Krzysztof R. Prokop
"Podstawowe akty ustrojowe
Państwa Miasta Watykańskiego",
wstęp i oprac. Wojciech Jakubowski,
Pułtusk-Warszawa 2004 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4, 334-339
cji d o ty cz ąc a p rzyczyn w y d a len ia, gdyż ich s fo rm u ło w a n ie p rz e z P ra w o d a w c ę w K P K /1983 n ie z ao w o c o w a ło zbyt licznym i p u b lik a c ja m i. Z n a c z n ie w iększym z a in te re s o w a n ie m w iększości a u to ró w cieszy się s a m a p r o c e d u r a w y d a le n ia z in sty tu tu z ak o n n e g o . S tą d re c e n z o w a n a p u b lik a c ja sta n o w i cen n y w k ła d d o dalszych p o sz u k iw a ń n au k o w y ch g łó w n ie w a sp e k cie przyczyn w y d a len ia z in sty tu tu z a k o n n e g o , a le ta k ż e w a sp e k cie p ro c e d u ry i je g o sk u tk ó w . Z ło ż o n o ś ć w a ru n k ó w życia p o szczeg ó ln y ch w s p ó ln o t i ich c zło n k ó w w ciąż d o s ta rc z a sp o so b n o śc i d o reflek sji n a u k o w ej n a d p ro b le m a ty k ą w y d a le n ia fak u ltaty w n e g o .
B o żen a S zew czu l
Podstawowe a kty ustrojowe Państwa M ia sta W atykańskiego, w stę p i o p ra c o w a n ie W ojciech Ja k u b o w s k i, W yższa S z k o ła H u m a n is ty c z n a im . A le k s a n d ra G ie y sz to ra w P u łtu s k u , P u łtu s k - W a r s z a w a 2004, ss . 188
N ie d a w n e k o n k law e p o śm ierc i p a p ie ż a J a n a P aw ła II sk u p iło n a k ró tk o uw agę n ie m a łe j części śle d z ą ce j w m e d ia c h p rz e b ie g tam ty ch w y d a rze ń o p in ii p u b lic z n ej, n a co d z ie ń raczej w z n ik o m y m s to p n iu z a in te re s o w a n e j p ra w o d aw stw e m k o śc ie l nym , n a p r o c e d u ra c h zw iązanych z w y b o re m k o le jn e g o ju ż n a stę p c y św. P io tra . Były te ż o n e w ó w czas w ie lo k ro tn ie p re z e n to w a n e i p rz y p o m in a n e z a ró w n o w te le wizji o ra z ra d io , ja k i w b ieżącej p ra sie . R z e c z z ro z u m ia ła , w szelk a te g o ro d z a ju p o p u la ry z a c ja łączy się z m o c n o u p ro sz c z o n y m o b ra z e m z a g a d n ie n ia , a przy tym n ie zaw sze o d b y w a się z n a le ż y tą k o m p e te n c ją . W arto z a te m , aby z aró w n o o so b y z ja k ic h ś w z g lęd ó w z a in te re s o w a n e o w ą p ro b le m a ty k ą , p rz e d e w szystkim z aś ci, k tó rzy p o p rz e z m e d ia w s p ó łk s z ta łtu ją p o z io m w iedzy s p o łe cz eń s tw a, n ie p o p r z e staw ali li ty lk o n a in fo rm a c ja c h „z d ru g iej rę k i” , lecz się g n ęli d o ź ró d ła i z a p o z n ali się z e sto so w n y m i a k ta m i p raw n y m i tu d z ie ż k o m e n ta rz e m d o nich.
