Gleby organiczne na renaturyzowanym torfowisku „Niknąca Łąka” w Parku Narodowym Gór Stołowych

WSTÊP

Wiele torfowisk na obszarach górskich uleg³o w ostatnich dziesiêcioleciach silnym przekszta³ceniom zwi¹zanym z prowadzon¹ w górach gospodark¹ roln¹ [Grosvernier i in. 1999; Bogacz 2005] i leœn¹ [Stark 1936; Bogacz, Roszkowicz 2010; Bogacz Rutkow-ska 2010] oraz rozwojem turystyki [Tallis 1998]. Dzia³alnoœæ ta doprowadzi³a do degradacji wielu cen-nych obiektów torfowiskowych równie¿ w Polsce. Obecnie podejmuje siê próby maj¹ce na celu ratowa-nie cennych siedlisk i gleb organicznych – tak¿e na obszarach górskich [Cooper i in. 1998]. Celem pro-wadzonych badañ by³o okreœlenie stopnia przeobra-¿enia siê w³aœciwoœci gleb organicznych na podda-nym renaturyzacji torfowisku „Nikn¹ca £¹ka” w Par-ku Narodowym Gór Sto³owych.

OBIEKT BADAÑ

Torfowisko „Nikn¹ca £¹ka” o powierzchni wy-nosz¹cej oko³o dwóch hektarów jest jednym z mniej-szych obiektów na terenie Parku. Zajmuje ono po³o-¿enie wododzia³owe, miêdzy Kar³owem a

Batoro-wem, na wysokoœciach od 710 do 715 m n.p.m. (rys. 1). Torfowisko wytworzy³o siê tu na zwietrzelinie piaskowców i margli [Bogacz 2000]. Zasilane jest wy³¹cznie przez wody opadowe, których suma œred-nioroczna nie przekracza 746 mm, co pozwala zali-czyæ ten obszar do umiarkowanie wilgotnego [Schmuck 1969]. Analiza opadów z trzydziestolecia 1976–2005 wskazuje na bardzo du¿e ich zró¿nico-wanie zarówno pomiêdzy latami, jak i poszczególny-mi rejonaposzczególny-mi Gór Sto³owych [Dubicki, G³owacki 2008]. Maksymaln¹ roczn¹ sumê opadów obserwo-wano w 1998 r. w S³oszowej (1137 mm), a naj-mniejsz¹ w 1983 r. w Kudowie Zdroju (496 mm). Mi¹¿szoœæ poziomów organicznych na badanym ob-szarze nie przekracza zazwyczaj 50–70 cm. Wiele tor-fowisk na terenie Parku, w tym „Nikn¹ca £¹ka”, by³o drenowanych i zalesianych pod koniec XIX wieku [Stark 1936]. Szczególnie przesuszona zosta³a brze-gowa czêœæ torfowiska poprzez gêst¹ sieæ rowów, któ-rych rozmieszczenie i kszta³t dostrzegalne s¹ równie¿ wspó³czeœnie [Nowicka 1998]. Mimo œredniego i s³a-bego zabagnienia badanego obiektu, zachowa³y siê cenne gatunki typowe dla torfowiska wysokiego, ta-kie jak: sosna b³otna, (Pinus rhaetica), wid³ak ja³ow-ADAM BOGACZ, DOMINIKA DZIÊCIO£, BART£OMIEJ GLINA, LESZEK GERSZTYN

Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu

GLEBY ORGANICZNE

NA RENATURYZOWANYM TORFOWISKU „NIKN¥CA £¥KA”

W PARKU NARODOWYM GÓR STO£OWYCH

PEAT SOIL IN THE RESTORATION NIKN¥CA £¥KA PEATLAND

IN THE STO£OWE MOUNTAINS NATIONAL PARK

Abstract: The aim of the study was to determine the properties of organic soils in the Nikn¹ca £¹ka Peatlands undergoing

restoration in the Sto³owe Mountains National Park. Four profiles were studied representing soil that are in various stages of moistu-re, located under Vaccinio Piceetum and Oxycocco – Sphagnetea communities. Profiles were described or identified as Fibric or Sapric Histosols Dystric (IUSS – WRB 2007). Results indicate the average (PtII) or strong (PtIII) degree of the soil peaty process. In the coastal part of the peatland this process was stopped. An abundance of macro elements in the soils and low pH values indicate strong oligotrofic habitats. Thin soil charcoal layers showed the presence of fire episodes in the early stages in soil formation. Some differences in soil characteristics within the analyzed object were the result of previously conducted peatland forestry and the drying of peat.

