"Między prawowiernością a swobodą poszukiwań teologicznych. Materiały spotkania wykładowców prawa kanonicznego WSD Diecezji Radomskiej, Radom 6-7 listopada 2002 roku", pod red. Adama Kaczora, Lublin 2003 : [recenzja]

Janusz Gręźlikowski

"Między prawowiernością a swobodą

poszukiwań teologicznych. Materiały

spotkania wykładowców prawa

kanonicznego WSD Diecezji

Radomskiej, Radom 6-7 listopada

2002 roku", pod red. Adama Kaczora,

Lublin 2003 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 46/3-4, 295-299

uw ażał on, że uczestnictwo w pracach Soboru rodzi zobow iązanie do spłacenia długu w obec niego, zwłaszcza poprzez pracę na rzecz odnowy Kościoła, stąd też aktywnie włączył się w proces realizacji soborowych postanow ień w życiu Kościoła krakow skiego ja k i polskiego. Soborow a n auka odnosząca się do w iernych świec­ kich znalazła swoje odzw ierciedlenie w pasterskiej posłudze K ardynała.

K onkludując m ożna stwierdzić, że czytelnik polski otrzym ał logiczną, pogłębio­ n ą i interesującą publikację z zakresu teologii laikatu z dosyć sporą w arstwą praw ­ ną. A u to r ukazując w iernych świeckich i ich zadania w życiu K ościoła na tle bisku­ piej posługi kard. K. Wojtyły przyczynia się do pogłębienia zagadnień niezwykle w ażnych w Kościele polskim , gdzie św iadom ość tych zadań w śród w iernych i ich zaangażow anie nie jest zbyt wielkie. P on ad to recenzow ana książka zaw iera wiele interesujących inform acji z życia papieża Ja n a Paw ła II z okresu jego pasterskiej posługi w Kościele krakow skim . D aje to pełniejszy obraz Jego osobowości i obec­ nego nauczania.

ks. J ó zef Wroceński SCJ

Między prawowiemością a swobodą poszukiwań teologicznych. Materiały spotkania wykładowców prawa kanonicznego (WSD Diecezji Radomskiej, Radom 6-7 listopada 2002 roku). Pod red ak cją ks. A dam a K aczora, Lublin 2003,160 s.

P rezentow ana publikacja jest ow ocem spotkania wykładowców praw a kano­ nicznego w wyższych sem inariach duchow nych diecezjalnych i zakonnych z całej Polski, jak ie m iało m iejsce w dniach 6 i 7 listopada 2002 r. w Wyższym Sem inarium Duchow nym D iecezji R adom skiej w R adom iu. Temat: między prawowiemością

a swoboda poszukiw ań i w ybór m iejsca spotkania był inspirow any możliwością

udziału w obradach biskupa radom skiego d ra Z ygm unta Zim owskiego, który przed objęciem biskupstw a radom skiego przez p o n ad dw adzieścia lat pracow ał w K ongregacji N auki Wiary.

C ałość publikacji, której red ak to rem , przy w spółredakcji ks. Leszka A dam ow i­ cza i ks. Krzysztofa Stoli, jest ks. A dam K aczor z katedry Teologii i N orm O gól­ nych Praw a K anonicznego W ydziału Praw a, Praw a K anonicznego i A dm inistracji K U L , p o przedzona w prow adzeniem ks. prof, dra hab. M ariana Stasiaka zatytuło­ w anym Magisterium Kościoła a w olność badań naukowych, została podzielona na trzy niezatytułow ane części (I - s. 21-26; II - s. 27-101 i III - s. 103-160).

We w p r o w a d z e n i u (s. 7-20) K ierow nik K atedry Teologii i N orm O gól­ nych Praw a K anonicznego K U L ks. prof. M arian Stasiak zaprezentow ał w ażność