N a p rz e c iw te g o ro d z a ju o cze k iw an io m w y ch o d zi w y d a n a n a ro k p rz e d ś m ierc ią J a n a P a w ła II, n ie p o k a ź n a p o d w zg lęd em o b ję to śc i i p rz e z to n ie z n ie c h ę c a ją c a d o z a p o z n a n ia się z n ią o só b n ie m ający ch n a co d z ie ń d o c zy n ien ia z o p asły m i k o d e k sa m i p rz e p isó w p raw n y ch , k siążk a P odstaw ow e a k ty ustrojow e Państw a M iasta Wa tykańskiego. J a k m o ż n a się d o m y śleć ju ż w o p a rc iu o sam ty tu ł, z a k re s ow ej edycji n ie o g ra n ic z a się li tylko d o reg u lu jąc e j z a g a d n ie n ia z w iąz an e z w a k a te m n a S to li cy A p o s to ls k ie j tu d z ie ż w y b o re m n o w e g o n a m ie s tn ik a C h ry stu so w eg o k o n sty tu cji a p o sto ls k ie j U n tiersi D o m in ic i gregis z 22 II 1996. Z n a la z ły się w n iej ró w n ie ż in n e ak ty p ra w n e o fu n d a m e n ta ln y m z n ac z e n iu , m ia n o w ic ie u staw y z as ad n icz e P ań stw a M ia sta W aty k ań sk ie g o z r. 1929 i 2000 o ra z p e łn y te k s t T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o ,
k tó re g o 75. ro c zn ica p o d p is a n ia sta ła się w ła śn ie in s p ira c ją i p re te k s te m d la p rz y g o to w a n ia te g o ro d z a ju edycji.
U k a z a ła się o n a p o d szyldem W y d ziału N a u k P o litycznych W yższej Szkoły H u m an isty czn ej im . A le k s a n d ra G ie y sz to ra w P u łtu s k u , n a k ła d e m je j w ydaw nictw a u c z e ln ia n e g o (c h o ć z p o d w ó jn y m a d re s e m w ydaw niczym : P u łtu sk -W a rs z a w a ). R z e c z o n e d o k u m e n ty p rz y g o to w an e z o sta ły d o d ru k u , to znaczy o p a trz o n e p rz y p i sam i o ra z b ib lio g ra fią , p rz e z W o jc iech a Ja k u b o w s k ie g o , k tó ry je s t ta k ż e a u to re m ro z d ziałó w w s tę p n y c h . O b o k w łaściw ego w p ro w a d z e n ia d o p o szczeg ó ln y ch d o k u m e n tó w , u ję te g o w o d rę b n e ro z d ziały , zn ala z ły się ta m ró w n ież o g ó ln iejszej n a tu ry in fo rm a c je n a te m a t s ta tu s u p ra w n o m ię d z y n a ro d o w e g o W aty k an u , u k a z a n e g o w k o n te k ś c ie h isto ry czn y m fu n k c jo n u ją c e g o p o p rz e d n io P a ń stw a K o ście ln e g o . Są to n iem n iej ro z w a ż a n ia z re d u k o w a n e d o m in im u m , sk o ro c a ła c zęść w s tę p n a z a j m u je w d ru k u n ie s p e łn a sto stro n , n a to m ia s t re sz tę w y p e łn ia ją tek sty źró d ło w e. J a k b y ła ju ż o tym w cześniej w z m ia n k a, są to - k o le jn o - T ra k ta t L a te ra ń s k i z 11 II .1929 (s. 105-123), u sta w a z a s a d n ic z a P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o z 26 X I 2000 (s. 124-139), k o n sty tu c ja a p o s to ls k a Universi D o m in ici gregis (o w a k acie Stolicy A p o s to lsk ie j i w y b o rze B isk u p a R z y m u ) z 22 II 1996 (s. 139-179) o ra z u s ta w a z a s a d n ic z a P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o z 7 V I 1929 (s. 179-186) i u sta w a K ró le stw a W ło c h z 27 V 1929 o w y k o n a n iu tr a k ta tu p o d p in a n e g o z e S to lic ą A p o sto lsk ą (s. 187-188) - te d w a o s ta tn ie u ję te w fo rm ie a n e k s u .