S³owa kluczowe: torf, torfowisko, odtwarzanie, w³aœciwoœci fizyczne i chemiczne gleb Key words: peat, peatland, restoration, chemical and physical properties of soil

Vol. 63 No 2/2012: 3–8

cowy (Lycopodium aunotinum), ¿urawina b³otna (Oxycoccus palustris), borówka bagienna (Vaccinium

uliginosum) i turzyca sk¹pokwiatowa (Carex pauci-flora). W obrêbie mszaru bagiennego, zajmowanego

m.in. przez torfowce z rodzaju Sphagnum, zachowa³ siê jeszcze miejscami uk³ad kêpkowo-dolinkowy [Jer-maczek i in. 2009]. Dziêki dotacji z Ekofunduszu, w 2002 roku wykonano zabiegi zmierzaj¹ce do ratowa-nia torfowiska i udostêpnieratowa-nia go do celów turystycz-no-dydaktycznych. Na czêœci rowów wykonano wie-le zastawek drewnianych, w celu wie-lepszego uwodnie-nia siedlisk oraz zapobiegauwodnie-nia zamuleniu torfowiska piaskiem, a czêœæ rowów ca³kowicie zlikwidowano. Piasek jest tu transportowany przez wody z rejonów lokalnych wzniesieñ [Go³¹b 2005]. Do niedawna tor-fowisko by³o zajête przez m³ody las œwierkowy, któ-ry dodatkowo je przesusza³. Po usuniêciu „obcego” drzewostanu z powierzchni 0,7 hektara pozostawio-no pojedyncze egzemplarze sosny b³otnej i brzozy omszonej.

METODYKA BADAÑ

Do badañ wytypowano gleby torfowe usytuowa-ne w poszczególnych czêœciach torfowiska, charak-teryzuj¹cych siê ró¿nym stopniem uwilgotnienia oraz

ró¿nymi zespo³ami roœlinnymi. Przy u¿yciu próbni-ka typu Instorf wykonano odwierty torfowe do g³ê-bokoœci pod³o¿a mineralnego. Poziomy glebowe w pobranych rdzeniach by³y wydzielane na podstawie barwy i obecnoœci zachowanych szcz¹tków roœlin-nych. Przeanalizowano 4 profile glebowe, z których pobrano ³¹cznie 17 próbek. Profile nr 1 i 4 reprezen-towa³y brzegow¹, silnie przesuszon¹ czêœæ torfowi-ska, a nr 2 i 3 charakteryzowa³y gleby centralnej, bar-dziej zabagnianej czêœci torfowiska.

W materiale glebowym laboratoryjnie oznaczono: stopieñ rozk³adu materii organicznej przy u¿yciu metody pó³strzykawki i metody SPEC [Lynn i in. 1974], zawartoœæ popio³u przez spalanie w piecu muflowym w 550o_{C przez 4 godz., gêstoœæ w³aœciw¹}

i objêtoœciow¹ poziomów organicznych wyliczano przy u¿yciu formu³y Zawadzkiego [1970], pH w 1 mol KCl._dm–3 _{(2,5:1 relacja roztwór – gleba), C –}

metod¹ analizy gazów, zawartoœæ kationów Na+_{, K}+_,

Mg+2_{, Ca}+2 _{w wyci¹gach CH}

3COONH4 przypH 7,0,

kwasowoœæ wymienn¹ metod¹ Soko³owa. Na podsta-wie zawartoœci jonów o charakterze zasadowym (S) oraz kwasowoœci wymiennej wyliczono pojemnoœæ efektywn¹ kompleksu sorpcyjnego (T) oraz stopieñ wysycenia gleb kationami o charakterze zasadowym (V). Charakterystyka w³aœciwoœci gleb pozwoli³a kla-RYSUNEK 1. Obiekt badawczy na obszarze Parku Narodowego Gór Sto³owych (PNGS)

syfikowaæ je do odpowiednich jednostek Systematy-ki Gleb PolsSystematy-ki [PTG 1989] oraz [PTG 2011] lub sys-temu (IUSS-WRB 2007). Badania zosta³y uzupe³nio-ne o mikoroskopow¹ analizê szcz¹tków. Na jej pod-stawie utwory organiczne zaklasyfikowano do odpo-wiednich typów i gatunków torfów PN-85/6-2500.

