"Nominacje biskupów w Kościele katolickim", Marek Makowski, Warszawa 2007 : [recenzja]

Józef Wroceński

"Nominacje biskupów w Kościele

katolickim", Marek Makowski,

Warszawa 2007 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4, 319-323

tu je w te g o ro d z a ju o p ra c o w a n ia . Tym b a rd z ie j p ra c ę ks. St. P aw lika n a le ży p o w i­ ta ć z ra d o śc ią , b o w iem p rzy czy n ia się o n a d o ro zw o ju b a d a ń n a d c a ło k s z ta łte m p o lsk ieg o u sta w o d a w stw a s y n o d a ln eg o . D u ż a z a le tą p ra cy je s t ró w n ie ż i to , że A u ­ to r w w ie lu k w estiach p rz y ta c z a ró ż n e p o g ląd y n a u k o w e , ta k ż e a u to ró w z ag ra n ic z ­ nych, d a ją c ich p e łn ie jszy o b ra z . W y k az ał się p ra c o w ito śc ią i z n a jo m o śc ią o m a w ia ­ nej p ro b le m a ty k i o ra z ujaw n ił zm ysł sy ntetyczny, s e le k c jo n u ją c p ra w id ło w o o b fity m a te ria ł b ib lio g ra fic zn y i k o m p le tu ją c g o w lo g iczn ą c ało ść. D o d a tk o w ą z a le tę r e ­ c en z o w a n ej p ra cy sta n o w i fa k t, że p o d ję te p rz e z A u to ra z a g a d n ie n ie je s t b a rd z o a k tu a ln e , n ie tylko z ra cji a k c e n to w a n ia go p rz e z d o k u m e n ty K o ścio ła, n a u c z a n ie p a p ie ży i p ra w o p a rty k u la rn e , a le p rz e d e w szystkim z p o w o d u k o n iec zn o ś ci z a r a ­ d z a n ia cią g le w z ra s ta jąc e j liczbie lu d zi p o trz e b u ją c y c h . W arto w ięc p o lec ić le k tu rę te g o w a rto śc io w e g o o p ra c o w a n ia w szystkim , k tó ry m n a se rcu leży p o słu g a m iło ­ sie rd zia. Z n a jd ą o n i w n im w iele in fo rm a c ji n a u k o w y ch , a le ró w n ież w iele c en n y ch w sk azó w ek p ra k ty c zn y c h u sp ra w n iają c y c h d z ia ła n ia c h ary taty w n e .

ks. J ó z e f W roceński S C J

K s. M a r e k M a k o w sk i, N o m in a cje biskupów w Kościele ka to lickim , I n s ty tu t W y­ daw n iczy , P a x W arsz a w a 2007, ss. 272.

Z g o d n ie z dyspozycją k an . 377 § 1 K o d e k su J a n a P aw ła II n o m in a c je b isk u p ó w n a le ż ą d o w yłącznej k o m p e te n c ji B isk u p a R zy m u . N ie m n ie j je d n a k k w e stia ta je s t z alicz an a d o tzw. sp ra w m ie sz an y c h , tzn . p o z o s ta je o n a ró w n ie ż w k rę g u z a in te r e ­ so w an ia p ra w a p a ń stw o w e g o . U rz ą d b isk u p a je s t u rz ę d e m k o śc ieln y m i m a w ie l­ k ie z n a c z e n ie w K o ściele , p o n iew aż b isk u p i b ę d ą c n a s tę p c a m i A p o s to łó w p o s ia d a ­ ją tę s a m ą w ła d z ę i z a d a n ia , k tó re C h ry stu s b e z p o ś re d n io p rz e k a z a ł k o le g iu m a p o ­ sto lsk ie m u . Ich z n a c z e n ie je s t ró w n ie ż w ielk ie ta k ż e w życiu sp o łe cz n y m , b o w iem fu n k c ja n a u c z a n ia w sp ra w a c h w iary, ściśle z w iąz a n a z u rz ę d e m b isk u p im , w w ielu a s p e k ta c h d o ty k a życia d o c ze sn e g o . Z tej też ra cji n ie je s t rz ec zą d z iw n ą, że s p ra ­ w a n o m in a c ji b isk u p ó w w z b u d z a ła i n a d a l w z b u d za z a in te re s o w a n ie ta k ż e w ład z p ań stw o w y ch . W h isto rii K o ścio ła k w e stia n o m in a c ji b isk u p ó w b y ła n ie rz a d k o e le ­ m e n te m gry po lity czn ej lub n iesto so w n e j in g ere n cji w ład zy św ieckiej o g ra n ic z a ją ­ cej w o ln o ść K o ścio ła w tej m a te rii, zw łaszcza w o k re s ie w k tó ry m b isk u p i z ró ż ­ nych racji p e łn ili tak ż e w ysokie u rz ę d y p a ń stw o w e . W zw iązku z tym n a le ży m ieć n a u w a d ze fa k t, że p ro c e d u r a n o m in a c ji b isk u p ó w u le g a ła w ielu z m ia n o m ta k n a g ru n c ie p ra w a k a n o n ic z n e g o ja k i n a g ru n c ie re la cji K ośció ł - p a ń stw o . R ó w n ież dzisiaj o b se rw u je się w z a je m n e p rz e n ik a n ie z a in te re s o w a n ia w ład zy k o ścieln ej

