Joanna Nowakowska-Małusecka
Dzieci-żołnierze i sprawiedliwość
casus Sierra Leone
Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 1, 225-243
2010
U W M w Olsztynie 2010 IS S N 2082-1786
J o a n n a N o w a k o w s k a -M a łu s e c k a
U n iw ersytet Śląski, K atedra P ra w a M iędzynarodow ego Publicznego i P ra w a Europejskiego
Dzieci-żołnierze i sprawiedliwość
casus
Sierra Leone
S ło w a k lu c zo w e : prawa dziecka, konflikty zbrojne, dzieci-żołnierze, Specjalny Trybunał dla
Sierra Leone, Kom isja Praw dy i Pojednania, m iędzynarodowa odpowiedzial ność karna.
1. W prow adzen ie
W 2005 r. w b e lg ijs k ie j t e le w iz ji u k a z a ła się k r e s k ó w k a p r z y g o to w a n a p r z e z U N I C E F p r z e d s ta w ia ją c a z n a n e w s z y s t k im d z ie c io m s m erfy , k tó re w eso ło b a w iły się w sw o jej w io s ce. T y m r a z e m n ie b y ła to b a jk a d la d zieci, ja k o ż e w io s k a n a g le z o s ta ła z b o m b a rd o w a n a , z g in ę ła S m e r fe tk a , a in n e s m e rfy w p a n ice i z p ła c z e m z a c z ę ły szu ka ć sch ro n ien ia . N a z a k o ń c z e n ie p o ja w ił się n ap is: N i e p o z w ó l, by w o jn a w p ły n ę ła n a ż y c ie n a s z y c h d z ie c i. F ilm b y ł b r u ta ln y , d la te g o sta cje t e le w iz y jn e p o k a z y w a ły go w p ó źn y ch g o d z in a c h w ie c z o rn y c h . B y ł on p r z e s ła n ie m trw a ją c e j n ie u s ta n n ie k a m p a n ii, k tó re j c e le m je s t u k a z a n ie d ra m a tu d zieci, d o tk n ię ty c h k o n flik t a m i z b r o jn y m i n a c a ły m św ie c ie , z w ła s z c z a w A fr y c e , A m e r y c e Ł a c iń s k ie j i A z ji. M o żn a , n ie s te ty , podać r ó w n ie ż p r z y k ła d y e u ro p e js k ie , n ie ta k b a r dzo o d le g łe w cza sie. N a jw ię k s z y m p ro b le m e m , o b ję ty m k a m p a n ią n ie ty lk o U N IC E F - u , a le ta k ż e w ie k u o r g a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h , je s t re k r u to w a n ie d z ie c i do s ił z b ro jn y c h i g ru p p a r a m ilita r n y c h . U N I C E F o ra z in n e o r g a n i za c je z a jm u ją c e się o ch ro n ą p r a w c z ło w ie k a p o d a ją , ż e ta k ic h d z ie c i-ż o łn ie - r z y je s t n a ś w ie c ie około 300 t y s ię c y 1.
U d z ia ł d z ie c i w w o jn a c h n ie je s t z ja w is k ie m , k tó r e p o ja w iło się d o p ie ro w o s ta tn ic h k ilk u n a s tu c z y k ilk u d z ie s ię c iu la ta c h . H is t o r ia p o d a je w ie le ta k ic h p r z y k ła d ó w . S ą n im m ię d z y in n y m i w y d a r z e n ia , k tó r e m ia ły m ie j sce w 1212 r. P o w y p r a w a c h k r z y ż o w y c h , w k tó ry c h u d z ia ł b r a li p r z e d e w s z y s t k im w ła d c y , m o ż n i i ry c e r z e , doszło do k r u c ja ty d z ie c ię c e j. D z ie c i, z g r o m a d z o n e w o k ó ł fr a n c u s k ie g o p a s tu s z k a S te fa n a i d z ie s ię c io le tn ie g o
1 Drastyczna kreskówka U N IC E F -u . Sm erfetka g in ie pod grad em bomb. w: „G azeta W y borcza” z dn. 18.10.2005 r.
M ik o ła ja z N ie m ie c , ru s z y ły n a p o łu d n ie. B y ły n ie u zb ro jo n e i p o p rz e z s w o j ą n ie w in n o ś ć c h c ia ły o s ią g n ą ć to, co n ie u d a w a ło się m o ż n y m - n a w r ó cić m u zu łm a n ó w . D z ie c i te s p o tk a ł je d n a k tr a g ic z n y los. T y lk o n ie lic z n y m u d a ło się d o trz e ć do Z ie m i Ś w ię te j. W ie le z m a rło z g ło d u i w y c z e r p a n ia , część w r ó c iła do dom u, je d n a k w ię k s z o ś ć z o s ta ła s p r z e d a n a w n ie w o lę 2.
H is t o r ia n a jn o w s z a - d w u d z ie s to w ie c z n a - p e łn a je s t p r z y k ła d ó w u d z ia łu d z ie c i w w o jn a ch . P o k a z a ła to z w ła s z c z a I I w o jn a ś w ia to w a . W e r b o w a n ie , często p rzy m u s o w e , m ło d y ch ch łopców , k t ó r z y w d o g o ry w a ją c e j I I I R z e s z y do o s ta tn ie j k r o p li k r w i m ie li b ro n ić sw o jeg o fu h re ra , b y ło a k te m n ie t y le d e s p era ck im , co z b ro d n ic z y m . T y s ią c e m ło d y ch lu d zi, k t ó r z y z o s ta li w c ie le n i do D y w iz ji H i t l e r j u g e n d , u tw o rz o n e j w 1943 r., z g in ę ło n a fro n cie. T y s ią c e ta k ż e p o le g ło w a lc z ą c w o d d z ia ła c h V o lk s s t u r m u w 1944 r. lu b b io rą c u d z ia ł w sa m o b ó jczych a ta k a c h n a o d d z ia ły a lia n c k ie , w k r a c z a ją c e n a te r y t o r iu m I I I R z e s z y 3. W y k o r z y s ta n e z o s ta ły d z ie c ię c a w ia r a , n a
iw n o ść i n iew in n o ś ć.
N a le ż y te ż p a m ię ta ć o in n y m a s p ek cie te g o p ro b le m u , k t ó r y z p u n k tu w id z e n ia h is t o r ii P o ls k i i tr a d y c ji n ie p o d le g ło ś c io w y c h , choć n ie z w y k le tra g ic z n y , je s t je d n o c z e ś n ie o k r y ty ch w a łą . B y ł c h a r a k te r y s ty c z n y d la o k u p o w a n ej P o ls k i. O d d z ia ły S za r y c h S z e r e g ó w r e k r u t o w a ły się z h a rc e rzy , d z ie w c z ą t i ch łopców , k t ó r z y n ie m ie li 18 la t, a w c z a s ie P o w s t a n ia W a r s z a w s k ie g o m ło d z i „Z a w is z a c y ” (d z ie c i k ilk u n a s to le tn ie , a n a w e t m ło d s ze ) r o z n o s ili m e ld u n k i, p o c z tę p o lo w ą , a n a w e t n ie je d n o k ro tn ie a t a k o w a li c z o ł g i n ie m ie c k ie b u te lk a m i z b e n z y n ą . Ic h u d z ia ł b y ł o c h o tn ic zy i s p o n ta n ic z ny. G in ę li j a k ż o łn ie r z e z a s w o ją O jc z y z n ę , n ie o s z c z ę d z a ł ich ok u p a n t, n ie o s z c z ę d z a ła ich w o jn a .
J e d n a k w e w s p ó łc z e s n y c h k o n flik ta c h z b ro jn y c h p r o b le m z a c z ą ł n a r a stać i p r z y b r a ł n ieco in n y w y m ia r . D z ie c i, b ęd ą c o fia r a m i w o je n n ie m a l od z a w s z e , s ta ły się ich a k t y w n y m i u c z e s tn ik a m i. P o z o s ta w io n e s a m y m so b ie, b ez o p iek i, ro d z in y , dom u i śro d k ó w do ż y c ia są ś w ie tn y m i k a n d y d a ta m i n a re k ru tó w . C z ę s to n a g ro d ą z a w a lk ę i z a b ija n ie je s t d a ro w a n ie ż y c ia albo po p ro s tu p o siłek . C z a s e m le p ie j je s t w a lc z y ć n iż p o zo sta ć w dom u i się b a ć4. M o ż n a w ię c w y o d rę b n ić t r z y z a s a d n ic z e p r z y c z y n y c z y o k o lic z n o ści, k tó r e s p r z y ja ją re k r u to w a n iu d z ie c i do sił zb ro jn y ch . P ie r w s z ą z n ich je s t ro z łą k a z r o d z in ą b ę d ą c a n a s tę p s tw e m w o jn y . D zieck o , k tó r e z n a la z ło się sam o w s tr e fie k o n flik tu , p o z b a w io n e p r z y ja z n e g o m u śro d o w isk a , bez p e w n o ś c i o p rzy s z ło ś ć i los n a jb liżs zy c h , je s t p o te n c ja ln y m k a n d y d a te m n a m a łe g o ż o łn ie r z a . D r u g ą p r z y c z y n ą są z łe w a r u n k i b y to w e . S k ra jn a b ied a, p rze m o c n a u lic y i b r a k ja k ie g o k o lw ie k w s p a r c ia so cja ln e g o p o w od u ją , ż e czło n k o stw o w siła ch z b ro jn y c h c z y gru p a ch m ilita r n y c h d a je p e w n e g o r o d z a ju och ron ę i sta tu s sp o łeczn y, m o że te ż b yć ś r o d k ie m do p r z e tr w a n ia .