WYNIKI BADAÑ

W profilach reprezentuj¹cych gleby brzegowej, przesuszonej czêœci torfowiska obserwowano tworze-nie siê poziomów œció³ki œwierkowej o mi¹¿szoœci od kilku do kilkunastu centymetrów. Gleby lekko przesuszone profilu nr 1 wytworzone by³y z torfów przejœciowych lub niekiedy wysokich, w których spo-œród szcz¹tków obserwowano liczne wyst¹pienia

Carex i Eriophorum. Gleby silnie przesuszone

profi-lu nr 4 reprezentowane by³y przez humotorfy. Roz-poznawalnoœæ szcz¹tków w tych poziomach jest zni-koma. Spoœród szcz¹tków zachowa³y siê jedynie ko-rzonki krzewinek, roœlin zielnych, ig³y i kora œwier-ka, a niekiedy szcz¹tki Sphagnum i Eriophorum (tab. 1). Badane powierzchnie reprezentowa³y siedliska boru bagiennego. Poziom zalegania zwierciad³a wody glebowo-gruntowej w czasie pobierania próbek (23.08.2009 r.) waha³ siê pomiêdzy 30–40 cm p.p.t.

Gleby opisywane przez profile nr 2, 3 wytworzy-³y siê z poziomów torfów wysokich z gatunku

we³-niankowo-torfowcowego (tab. 1). Zajmowa³y one sie-dliska mszaru bagiennego. G³êbokoœæ zalegania wody na tego typu siedliskach (w wy¿ej podanym terminie pobierania próbek glebowych), mieœci³a siê w prze-dziale 10–20 cm p.p.t. Poziomy torfowe wykazywa-³y strukturê w³óknist¹ lub g¹bczast¹, a w poziomach s¹siaduj¹cych z pod³o¿em mineralnym, strukturê amorficzno-w³óknist¹ b¹dŸ amorficzn¹. Wyliczone wartoœci indeksu pirofosforanowego (IP) klasyfiko-wa³y poziomy organiczne najczêœciej jako fibric (IP)>4, rzadziej hemic (IP)=4 b¹dŸ sapric (IP)<4. Wzrost stopnia rozk³adu materii organicznej wyraŸ-nie zmienia siê wraz z bliskoœci¹ pod³o¿a mineralne-go (tab. 1). Zjawisko to obserwowali Garcia i in. [2011] w p³ytkich organicznych, œrednio i s³abo za-bagnionych, glebach górskich wytworzonych na pod-³o¿u piaskowcowym. Badane w Parku Narodowym Gór Sto³owych poziomy organiczne, zalegaj¹ce bez-poœrednio na pod³o¿u mineralnym, zawiera³y w swym sk³adzie fragmenty przepalonego drewna, co mo¿e byæ wskaŸnikiem wystêpuj¹cych czêsto lokalnych po¿arów na terenie Parku [Bogacz 2005]. Po¿ary w pocz¹tkowym okresie rozwoju gleb mog³y prowadziæ do wzrostu troficznoœci, tworz¹cych siê poziomów torfowych. Œwiadczyæ mo¿e o tym wzrost stopnia rozk³adu materii organicznej w s¹siedztwie warste-wek popo¿arowych, na co wskazuj¹ równie¿ w swo-ich badaniach Efremova i Efremov [2006]. W

gle-TABELA 1. Sk³ad zachowanych szcz¹tków w utworach organicznych na torfowisku „Nikn¹ca £¹ka” TABLE 1. Compositon of preserved plants fragments in organic materials in “Nikn¹ca £¹ka” Peatlands

r e m u N u li f o r p el if o r P o N æ œ o k o b ê ³ G ai n a r b o p f o h t p e D g n il p m a s ] m c [ h c y n n il œ o r w ó k t¹ z c z s h c y n o ¿ o ³ z o r ei n % st n e m g a rf t n al p d e b r u t si d t o n f o % PPoNz-y7c6ja/Gsy-0st2e5m0a1tycznatofru n o it i s o p m e t s y s t a e P m u n g a h p S Bryales Carex Eriophorum inne r e h t o nnoeitroidzepnotzfineiadne ttyyppe sgpaetucneiesk 1 0–13 8 1 – 3 1 8 2 – 8 1 3 4 – 8 2 3 4 + a w o k r ei w œ a k ³ ó i c œ o W P P P o y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w o o o 0 2 0 2 + 3+0 655 0 5 0 7 5 3 5 5 3 5(k,drzew+wrz) 0 2 (rtawy) 5 0 1 0 1 5 1 2 0–10 6 2 – 0 1 7 4 – 6 2 5 1 0 1 5 2 + 5 2 55 5700 0 7 1(wrz,)1(,iœ) 8 0 1 5 W W W y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w 3 0–10 0 2 – 0 1 0 3 – 0 2 0 5 – 5 3 5 4 5 3 5 2 0 4 5 2 0 6 0 7 0 5 5 1 (k,wrz,)5(,iœ) 5(k,drzew) 0 1 5 5 5 W W W W y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w y w o c w o fr o t -o w o k n ai n ³ e w 4 0–7 0 2 – 7 1 3 – 0 2 5 4 – 1 3 0 5 – 5 4 a w o k r ei w œ a k ³ ó i c œ o o o o o o o fr o t o m u h fr o t o m u h y w o ³ u m r ó w t u 5 1 1 1 0 7 (k,drzew,,iœ,kora) 1(k,wrz) 1(k,wrz) 5 1 8 9 8 9 0 0 1