i św ieckiej w o d n ie s ie n iu d o p ro c e d u ry n o m in a c y jn e j, k tó re w ró ż n ej fo rm ie u jaw ­ n ia się zw łaszcza w k o n k o rd a ta c h . Z te g o te ż w zg lęd u sp ra w a n o m in a c ji b isk u p ó w p rz e d sta w ia się ja k o in te re s u ją c a i d e lik a tn a d z ie d z in a b a d a ń n a u k o w y ch .

Tę in te re s u ją c ą p ro b le m a ty k ę p o d ją ł ks. M . M ak o w sk i w sw ojej k siążce z a ty tu ­ ło w a n ej N o m in a c je b isk u p ó w w K ościele k a to lick im . K siążk a je s t z a a d a p to w a n ą w e rsją ro z p ra w y d o k to rsk ie j N o m in a c je b isk u p ó w w edług K o d e ksu Praw a K a n o ­ nicznego z 1983 ro k u i k o n ko r d a tó w obow ią zu ją cych /s. 10/. A u to r ja k sam w sk az u je w e W p ro w a d z e n iu /s. 9-10/ z m ie rz a d o u s ta le n ia re la cji m ięd zy o g ó ln ą z a s a d ą w y­ n ik a ją c ą z p o s ta n o w ie n ia k an . 377 K P K o k re ś la ją c ą p ro c e d u r ę n o m in a c y jn ą b is k u ­ pów , a w y ją tk am i o d niej, kied y to d o p u s z c z o n e są d o u d z ia łu w tej p r o c e d u rz e in ­ n e p o d m io ty , ta k ie ja k k a p itu ły k a te d r a ln e lu b w ła d ze p ań stw o w e. C h o d z i w ięc 0 w y ja śn ien ie kw estii d o ty cz ącej z a k re s u te g o ż u d z ia łu , zw łaszcza w ład zy św ieckiej o ra z o k re ś le n ie je g o p o d sta w p raw n y ch . W tym te ż c e lu A u to r p o d d a ł a n aliz ie p ra w n ej o b o w ią zu jąc e p rzep isy p ra w a k a n o n ic z n e g o , u w z g lęd n iają c ich a s p e k t h i­ sto ry czn y , zw łaszcza k o n te k s t S o b o ru W aty k ań sk ie g o II, a ta k ż e a k tu a ln e u s ta le ­ n ia w ielu k o n k o rd a tó w u k a z u ją c e te e le m e n ty p ro c e d u ra ln e , k tó re są p r z e d m io ­ te m z a in te re s o w a n ia z a ró w n o w ładzy k o śc ie ln e j j a k i św ieckiej. N ie są o n e je d n o li­ te, a n i sc h e m a ty c z n e , raczej o b ra z u ją sy tu ację re lig ijn ą , sp o łe c z n ą , zw łaszcza p o li­ ty czn ą w d a n y m p a ń stw ie , b ę d ąc y m s tr o n ą k o n k o rd a tu .