2
A. Konstam, Wyprawy krzyżowe, W arszaw a 2005, s. 170-171.3
B.R. Lew is, H itlerjugend . W czasach wojny i pokoju 1933-1945, W arszaw a 2008, s. 9, zob. także G. Knopp, D zieci H itlera . H is to ria pokolenia, które pozbawiono wyboru, W arszaw a 2008.I trz e c ią , n a jb a r d z ie j d r a s ty c z n ą p rzy c z y n ą , je s t p r z y m u s o w a r e k ru ta c ja d zieci, u ż y w a n a ja k o śro d e k z a s tra s z a n ia , t e r r o r u i s z a n ta ż u w ob ec lu d n ości c y w iln e j. P o n a d to , d z ie c i b io rą c e b e z p o ś r e d n i u d z ia ł w d z ia ła n ia c h z b ro jn y c h w y k o r z y s ty w a n e są często w c h a r a k te r z e s z p ie g ó w , p osła ń ców , słu żą cych c z y d la c e ló w sek su a ln ych . C o w ię c e j, d z ie c i są w e rb o w a n e , p o n ie w a ż ła tw o n im i m a n ip u lo w a ć , n ie są w p e łn i ś w ia d o m e z a g r o ż e ń i n ie do k o ń c a są w s ta n ie o d ró ż n ić dobro od zła . U z b ro jo n e , p o jon e a lk o h o lem , fa s z e r o w a n e n a r k o ty k a m i są w p e łn i z a le ż n e od gru p, k tó r e je z w e r b o w a ły. N ie są w s ta n ie z n a le ź ć d r o g i u cieczk i, s ta ją się z a g r o ż e n ie m d la s ieb ie i in n ych . W e w s z y s tk ic h ty ch o k o lic zn o ścia ch n a r a ż o n e są n a o g ro m n e r y z yk o . D z ie c i-ż o łn ie r z e p o z b a w io n e są ro d z in , p r a w a do ed u k a cji, b e z p ie c z e ń s tw a o ra z ty ch w s z y s tk ic h k o rz y ś c i, k tó r e n ie s ie z e sobą d z ie c iń s tw o m a ją ce być p r z y g o to w a n ie m do d o ro sło ści5.
T r z e b a p a m ięta ć, ż e ta k ja k w c ześn iej n ie is tn ia ły ż a d n e in s tru m e n ty p ra w n e, k tó re ch ro n iły b y lu dność c y w iln ą (w ty m d z ie c i) od sk u tk ó w w ojn y, ta k o becn ie ta k ie re g u la c je is tn ie ją i m a ją m oc ob ow ią zu jącą. S ą w ś ró d n ich z a ró w n o d o k u m en ty m ię d z y n a ro d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn eg o , ja k i p ra w czło w iek a . C h o d z i tu rzecz ja s n a o k o n w en cje g e n e w s k ie o o ch ron ie o fia r w o jn y z 1949 r. (K G ), a z w ła s z c z a o I V K G d o tyczą cą och ron y lu d n ości c y w iln e j6, P r o to k o ły d o d a tk o w e do tych K o n w e n c ji z 1977 r. (P D I - art. 77.2 i P D I I - art. 4 .2 (c ))7, K o n w e n c ję o p ra w a ch d zieck a z 1989 r. (a rt. 3 8 )8, a ta k ż e o P r o to k ó ł fa k u lta ty w n y do k o n w e n c ji o p ra w a ch d z ie c k a w sp ra w ie a n g a ż o w a n ia d z ie c i w k o n flik ty zb ro jn e z 2000 r.9 N a le ż y ró w n ie ż w s p o m n ieć, ż e M ię d z y n a r o d o w a O rg a n iz a c ja P r a c y w 1999 r. p r z y ję ła K o n w e n c ję n r 182 d o tyczą cą z a k a z u i n a ty c h m ia s to w y c h d zia ła ń n a rzec z e lim in o w a n ia n a jg o rszy ch fo rm p ra c y d z ie c i10, k tó ra w art. 3 (a ) do n a jg o rszy ch fo rm p ra c y d z ie c i z a lic z a m ię d z y in n y m i p rzy m u s o w e lub o b o w ią z k o w e ich r e k ru to w a n ie do u d zia łu w k o n flik c ie zb ro jn ym . T a k ż e n a g ru n cie re g io n a ln y m , p ra w o u sta n o w io n e n a m o cy A fr y k a ń s k ie j K a r t y P r a w i D o b ra D z ie c k a z 1990 r. w y m a g a od p a ń stw -s tro n p o d jęcia w s z e lk ic h k o n ie czn y ch d z ia ła ń d la z a p e w
5 C h ild S oldiers, ICRC , G eneva 2003, s.4-5.
6 I V Konwencja Genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny z dn. 12.08.1949 r. Dz.U. 1956, nr 38, poz. 171, załącznik.
7 I P ro to k ół dodatkowy do konw encji genewskich z 12.08.1949 r., dotyczący ochrony o fia r
międzynarodowych konfliktów zbrojnych z d nia 8.06.1977 r. Dz.U. 1992, nr 41, poz. 175, za
łącznik, I I P ro to k ół dodatkowy do konw encji genewskich z 12.08. 1949 r., dotyczący ochrony
o fia r niemiędzynarodow ych konfliktów zbrojnych z d nia 8.06.1977 r. Dz.U. 1992, nr 41, poz.
175, załącznik.
8 Konwencja o praw ach dziecka z dn. 20.11.1989. Dz.U. 1991, nr 120, poz. 526, Dz.U. 2000, nr 2, poz. 11.
9 P ro to k ół fakultatyw ny do konw encji o praw ach dziecka w sprawie angażowania dzieci
w konflikty zbrojne z dn. 25.05.2000 r. Dz.U. 2007, nr 91, poz. 608.
10 Konw encja n r 182 dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz e lim in a cji
n ien ia , ż e d z ie c i n ie b ęd ą b r a ły b ezp o ś re d n ie g o u d zia łu w d zia ła n ia ch w o je n nych, ja k ró w n ie ż n ie b ęd ą w c ie la n e do sił zb ro jn ych (a rt. 2 2 )11.
Z n a c z ą c y w z r o s t z a in t e r e s o w a n ia sp o łec zn o ści m ię d z y n a r o d o w e j p r o b le m a ty k ą u d z ia łu d z ie c i w k o n flik ta c h z b ro jn y ch , a z w ła s z c z a o m a w ia n e j tu k w e s tii, z w ią z a n y je s t z p r z y g o to w a n ie m i o p u b lik o w a n ie m w 1996 r. r a p o rtu b y łe j m in is te r e d u k a c ji M o z a m b ik u G ra ę y M a c h e l W p ły w k o n f lik t ó w z b r o jn y c h n a d z i e c i12. Z o s ta ł on s p o rz ą d z o n y n a p o d s ta w ie re z o lu c ji Z g r o m a d z e n ia O g ó ln e g o O N Z 48/157 p r z y ję t e j 20 g r u d n ia 1993 r . 13 R a p o r t s ta n o w i o m ó w ie n ie w ie lu a s p e k tó w z ja w is k a ja k im je s t u d z ia ł (b ie r n y i c z y n n y ) d z ie c i w k o n flik ta c h zb ro jn y c h . N a p ie r w s z y m m ie js c u a u to rk a ra p o rtu s k o n c e n tr o w a ła się w ła ś n ie n a p r o b le m ie d z ie c i-ż o łn ie r z y - je d n y m z n a j b a rd z ie j a la rm u ją c y c h tre n d ó w w e w s p ó łc z e s n y c h k o n flik ta c h z b r o jn y c h 14.
O d cza su p r z e d s t a w ie n ia r a p o rtu n o to w a n y je s t p e w ie n p o stęp w k w e s t ii r e k r u to w a n ia d z ie c i do sił zb ro jn y c h . C zęś ć p a ń stw , pod n a c is k ie m sp o łec zn o ści m ię d z y n a r o d o w e j, w t y m ta k ż e s zero k o z a k ro jo n y c h k a m p a n ii p ro w a d z o n y c h p rze z o rg a n iz a c je rz ą d o w e ( U N I C E F ) i p o z a r z ą d o w e (n p. C o a litio n to S to p th e U s e o f C h ild S o ld ie rs ), d o s to s o w a ła s w o ją p r a k ty k ę do o b o w ią z u ją c e g o p ra w a . N a d a l je d n a k je s t to p o stęp z b y t m a ły . W e r b o w a n ie d z ie c i je s t p ro ce d ere m , k t ó r y c ią g le m a m ie jsce w ró żn y c h fo rm a c h w co n a jm n ie j 86 p a ń s tw a c h n a c a ły m św iecie . A c h o d zi tu n ie ty lk o o r e k r u to w a n ie d z ie c i do n a ro d o w y c h sił z b ro jn y ch , a le ta k ż e - a często p r z e d e w s z y s t k im - o ich w e r b o w a n ie p rze z u zb ro jo n e g r u p y r e b e lia n t ó w 15.
2. Dzieci-żołnierze a p ra w o m iędzynarodow e
D zie c k o , z d e fin io w a n e o g ó ln ie ja k o osoba, k t ó r a n ie u k o ń c z y ła 18 r. ż y c ia (p o r. art. 1 K o n w e n c ji o p ra w a c h d z ie c k a ) p o d le g a s z c z e g ó ln e j o ch ron ie n a m o cy w s z y s tk ic h w y ż e j w y m ie n io n y c h d o k u m en tó w , je d n a k w z n a c z n e j w ię k s z o ś c i z n ich z a k a z r e k r u to w a n ia do sił z b ro jn y c h o b ejm u je ty lk o d z ie ci p o n iż e j 15 ro k u ż y c ia (p o r. np. a rt. 38 K o n w e n c ji o p r a w a c h d zieck a , a rt. 77.2. P D I). P r o to k ó ł d o d a tk o w y z 2000 r. p o s z e d ł w sw ych r e g u la cjach o k r o k d a lej. A r t y k u ły 1, 2 i 3 d o ty c z ą r e k r u to w a n ia d z ie c i do n a r o d o w ych sił z b ro jn y c h i z o b o w ią z u ją p a ń s tw a do z a p e w n ie n ia , b y c z ło n k o w ie ty ch fo rm a c ji, k t ó r z y n ie u k o ń c z y li 18 ro k u ż y c ia , n ie b r a li b e z p o ś re d n ie g o
11
Afrykańska K a rta Praw i D obra Dziecka z dnia 11.07.1990 r. Polski tekst w: A. Łopat ka, D ziecko i je g o praw a człowieka, W arszaw a 2000, s. 175-199.12
Im p a ct o f A rm ed C o n flict on C hildren. R e p ort o f the E x p ert o f the Secretary-General,Ms. Graęa M achel, S ubm itted Pu rsu a n t to General Assembly R esolution 48/157. A/51/306
z dnia 26.08.1996.