Objaœnienia – Explanations: o – nieokreœlone, W – torf wysoki, P – torf przejœciowy, k – korzenie, wrz – wrzosowate, i,œ – ig³y œwierka, + pojedyn-cze; o – not identified, W – high peat, P – mediate peat, k – roots, i,œ – spruce neadle, wrz – Caluna sp., + single, œció³ka œwierkowa – spruce litter.

bach brzegowej czêœci „Nikn¹cej £¹ki”, reprezento-wanych przez profile nr 1 i 4, proces akumulacji ma-terii organicznej zosta³ zatrzymany lub silnie os³a-biony, przy braku widocznych cech rozwoju procesu murszowego. Œwiadczy o tym powstanie na ca³ych badanych powierzchniach lub jej fragmentach, po-ziomu œció³kowego (tab. 2) oraz brak rozpoznawal-nych szcz¹tków roœlinnoœci torfotwórczej (tab. 1).

Badania poziomów organicznych wszystkich opi-sywanych gleb wskaza³y na du¿e zró¿nicowanie ich parametrów fizycznych, takich jak gêstoœæ w³aœciwa, objêtoœciowa i w konsekwencji tak¿e porowatoœci ca³kowitej. Uk³ad ten by³ zwi¹zany, zdaniem Cald-wella i in. [2007], z obecnoœci¹ licznych kana³ów ko-rzeniowych w poziomach powierzchniowych. Poziomy torfowe zaliczano najczêœciej do nisko po-pielnych, gdzie iloœæ popio³u nie przekracza³a 10% s.m. W g³êbszych poziomach, ich zamulenie i wzrost stopnia rozk³adu materii organicznej, powodowa³y najczêœciej wzrost ich popielnoœci (tab. 2). Podobne obserwacje poczynili D’Amore i Lynn [2002] bada-j¹c gleby torfowe Alaski. Zawartoœæ wêgla w pozio-mach gleb organicznych Gór Sto³owych kszta³towa-³a siê w przedziale od 193 g._kg–1 _{w poziomie torfu}

zamulonego do 491 g._kg–1 _{w nieroz³o¿onym}

pozio-mie torfowym. Odczyn poziomów glebowych, zarów-no organicznych jak i mineralnych, by³ bardzo silnie kwaœny, co wskazuje na ombrotrofiê badanych gleb [Okruszko 1981]. Stosunek C/N w poziomach orga-nicznych mieœci³ siê w przedziale od 16,6:1 w

prze-suszanym poziomie humotorfu do 42,5:1 w jednym z poziomów torfu wysokiego (tab. 2). Ró¿nice te mog¹ wynikaæ m.in. z zawartoœci bitumin w torfach [Garcia i in. 2011]. Pojemnoœæ sorpcyjna gleb organicznych w znacznym stopniu zale¿y od kwasowoœci wymiennej – a czêsto w mniejszym stopniu – od zawartoœci mate-rii organicznej [Kamprath, Welch 1962]. Wartoœci kwasowoœci wymiennej (Kw) mieœci³y siê w przedziale od 4,00 cmol(+)._kg–1 _{w poziomie O/D profilu nr 1 do}

43,2 cmol(+)._kg–1 _{w poziomie torfu wysokiego profilu 2.}

Wy¿sze wartoœci tego parametru obserwowano w po-ziomach powierzchniowych, ni¿ le¿¹cych g³êbiej (tab. 3). Silnie kwaœne poziomy glebowe wykazywa³y wysok¹ efektywn¹ pojemnoœæ kompleksu sorpcyjnego (T) mieszcz¹c¹ siê w przedziale od 6,31 cmol(+)._kg–1

gleby w silnie zamulonym poziomie Om do 29,16 cmol(+)._kg–1 _{gleby w poziomi Otwy1. Udzia³}