P ow yższe uw agi u z a s a d n ia ją s tw ie rd z e n ie , że sa m ą k o n c ep c ję b a d a ń ks. M . M a ­ k o w sk ieg o n a le ży u z n a ć z a ciek aw ą, o ry g in a ln ą i p io n ie rs k ą w p o lsk iej k a n o n is ty - ce. J e s t te ż o n a a k tu a ln a , ze w z g lęd u n a c z ę sto d o k o n u ją c ą się p ro w izję u rz ę d u b i­ s k u p ie g o . A u to r p rzy b liża p o lsk ie m u C z y teln ik o w i p ro c e d u rę n o m in a c y jn ą b is k u ­ p ó w o ra z p o s ta n o w ie n ia m a ło z n an y ch k o n k o rd a tó w .

R e c e n z o w a n e o p ra c o w a n ie z aw ie ra: w p ro w a d z e n ie , trzy ro z d ziały m e ry to ry c z ­ n e , z ak o ń c z e n ie i o b s z e rn ą b ib lio g ra fię /s. 240-266/. Z a k re s w y k o rz y stan y ch ź ró d e ł 1 lite ra tu ry p r z e d m io tu je s t b a rd z o b o g a ty . Ś w iadczy to o so lid n ej k w e re n d z ie n a ­ u k o w ej. W arto p o d k re ślić , że b ib lio g ra fia d o łą c z o n a d o o p ra c o w a n ia z a s łu g u je n a u z n a n ie , b o w ie m A u to r zam ieśc ił w n iej i w y k o rzy stał w iele d o k u m e n tó w , zw łasz­ c za um ow y k o n k o rd a to w e , w ich o ry g in aln y m b rz m ie n iu , czyli w jęz y k u łaciń sk im , a p o n a d to w y k o rzy stał o b s z e rn ą w ie lo ję zy c zn ą lite r a tu r ę p rz e d m io tu . Z p e w n o śc ią b ę d z ie o n a p rz y d a tn a d la innych. S tr u k tu r a p ra cy je s t log iczn ie s p ó jn a . W szystkie ro z d ziały zo stały o p a tr z o n e w p ro w a d z e n ia m i p o d su m o w a n ia m i, k tó r e u b o g a c a ją p ra c ę i u ła tw ia ją ś le d z e n ie to k u m y ślen ia A u to ra .

Pierw szy ro z d z ia ł zaty tu ło w a n y Z dziejó w n o m in a c ji b isk u p ó w m a c h a r a k te r d o ­ b re g o w p ro w a d z e n ia h isto ry cz n eg o . A u to r u k a z u je w n im p ro c e s k sz ta łto w a n ia się k o śc ieln ej p ro c e d u ry p o w ie rz a n ia u rz ę d u b isk u p ie g o i o m aw ia k o le jn e z m ia n y w niej z a c h o d z ą c e n a p rz e s trz e n i w ieków : o d w y b o ru d o k o n a n e g o p rz e z A p o s to ­ łów p o p rz e z w y b ó r d o k o n y w an y p rz ez d u c h o w ie ń s tw o i w ie rn y ch w o b e c n o ś c i m e ­