M o ż n a p o sta w ić w tym m iejscu p y tan ie , d o k o g o p rz e d e w szystkim je s t a d r e s o w a n a o m a w ia n a ed y cja? A u to r o p ra c o w a n ia n ig d zie te g o n ie p re cy z u je , a co w ię cej, k sią żk a n ie z o s ta ła z a o p a tr z o n a w e w stę p , w k tó ry m by o b ja ś n io n o c ele i z a s a dy edycji. B ra k te g o ro d z a ju u z a s a d n ie n ia m o że dziw ić, b o w iem n ie m am y w tym p rz y p a d k u p rz e c ie ż d o c zy n ien ia z a k ta m i p ra w n y m i w y d an y m i w ję z y k u p o lsk im p o raz p ierw szy. P rzeciw n ie, W. J a k u b o w s k i sam w sk az u je, że te k s t T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o z a c z e rp n ą ł z d z ie ła T ad eu sza W ło d a rc z y k a K onkordaty. Z arys h istorii ze szczególnym uw zględnieniem X X wieku (s. 105)', z aś k o n sty tu c ji a p o sto ls k ie j Uni- versi D o m in ici gregisz p o lsk iej edycji „ L O s s e rv a to re R o m a n o ” , w k tó re j n ie m o g ło te ż z a b ra k n ą ć i u staw y z as ad n ic z e j z 26 X I 2000 (s. 124)2, c h o ć w tym a k u r a t p rz y p a d k u a u to r p o d a je , że z am ieścił n o w e tłu m a c z e n ie w o p a rc iu o u rz ę d o w e „A cta A p o s to lic a e S e d is” (j. w.; n ota bene n a s. 139 b łę d n ie w s k a z a n o w n a g łó w k u , że c h o d z i o to m „ A c ta A p o s to lic a e S e d is” z ro k u 1988, w k tó ry m w szak n ie m o g ła u k a za ć się k o n sty tu c ja a p o sto ls k a z r o k u 1996!). K o rzy stający m a z a te m o d c zu c ie
1 T. W łodarczyk, Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem X X w ieku, t. 2, W arszawa 19862, s. 546-553.
2 „L O sserv ato re R o m an o ” 22 (2001) n r 6 (edycja polska), s. 4-6: N ow a Ustawa Z a sadnicza Państwa Watykańskiego (26 X I 2000) (tam że na s. 6-7: K om entarz do Ustawy Zasadniczej).
p e w n e g o n ie d o s y tu in fo rm a cy jn e g o , n ig d zie b o w ie m n ie z o sta ło w y jaśn io n e, d la czeg o w je d n y c h p rz y p a d k a c h o p a r to się n a istn ie jąc y ch ju ż tłu m a c z e n ia c h (d o k o n u ją c w n ich z re s z tą n iew ie lk ich in g ere n c ji, w y ró ż n io n y ch ku rsy w ą), g d zie indziej zn ó w o p ra c o w a n o tak o w e sp e c ja ln ie n a p o trz e b y edycji. O ry g in aln y m e le m e n te m o m aw ia n ej edycji są oczyw iście k o m e n ta rz e , z w a rte w e w p ro w a d z e n iu i w p rz y p i sach , c h o ć z d ru g ie j stro n y z ro z u m ia łe je s t s a m o p rz e z się, że p rzy ich tw o rz en iu w yzyskano istn ie ją c ą lite r a tu r ę p rz e d m io tu , k tó re j se lek ty w n e z e s ta w ie n ie z n a jd u je się n a s. 100-104. Tak np. ja k o p o d sta w ę d la z a p re z e n to w a n ia p ro b le m a ty k i se- disw ak an cji i w y b o ru n o w e g o p a p ie ż a p rz y ję to k o m p e n d iu m L a C uria R o m a n a . L in e a m e n ti storico-giuridici N ic co ló del R e (s. 60, ta m ż e przyp. 145). Ta n ie z a p rz e c zaln ej w a rto ści ed y cja, k tó ra te ż d o c z e k a ła się aż kilk u w y d ań , m a je d n a k o w o ż c h a r a k te r e n cy k lo p ed y c z n o -sło w n ik o w e g o p rz e w o d n ik a p o w szystkich in s ty tu c ja ch K u rii R zy m sk iej (w ich ro zw o ju h isto ry cz n y m ), z aś p ro b lem o w i w a k a tu n a S tolicy P io tro w e j i elek cji k o le jn e g o n a s tę p c y św. P io tra p o św ię c o n o ta m zaled w ie trzy d zieści s tro n te k s tu n a sam y m k o ń c u o p ra c o w a n ia , s tą d m o ż n a m ie ć w ą tp liw o ści, czy to fa k ty c zn ie n a jisto tn ie jsz a w d o ty ch czaso w y m d o ro b k u n a u k i p u b lik a c ja d o ty cz ąc a ow ej tem a ty k i.