po-szczególnych kationów o charakterze zasadowym mo¿emy uporz¹dkowaæ w nastêpuj¹cy szereg: Ca+2_>Mg+2_>K+_>Na+_{. Niekiedy Na}+ _{zmienia siê w}

sze-regu miejscami z K+_{(tab. 3). Stopieñ wysycenia (V)}

nie przekracza³ wartoœci granicznej 50% dla jednostek Dystric/Eutric systemu IUSS – WRB (2007), oscyluj¹c w przedziale 17,0–42,2%. Powierzchniowe poziomy or-ganiczne wykazywa³y w wiêkszoœci przypadków wy¿sz¹ zawartoœæ potasu, wapnia i magnezu ni¿ poziomy g³êbiej zalegaj¹ce. Œwiadczy to o pewnym zaburzeniu typowych dla torfowisk wysokich, znajduj¹cych siê w fazie aku-mulacji, warunków troficznych. Niezaburzone warunki troficzne charakteryzuj¹ siê bowiem wzrastaj¹c¹

dystro-TABELA 2. W³aœciwoœci fizyczne gleb torfowych na torfowisku „Nikn¹ca £¹ka” TABLE 2. Physical properties of peat soil in „Nikn¹ca £¹ka” Peatland

r e m u N u li f o r p el if o r P o N m o i z o P y w o b el g n o zi r o h li o S æ œ o k o b ê ³ G ai n a r b o p f o h t p e D ] m c [ g n il p m a s C E P S PI Zawatroœæ u ³ o i p o p t n e t n o c h s A ]. m . d % [ rw ro Pc A B m c g [ –3_{] [%]} 1 Oflh 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O m O 3 1 – 0 8 1 – 3 1 8 2 – 8 1 3 4 – 8 2 8 4 – 3 4 3 / 8 R Y 0 1 2 / 8 R Y 0 1 2 / 8 R Y 0 1 3 / 8 R Y 0 1 4 / 7 R Y 0 1 5 6 6 5 3 0 4 , 1 1 8 9 , 6 9 3 , 6 0 6 , 4 1 4 2 , 6 6 7 5 , 1 3 5 , 1 2 5 , 1 1 6 , 1 8 1 , 2 4 1 , 0 2 1 , 0 2 1 , 0 5 1 , 0 5 3 , 0 3 , 1 9 2 , 2 9 3 , 2 9 7 , 0 9 7 , 3 8 0 7 3 6 0 4 5 4 5 3 3 3 2 4 2 1 2 1 2 3 2 Ptwy 1 y w t O 2 y w t O 0 1 – 0 6 2 – 0 1 7 4 – 6 2 2 / 8 R Y 0 1 2 / 8 R Y 0 1 3 / 8 R Y 0 1 6 6 5 7 5 , 4 1 0 , 3 4 4 , 8 0 5 , 1 8 4 , 1 4 5 , 1 0 1 , 0 0 1 , 0 2 1 , 0 7 , 2 9 0 , 3 9 9 , 1 9 2 6 5 6 4 5 3 3 6 3 0 4 3 Ptwy 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O 0 1 – 0 0 2 – 0 1 3 3 – 0 2 0 5 – 3 3 2 / 8 R Y 0 1 2 / 8 R Y 0 1 4 / 8 R Y 0 1 4 / 7 R Y 0 1 6 6 4 3 0 5 , 6 8 8 , 4 0 6 , 6 6 9 , 0 3 2 5 , 1 0 5 , 1 2 5 , 1 9 7 , 1 8 1 , 0 1 1 , 0 2 1 , 0 1 2 , 0 3 , 2 9 6 , 2 9 3 , 2 9 0 , 8 8 7 6 3 6 9 5 6 5 4 4 8 1 4 1 0 2 4 Oflh 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O 7 – 0 0 2 – 7 1 3 – 0 2 5 4 – 1 3 2 / 8 R Y 0 1 4 / 8 R Y 0 1 4 / 7 R Y 0 1 4 / 7 R Y 0 1 6 4 3 3 6 0 , 4 4 8 , 0 1 1 3 , 6 1 7 , 0 1 9 4 , 1 7 5 , 1 2 5 , 1 6 5 , 1 1 1 , 0 3 1 , 0 2 1 , 0 3 1 , 0 8 , 2 9 4 , 1 9 3 , 2 9 4 , 1 9 4 8 5 5 6 5 2 5 6 5 2 2 0 5

Objaœnienia – Explanations: SPEC – barwa glebowych ekstraktów pirofosforanowych, PI – index pirofosforanowy, rw – gêstoœæ w³aœciwa, ro –

gêstoœæ objêtoœciowa, Pc – porowatoœæ ca³kowita, A – w³ókno przecierane, B – w³ókno nieprzecierane; SPEC – soil pyrophosphate extract colour, PI – pyrophosphate index, rw – specfic gravity, ro – bulk dencity, Pc – total porocity, A – rubbed fibre, B – unrubbed fibre.

fi¹ poziomów powierzchniowych w porównaniu do po-ziomów zalegaj¹cych g³êbiej [Weber 1911].