13
U N Doc. G A Res. 48/157, 20.12.1993. Zob. także: G. Michałowska, P roblem y ochronypraw człowieka w Afryce, W arszaw a 2008, s. 394.
14
Im p a ct o f A rm ed C onflict..., para 34-62.15
C h ild Soldiers. G loba l R e p ort 2008, C oalition to Stop the U se o f Child Soldiers, Lon don 2008, s. 12.u d z ia łu w k o n flik c ie zb ro jn y m . P o n a d to , ta k ie o sob y n ie m o g ą b yć o b ję te o b o w ią z k o w ą re k ru ta c ją do s ił zb ro jn y c h . N a t o m ia s t p a ń s tw a p o w in n y ró w n ie ż p o d w y ż s z y ć m in im a ln y w ie k d o b ro w o ln e g o r e k ru to w a n ia , m a ją c n a u w a d z e s z c z e g ó ln ą och ron ę, ja k ą p o w in n y b yć o b ję te o sob y p o n iże j 18 ro k u ż y c ia , a ja k a j e s t im p r z y z n a n a z w ła s z c z a n a p o d s ta w ie K o n w e n c ji 0 p ra w a c h d zieck a . A r t y k u ł 3 P r o to k o łu fo rm u łu je p o n a d to g w a ra n c je , j a k ie n a le ż y z a p e w n ić w sy tu a cji, g d y b y p r a w o p a ń s tw a p r z e w id y w a ło m o ż li w ość d o b ro w o ln e g o r e k r u to w a n ia do n a ro d o w y c h s ił z b ro jn y c h osób p o n iże j 18 la t. G w a ra n c je te, to a u te n ty c z n a do b ro w oln o ść, ś w ia d o m a z g o d a r o d z i ców lub o p ie k u n ó w p ra w n y c h , r z e t e ln e p o in fo r m o w a n ie o sob y o b ję te j r e k r u ta c ją o o b o w ią zk a ch , ja k ie n ie s ie z a sobą słu żb a w o js k o w a , o ra z d o s ta r c z e n ie p rze z tę osobę w ia r y g o d n e g o d o w o d u, d o ty czą ceg o je j w ie k u . D a ls z e p o s ta n o w ie n ia P r o to k o łu (a rt. 4 ) je d n o z n a c z n ie z a k a z u ją r e k r u to w a n ia 1 w y k o r z y s t y w a n ia w d z ia ła n ia c h w o je n n y c h osób w w ie k u p o n iż e j 18 la t p rze z g r u p y zb ro jn e, k tó re n ie n a le ż ą do s ił z b ro jn y c h p a ń s tw a . J e d n o c z e ś n ie n a p a ń s tw a z o s ta ł n a ło ż o n y o b o w ią z e k z a p o b ie g a n ia ta k ie m u d z ia ła n iu o ra z p r z y ję c ia o d p o w ie d n ic h p r z e p is ó w w tej m a te r ii, w łą c z a ją c o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n ą z a s to s o w a n ie te g o ty p u p ra k ty k .
Z g o d n ie z p r z y ję t ą w 1997 r. i z a a k c e p to w a n ą d e fin ic ją , d z ie c k ie m -ż o ł- n ie r z e m je s t k a ż d a o sob a p o n iż e j 18 ro k u ż y c ia , k t ó r a je s t c z ło n k ie m j a k ic h k o lw ie k r e g u la rn y c h c z y n ie r e g u la r n y c h sił z b ro jn y c h c z y in n y ch te g o ty p u g ru p w ja k im k o lw ie k c h a ra k te rz e , w łą c z a ją c m ię d z y in n y m i k u c h a rzy , t r a g a r z y , p o sła ń ców , to w a rz y s z ą c y c h ta k im gru p om , a n ie b ęd ą c ych c z ło n k a m i ro d z in . D e fin ic ją t ą o b jęto r ó w n ie ż d z ie w c z ę ta , z w e r b o w a n e d la celó w sek su a ln y c h lub p rz y m u s o w e g o m a łż e ń s tw a . D z ie c k o -ż o łn ie r z to n ie ty lk o o sob a n o szą ca b roń i je j u ż y w a ją c a . T a k s z e r o k a d e fin ic ja z o s ta ła s fo rm u ło w a n a w celu z a p e w n ie n ia le p s ze j o ch ro n y w s z y s t k im d z ie c io m do t k n ię t y m k o n flik t e m z b r o jn y m p o p rz e z a n g a ż o w a n ie ich w je g o p r o w a d z e n ie, co d a je p ó ź n ie j ta k ż e m o ż liw o ś ć z a p e w n ie n ia im u d z ia łu w p ro g ra m a c h d e m o b iliz a c ji i r e in te g r a c ji. N a le ż y je d n a k z a zn a c z y ć , ż e - choć szero k o a k c e p to w a n a (m .in . p rze z U N I C E F i O N Z o ra z o rg a n iz a c je p o z a r z ą d o w e ) - n ie je s t to je d n a k d e fin ic ja le g a ln a 16. Z o s ta ła on a s fo rm u ło w a n a w tz w . Z a sa d a ch z K a p s z ta d u , o p ra c o w a n y c h p od cza s k o n fe r e n c ji d o ty czą cej p ro b le m u d z ie c i-ż o łn ie rz y , k t ó r a o d b y ła się w k w ie t n iu 1997 r . 17
S a m p r o b le m je s t o c z y w iś c ie o g ro m n y i w z b u d z a z d e c y d o w a n y s p r z e ciw . W a r t o je d n a k z w ró c ić u w a g ę n a b a rd zo w a ż n y a s p e k t te g o z ja w is k a - n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć , z a ró w n o tych , k t ó r z y n ie w a h a ją się w y k o r z y s t y w a ć d z ie c i w c h a r a k te r z e ż o łn ie r z y , a le ta k ż e sa m ych d zieci, k tó r e często są s p r a w c a m i o k ru tn y c h z b ro d n i. T a d ru g a k w e s t ia w y d a je się b yć s z c z e g ó ln ie tru d n a z p u n k tu w id z e n ia ta k p r a w n e g o (c h o d z i p r z e c ie ż o o d p o w ie
16 Guide to the O p tio n a l P ro to co l on the In volvem ent o f C h ild ren In A rm ed Conflict, U N IC E F , N e w Y ork 2003, s. 14.
17 Cape Tow n P rin cip les and Best Practices. Adopted at the Sym posium on the Preven
tion o f R e cru itm en t o f C h ild ren into the A rm ed Forces and on D em o b iliza tion and S ocial R ein tegra tion o f C h ild Sold iers in A frica. U N IC E F 1997.
d z ia ln o ś ć z a z b ro d n ie p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o ), ja k i m o ra ln e g o (w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i m .in . z e w z g lę d u n a w ie k , c z ę s tą m a n ip u la c ję , n ie o d ró ż n ia n ie d o b ra od z ła i n ie r z a d k ie d z ia ła n ie pod w p ły w e m stra ch u ). C o w ię c e j, b y c ie d z ie c k ie m -ż o łn ie r z e m ju ż o zn a c z a b y c ie o fia rą .
O m a w ia n y p r o b le m z o s ta n ie tu n a ś w ie tlo n y n a p r z y k ła d z ie k o n flik tu w S ie r r a L e o n e , k t ó r y s ta ł się je d n y m z n a jtr a g ic z n ie js z y c h , n a p r z e ło m ie w ie k ó w , pod w z g lę d e m w y k o r z y s t y w a n ia d z ie c i ja k o ż o łn ie r z y p r z e z ró ż n e g r u p y m ilita r n e , p r o w a d z ą c e d z ia ła n ia w o je n n e . O d z a k o ń c z e n ia k o n flik tu w t y m p a ń s tw ie m ó w i się o o g ro m ie p o p e łn ia n y c h ta m zb ro d n i, a le n ik t je s z c z e o s ta te c z n ie ich n ie o sza cow a ł. W ia d o m o je d n a k , ż e u c z e s tn ic z y ło w n im b ezp o ś re d n io , po obu stro n a c h k o n flik tu , około 5000 d zieci. N a w e t po p o d p is a n iu t r a k ta t u p o k o jo w e g o b y ły one w c ie la n ie d o b ro w o ln ie do sił z b ro jn y ch , z w ła s z c z a p rze z fo rm a c je C D F ( C i v i l D e fe n c e F o r c e s ). U w a ż a się, ż e w ż a d n y m d o ty c h c z a s o w y m k o n flik c ie z b r o jn y m d z ie c i n ie z o s ta ły ró w n ie o k ru tn ie i b r u ta ln ie p o tra k to w a n e , ja k w ła ś n ie w S ie r r a L e o n e . Z d e m o r a liz o w a n i ch ło p cy d o p u s z c z a li się n a jk r w a w s z y c h zb ro d n i, ta k ż e n a osob ach im n a jb liżs zy c h . Z d z ie w c z ę ta m i obch odzon o się b e z w z g lę d n ie , tra k tu ją c j e j a k n ie w o ln ic e 18.
W o s ta tn ic h la ta c h n ie n o tu je się w S ie r r a L e o n e w e r b o w a n ia do sił z b ro jn y c h osób, k tó re n ie u k o ń c z y ły 18 ro k u ż y c ia , ch ociaż z d u ż y m p r a w d o p o d o b ie ń s tw e m m ó w i się o re k r u to w a n iu d z ie c i p r z e z L U R D ( L i b e r i a n s U n it e d f o r R e c o n c i l i a t i o n a n d D e m o c r a c y ) do w a lk w L ib e r ii w lip c u 2005 r. N a le ż y te ż p o d k reślić, ż e w 2002 r. S ie r r a L e o n e r a t y fik o w a ło P r o t o k ó ł fa k u lt a ty w n y do k o n w e n c ji o p ra w a c h d z ie c k a z 2000 r., a p ra w o w e w n ę tr z n e n ie p r z e w id u je o b o w ią z k o w e g o p o b o ru do s ił zb ro jn y c h , n a to m ia s t m in im a ln y w ie k d la p o b o ru o c h o tn ic ze g o w y n o s i 18 l a t 19.