Przy teg o ro d z a ju edycji, z ja k ą m am y tu d o czynienia, tek s t n o rm aty w n y a k tu p ra w n eg o nie sta n o w i p rz e d m io tu e w en tu aln y ch krytycznych ro zw ażań , ja k o że i ta k niczem u k o n stru k ty w n e m u by o n e nie służyły. K o m e n ta rz o g ra n ic za się d o o b ja ś n ie n ia zam y słu i w oli p raw o d aw cy czy też - ja k w p rz y p ad k u T rak tatu L a te ra ń sk ie g o - uk ład ający ch się stro n . N ie je s t zate m i naszym z a m ia re m p o d e jm o w a n ie te g o r o d zaju dyw agacji, tru d n o n iem n iej nie zauw ażyć, że w n iejed n y m m iejscu tek sty ź ró dłow e uległy pew nym , sk ą d in ą d je d n a k zazw yczaj d ro b n y m i m a ło z naczącym d e fo r m acjom . O w e u ste rk i, głów nie o c h a ra k te rz e literó w ek , ale tak ż e i w ypaczeń styli stycznych, d o ty cz ą rów nież te k s tu w p ro w ad zen ia, stan o w iąc d o w ó d m ało s ta ra n n e j, a m iejscam i w ręcz n ied b a łej ko rek ty . N ie je d n o k ro tn ie z d a rz a się zre sz tą, że z d an ia są w z u p ełn o śc i w adliw e logicznie, b o b ra k u je w nich pojedynczych w yrazów lub też z ac h o d z ą n iezg o d n o ści g ram aty czn e (p rzy k ład o w o n a s. 80, w. 12-13, z d an ie brzm i: „ Z pow ażnych p o w o d ó w zw łokę w ro zp o częciu k o n k law e m o żn a n a kilka dalszych d n i”). W s p o m n ia n o tu rów nież o literó w k ach , k tó ry ch liczba jaw i się n iep o k o ją co d u żą, a przy tym w iele z nich je s t teg o ro d z aju , iż o d n ieś ć m o żn a w ra że n ie, że p ra c a n a d te k s te m o d b y w ała się w dużym p o śp ie ch u i n ik t nie z a d a ł sobie tru d u , by z a p o z n ać się p rz e d d ru k ie m z jej finalnym re z u lta te m (m . in. s. 34 „ G e n e ra a ln y ”, s. 41 przyp. 90 „ lta c h ” m ia st „ la ta c h ”, s. 68 „ W e ce d zie k an ”, s. 69 „ m o g a ” m iast „ m o g ą ”, s. 73 „ K a rd y n a lk ie m u ”, s. 113 „ B e rb e rin i” m ia st „ B a rb e rin i” i „w c a lu ” zam iast „w c e lu ”, s. 168 „ k ru ta to ró w ” m iast „ s k ru ta to ró w ” , itd.; co się tyczy z ko lei n iezg o d n o ści g ram aty czn y ch , to np. n a s. 47 d w u k ro tn ie w id n ieje „ G w a rd ią ” m iast „ G w a rd ię ”, n a s. 72 je s t „ zło że n ia ” m iast „ zło że n ie” , n a s. 85 „ sp raw o w a n ie ” m iast „ sp raw o w a n ia ”,
n a s. 87 „p o w ró co n o re g u la cji” z am ia st „p o w ró co n o d o reg u lacji” , itp.). T ru d n o nie w yrazić w tym k o n tek ś cie o p in ii, że o m aw ia n a p u b lik acja w p ro st o b fitu je w u ste rk i k o re k to rs k ie , n a k tó re sk ła d ają się tak ż e n iep raw id ło w e d z ie len ia w yrazów (n p . s. 63: „ P ra /e d e c e sso re s” ), ich z d w o jen ia (n p . s. 69 przyp. 