Zmiany œrodowiska glebowego po zabiegach re-generuj¹cych torfowisko bêd¹ zapewne widoczne po doœæ d³ugim czasie. Kluczow¹ rolê w procesie rege-neracji torfowiska odegraj¹ warunki klimatyczne i zwi¹zany z nimi poziom wody glebowo-gruntowej [Lundin 2004]. Badania fiñskie [Vasander, Roderfeld 1996] dowodz¹, ¿e intensywne odtwarzanie gleby tor-fowej w warunkach naturalnych daje widoczne efek-ty po kilkunastu latach od ich rozpoczêcia.

Budowa morfologiczna, sk³ad zachowanych szcz¹tków roœlinnych, stopieñ rozk³adu torfu oraz wiele innych w³aœciwoœci gleb, pozwala klasyfiko-waæ je jako gleby torfowe torfowisk wysokich [PTG 1989], gleby organiczne torfowe fibrowo-saprowe lub saprowe [PTG 2011]. System klasyfikacyjny IUSS-WRB [2007] zalicza analizowane gleby do Fibic lub Sapric Histosols Dystric ze wzglêdu na stopieñ roz-k³adu torfu oraz ich niski status troficzny.

WNIOSKI

1. Gleby „Nikn¹cej £¹ki” zosta³y zakwalifikowane do typu gleb torfowych oraz podtypu torfowisk wysokich [PTG 1989], gleb organicznych torfo-wych fibrowo-saprotorfo-wych lub saprotorfo-wych [PTG 2011]. Gleby te okreœlano jako silnie Pt(III) lub œrednio Pt(II) zabagniane. Na powierzchniach brzegowych torfowiska zatrzymany zosta³ proces

torfotwórczy bez wyraŸnych oznak rozwoju pro-cesu murszowego. W systemie WRB IUSS [2007] gleby torfowiska zaliczano najczêœciej do Fibric Histosols Dystric.

2. Pocz¹tkowy okres rozwoju torfowiska przerywa-ny by³ epizodami po¿arowymi, o czym œwiadcz¹ spotykane w profilach warstwy wêgielków. 3. Niskie wartoœci pH œrodowiska glebowego,

zwi¹-zane z oddzia³ywaniem roœlinnoœci torfotwórczej, wskazuj¹ na siln¹ oligotrofiê siedlisk.

4. Wartoœci stosunku C/N nie wskazuj¹ na inten-sywn¹ mineralizacjê materii organicznej w pozio-mach powierzchniowych.

5. Zró¿nicowanie badanych gleb na obiekcie „Nik-n¹ca £¹ka” by³o rezultatem wczeœniejszego leœne-go ich u¿ytkowania oraz przesuszenia torfu.

LITERATURA

BOGACZ A. 2000. Physical properties of organic soil in Sto³o-we Mountains National Park (Poland), Suo 51, 3: 105–113. BOGACZ A. 2005. W³aœciwoœci i stopieñ przeobra¿enia gleb

organicznych Sudetów. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej

we Wroc³awiu, Rozprawy 512: 1–150.

BOGACZ A., ROSZKOWICZ M. 2010. Wp³yw gospodarki le-œnej na w³aœciwoœci gleb organicznych brzegowej czêœci Kr¹-g³ego Mokrad³a (Park Narodowy Gór Sto³owych). Rocz.

Gle-bozn. 45, 2: 17–23.

BOGACZ A., RUTKOWSKA H. 2010. Gleby organiczne obsza-rów dolinowych Parku Narodowego Gór Sto³owych, Rocz.

Glebozn. 55, 4: 1–11.