tro p o lity , n a s tę p n ie p rz e z k a p itu ły k a te d ra ln e , ró ż n e fo rm y w s p ó łu d z ia łu w ład có w św ieckich / p ra w o p a tr o n a tu , p re z e n ty , p rzyw ileje/, aż p o re ze rw a cję o sta te c z n ie teg o ż u p ra w n ie n ia B isk u p o w i R zy m u . W y łączn a k o m p e te n c ja p a p ie ży w o m a w ia ­ nej kw estii p o tw ie rd z o n a z o s ta ła d o p ie ro w K o d e k sie P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1917 r. W sw oich a n a liz a c h A u to r słu sz n ie fo rm u łu je te z ę , że K ośció ł w całej sw ej h isto rii p o s ia d a ł św ia d o m o ść p rz y słu g u ją ce j m u p e łn e j w o ln o ści i w yłącznej k o m p e te n c ji w sp ra w ie n o m in a c ji b isk u p ó w i k o n se k w e n tn ie dążył d o z a g w a ra n to ­ w a n ia so b ie te g o p ra w a . W sz elk ie in g e re n c je w ład zy św ieckiej, le g a ln e czy te ż n ie ­ leg a ln e, n a ru s z a ją c e to p ra w o , były tra k to w a n e ja k o z ło k o n ie c z n e . N a s tę p n ie A u ­ t o r p o d d a je a n alizie z m ia n y ja k ie zo stały w p ro w a d z o n e w o m aw ia n ej m a te rii p rz e z S o b ó r W aty k ań sk i II i p ra w o d aw stw o p o so b o ro w e . Z a w ielce w arto ścio w y n a le ży u z n a ć p u n k t czw arty w o m aw ia n y m ro z d z ia le , w k tó ry m A u to r u k a z a ł p r o ­ ces k s z ta łto w a n ia się p ro p o zy cji o b e c n ie o b o w iązu jący c h p rz ep isó w . C a ły te n ro z ­ d z ia ł n a le ży o c en ić pozytyw nie.

W ro z d z ia le d ru g im n o szący m ty tu ł N o m in a c je b isk u p ó w w edług K o d e k s u P ra­ w a K a n o n iczn eg o z 1983 ro ku K s. M . M a k o w sk i p o d d a ł a n a liz ie o b o w ią z u ją c e n o rm y k o d e k s o w e u z u p e łn io n e szczeg ó ło w y m i p rz e p is a m i p o z a k o d e k so w y m i. Po w y ja śn ien iu p o ję ć o g ó ln y ch d o ty czący ch r o z u m ie n ia i ro d z a jó w pro w izji k a n o ­ n icz n ej /n ie z a le ż n e j i z ależ n e j/, o m a w ia u p ra w n ie n ia B isk u p a R z y m u w kw estii n o m in a c ji b isk u p ó w o ra z p r o c e d u r ę k a n o n ic z n ą n a jp ie rw w z a k re s ie o z n a c z e n ia •osoby k a n d y d a ta n a u r z ą d b is k u p a , w tym ta k ie k w e stie jak : p o d m io ty k o m p e ­

te n tn e d o s p o rz ą d z a n ia listy k a n d y d a tó w , p o s tę p o w a n ie in fo rm a c y jn e co d o ich z d a tn o ś c i, a n a s tę p n ie p r o c e d u r ę w z a k re s ie n a d a n ia ty tu łu d o u rz ę d u . C ie k a w e i s a m o d z ie ln e a n alizy o ra z w n io sk i A u to r p rz e d s ta w ia w sp ra w ie u d z ia łu w ie rn y ch św ieck ich w p o s tę p o w a n iu in fo rm a cy jn y m . D o s z u k u ją c się p o d s ta w p ra w n y ch u d z ia łu w n im la ik a tu p o w o łu je się n a k a n . 210 i 211, k tó r e w z a s a d z ie b e z p o ś re d ­ n io n ie d o ty c z ą o m a w ia n e g o z a g a d n ie n ia . N a le ż a ło ró w n ie ż p rz y w o łać p o s ta n o ­ w ie n ie k a n . 228 § 2. W d alszej części te g o ro z d z ia łu A u to r p rz e d s ta w ia n o rm y d o ­ ty czące n a d a n ia ty tu łu i p rz y ję cia sa k ry b isk u p ie j i k a n o n ic z n e g o o b ję c ia u rz ę d u , k tó r e k o ń c zy p r o c e d u r ę n o m in a c y jn ą . K o ń co w y f ra g m e n t ro z d z ia łu d ru g ie g o z o ­ s ta ł p o św ię c o n y a n a liz ie dyspozycji k o d e k so w e j, z a w a rte j w k a n . 377 § 5, z n o s z ą ­ cej w szelk ie u p ra w n ie n ia w ła d z p a ń stw o w y ch w z a k re s ie n o m in a c ji b isk u p ó w . A u to r w sw ojej b a rd z o d o b re j i sa m o d z ie ln e j a n a liz ie , aby w y jaśnić a k tu a ln y sta n p ra w n y , s łu sz n ie o d w o łu je się d o p o s ta n o w ie n ia k a n . 3, z g o d n ie z k tó ry m n ie są z n o s z o n e , a n i z m ie n ia n e um o w y z a w a rte w cześn ie j p rz e z S to lic ę A p o s to ls k ą . S tą d też ó w p o s tu la t d o ty cz ąc y z n ie s ie n ia u p ra w n ie ń w ła d z p a ń stw o w y c h m o że w p ra k ty c e p rz y b ra ć fo rm ę re zy g n a cji w ła d z p ań stw o w y c h z n ab y ty ch w p rz e s z ło ­ ści u p ra w n ie ń w z a k re s ie n o m in a c ji b isk u p ó w , lu b p ra w a k o n su lta c ji, p o w ia d o ­ m ie n ia zw y k łeg o , czy te ż p ra w a p re z e n ta c ji.