196 „decyzji decyzji”), n iew ła ściwe z asto so w an ie cudzysłow u (n p . s. 85), b ra k d o m k n ię c ia n aw iasu (n p . s. 64) lub n ie u z a s a d n io n a p iso w n ia dużych lite r (np. n a s. 70, gdzie w yraz „ z a w a rte ” ro z p o cz ę ty p o p rz ec in k u w ła śn ie z dużej litery, czy n a o d w ró t n a s. 67, gdzie m ia st „S e d e R o m a n a ” w idnieje „S e d e ro m a n a ” ), a o b o k te g o tak że b łę d y re d ak c ji tech n icz n ej (m . in. n a s. 182 odsyłacz d o p rzypisu 378, k tó ry z n ajd u je się d o p ie ro n a k olejnej s tro n ie). Z a s trz e ż e n ia b u d z ić m o że tak ż e sza ta graficzna, a to w zw iązku z niezw ykle m arn e j jak o ści re p ro d u k c ja m i p lan ó w n a s. 120-121, czy flagi, h e rb u i urzęd o w ej p ie częci P ań stw a M ia st W atykańskiego n a s. 137-138, w yglądających niczym czy to zbyt przy ciem n io n a, lub te ż n ie o s tra k se ro k o p ia .
T ru d n o je d n o z n a c z n ie stw ierd zić, czy w in ę za w s k a z a n e m a n k a m e n ty p o n o si w w iększym s to p n iu w ydaw ca, czy też a u to r , k tó ry w sza k n ie zaw sze m a w pływ n a p rz e b ie g p ra c red ak cy jn y ch i ich k o ńcow y re z u lta t. S ą w szak że nieścisło ści i b łęd y , k tó r e id ą b e z p o ś re d n io n a k o n to o so b y firm u ją ce j sw o im n azw isk iem edycję. Tak n p . z d ziw ien ie m o ż e b u d z ić k o n se k w e n tn e p o słu g iw a n ie się p rz e z W. J a k u b o w sk ie g o fo rm ą „ d y k a s te rió w ” m ia st p o w sze ch n iej p rz y ję te j „ d y k a s te rii” , zaś w licz b ie m n o g iej „ d y k a s te ria ” z a m ia s t „ d y k a s te rie ” (m . in. n a s. 62, 73, 7 5 ,7 6 ,1 5 0 i in.). O so b liw ie b rz m i ró w n ie ż m ia n o „ P a n R y c erz ” (s. 106) - z a p e w n e n a o d d a n ie w ło sk ieg o „II S ig n o r C a v a lie re ” (jeśli ju ż, to „ k a w a le r” - w d aw n y m z n a c z e n iu te g o sło w a). N a s. 63 b łę d n ie je s t m o w a o p a p ie ż u L e o n ie X II, m ia st L e o n ie X III, n a s. 72 (p rzy p . 206) c h o d z i o k w e stię p rz e c h o w a n ia p ieczęc i i p ie rś c ie n ia R y b a k a n ie sede p le n a , ja k czytam y, lecz sede v a ca n te , gdy z k o lei w przy p isie 320 n a s. 115 w s k az an o n a a rty k u ł 17, u s tę p 2, T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o , gdy w rzeczyw istości c h o d z i o a rty k u ł 16, u s tę p 2, rz e c z o n e g o u k ła d u . C o się tyczy jesz c ze teg o ż w łaśn ie a k tu , to o ile W. J a k u b o w s k i w sw oim te k ś c ie k o n s e k w e n tn ie p o słu g u je się fo rm ą w liczbie p o jed y n c ze j, tj. T ra k ta t L a te ra ń s k i, o tyle w ydaw ca, n ie b a cz ąc n a to , w u m ie sz cz o n e j n a s. IV o k ła d k i „ re k la m ie ” p u b lik a c ji po słu ży ł się o b ieg o w ą i p rz e z to b a rd z ie j p o p u la r n ą f o rm ą „T ra k ta ty L a te ra ń s k ie ” . P iszący te słow a z w ła sn e g o d o