3. G eneza i ju ry sd yk cja Specjalnego T ry bu n ału
dla S ie rra Leone
K o n flik t w S ie r r a L e o n e , k t ó r y n a d o b re ro z p o c z ą ł się z p o c z ą tk ie m la t 90. X X w ie k u , b y ł p o d y k to w a n y g łó w n ie d ą ż e n ia m i do p r z e ję c ia k o n tr o li n a d e k s p lo a ta c ją złó ż d ia m e n tó w , b o k s y tó w i ru d ty ta n u . Is t n ia ł ró w n ie ż z w ią z e k p o m ię d z y w a lk a m i w S ie r r a L e o n e a s y tu a c ją w L ib e r ii, w k tó re j p r e z y d e n te m w 1997 r. z o s ta ł C h a rle s G h a n k a y T a y lo r . Ju ż od 1991 r. T a y lo r w s p ie r a ł d z ia ła n ia r e b e lia n tó w w S ie r r a L e o n e , d o s ta rc z a ją c im p r z e d e w s z y s t k im b ro ń w z a m ia n z a d ia m e n ty 20. K r w a w a w o jn a d o m o w a tr w a ła od 1991 do 2002 r. W p r a w d z ie w 1999 r. z o s ta ło p o d p is a n e p o ro z u m ie n ie p o k o jo w e w L o m é , a le d z ia ła n ia w o je n n e z a k o ń c z y ły się fa k ty c z n ie d o p iero
18 G. Michałowska, Problem y o c h r o n y ., s. 395-396. 19 C h ild Soldiers. G loba l R e p ort 2008..., s. 297.
20 K. Kubiak, Wojny, konflikty zbrojne i pu nkty zapalne na świecie, W arszaw a 2005, s. 106-109, 119-120.
3 la t a p ó ź n ie j, k ie d y to w e F r e e to w n d oszło do z a w a r c ia u g o d y p o m ię d z y rz ą d e m S ie r r a L e o n e a r e b e lia n t a m i Z je d n o c z o n e g o F r o n tu R e w o lu c y jn e g o
( R e v o lu t io n a r y U n it e d F r o n t - R U F ).
P o r o z u m ie n ie z L o m é p r z e w id y w a ło a m n e s tię d la s p ra w c ó w p r z e s tęp s tw . J e d n a k s p o tk a ło się to z e z d e c y d o w a n y m s p r z e c iw e m z e s tro n y O N Z , sto jącej n a s ta n o w is k u c a łk o w ic ie w y k lu c z a ją c y m m o ż liw o ś ć o b jęcia a m n e s tią s p ra w c ó w n a jp o w a ż n ie js z y c h z b ro d n i, ta k ic h ja k lu d o b ójstw o , z b ro d n ie w o je n n e c z y in n e z b ro d n ie w r o z u m ie n iu p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o 21. W o p a rc iu o p o ro z u m ie n ie z L o m é w lu ty m 2000 r. w S ie r r a L e o n e , n a p o d s ta w ie a k tu w y d a n e g o p r z e z p a rla m e n t, z o s ta ła u tw o rz o n a K o m is ja P r a w d y i P o je d n a n ia (T R C - T r u t h a n d R e c o n c i l i a t i o n C o m m i s s i o n ) 22, k tó ra w du żej m ie r z e z a ję ła się p r o b le m e m r e k r u to w a n ia i w y k o r z y s t y w a n ia d z ie c i w siła ch z b ro jn y ch . K o m is ję p o w o ła n o r ó w n ie ż w celu w p r o w a d z e n ia sp e cja ln y ch p roced u r, k tó r e z w r ó c iły b y u w a g ę n a p o tr z e b y d z ie c i b ęd ą c ych z a ró w n o o fia ra m i, ja k i s p r a w c a m i n a ru szeń .
T a k w ięc, z a s a d n ic z y m z a d a n ie m T R C w o d n ie s ie n iu do d z ie c i b y ło s tw o r z e n ie b e z s tr o n n e g o i o fic ja ln e g o z a p is u tego , co r z e c z y w iś c ie p r z y d a rz y ło się d z ie c io m p o d cza s k o n flik tu w S ie r r a L eo n e . C o do k w e s t ii p o je d n a n ia , K o m is ja m ia ła o d b u d o w a ć is tn ie ją c e m e c h a n iz m y p ro m u ją ce r e in te g r a c ję i p o je d n a n ie d zieci, w s z c z e g ó ln o ś c i d z ia ła ln o ś ć a g e n c ji i s tru k tu r z a jm u ją c y c h się o ch ro n ą d zie c i. O c z e k iw a n o , ż e T R C p r z y c z y n i się do p o n o w n ej in te g r a c ji d z ie c i z ich sp o łe c zn o ś c ia m i c z y te ż z e s p o łec zn o ścia m i ich g o s zc zą c y m i23. S w ój ra p o rt K o m is ja p r z e d s ta w iła w p a ź d z ie rn ik u 2004 r.
J e d n o cześn ie, z in ic ja ty w y r z ą d u S ie r r a L e o n e , z o s ta ły p o d ję te d z ia ła n ia , z m ie r z a ją c e do u tw o r z e n ia sp e c ja ln e g o try b u n a łu , k tó re g o z a d a n ie m m ia ło b yć o s ą d z e n ie w in n y c h n a ru s z e ń p r a w a p od cza s k o n flik tu w t y m p a ń s tw ie . 14 s ie r p n ia 2000 r. R a d a B e z p ie c z e ń s tw a p r z y ję ła re zo lu c ję n r 1 3 1524, w k tó re j z o b o w ią z a ła S e k r e ta r z a G e n e ra ln e g o O N Z do p o d ję c ia n e g o c ja c ji z r z ą d e m S ie r r a L e o n e w s p r a w ie p o w o ła n ia n ie z a le ż n e g o try b u n a łu . S e k r e ta r z G e n e r a ln y p r z e d s t a w ił r a p o r t 25, k tó r e g o c z ę ś c ią b y ł p r o je k t p o ro z u m ie n ia p o m ię d z y O N Z a r z ą d e m S ie r r a L e o n e o ra z p r o je k t s ta tu
21
A. Smith, S ierra Leone: The In tersection o f Law, Policy, and P ractice, w: In te rn a tionalized C rim in a l Courts. S ierra Leone, East T im o r, Kosovo, and Cam bodia, ed. C.P.R.
Romano, A. N ollkaem per, J.K. K leffn er, Oxford 2004, s. 130. Zob. także: H. Jallow, The le
g a l Fram ew ork o f the S pecial C ou rt fo r S ierra Leone, w: New Approaches in In te rn a tio n al C rim in a l Justice: Kosovo, East T im o r, S ierra Leone and Cam bodia, Freiburg 2003, za:
M. Płachta, Międzynarodow y Trybunał Karny, T. I, Zakamycze, K raków 2004, s. 98.
22
C h ild ren and the T ru th and R e con cilia tion C om m ission fo r S ierra Leone. Recom m endations fo r P o ilicie s and Procedures fo r A d dressing and In v o lv in g C h ild ren in the T ru th and R e con cilia tion Com m ission, U N IC E F , N ation al Forum for Hum an Rights, U N A M SIL/H u m an
Rights, F reetow n 2001, s. 9.
23
C h ild ren and the T r u t h . , s. 1.24
SC Resolution S/Res/1315 (2000), 14.08.2000.25
R e p ort o f the Secretary-G eneral on the Establishm ent o f a S pecial C ou rt o f S ierratu p r z y s z łe g o sądu, z a m ie s z c z o n y ja k o z a łą c z n ik 26. O s ta te c z n ie try b u n a ł z o s ta ł p o w o ła n y n a m o cy p o ro z u m ie n ia p o d p is a n e g o w e F r e e t o w n d n ia 16 s ty c z n ia 2002 r. p o m ię d z y O N Z a S ie r r a L e o n e , a je g o c z ę ś c ią in t e g r a l n ą je s t w ła ś n ie S ta tu t S p e c ja ln e g o T r y b u n a łu d la S ie r r a L e o n e 27 (d a le j: T r y b u n a ł lu b S T S L ). Z p u n k tu w id z e n ia n in ie js z y c h ro z w a ż a ń , n a jis to tn ie js z a je s t k w e s t ia ju r y s d y k c ji T r y b u n a łu w o d n ie s ie n iu do u d z ia łu d z ie c i w k o n flik c ie w S ie r
r a L e o n e o ra z p o p e łn ia n y c h w o b ec n ich zb ro d n i. J u ry s d y k c ja r a t io n e m a - t e r ia e o b e jm u je z b ro d n ie p r z e c iw k o lu d z k o ś c i (a rt. 2 S ta tu tu ), n a r u s z e n ia a rt. 3, w s p ó ln e g o d la k o n w e n c ji g e n e w s k ic h z 1949 r. o ra z n a r u s z e n ia I I P r o to k o łu d o d a tk o w e g o do ty ch k o n w e n c ji z 1977 r. (a r t. 3 S ta tu tu ), in n e p o w a ż n e n a r u s z e n ia m ię d z y n a r o d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn e g o (a rt. 4 S ta tu tu ) o ra z z b ro d n ie w ś w ie tle p r a w a w e w n ę tr z n e g o , o b o w ią z u ją c e g o w S ie r r a L e o n e (a r t. 5 S ta tu tu ). D z ie c i m o g ły b yć i b y ły o fia r a m i k a ż d e j z w y m ie n io n y c h zb ro d n i, je d n a k w y r a ź n ie do n ich o d n o szą się p o s ta n o w ie n ia a rt. 4 i 5 S ta tu tu . P o ś ró d in n y ch p o w a ż n y c h n a ru s z e ń m ię d z y n a r o d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn e g o z a d a n ie m T r y b u n a łu je s t ta k ż e ś c ig a n ie z a „ r e k r u to w a n ie i w e r b o w a n ie d z ie c i p o n iże j 15 ro k u ż y c ia do sił z b ro jn y c h b ą d ź z b ro jn y c h u g ru p o w a ń albo w y k o r z y s t y w a n ie ich do a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h z b ro jn y c h .” A r t y k u ł 5 n a to m ia s t, b ę d ą c y p o d s ta w ą ś c ig a n ia z a z b ro d n ie w r o z u m ie n iu p r a w a w e w n ę tr z n e g o S ie r r a L e o n e , w y m ie n ia p r z e s tę p s tw a o k re ś lo n e m ię d z y in n y m i w U s t a w ie o Z a p o b ie g a n iu O k r u c ie ń s tw u w o b ec D z ie c i z 1926 r., tj. w y k o r z y s t y w a n ie d z ie w c z y n e k p o n iże j 13 ro k u ż y c ia o ra z p o m ię d z y 13 i 14 r o k ie m ż y c ia , a ta k ż e u p ro w a d z a n ie d z ie w c z y n e k w cela ch n ie m o ra ln y c h . Z p u n k tu w id z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a rn e j z a p o p e łn io n e w cza sie k o n flik tu z b ro jn e g o w S ie r r a L e o n e z b ro d n ie , ja k ró w n ie ż t e m a t y k i n in ie j szych ro z w a ż a ń , n a u w a g ę z a s łu g u ją b ez w ą tp ie n ia p o s ta n o w ie n ia a rt. 7 S ta tu tu , d o ty c zą c e ju r y s d y k c ji T r y b u n a łu w o b ec osób, k tó re u k o ń c z y ły 15, a n ie o s ią g n ę ły je s z c z e w ie k u 18 la t. C h o d z i tu b o w ie m o je d n ą z n a jtr u d n ie js z y c h k w e s tii, a m ia n o w ic ie o e w e n tu a ln ą b e z p o ś r e d n ią o d p o w ie d z ia l ność d z ie c i-ż o łn ie rz y , k tó r e - w w ię k s z o ś c i p rzy m u s z o n e - z n a la z ły się w s z e re g a c h R U F o ra z in n y ch u g ru p o w a ń z b ro jn y c h z a a n g a ż o w a n y c h w k o n flik t 28. S ta tu t w ię c s ta n o w i, ż e ju r y s d y k c ja T r y b u n a łu n ie o b ejm u je d z ie c i p o n iże j 15 ro k u ż y c ia , n a to m ia s t m o że on o rz e k a ć w s p r a w ie z b ro d n i p o p e łn io n y c h p rze z osob y p o m ię d z y 15 i 18 r o k ie m ż y c ia . W t y m je d n a k p r z y p a d k u T r y b u n a ł m a o b o w ią z e k tr a k t o w a n ia ta k ie j osob y „w sposób
26
D.K. Dróżdż, Z problem atyki jurysdykcji trybunału specjalnego dla S ierra Leone, „Przegląd P ra w a K arn ego”, 2006, z. 25, s. 16-17.27
L e tte r datek 6 M a rch 2002 fro m the Secretary-G eneral Addressed to the P resid ent o fthe S ecurity C ouncil. U N Doc. S/2002/246 (Porozu m ienie i Statut Trybunału są częścią tego
dokumentu). Polski tekst (fra gm en ty) zob. w: M. Flem m ing, Międzynarodow ego praw o hu
m anitarne konfliktów zbrojnych. Z b ió r dokumentów. Uzup. i red. M. Gąska, E. Mikos-Skuza,
W arszaw a 2003.