R o z d z ia ł trz e c i p t. N o m in a c je b isk u p ó w w św ietle k o n ko r d a tó w A u to r po św ięcił a n a liz ie n o rm k o n k o rd a to w y c h w sp raw ie n o m in a c ji b isk u p ó w w K o ścio łach p a r ­ ty k u la rn y ch o c h a ra k te rz e te ry to ria ln y m . S łu sz n ie p o d k re ś la , że w ła śn ie w tych n o rm a c h u w id a cz n ia ją się te w szystkie e le m e n ty , k tó re są p rz e d m io te m z a in te r e ­ s o w an ia w ład zy św ieckiej w p ro c e d u rz e n o m in a c y jn e j b isk u p ó w . D o k o n u ją c a n a li­ zy o b o w iązu jący ch k o n k o rd a tó w /17 z p a ń stw a m i e u ro p e jsk im i, 8 z p a ń stw a m i la ­ ty n o a m e ry k a ń sk im i o ra z z T u n ezją i K a z a c h s ta n e m / b a rd z o słu szn ie w p ro w ad z ił ich p o d z ia ł n a z a w a rte p rz e d i p o S o b o rz e W aty k ań sk im II. Z a b ie g te n p o zw ala czy teln ik o w i lepiej ro z e z n a ć się w kw estii w pływ u p o s ta n o w ie ń S o b o ru n a re g u la ­ cje k o n k o rd a to w e , a ta k ż e d o s trz e c n a jn o w sz e te n d e n c je w k o n k o rd a to w y m r e g u ­ lo w a n iu sp raw y n o m in a c ji b isk u p ó w . J a k A u to r za u w a ż a w w ięk szo ści a n a liz o w a ­ nych k o n k o rd a tó w n ajczęściej w ła d z a św ieck a p o s ia d a u p ra w n ie n ie k o n su ltac ji, czyli tzw . p ra w o k lau zu li p o lity c zn e j, k tó r e n ie je s t ró w n o z n a c z n e z p ra w e m veto. P o d k re ś la je d n a k , że w najn o w szy ch k o n k o r d a ta c h o b se rw u je się o d e jście o d p o ­ w yższego u p ra w n ie n ia n a rzecz z w ykłego p o w ia d o m ie n ia , a n a w e t całk o w iteg o p o ­ m in ię c ia te g o w ym ogu. T ru d n o zaś z g o d zić się z s u g e stią A u to ra ja k o b y p ro c e s g lo b alizacji, n ie w iem z ja k ic h racji o c e n ia g o pozy ty w n ie, m iałb y sta n o w ić p o d s ta ­ w ę d o n o w e g o s p o jrz e n ia n a kw estię k o n ie c zn o ś c i p o s ia d a n ia o b y w atelstw a k ra ju , w k tó ry m k a n d y d a t m a być m ia n o w a n y b is k u p e m i d la c ze g o p ra w o U n ii E u r o p e j­ skiej ró w n ie ż p o w in n o być b ra n e p o d u w ag ę w tej m a te rii? /s. 207/.