TABELA 3. W³aœciwoœci chemiczne gleb torfowych na torfowisku „Nikn¹ca £¹ka” TABLE 3. Chemical properties of peat soil in „Nikn¹ca £¹ka” Peatland

r e m u N u li f o r p el if o r P o N m o i z o P y w o b el g li o S n o zi r o h H p C N C/N Ca2+ _Mg2+ _K+ _Na+ _{S Kw T V} ] % [ H₂O KCl gkg–1 _cmo(l+)kg–1 1 Oflh 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O m O 5 , 3 5 , 3 7 , 3 7 , 3 9 , 3 7 , 2 7 , 2 9 , 2 0 , 3 2 , 3 6 1 4 5 2 4 2 3 4 3 5 4 3 9 1 5 1 1 1 2 2 3 2 6 1 2 , 7 2 0 , 8 3 6 , 9 1 7 , 9 1 6 , 6 1 0 4 , 4 6 1 , 4 0 8 , 2 2 9 , 1 6 3 , 1 5 5 , 2 4 2 , 2 2 3 , 1 8 8 , 0 9 6 , 0 5 6 , 0 0 4 , 0 0 3 , 0 2 1 , 0 9 0 , 0 5 3 , 0 8 3 , 0 0 3 , 0 2 2 , 0 7 1 , 0 5 9 , 7 8 1 , 7 3 7 , 4 4 1 , 3 1 3 , 2 0 , 6 1 0 , 5 1 4 , 0 1 4 , 2 1 0 0 , 4 5 9 , 3 2 8 1 , 2 2 3 1 , 5 1 4 5 , 5 1 1 3 , 6 2 , 3 3 4 , 2 3 3 , 1 3 2 , 0 2 6 , 6 3 2 Ptwy 1 y w t O 2 y w t O 6 , 3 8 , 3 0 , 4 7 , 2 8 , 2 0 , 3 1 0 4 1 9 3 6 8 3 2 1 9 7 1 4 , 3 3 5 , 2 4 9 , 1 2 6 1 , 4 2 9 , 5 0 4 , 2 5 4 , 2 9 9 , 1 0 2 , 1 7 7 , 0 3 2 , 0 7 1 , 0 9 4 , 0 7 6 , 0 5 4 , 0 5 8 , 7 2 8 , 8 2 2 , 4 6 , 4 1 2 , 3 4 4 , 1 1 5 4 , 2 2 2 0 , 2 5 2 6 , 5 1 0 , 5 3 0 , 7 1 0 , 7 2 3 Ptwy 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O D 5 , 3 5 , 3 6 , 3 7 , 3 2 , 4 7 , 2 8 , 2 9 , 2 0 , 3 5 , 3 1 5 3 0 5 3 0 1 3 6 5 3 7 1 3 1 2 1 2 1 1 1 1 4 , 7 2 3 , 8 2 6 , 4 2 7 , 0 3 . a . n 0 6 , 5 6 5 , 4 0 8 , 4 0 8 , 2 0 2 , 1 3 7 , 1 1 4 , 1 1 5 , 1 9 8 , 0 4 5 , 0 7 5 , 0 7 1 , 0 7 2 , 0 5 1 , 0 0 1 , 0 4 4 , 0 7 3 , 0 0 4 , 0 5 2 , 0 6 1 , 0 4 3 , 8 2 5 , 6 8 9 , 6 0 1 , 4 1 0 , 2 4 , 6 1 8 , 3 1 4 , 7 1 0 , 6 1 0 6 , 7 4 7 , 4 2 2 3 , 0 2 9 3 , 4 2 8 0 , 0 2 0 6 , 9 7 , 3 3 1 , 2 3 6 , 8 2 3 , 0 2 8 , 0 2 4 Oflh 1 y w t O 2 y w t O 3 y w t O 6 , 3 5 , 3 6 , 3 7 , 3 7 , 2 7 , 2 8 , 2 8 , 2 1 8 4 5 5 4 1 9 4 5 7 4 2 1 3 1 4 1 3 1 1 , 0 4 4 , 3 3 0 , 4 3 9 , 4 3 6 9 , 4 8 4 , 4 4 0 , 3 4 0 , 3 7 9 , 1 9 3 , 1 4 9 , 0 3 9 , 0 8 9 , 0 5 5 , 0 3 3 , 0 8 1 , 0 2 4 , 0 8 3 , 0 8 2 , 0 8 2 , 0 2 3 , 8 6 7 , 6 0 6 , 4 4 4 , 4 4 , 1 1 4 , 2 2 6 , 7 1 2 , 8 1 3 7 , 9 1 6 1 , 9 2 0 2 , 2 2 4 6 , 2 2 2 , 2 4 2 , 3 2 7 , 0 2 6 , 9 1

Objaœnienia – Explanations: S – suma kationów zasadowych, Kw – kwasowoœæ wymienna, T – efektywna pojemnoœæ kompleksu sorpcyjnego, V – stopieñ wysycenia kompleksu kationami zasadowymi, n.a. – nie analizowano; S – basic complex, Kw – exchangeable acidity, T – effective cation exchange capacity, V – base saturation, n.a. – not analized.