go d n y, z p o s z a n o w a n ie m je j w a rto ś c i, p r z y u w z g lę d n ie n iu je j m ło d e g o w ie k u i w d ą ż e n iu do p r z y w r ó c e n ia je j sp o łec ze ń stw u , do p o n o w n e g o w łą c z e n ia i p o d ję c ia p rze z n ią a k ty w n e g o u d z ia łu w ż y c iu sp o łec zn ym , w sposób z g o d n y z m ię d z y n a r o d o w y m i s ta n d a r d a m i p r a w c z ło w ie k a , z w ła s z c z a p ra w d z ie c k a ” . C o do środ k ów , ja k ie T r y b u n a ł m o że z a s to s o w a ć w o b ec m ło d e go sp ra w c y, a r ty k u ł 7 - z a m ia s t k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i - d a je m u do d y sp o zy cji: k u ra te lę , n a d zó r, w y k o n y w a n ie p rac sp o łeczn ych , d o ra d ztw o , o p ie k ę w y c h o w a w c z ą , p r o g r a m y s z k o le n ia p o p ra w c z e g o , o ś w ia to w e g o i z a w o d o w e g o , u c z ę s z c za n ie do szk ó ł d la n ie le tn ic h p rze s tę p c ó w , a ta k ż e - je ś li z a jd z ie ta k a k o n ie czn o ść - o b jęcie p r o g r a m a m i ro z b ro je n ia , d e m o b iliz a c ji i r e in t e g r a c ji lub p r o g r a m a m i a gen cji, k tó r e z a jm u ją się o p ie k ą n a d d z ie ć m i (p o r. art. 7.2 S ta tu tu ). P o n a d to , a rt. 1 S ta tu tu w y r a ź n ie w s k a z u je , ż e T r y b u n a ł m a są d zić osoby, „k tó re p o n o szą n a jw ię k s z ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć ” z a p o p e łn ia n e w cz a s ie k o n flik tu z b ro d n ie , a w ię c n ie k a ż d y s p ra w c a (t a k ż e d o ro s ły ) z o s ta n ie p r z e z T r y b u n a ł p o s ta w io n y w sta n o s k a rż e n ia .
M a ją c n a u w a d z e w p ro w a d z o n e r e g u la c je o ra z p o w o ła n ie d w ó ch ja k ż e ró żn y c h in s ty tu c ji, tj. S p e c ja ln e g o T r y b u n a łu d la S ie r r a L e o n e o ra z K o m i s ji P r a w d y i P o je d n a n ia , n a le ż y w t y m m ie js c u p r z y jr z e ć się r e z u lta to m ich p rac w k o n te k ś c ie a n g a ż o w a n ia d z ie c i w k o n flik t zb ro jn y , a z w ła s z c z a r e k r u to w a n ia i w y k o r z y s t y w a n ia d z ie c i-ż o łn ie rz y .
4. Z b ro d n ia rek ru tow an ia i w yk orzystyw an ia dzieci
w konflikcie zbrojnym w pracach Specjalnego
T ry b u n ału dla S ie rra Leone
C h o c ia ż te o r e ty c z n ie d z ie c i są o b ję te ju r y s d y k c ją T ry b u n a łu , to j e d n a k je s z c z e w 2002 r. p o tw ie rd z o n o , ż e n ie z o s ta n ą on e p o s ta w io n e w sta n o s k a rż e n ie p r z e z te n ż e o rg a n 29. P o d o b n e s ta n o w is k o r e p r e z e n to w a ła R a d a B e z p ie c z e ń s tw a O N Z , w y r a ż a ją c p o glą d , ż e p o s ta w ie n ie d z ie c i i m ło d o c ia n ych p r z e d T r y b u n a łe m je s t n ie r e a ln e i ż e in n e in s ty tu c je , ta k ie ja k K o m is ja P r a w d y i P o je d n a n ia , b ę d ą w s ta n ie le p ie j p o k ie r o w a ć s p r a w a m i do ty c z ą c y m i n ie le tn ic h 30. D la te g o s p ra w y , k tó r e to c z y ły się lu b to c zą p r z e d T r y b u n a łe m , d o ty c z ą z b ro d n i p o p e łn ia n y c h n ie p r z e z d zieci, a le w du żej w ię k s z o ś c i n a d ziecia ch , ja k r e k r u to w a n ie ich do u g ru p o w a ń m ilita rn y c h .
29 Special Court for Sierra Leone, S pecial C ou rt prosecu tor says he w ill not prosecute
children. Press Release, 2 N ovem ber 2002, www.sc-sl.org za C h ild Soldiers. G loba l R eport 2008..., s. 300-301.
30 L ette r dated 31 January 2001 from the President o f the Security Council addressed to the Secretary-General, U N Doc. S/2001/95, 31.01.2001.
D o m a ja 2008 r. z a k o ń c z y ły się p o s tę p o w a n ia w ob ec o śm iu z o gó ln ej lic z b y tr z y n a s tu osób o s k a rż o n y c h p r z e z S T S L 31, d w óch o s k a rż o n y c h z m a r ło w w ię z ie n iu 32. 20 c z e r w c a 2007 r. S p e c ja ln y T r y b u n a ł d la S ie r r a L e o n e o g ło s ił p ie r w s z y w y r o k w o b ec trz e c h o s k a rż o n y c h - b y ły c h d o w ó d c ó w A F R C (A r m e d F o r c e s R e v o lu t io n a r y C o u n c i l), w k t ó r y m u zn a n o ich z a w in n y c h p o p e łn ie n ia 11 z 13 p o s ta w io n y c h im z a r z u tó w 33. A le x T a m b a B r im a z o s ta ł s k a z a n y n a 50 la t p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i m .in. z a p la n o w a n ie o ra z n a k a z y w a n ie r e k r u to w a n ia i w y k o r z y s t y w a n ia d z ie c i p o n iże j 15 ro k u ż y c ia w c h a r a k te r z e ż o ł n ie rz y . B r im a B a z z y K a m a r ę s k a za n o n a 45 la t, a S a n tig ie B o rb o r a K a n u - n a 50 la t w ię z ie n ia ta k ż e m .in . z a p la n o w a n ie p o rw a ń i w y k o r z y s t y w a n ie d z ie c i-ż o łn ie rz y . W te n sposób po ra z p ie r w s z y m ię d z y n a r o d o w y try b u n a ł k a r n y u z n a ł w in ę je d n o s te k z a czyn , k t ó r y m je s t r e k r u to w a n ie i w y k o r z y s ty w a n ie d z ie c i ja k o ż o łn ie r z y 34. W y d a ją c o rz e c z e n ie s ę d z io w ie I I Iz b y T r y b u n a łu p o d k r e ś lili, ż e s k a z a n i d o p u ś c ili się je d n y c h z n a jb a r d z ie j h a n ie b nych, b r u ta ln y c h i p o tw o rn y c h zb ro d n i, ja k ie z n a h is t o r ia lu d z k o ś c i35.