W dalszej części teg o ż ro z d z ia łu A u to r w o p a rc iu o n o rm y z a w a rte w u m o w a ch k o n k o rd a to w y c h p o d d a je an alizie p r o c e d u r ę n o m in a c ji b isk u p ó w w d ie c e z ja c h p e rso n a ln y c h . C h o d z i tu o o rd y n a ria ty p o lo w e w 8 p a ń stw a c h e u ro p e js k ic h , 9 p a ń ­ stw ach la ty n o a m e ry k a ń s k ic h o ra z n a F ilip in a c h . S łu szn ie tę m a te rię w y o d rę b n ił, b o w ie m u rz ą d b isk u p a p o lo w e g o , łąc zą c w so b ie z a d a n ia i o b o w iązk i d u s z p a s te r­ sk ie z z a d a n ia m i i o b o w ią z k a m i w ojskow ym i, p o s ia d a sw o ją sp ecy fik ę. S tą d te ż p rz e w id z ia n a p ra w e m in g e re n c ja w ła d zy św ieckiej je s t b a rd z ie j w y raźn a. A u to r sta w ia śm iały w n io se k , aby n a w e t w ty m p rz y p a d k u dąży ć d o z a p e w n ie n ia K o ś c io ­ łow i n a le ż n e j a u to n o m ii, a z p o słu g i b isk u p a p o lo w e g o u s u n ą ć te w szystkie e le ­ m en ty , k tó r e n ie łąc zą się z p o słu g ą p a s te rs k ą . N a le ż a ło b y p o p rz e ć tak i w n io se k , c h o ciaż o so b iście, p rz y n ajm n ie j w o b e c n e j sy tuacji, tr u d n o m i u w ierzyć w je g o r e ­ aln o ść. C zy je s t m ożliw e, ja k s u g e ru je A u to r, „ o d d z ie le n ie d u sz p a ste rsk ie j m isji u rz ę d u b is k u p a w o jsk o w eg o o d w szystkich tych p o w ią za ń z a p a r a te m w ojskow ym , k tó r e są o b e c n ie p re te k s te m d o z w ięk szo n eg o ... n a w y b ó r o so b y k a n d y d a ta ” Is. 230/. C a ły te n ro z d z ia ł n ależy o c e n ić p ozytyw nie. S z k o d a je d n a k , że A u to r n ie p rzy jął w tym p u n k c ie p o d z ia łu k o n k o rd a tó w , z a s to s o w a n e g o p rzy o m a w ia n iu d ie ­ cezji te ry to ria ln y c h , n a z a w a rte p rz e d i p o S o b o rz e W aty k ań sk im II. D a ło b y to czy teln ik o w i m o żliw o ść p o ró w n a n ia z a istn iały ch z m ia n w p r o c e d u rz e n o m in a c y j­ n ej b isk u p ó w polow ych.

C a ło ś ć ro z p ra w y z a m y k a o b s z e rn e z a k o ń c z e n ie , k tó r e je s t d o b ry m p o d s u m o ­ w a n ie m p r z e p ro w a d z o n y c h b a d a ń i w k tó ry m A u to r p rz e d s ta w ił w n io sk i d e lege fe r e n d a d o ty c z ą c e , m ię d z y in n y m i, b a rd z ie j p re c y z y jn e g o o k re ś le n ia u d z ia łu św ieck ich w p r o c e d u r z e n o m in a c y jn e j b isk u p ó w o ra z s fo rm u ło w a ł s z e re g p o s tu ­ la tó w b a d aw c z y ch , c h o c ia ż b y m o żliw o śc i p o d ję c ia b a d a ń o m a w ia n e j k w estii w św ie tle K o d e k s u K a n o n ó w K o ś cio łó w W sc h o d n ic h czy te ż p r ó b a a n alizy p r o ­ c e d u ry n o m in a c y jn e j w ty ch k ra ja c h , k tó r e z ró ż n y c h ra c ji n ie z aw a rły k o n k o r d a ­ tó w ze S to lic ą A p o s to ls k ą .