św ia d c z e n ia m o ż e stw ie rd zić, że w ydaw cy p o tra fią w ow ych czę sto n ie w ia d o m o p rz e z k o g o p isan y ch n o tk a c h n a o k ła d k ę , re k la m u ją cy c h d a n ą p o z y cję p o te n c ja ln e m u nabyw cy, z a m ieścić tre ś c i p o z o s ta ją c e w jaw n ej sp rzeczn o ści z fa k to g ra fią z a w a rtą w d a n y m o p ra c o w a n iu , a p rz e z to p o n ie k ą d je o śm ies za jąc e w o c za ch o só b o b z n a jo m io n y c h z d a n ą p ro b le m a ty k ą . W tym k o n k re tn y m p rz y p a d k u sp raw y n a szczęście aż ta k d a le k o n ie zaszły, tym n iem n iej pow yższa u w ag a w in n a p o słu ży ć ja k o p rz e s tro g a n a p rzy szło ść w o g ó ln o śc i d la a u to ró w i w s p ó łp ra cujących z n im i w ydaw ców .
N a k o n ie c p o je d y n c z a je s zc ze , n iem n iej is to tn a u w ag a, co się tyczy z a s a d e d y to rsk ic h , tj. w y d a w a n ia d ru k ie m tek s tó w ź ró d ło w y ch - o b o ję tn ie , czy c h o d zi o n o r m aty w n e ak ty p ra w n e , czy te ż o in n e g o ro d z a ju d o k u m e n ty . J a k w cześniej n a d m ie n io n o , p rzy jęty ch re g u ł edycji W. J a k u b o w s k i n ig d zie n ie o b jaś n ił, w szakże przy T rak tac ie L a te ra ń s k im o d n o to w a n e z o s ta ło w n ag łó w k u , iż „kursyw ą z az n a c z o n o in g e re n c je w tłu m a c z e n ie w p ro w a d z o n e p rz e z re d a k c ję ” . N a le ż a ło by z a te m o c z e kiw ać, że ow e in g e re n c je sp ro w a d z a ją się d o kw estii stylistycznych, e w e n tu a ln ie lep sze g o , tj. b a rd z ie j p recy z y jn e g o o d d a n ia n ie k tó ry c h te rm in ó w czy o k re ś le ń ( p o ję ć ), w szak że n ie d o ty czą sfery m ery to ry cz n e j. W sk ra jn y m p rz y p a d k u , gdy w ydaw ca z d ec y d o w a ł się je d n a k in g ero w a ć w te k s t w s p o s ó b z m ie n ia ją c y je g o p ie rw o tn e b rz m ie n ie i p rz e d e w szystkim o ry g in aln y se n s, je g o o b o w ią zk iem je s t d o d a ć w p rzy p isie sto so w n y k o m e n ta rz . T ym czasem w edycji W. J a k u b o w s k ie g o a rty k u ł 8. T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o p rz y b ra ł n a s tę p u ją c ą p o s ta ć , ró ż n ą o d tej w id n ieją cej w o ry g in ale: „W ło ch y u z n a ją o so b ę p a p ie ż a z a św iętą i n ie n a ru s z a ln ą , o św ia d c za ją c , iż z a m a c h n a n ią i p o d b u rz a n ie d o ta k o w eg o tra k to w a ć b ę d ą ja k o k a ra ln e tym i sam y m i k a ra m i, j a k z a m a c h i p o d b u rz a n ie d o n ie g o p o p e łn io n e p rz eciw k o o so b ie P rezydenta R e p u b lik i” (s. 109). P o m ijając ju ż f a u x p a s, ja k im j e s t p isa n ie w tym s a m ym z d a n iu „ p re z y d e n t” z d u żej litery, a „ p a p ie ż ” z m a łe j, je s t rz ec zą oczyw istą, że n ie m am y tu d