D r u g a sp ra w a , k t ó r a z n a la z ła sw ój fin a ł p r z e d S T S L , d o ty c z y ła trz e c h b y ły c h p r z y w ó d c ó w C D F ( C i v i l D e fe n c e F o r c e s ) - S a m u e la H in g i N o r m a na, M o in in y F o fa n a o ra z A llie u K o n d e w y 36. P ie r w s z y z n ich w m o m e n cie a r e s z to w a n ia b y ł m in is tr e m s p ra w w e w n ę tr z n y c h w r z ą d z ie S ie r r a L e o n e . D u ż a część s p o łe c ze ń s tw a S ie r r a L e o n e je g o ś c ig a n ie p r z e z T r y b u n a ł u w a ż a ła z a k o n tr o w e r s y jn e , ta k ż e w k o n te k ś c ie o m a w ia n e j tu z b r o d n i37. J e d n ak, w z w ią z k u z e ś m ie rc ią N o r m a n a n a p o c z ą tk u 2007 r., 2 s ie r p n ia teg o ż ro k u T r y b u n a ł w y d a ł w y r o k w s p r a w ie p o z o s ta ły c h o sk a rżo n y ch . Z a r z u c a no im m .in . p o p e łn ie n ie z b ro d n i w o je n n y ch , a w o b ec K o n d e w y s fo rm u ło w a no ró w n ie ż z a r z u t w e r b o w a n ia d zieci, k tó re n ie u k o ń c z y ły 15 ro k u ż y c ia , do o d d z ia łó w z b ro jn y c h o ra z w y k o r z y s t y w a n ia ich w celu a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h w o je n n y c h . 9 p a ź d z ie r n ik a 2007 r. I Iz b a T r y b u n a łu s k a z a ła F o fa n ę n a 6 la t w ię z ie n ia , a K o n d e w ę n a 8 la t p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i38, z a z n a c z a ją c je d n o c z e ś n ie , ż e K o n d e w a w c ie la ł do C D F n a w e t 1 1 -le tn ie d z ie c i39.
31
F ifth A n n u a l R ep ort o f the P resid ent o f the S pecial C ou rt fo r S ierra Leone, June 2007to M ay 2008. www.sc-sl.org, s. 5.
32
Przyw ódca R U F (R evolu tion a ry U nited F ro n t), Foday Sankoh, zm arł w 2003 r., a przy wódca C D F ( C iv il Defence Forces), Samuel H inga N orm an - w lutym 2007 r. Za C h ild S o ldiers. G loba l R ep ort 2008... , s. 300.
33
Prosecu tor v. B rim a , K am ara and Kanu. Case No. SC SL - 04 - 16 - T, T ria l Cham ber II, Judgment, 20 June 2007.34
C h ild Soldiers. G loba l R e p ort 2008..., s. 300.35
F ifth A n n u a l R e p o r t . , s. 17.36
Prosecu tor v. Sam uel H in g a N orm a n , M o in in a Fofana and A llie u Kondewa. Case No. SC SL - 03 - 14 - I, Consolidated Indictm ent, 4 F ebruary 2004.37
M. Happold, In te rn a tio n a l H u m a n ita ria n Law , W ar C rim in a lity and C h ild R e c ru itm ent: The S pecial C ou rt o f S ierra Leone’s D ecision in Prosecutor v. S am uel H in ga N orm an.
“Leiden Journal o f International L a w ”, 2005, vol. 18, no. 2, s. 284.
38
F ifth A n n u a l R e p o r t . , s. 13-14.S z c z e g ó ln ie in te r e s u ją c y p r z e b ie g - z p u n k tu w id z e n ia p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o o ra z p e n a liz a c ji r e k r u to w a n ia d z ie c i-ż o łn ie r z y - m ia ła s p ra w a sa m e g o H in g i N o rm a n a , o s k a rż o n e g o m .in . o p o w a ż n e n a r u s z e n ia m ię d z y n a ro d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn e g o z a rt. 4 S ta tu tu S T S L , tj. o „w e r b o w a n ie d z ie c i p o n iże j 15 ro k u ż y c ia do sił z b ro jn y c h b ą d ź z b ro jn y c h u g ru p o w a ń albo w y k o r z y s t y w a n ie ich do a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h z b ro jn y c h ” . N o r m a n z a k w e s tio n o w a ł ju r y s d y k c ję T r y b u n a łu w tej s p r a w ie tw ie rd z ą c , ż e z b ro d n ia t a n ie s ta n o w iła c zęśc i z w y c z a jo w e g o p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o w o k re s ie , k tó re g o d o ty c z y a k t o s k a r ż e n ia (c z y li w y d a r z e ń w S ie r r a L e o n e , k tó r e m ia ły m ie js c e po 30 lis to p a d a 1996 r. - por. a rt. 1.1 S ta tu tu S T S L ), a w ię c z o s ta ła n a ru s z o n a z a s a d a n u llu m c rim e n sin e le g e . W p r a w d z ie - z d a n ie m o b ro n y N o r m a n a - I I P r o to k ó ł d o d a tk o w y z 1977 r. do k o n w e n c ji g e n e w s k ic h z 1949 r. o ra z K o n w e n c ja o p ra w a c h d z ie c k a z 1989 r. n a k ła d a ją n a p a ń s tw a s tro n y o b o w ią z e k p o w s t r z y m y w a n ia się od r e k r u t o w a n ia d z ie c i-ż o łn ie rz y , to je d n a k go n ie p e n a liz u ją . K w e s t ię tę r o z p a t r y w a ła Iz b a A p e la c y jn a , o d rzu c a ją c o s ta te c z n ie a rg u m e n ta c ję N o r m a n a 40. N a le ż y je d n a k z a u w a ż y ć , ż e n ie b y ła to d e c y z ja je d n o m y ś ln a , p o n ie w a ż s ę d z ia R o
b e rts o n z g ło s ił z d a n ie o d rę b n e 41.
25 lu te g o 2009 r. S p e c ja ln y T r y b u n a ł d la S ie r r a L e o n e w y d a ł k o le j n e o rz e c z e n ie , w k t ó r y m u z n a ł w in ę o sk a rżo n y ch . P ro ce s d o w ó d c ó w R U F , Is s y H a s s a n a S esa ya , M o r r is a K a llo n a o ra z A u g u s tin e G ba o, ro z p o c z ą ł się 5 lip c a 2004 r., a z a k o ń c z y ł 24 c z e r w c a 2008 r .42 O s k a r ż o n y m za rz u c a n o m .in. n a r u s z e n ia m ię d z y n a r o d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn e g o , p o le g a ją c e n a p o ry w a n iu i w y k o r z y s t y w a n iu do a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h w o je n n ych d z ie c i p o n iż e j 15 ro k u ż y c ia . B y ł to p ro c e d e r p r o w a d z o n y p rze z R U F n a d u żą s k a lę w w ie lu re g io n a c h k ra ju . O s k a r ż e n i n ie m o g li o n im n ie w ie dzieć, z w ła s z c z a ż e S e s a y i K a llo n a k ty w n ie w ty c h p o c z y n a n ia c h u c z e s t n ic z y li. P o r y w a n e d z ie c i p o d d a w a n e b y ły s z k o le n iu w o js k o w e m u , u czo no je t a k t y k i i p o s łu g iw a n ia się b ro n ią . O rg a n iz o w a n o je w g r u p y S B U s
( S m a l l B o y s U n i t s ) i S G U s ( S m a l l G i r l s U n i t s ) . W y k o r z y s ty w a n e b y ły w o p era cja ch m ilita rn y c h , ja k o s z p ie d zy , c z ło n k o w ie u zb ro jo n y c h p a tro li, b ą d ź o c h r o n ia rz e (b o d y g u a r d s ) w y ż s z y c h d o w ód ców R U F . N a k ła n ia n o je do p o p e łn ia n ia z b r o d n i p r z e c iw k o lu d n o śc i c y w iln e j, s ta w ia n o n a w a r c ie do o ch ro n y o b ie k tó w w o js k o w y c h , o b o zó w R U F i k o p a ln i d ia m e n tó w . N ie k t ó r e z ty ch d z ie c i n ie m ia ły w ię c e j n iż 8, 9 la t. Co do ty ch z a r z u tó w T r y b u n a ł u z n a ł w in ę S e s a y a i K a llo n a , p r z y z n a ł n a to m ia s t, ż e o s k a r ż y c ie l n ie u d o
40
Prosecu tor v. S am uel H in ga N orm an. Case No. SC S L - 2004 - 14 - AR729E, Appeals Chamber, Decision on prelim in ary m otion based on lack o f jurisdiction (child recruitm ent), 31 M a y 2004.41
Szerzej na te tem at zob. M. Happold, In te rn a tio n a l H u m a n ita ria n L a w ..., s. 287-297 oraz W .A. Schabas, The R ig h ts o f the C h ild , Law o f A rm ed C o n lict and Custom ary In te rn a tion a l Law : A Tale o f Two Cases, w: In te rn a tio n a l C rim in a l A cco u n ta b ility and the R ig h ts o f C hild ren, ed. K. Arts, V. Popovski, The Hague 2006, s. 29-35.
42
Prosecu tor v. Issa Hassan Sesay, M o rris K a llo n and A ugustine Gbao. Case No. SC SL - 04 - 15 - T, Judgment, 25.02.2009.w o d n ił, ja k o b y G b a o w ja k ie jk o lw ie k fo rm ie b r a ł u d z ia ł w p o p e łn ia n iu tej z b ro d n i. S tą d te ż G bao, co do te g o z a rz u tu , z o s ta ł u z n a n y z a n ie w in n e g o 43. J e d n ą z n a jb a r d z ie j z n a n y c h i a k tu a ln y c h sp ra w , ja k ie to c zą się p r z e d S p e c ja ln y m T r y b u n a łe m d la S ie r r a L e o n e , je s t s p r a w a C h a r le s ’a G h a n k a y T a y lo r a , k tó re g o p o s ta w io n o w sta n o s k a r ż e n ia 7 m a rc a 2003 r .44 U z u p e ł n io n y i z m ie n io n y a k t o s k a rż e n ia z o s ta ł z a tw ie r d z o n y p r z e z s ę d zie g o T r y b u n a łu 16 m a r c a 2006 r. T a y lo r , b y ły p r e z y d e n t L ib e r ii, je s t o d p o w ie d z ia l n y - oprócz p o p e łn ie n ia in n y ch p o w a ż n y c h z b ro d n i - z a w e r b o w a n ie d z ie c i p o n iż e j 15 ro k u ż y c ia do u g ru p o w a ń z b ro jn y ch , a ta k ż e z a n a k ła n ia n ie ich do a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h w o je n n y ch . W a k cie o s k a rż e n ia z w ró c o n o u w a g ę, ż e w te n sposób w y k o r z y s ty w a n o z a ró w n o ch łopców , ja k i d z ie w c z y n k i. W ie le z n ich z o s ta ło n a jp ie r w u p ro w a d zo n y ch , p o te m p r z e szk o lo n yc h w o b oza ch A F R C c z y R U F w c a ły m k ra ju , a n a s tę p n ie w y k o r z y sta n y ch do w a lk i.