N ależy p o d k re ślić , że re c e n z o w a n e d z ie ło p o s ia d a cech y d o b re j m o n o g ra fii n a p rz e d ło ż o n y te m a t. N ie w ą tp liw ą z a le tą p ra cy je s t a k tu a ln o ś ć te m a tu i d u ż a w a r­ to ść m e ry to ry cz n a . A u to r p o d ją ł o ry g in aln y p ro b le m n au k o w y i w sp o só b w łaściw y g o ro z w iąz ał u k a z u ją c p ro c e d u r ę n o m in a c y jn ą b isk u p ó w w K o ście le łaciń sk im w o p a rc iu o n o rm y p ra w a k a n o n ic z n e g o i p ra w a k o n k o rd a to w e g o . U w z g lę d n ie n ie zw łaszcza te g o o s ta tn ie g o a sp e k tu p o d n o s i w a rto ś ć p ra cy , p o n ie w a ż p o d ję te z a ­ g a d n ie n ie je s t pierw szy m o p ra c o w a n ie m w p o lsk iej k a n o n isty c e . W y k ła d n ia p o ­ szczeg ó ln y ch z a g a d n ie ń zasłu g u je ró w n ie ż n a po zy ty w n ą o c e n ę . Z asy g n a lizo w a n e w re ce n zji u w ag i n ie p o d w a ż a ją tej o p in ii. A u to r d o b rz e z rea liz o w a ł sw oje z a m ie ­ rz e n ia b a d a w c z e w y k azu jąc w nikliw ość b a d aw c z ą i d o b rą z n a jo m o ść m a te rii o ra z o d p o w ie d n ie p rz y g o to w an ie w a rsz ta to w e . N ależ y jesz c ze ra z p o d k re ślić , że r e c e n ­ z o w a n e o p ra c o w a n ie sta n o w i c e n n e stu d iu m m o n o g ra fic z n e i u b o g a c a p o ls k ą ka- n o n isty k ę . Z p e w n o śc ią p o słu ż y też o n o innym b a d a c z o m n a u k o w y m , c h o ciażb y w tych k w e stiac h , k tó re sam A u to r z a s u g e ro w a ł w sw oim o p ra c o w a n iu .

ks. J ó z e f W roceński S C J

K s. T o m a sz W y trw ał, Pojęcie „R odzina D o m in ik a ń sk a ” w świetle a k t k a p itu ł gene­ ralnych Z a k o n u K aznodziejskiego w latach 1946-2001, W ro cław 2007, ss. 267.

W d o b ie p rz e ro s tu in d y w id u alizm u S o b ó r W atykański II niew ątp liw ie przyczynił się w sp o s ó b zasad n iczy d o u k sz ta łto w a n ia now ej o cen y życia k o n se k ro w a n e g o w e w sp ó ln o c ie i now ej wizji w s p ó ln o ty z ak o n n e j. C zy n n ik iem , k tó ry w yw arł najg łęb szy w pływ n a ew o lu cję k o n c ep c ji w s p ó ln o ty z a k o n n e j, był rozw ój ek lezjologii. W jej św ietle w s p ó ln o ta z a k o n n a nie je s t zw ykłym z g ro m a d z e n ie m w iern y ch p o s z u k u ją ­ cych o so b iste j d o sk o n a ło śc i, ale je s t u d z ia łe m w taje m n icy K o ścio ła i św iad ectw em o nim . P rz e z sw oją s tru k tu rę , m otyw acje i sw oje zasad n icz e w arto ści, w s p ó ln o ta z a ­ k o n n a sp raw ia, że d a r b ra te rs tw a o fiaro w a n y p rz e z C h ry stu sa c ałem u K ościołow i je s t d la w szystkich w idzialny i zaw sze ob ecn y . S tą d też p o d staw o w y m z a d a n ie m