o c zy n ien ia z p ierw o tn y m b rz m ie n ie m u k ła d u z ro k u 1929, lecz z w p ro w a d z o n ą d o n ie g o k o re k tu rą p o tym , ja k W ło c h y p rz e s ta ły być w r. 1946 m o n a rc h ią . W p rzy p isie d o rz e c z o n e g o a rty k u łu n ie m a je d n a k o tym ani sło w a w zm ia n k i, tr u d n o zaś n ie zauw ażyć, że - o b o ję tn ie , c o by n a te n te m a t sąd zili r e p re z e n ta n c i w ła d z p a ń stw a o u stro ju re p u b lik a ń s k im - je s t j e d n a k w a sp e k cie id e ow ym ró ż n ic a p o m ię d z y ta rg n ię c ie m się n a p a p ie ż a lu b k ró la , w p rz y p a d k u k tó r e g o je g o w ła d z a m a ta k ż e w y m iar s a k raln y (n a m a s z c z e n ie m o n arc h y , ja k o B o żeg o p o m a z a ń c a , p o d c z a s o b rz ę d u k o ro n a c ji), a z a m a c h e m n a p re z y d e n ta , k tó ry je s t ty lk o pierw szy m u rz ę d n ik ie m w p a ń stw ie i z ja k ą k o lw ie k sa k raliz a c ją o so b y nie m am y tu d o czy n ien ia. S k o ro z a ś w tym k o n k re tn y m p rz y p a d k u W. Ja k u b o w sk i z d ec y d o w a ł się u s u n ą ć z te k s tu T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o o d n ie s ie n ie d o m o n a r- ch ic zn e g o u s tro ju p a ń stw a w ło sk ieg o w m o m e n c ie z a w ie ra n ia u k ła d u , to d lac ze g o p e r a n a lo g ia m n ie w sk azał p rzy n a jm n ie j n a n ie a d e k w a tn o ś ć w zg lęd em a k tu a ln ie istn iejąc y ch re a lió w a rty k u łu 21. rz e c z o n e g o a k tu m ię d z y n a ro d o w e g o , g d zie c zy ta m y, iż „w szystkim k a rd y n a ło m p rz y słu g u ją w e W ło sze ch h o n o ry n a le ż n e k sią ż ę to m k rw i” (s. 116). S k o ro nie m a m o n a rc h ii, to ró w n ie ż p o ję c ie „ k siąż ą t k rw i” p rz e s ta ło m ieć p rz e ło ż e n ie n a w sp ó łc z esn e s to su n k i w R e p u b lic e W ło sk iej i m a się n ija k d o h ie ra rc h ii u rz ę d ó w w n iej istniejących.
M im o w szelk ich krytycznych uw ag, tu p o c zy n io n y ch , z a p re z e n to w a n a p u b lik a cja b e z w ą tp ie n ia zasłu g u je n a uw agę i z a in te re s o w a n ie . Z p e w n o śc ią m o że o n a d o p o m ó c w lep szy m z ro z u m ie n iu re a lió w i ra m fu n k c jo n o w a n ia P a ń stw a M ia sta
W aty k ań sk ieg o , k tó r e - ja k z au w a ż a sa m a u to r k siążki - „je st b y tem p ra w n o -p o li- tycznym nie m ają cy m o d p o w ie d n ik a w św iecie w sp ó łc z esn y m ” (s. 9). S zk o d a tylko, że p e rc e p c ję in fo rm a c ji zaw a rty ch w tej edycji u tr u d n ia p o k a ź n a liczba u s te re k tek sto w y ch , o k tó ry ch b y ła wyżej m ow a, s tą d gdyby z ro d z ił się zam ysł p rz y g o to w a n ia d ru g ie g o w y d a n ia, n a le ż a ło by b e zw z g lęd n ie o c ze k iw ać u su n ię c ia w szystkich tych m a n k a m e n tó w .