A k t o s k a r ż e n ia z o s ta ł p u b lic z n ie o g ło s z o n y w c z e rw c u 2003 r., podczas g d y T a y lo r p r o w a d z ił ro k o w a n ia p o k o jo w e w G h a n ie . P o z ło ż e n iu u rz ę d u p r e z y d e n c k ie g o , T a y lo r s c h ro n ił się w N ig e r ii, k tó re j p r e z y d e n t O lu seg u n O b a sa n jo z a p e w n ił m u b e z p ie c z e ń s tw o i g d z ie s k u te c z n ie u k r y w a ł się p rze z 3 la ta , b o w ie m N ig e r ia o d m a w ia ła p r z e k a z a n ia go T r y b u n a ło w i. J e d n a k n a ż ą d a n ie n ow o w y b r a n e g o p r e z y d e n ta L ib e r ii H e lle n J o h n s o n -S ir le a f N ig e r ia z g o d z iła się n a w y d a n ie T a y lo r a , a le n ie doszło do je g o a re s z to w a n ia . T a y lo r p r ó b o w a ł u ciec do K a m e ru n u , je d n a k z o s ta ł z a tr z y m a n y w p o b liż u g ra n ic y , p r z e w ie z io n y do L ib e r ii, a n a s tę p n ie p r z e k a z a n y O N Z i p r z e w ie z io n y do F r e e to w n , do s ie d z ib y T r y b u n a łu 45.
R o z p o c zę c ie procesu T a y lo r a b y ło w ie lo k r o t n ie p r z e k ła d a n e . N ie je s t on te ż s ą d z o n y w e F r e e to w n , lecz w H a d z e w p o m ie s zc ze n ia c h M ię d z y n a r o d o w e g o T r y b u n a łu K a rn e g o . Z d e c y d o w a n o się n a t a k i k r o k n a p rośb ę T r y b u n a łu w S ie r r a L e o n e z e w z g lę d ó w b e z p ie c z e ń s tw a . O s ta te c z n ie r o z p r a w a ro z p o c z ę ła się la t e m 2007 r., a o s ta tn i ś w ia d e k o s k a r ż e n ia z ło ż y ł z e z n a n ia 30 s ty c z n ia 2009 r.
R e z u lt a t y p ra c d z ia ła ją c e g o od 2003 r., T r y b u n a łu n ie są z b y t im p o n u ją c e , a le tr z e b a p a m ię ta ć , w ja k ic h w a ru n k a c h i w ja k im r e g io n ie d z ia ła te n o rga n . P o n a d to , z e w z g lę d u n a o g ro m z b ro d n i, do ja k ic h doszło w S ie r r a L e o n e o ra z d u ż ą lic z b ę s p ra w c ó w T r y b u n a ł, o c z y m b y ła ju ż m o w a , ścig a ty lk o ty ch n a jw a ż n ie js z y c h .
C o je d n a k n a jis to tn ie js z e , po ra z p ie r w s z y ta k w y r a ź n ie i je d n o z n a c z n ie d o ch o d zi do p e n a liz a c ji je d n e g o z n a jo k r u tn ie js z y c h p ro c e d e ró w - w y k o r z y s ty w a n ia d z ie c i ja k o ż o łn ie r z y , p ro c e d e ró w p r a k ty k o w a n y c h w w ie lu p a ń stw a ch , o g a rn ię ty c h k o n flik t a m i z b ro jn y m i. D o szło w ię c do w y r a ź n e g o u zn a n ia , ż e r e k r u to w a n ie d z ie c i do s ił z b ro jn y c h c z y in n y ch u g ru p o w a ń m ilita r n y c h o ra z n a k ła n ia n ie ich do a k ty w n e g o u d z ia łu w d z ia ła n ia c h
43 Tam że oraz www.sc-sl.org
44 Prosecu tor v. Charles Ghankay Taylor. Case No. SC S L - 2003 - 01 - PT. 45 www.hrw.org/legacy/english/2007/05/31/sierral6027htm
w o je n n y c h je s t o d rę b n ą z b ro d n ią , z a k t ó r ą je d n o s tk a p o n o si o d p o w ie d z ia l ność k a rn ą , ta k ż e p r z e d są d e m m ię d z y n a r o d o w y m .
S p e c ja ln y T r y b u n a ł d la S ie r r a L e o n e , n a m o cy S ta tu tu 46, m o że ta k ż e ściga ć osoby, k tó r e u k o ń c z y ły 15 ro k ż y c ia , a n ie o s ią g n ę ły je s z c z e w ie k u 18 la t, j e ż e l i d o p u ściły się z b r o d n i o b ję ty c h ju r y s d y k c ją T ry b u n a łu . W y d a je się je d n a k , co p o t w ie r d z ił sa m o s k a rż y c ie l, a o c z y m b y ła ju ż m o w a w c z e ś n ie j, ż e t a k a m o ż liw o ś ć is tn ie je t y lk o w te o rii. T r y b u n a ł b o w ie m n ie z a m ie r z a s ta w ia ć w sta n o s k a rż e n ia d z ie c i-ż o łn ie rz y . C z y is tn ie je w ię c ja k a ś in n a m o ż liw o ś ć c z y d ro g a do p r a w d y i o s ią g n ię c ia s p r a w ie d liw o ś c i w ty m p r z y p a d k u (d z ie c i- ż o łn ie r z y p o m ię d z y 15 a 18 r o k ie m ż y c ia , k tó re b y ły s p r a w c a m i często n ie z w y k le o k ru tn y c h c z y n ó w )? R z e c z ja s n a , g łó w n a w in a le ż y po s tro n ie d orosłych , k t ó r z y n ie ty lk o r e k r u t o w a li d zieci, n a k ła n ia li do w a lk i, a le często z m u s z a li do p o p e łn ia n ia k r w a w y c h zb ro d n i. I to o n i p o w in n i p o n ieść o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a rn ą . W y d a je się w ięc, ż e ta k ą w ła ś n ie d ro g ę o b ra ł S p e c ja ln y T r y b u n a ł d la S ie r r a L eo n e .
5. P ro blem dzieci-żołnierzy w działalności Kom isji
P ra w d y i P o jed n an ia w S ie rra Leone
W ie le p a ń stw , a b y p o d ją ć ja k ie k o lw ie k d z ia ła n ia , d o ty c z ą c e o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a ła m a n ie p r a w c z ło w ie k a , p o w o łu je k o m is je p r a w d y i p o je d n a n ia . C o n a jm n ie j 25 ta k ic h k o m is ji, d z ia ła ją c y c h n a ró ż n y c h p o d sta w a c h i p o s ia d a ją c y c h ró ż n e m a n d a ty , fu n k c jo n o w a ło lu b fu n k cjo n u je od 1974 r. w ta k ic h p a ń stw a ch , ja k N ie m c y , G w a te m a la , H a it i, U r u g w a j, R e p u b lik a P o łu d n io w e j A f r y k i c z y A r g e n t y n a 47. W z a s a d z ie z a d a n ie m ta k ic h k o m is ji je s t z w r ó c e n ie u w a g i o p in ii p u b lic zn e j n a o g ro m n a ru szeń , do ja k ic h d oszło w p a ń s tw ie p o d cza s k o n flik tu lu b w cza sa ch rz ą d ó w p o p rz e d n ie g o re żim u , u ja w n ie n ie p r a w d y o ra z w s k a z a n ie n a p r o b le m o d p o w ie d z ia ln o ś c i. W z a le ż n ości od k o n k re tn e g o m a n d a tu k o m is je m o g ą ró w n ie ż w s k a z y w a ć n a osob y o d p o w ie d z ia ln e z a ła m a n ie p r a w c z ło w ie k a . P o n a d to , te g o ty p u m e c h a n iz m y d a ją r ó w n ie ż o fia r o m fo ru m , n a k t ó r y m m o g ą b yć w y słu c h a n e. N a p o d s ta w ie z e b r a n y c h z e z n a ń k o m is je z w y k le m o g ą fo rm u ło w a ć z a le c e n ia n a p rzy szło ść, ja k r ó w n ie ż u s ta n o w ić in s ty tu c jo n a ln ą i in d y w id u a ln ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć , u ja w n ia ją c b ra k i, k tó re p o z w o liły c z y w rę c z u ła t w iły ła m a n ie p ra w a . K o m is je p r a w d y a n g a ż u ją c a łą sp ołeczn ość w p roces o d b u d o w y i do c h o d ze n ia tej p ra w d y , a w ię c m o g ą r ó w n ie ż o d g r y w a ć o g ro m n ą ro lę, w s p o m a g a ją c ą p o s tę p o w a n ia są d o w e. N ie są to je d n a k o rg a n y są d o w e w ła ś c iw e do ś c ig a n ia n a ru s z e ń i te ż n ie p o w in n y ich z a s tę p o w a ć . M o g ą n a to m ia s t d z ia ła ć w s p ó ln ie w ce lu ś c ig a n ia tych , k t ó r z y d o p u ścili się n a ru s z e ń m ię d z y n a ro d o w e g o p r a w a h u m a n ita rn e g o c z y p r a w c z ło w ie k a , a ta k ż e , b y
46
Por. przypis 27.47
In te rn a tio n a l C rim in a l Justice and C hildren. N o Peace W ithou t Justice, U N IC E F In- nocenti Research Centre, Septem ber 2002, s. 124.z a p e w n ić o fia r o m p ra w o do b y c ia w y s łu c h a n y m48. N ie s t e t y , w n ie k tó r y c h p rzy p a d k a c h m a n d a t k o m is ji p o z w a la n a o b jęcie a m n e s tią ty c h s p ra w c ó w n a ru szeń , k t ó r z y d o b ro w o ln ie w y z n a li p r z e d k o m is ją p ra w d ę , p r z y z n a li się do ich p o p e łn ie n ia i w y r a z ili skru ch ę. J e s t to n ie d o p u s z c z a ln e z w ła s z c z a w p r z y p a d k u c ię ż k ic h p r z e s tę p s tw , a p r z e d e w s z y s t k im z b r o d n i p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o . W t y m w y p a d k u b o w ie m m u s z ą d z ia ła ć o rg a n y ścig a n ia , c z y to k r a jo w e , c z y m ię d z y n a r o d o w e , c z y te ż o c h a r a k te r z e m ie s z a n y m .
