Pam iętnik podolskiego powstania 1830— 1831, oprać,
i wstępem poprzedził Eligiusz K o z ł o w s k i, „Pax” , W arszawa 1979, s. 222. H istoriografia pow stania listopadow ego poświęcała m ało uwagi w ydarzeniom rozgryw ają cym się poza wschodnim i granicami K rólestw a Polskiego. T aki stan rzeczy był po części ' wynikiem m arginalnego znaczenia tych zdarzeń w stosunku d o głównego teatru działań w K rólestw ie, po części b rał się ze skąpości bazy źródłowej. Z tym większą satysfakcją należy odnotow ać uprzystępnienie kolejnego (po wspomnieniach A leksandra Jełowickiego) pam iętnika, rozjaśniającego nieco te sprawy, a pochodzącego ze zbiorów rękopiśm iennych Biblioteki N arodow ej. K siążka opisuje w ypadki 1830— 1831 w południowo-wschodniej części, tzw. w X IX w. ziem zabranych. A utor należał do czynniejszych uczestników prac k o n spiracyjnych na Podolu, był współzałożycielem Towarzystw a Patriotycznego Podolskiego a w cza sie walk był bliskim w spółpracownikiem Jakuba N agórniczewskiego — dowódcy tegoż pow stania. Pam iętnik spisany na emigracji (w latach 1832— 1834) m iał być zapam iętaną przez au to ra relacją faktów , zdarzeń i opinii związanych z przebiegiem tragicznie zakończonych wydarzeń. Szczegól nie cenne jest w nim przedstawienie zróżnicowanego stosunku do pow stania zamieszkałej na tych ziem iach ludności polskiej (w głównej mierze szlachty) oraz przedstawienie poglądów na sprawę społeczną i narodow ą tych, co pow stanie poparli. W tekście autor cytuje nieznane lub rzadkie dokum enty dotyczące opisywanych w ydarzeń ja k np. statut W olnych Synów Podola, statu t tzw. Ju n ty podolskiej, czyli głównego ośrodka kierowniczego pow staniem , odezwę pow stańczą i inne.
A .B .
Polacy przez siebie samych odmalowani. Szkice fizjologiczne 1833— 1862,
wstęp i w ybór J. R o s n o w s k a , opracow anie C. G a j k o w s k a , W ydawnictwo L iterackie, K raków 1979, s. 408.
Tom niniejszy zaw iera 41 szkiców, które stanow ią syntetyczne portrety literackie przed stawicieli różnych w arstw społecznych i profesji. W ich liczbie znalazły się w izerunki włoś cian, oficjalistów dw orskich, ziemian, kupców, przekupek, leśniczych, ogrodników itp. Spośród autorów w arto wymienić J. I. Kraszewskiego, K. W . Wóycickiego, J. Dzierzkowskiego, A. Wil- końskiego, W. Szymanowskiego. Książkę zaopatrzono w starannie do b ran e ilustracje, przeważnie rysunki F r. Kostrzewskiego.
Żałow ać wypada, że kom entarz pisany jest wyłącznie z p u n k tu widzenia historyka lite ratury i pom ija problem atykę utw oru literackiego ja k o źródła historycznego. A utorki nie zastanaw iają się nad w iarogodnością przekazów , które w myśl intencji ich twórców miały być „fotografią” charakterystycznych typów ludzkich, nieraz zanikających w momencie ich „portretow ania” . Brak np. rozw ażań o terytorialnej proweniencji obserwacji w ykorzystanych w szkicach; pochodzą one prawie wyłącznie z Galicji, W arszawy oraz wschodnich ziem zaboru rosyjskiego. Być m oże jest to wynikiem selekcji (o jej kryteriach czytelnik nic się nie dow iaduje), praw dopodobnie jednak taki właśnie jest rozklad przejrzanych m ateriałów .