K rzyszto f R. P ro ko p
Jacek Maciejewski, E p isko p a t p o lsk i doby dzielnicow ej 1180-1320, Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego & Towarzystwo Naukowe «Societas Vistula- na», Kraków-Bydgoszcz 2003, ss. 312
P rz e d kilk u laty, w ro k u 2003, u k a z a ła się d ru k ie m a d re s o w a n a w p ierw szej k o lejn o ści d o m ed ie w istó w (w sz czeg ó ln o ści z aś ow ych z a in te re so w a n y c h k o śc ieln y m i d z ie jam i P olski p iasto w sk iej) k siążk a Ja c k a M a c ie je w sk ie g o , p ra c o w n ik a n a u k o w e g o m ło d e g o U n iw e rs y te tu K a zim ierz a W ie lk ie g o w B ydgoszczy, z a ty tu ło w a n a E p is k o p a t p o ls k i d o b y dzielnicow ej 1180-1320. O w a sta n o w ią c a ro z p ra w ę h a b ili tac y jn ą p u b lik a c ja , n iew ątp liw ie d o s trz e ż o n a w śro d o w is k u h isto ry k ó w K o ścio ła, nie p o w in n a te ż u jść u w a d ze b a d ac zy z ajm u ją cy c h się p rz e sz ło śc ią p ra w a k a n o n icz n eg o i je g o e w o lu cją w ciąg u w ieków , p rz e d e w szystkim zaś tych, k tó rzy k o n c e n tru ją się w sw ych p ra c a c h n a z a g a d n ie n ia c h p ra w n y ch ra m ro zw o ju i fu n k c jo n o w a n ia o rg a n iz a c ji h ie ra rc h ic z n e j K o ścio ła. P ro b le m a ty k a ta je s t w o m aw ia n ej k siążce o b e c n a , a w ręcz A u to r p o św ię c a je j s p o ro uw agi, c h o ć czyni to oczyw iście z p u n k tu w id z e n ia h isto ry k a, n ie zaś k a n o n isty . Tym b a rd z ie j je d n a k rz e c z o n a p o zycja w y d aw n icza w in n a z a in te re s o w a ć b a d a c z a d ziejó w p ra w a k a n o n ic z n e g o , b o w iem m ożliw o ść in te rd y sc y p lin a rn e g o sp o jrz e n ia n a d a n ą te m a ty k ę służy d o g łę b - n iejsz em u jej p o z n a n iu , p rzy b liżając te ż d ro g ę ku sy n tezie.
W sk a z a n y w ty tu le p rz e d z ia ł czasu, a w ięc la ta 1180-1320, to o k re s ro z b ic ia d zie ln ic o w e g o P olski, k tó re g o p o c z ą te k w now szej h isto rio g ra fii k ład z io n y je s t w ła śn ie n a o s ta tn ią ćw ierć X II stu lec ia, a n a w e t n a p rz e ło m w iek ó w X II i X III, nie zaś n a tra k to w a n y d o ty c h c z a s ja k o sy m b o lic zn a d a ta m o m e n t śm ierc i B o lesław a III K rz y w o u ste g o (1 1 3 8 ). Term inus a d q u e m w iąże się z k o lei z m o m e n te m k o r o n acji W ła d y sław a Ł o k ie tk a , k tó ra u w a ż a n a je s t za d efin ity w n e z a m k n ię c ie czasu ro z b ic ia d z ie ln ic o w e g o - m im o , że z je d n o c z o n e n a n o w o p a ń stw o p o lsk ie n ie o b ję ło w szystkich je g o niegdysiejszych p ro w in c ji. J e s t to z aś z a g a d n ie n ie is to tn e d la p o d ję te j w p ra c y J. M a c ie je w sk ie g o te m a ty k i, ja k o że p o z a g ra n ic a m i o d n o w io n e