S z e r e g k o m is ji p r a w d y sto su je ró ż n e g o ro d z a ju m e to d y g r o m a d z e n ia in fo rm a c ji z w ią z a n y c h ta k ż e z ła m a n ie m p r a w d zieci. J e d n y m z p r z y k ła d ó w m o że b yć r a p o r t ta k ie j k o m is ji, u s ta n o w io n e j w G w a te m a li. W ra p o rc ie z w r ó c iła o n a u w a g ę n a w ie le z b r o d n i p o p e łn io n y c h n a d z ie c ia c h podczas w o jn y d o m o w ej, w ś ró d k tó ry c h b y ły m .in .: p r z y m u s o w y u d z ia ł ch ło p có w p o n iż e j 15 ro k u ż y c ia w d z ia ła n ia c h w o je n n y ch , ro z p o w s ze c h n io n e n a s z e ro k ą s k a lę t o r tu r y i z a b ó js tw a d zieci, a ta k ż e p rze m o c s e k s u a ln a w ob ec d z ie w - c z y n e k49. A b y je d n a k m o ż liw e b y ło z b ie r a n ie te g o ty p u in fo rm a c ji, k o m i sje p o w in n y s ta ra ć się a n g a żo w a ć d z ie c i w ich p race, n a p r z y k ła d p o p rzez z b ie r a n ie ich z e z n a ń . J e s t to m o ż liw e je d n a k ty lk o w te d y , g d y k o m is ja m a do d y s p o z y c ji sp e c ja ln e ś r o d k i i m e c h a n iz m y , k tó r e z a p e w n ią d z ie c io m poczu cie b e z p ie c z e ń s tw a i p ew n ości. O c z y w iś c ie , w z a le ż n o ś c i od s y tu a c ji w p a ń s tw ie , a ta k ż e w ie k u d z ie c i b io rą c y c h u d z ia ł w p ra ca ch k o m is ji, n a le ż y w p r o w a d z ić p ro ce d u ry, k tó re b ę d ą o d p o w ie d n ie d la p o s z c z e g ó ln y c h g ru p w ie k o w y c h50. J e ś li d z ie c i m a ją b rać u d z ia ł w p ra c a c h k o m is ji p r a w dy, n ie z a le ż n ie od tego , c z y w c h a r a k te r z e o fia r, św ia d k ó w , c zy s p ra w c ó w p r z e s tę p s tw , z a p e w n ie n ie p r a w d z ie c k a p o w in n o s ta n o w ić p r io r y t e t p r z y u s ta la n iu i sto s o w a n iu p roced u r. N a le ż y w ię c w z ią ć w p ie r w s z y m r z ę d z ie pod u w a g ę dobro d zieck a , je g o n a jle p s z y in te re s i ta m , g d z ie to m o ż liw e , z a p e w n ić środ k i, k tó ry c h c e le m je s t r e h a b ilit a c ja i r e in t e g r a c ja d zieci, w łą c z a ją c w to środ k i, m a ją c e k s z ta łto w a ć sza cu n e k i r e s p e k t d z ie c k a d la p r a w in n y ch osób51.
M a n d a t K o m is ji P r a w d y i P o je d n a n ia w S ie r r a L e o n e (T R C ) o b e jm o w a ł w d u żej m ie r z e s p r a w y d o ty czą ce se k s u a ln e g o w y k o r z y s t y w a n ia d z ie c i o ra z ich tra g ic z n y c h d o ś w ia d c z e ń p o d cza s k o n flik tu zb ro jn e g o . G ru p a e k s p e r tó w s fo rm u ło w a ła d la K o m is ji s z e r e g z a le c e ń , k tó r e p o w in n y b y ły być b ra n e pod u w a g ę . W p ie r w s z y m r z ę d z ie n a le ż a ło k ie r o w a ć się n a jle p s z y m in te r e s e m d zieck a . N a le ż a ło r ó w n ie ż k ie r o w a ć się je g o p r a w e m do u c z e s t n ic z e n ia w ż y c iu sp o łec zn o ści o ra z w y r a ż a n ia sieb ie, o ch ro n ą c y w iln y c h , p o lity c z n y c h , e k o n o m iczn y ch , so cja ln y ch i k u ltu ra ln y c h p r a w d z ie c k a w celu z a p e w n ie n ia m u p r z e tr w a n ia i r o z w o ju o ra z w o ln o ś c ią od w s z e lk ie j d y s k ry m in a c ji. C h o cia ż u zn a n o, ż e z e w z g lę d u n a o d m ie n n e d o ś w ia d c z e n ia d z ie c i k o n ie c z n e b ę d z ie p s y c h o lo g ic z n e w s p a rc ie , ró ż n ią c e się w sw ej fo rm ie , to je d n a k n ie m a p o trz e b y , a b y K o m is ja u s ta n o w iła in n e k a t e g o r ie 48 Ibidem , s. 125-126. 49 Ibidem , s. 126. 50 Ibidem , s. 128. 51 Ibidem , s. 130.
c z y in n e t r a k to w a n ie d z ie c i b ęd ą c ych o fia ra m i, ś w ia d k a m i c z y s p ra w c a m i. T a k ie r ó ż n ic o w a n ie b y ło b y ta k ż e sp rz e c z n e z celem , ja k im je s t r e in t e g r a cja i p o je d n a n ie . D la c e ló w K o m is ji w s z y s t k ie d z ie c i m ia ły u c ze s tn ic zy ć w je j p ra c a c h w c h a r a k te r z e ś w ia d k ó w , d o s ta rc z a ją c k o n ie c z n y c h in fo rm a c ji. P o w in n o się p r z y t y m d z ie c io m z a g w a r a n to w a ć n ie ja w n o ś ć p o s tę p o w a n ia i a n o n im o w o ść. Co b a rd zo is to tn e , d z ie c i b ęd ą c e s p r a w c a m i z b ro d n i n a le ż a ło w p ie r w s z y m r z ę d z ie tra k to w a ć ja k o o fia ry , p o n ie w a ż z o s ta ły p o rw a n e i zm u s z o n e do w a lk i. Ic h głos o t y m ja k ic h z b ro d n i n a sobie d o ś w ia d c z y ły , m u s ia ł być w y s łu c h a n y 52.
R a p o r t k o ń c o w y z p ra c K o m is ji P r a w d y i P o je d n a n ia w S ie r r a L e o n e , o p u b lik o w a n y w 2004 r., z w r ó c ił u w a g ę n a to, w ja k o g ro m n y m sto p n iu d z ie c i w t y m k r a ju d o tk n ię te z o s ta ły k o n flik t e m zb ro jn y m . T e m u p r o b le m o w i p o ś w ię c o n y je s t je d e n z ro z d z ia łó w te g o o b s z e rn e g o r a p o rtu 53.
P r z e d w y b u c h e m w o jn y i c a łk o w ity m ro z p a d e m in s ty tu c ji p a ń s tw o w y c h d z ie c i w S ie r r a L e o n e n ie k o r z y s ta ły w p e łn i n a w e t z ty c h n a jb a r d z ie j p o d s ta w o w y c h p ra w . P o n a d to , o b o w ią z u ją c e n orm y, d o ty c z ą c e d zieci, z w ie l k im tru d e m b y ły w p r o w a d z a n e w ż y c ie i im p le m e n to w a n e . Co w ię c e j, n a w e t n o r m y o d n o szą ce się do d e fin ic ji d z ie c k a b y ły z e sobą s p r z e c z n e 54.
K o m is ja z w r ó c iła u w a g ę , ż e p rzy m u s o w e r e k r u to w a n ie i w y k o r z y s t y w a n ie d z ie c i ja k o ż o łn ie r z y p r z e z w s z y s tk ie s tro n y k o n flik tu , ta k ż e o d d z ia ły p ro rzą d o w e , b y ło o s o b liw ą i w y ją t k o w ą cech ą k o n flik tu w S ie r r a L e o n e 55. D o ro k u 1998 około 25% w o ju ją c y c h m ia ło m n ie j n iż 18 la t. R ó ż n e g r u p y z b ro jn e p o s z u k iw a ły i w e r b o w a ły n a w e t ch ło p có w p o m ię d z y 10 i 14 ro k ie m ż y c ia . P o n a d 50% osób, k tó r e p o d d a n e b y ły p rzy m u s o w e j re k ru ta c ji, w m o m e n c ie p o rw a n ia ich z d om u m ia ło z a le d w ie 15 la t a lb o m n iej, a p o n a d 28% - n ie m ia ło n a w e t u k o ń czo n ego 12 ro k u ż y c ia 56. R a p o r t K o m is ji s ta n o w i sm u tn e ś w ia d e c tw o tego , co p r z y d a r z y ło się t y m m ło d y m lu d zio m . Ic h z e z n a n ia , c y to w a n e w ra p o rc ie, p o k a z a ły , ż e b ez w z g lę d u n a p łeć i w ie k , po t y m ja k p o rw a n o je z ro d z in n y c h w io s e k , b y ły on e w c z a s ie w o jn y w y k o r z y s ty w a n e w ró ż n y m c h a ra k te rz e .
K o m is ja z w r ó c iła u w a g ę n a sw e g o ro d z a ju p o d w ó jn ą to żsa m o ść d z ie c i - ja k o o fia r i ja k o p rze s tę p c ó w . B r u ta ln y c h a r a k te r k o n flik tu s tłu m ił ich w ra ż liw o ś ć , i ta k ju ż o k a le c z o n ą p rze z u z a le ż n ie n ie od n a r k o ty k ó w . N i e u s ta ją c a p resja , a ta k ż e p o tr z e b a ja k ie jś p r z y n a le ż n o ś c i s p ra w iły , ż e d z ie c i te m u s ia ły się p r z y s to s o w a ć i a b y p r z e ż y ć m u s ia ły stać się b a rd z ie j b e z w z g lę d n e n iż ci, k t ó r z y je p o r w a li57.