CALDWELL P.V., VEPRASKAS M.J., GREGORY J.D. 2007. Physical properites of natural organic soils in Karolina Bays of the Southeastern United States. Soil Sci. Soc. Am. J. 71: 1051–1057.

COOPER D.J., LEE H., MCDONALD L.M., WAGNER S.K., WOODS S.W 1998. Hydrologie restoration on a fen in Roc-ky Mountain National Park, Colorado, USA, Wetlands, 18, 3: 335–345.

D’AMORE D.V., LYNN W.C. 2002. Classification of forested Histosols in Southeast Alaska. Soil Sci. Soc. Am. J. 66: 554– 562.

DUBICKI A., G£OWACKI B. 2008. Przyroda Nieo¿ywiona – Klimat [W:] Przyroda Parku Narodowego Gór Sto³owych. Wyd. PNGS: 104–107.

EFREMOVA T.T., EFREMOV S.P. 2006. Pyrogenic transforma-tion of Organic Matter in Soils of Forest Bogs. Eurasian Soil

Science, 39, 12: 1441–1450.

GARCIA F., SCHARGEL R., ZINCK J.A. 2011. Properties and classification of the Tepui Peats.[Eds] Zinck J.A., Huber O. [In:] Peatlands of the Western Guayana Highlands Venezu-ela. Chapter 6: 141–188, Elsevier, Holand.

GO£¥B Z. 2005: Ekosystemy torfowiskowe, Wydawnictwo Par-ku Narodowego Gór Sto³owych, 43–47.

GROSVERNIER P.R., MATTHEY Y., BUTTLER A., GOBAT J.M. 1999. Characterization of peats from histosols disturbed by different human impacts (drainage, peat extraction, agri-culture), Ecologie, 30: 23–31.

IUSS Working Grup WRB. 2007. Word Reference Base for Soil Resources 2006, first update 2007. World Soil Resources

Re-ports No. 103. FAO Rome.

JERMACZEK A., WO£EJKO L., MISZTAL K. 2009. Poradnik ochrony mokrade³ w górach. Wydawnictwo Klubu Przyrod-ników, Œwiebodzin: 141–213.

KAMPRATH E.J.,WELCH C.D. 1962. Relationship and cation exchange properties of organic matter in coastal plain soil.

Soil Sci. Soc. Am. Proc. 26: 263–268.

LUNDIN L. 2004: Environmental impacts from rewetting of peat cutting areas on groundwater and downstream watercourses. [In:] Guidelines for wetland restoration of peat cutting areas. [ed.] Blankenburg J., Tonnis W.: 53–56, Bremen.

LYNN W.C., MC KINZIE W.E., GROSSMAN R.B. 1974. Field Laboratory Test for characterization of Histosols. [In:] Histo-sols, their characteristics, classification and use: 11–20. NOWICKA B. 1998. System kr¹¿enia wody w Parku

Narodo-wym Gór Sto³owych, Szczeliniec, 2: 42–47.

OKRUSZKO H. 1981. Faza decesji w naturalnej ewolucji torfo-wisk niskich. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw, 134: 39–48. PN-85/6-2500. 1985. Torf. Genetyczny podzia³ surowca. SCHMUCK A. 1969. Klimat Sudetów, Probl. Zagosp. Ziem

Górskich, 5, 18: 93–153.

STARK L. 1936. Zur Geschichte der Moore und Walder Schle-siens in Postglazialer Zeit, Botanische Jahrbucher, 67: 494– 640.

PTG 1989. Systematyka Gleb Polski. Rocz. Glebozn. 40, 3/4: 1–150. PTG 2011. Systematyka Gleb Polski 2011: Rocz. Glebozn. 62, 3:

1–190.

TALLIS J.H. 1998. Growth and degradation of British and Irish blanket mires, Environmental Review, 6: 81–122.

VASANDER H., RODEFELD H. 1996. Restoration of peatlands after peat harvesting. [In:] Peatland in Finland. [ed.] Vasan-der H: 143–147, Finish Peatlands Society.

WEBER, C.A. 1911. Das Moor (Peatland). Hannoverische

Ge-schichtblatt, 14: 255–270 (in Germany).

ZAWADZKI S. 1970. Relationship between the content of orga-nic matter and physical properties of hydrogeorga-nic soils, Polish

Journal of Soil Science, 3: 3–9. Dr hab. Adam Bogacz, prof. nadzw.

Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Œrodowiska Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu 50-357 Wroc³aw, ul. Grunwaldzka 53 email: adam.bogacz@up.wroc.pl