2 9 6 RECENZJE _[6]

i aktualność podjętej n a spotkaniu problem atyki: Magisterium Kościoła a wolność

badań naukowych. W swoim przedłożeniu A u to r zauw aża, iż teolog we współcze­ snym społeczeństwie zyskuje nową, uprzywilejowaną pozycję także w relacjach do M a­ gisterium Kościoła. O puścił on zacisze klasztornej celi, nie ceni sobie spokoju czytelni bibliotecznej, wyszedł na zewnątrz, na arenę publiczną, chce być dowartościowany, m iędzy innym i na ekranie telewizora i w Internecie. Wydaje się, iż czasam i jego głos staje się atrakcyjniejszy o d nauczania biskupiego. Pociąga to za sobą nowe spojrze­

nie na relacje i stosunki M agisterium Kościoła - teologiczne b ad an ia naukow e, gdzie w inny istnieć gw arancje doktrynalne dla praw dy objaw ionej. W spraw ach doktrynalnych a u to ry tet urzędow y należy do M agisterium K ościoła, w zakresie zaś poszukiw ań teologicznych i rozw oju myśli kościelnej do teologów. M agisterium w inno pozostaw iać i konsekw entnie respektow ać należny dyscyplinom kościelnym obszar wolności, bez którego nie rozwija się żadna nauka. Teolog zaś, ja k każdy przedstaw iciel dyscyplin kościelnych, w inien je st K ościołowi posłuszeństw o. N a koniec swego p rzed ło żen ia ks. prof. Stasiak stwierdza, że Magisterium i teologia

opierają się na odm iennych um ocowaniach eklezjalnych i w różnych form ach wyraża­ ją swoją posługę, tym niem niej solidarnie współuczestniczą w odpowiedzialności wo­

bec prawdy niosącej zbawienie.

W części p i e r w s z e j (s. 21-26) zostały w ydrukow ane dwa listy przesiane na ręce K ierow nika K atedry Teologii i N orm Ogólnych Praw a K anonicznego KUL, pierwszy arcybiskupa Jó zefa Kowalczyka, N uncjusza A postolskiego w Polsce, d ru ­ gi biskupa P iotra Libery, S ekretarza G eneralnego K onferencji E p iskopatu Polski.

Część d r u g a (s. 27-101) zaw iera pięć referatów . A u to rem pierwszego nt. N ie­

om ylność w nauczaniu Kościoła jest ks. prof, d r hab. K rzysztof G óźdź - K U L (s.

29-42). Z ag ad n ien ie to przedstaw ił w sześciu punktach: 1. K rótki zarys tw orzenia się św iadom ości „nieom ylności” Kościoła; 2. N ieom ylność Kościoła; 3. N ieom yl­ ność K olegium Biskupiego; 4. Nieom ylność papieża; 5. P rzedm iot i zakres n ie­ om ylności U rzęd u N auczycielskiego Kościoła; 6. Teologia w służbie B ożego Słowa i w misji K ościoła. A u to r zauw aża, iż teologia, jak i sam teolog, z K ościoła wyrasta, K ościołem żyje i Kościołowi służy. Jest w iedzą ponadindyw idualną, a teolog jest anim ato rem tej wiedzy. Bez K ościoła jako podm iotu i celu nie m a ani teologii, ani teologa. Teologia jest zatem jednym z głównych ośrodków „kom unikacji” wewnątrz-

kościelnej: umysłowej, intelektualnej i duchowej. Służy ona kom unikacji m iędzy M a ­ gisterium Kościoła a wiernymi, m iędzy Magisterium a teologami. Pełni też w ew nątrz

K ościoła funkcję krytyczną, inform acyjną, oświecającą, dydaktyczną, katechetycz­ ną, pedagogiczną, kulturotw órczą, artystyczną itp.

D rugie przedłożenie autorstw a biskupa dra Zygm unta Zim owskiego - gospoda­ rza spotkania zatytułow ane Praktyka Stolicy Apostolskiej w obronie wiary (s. 43-49) ukazuje najpierw długą i bo g atą historię działania K ongregacji N auki Wiary, która

w ciągu swej 450-letniej działalności aż pięć razy zm ieniała swoją nazwę (K ancela­ ria A postolska, K ongregacja Świętej Inkwizycji, K ongregacja Świętego Oficjum, K ongregacja Indeksu), a n astępnie om aw ia trzy dokum enty odnoszące się do za­ sad b ad an ia praw ow ierności doktryny oraz procedurę i c h arak ter takiego badania. W tej sam ej części ks. prof. Jerzy Syryjczyk z U K SW om aw ia ochronę wiary

w kanonicznym prawie karnym (s. 51-68). R eferuje on kw estię ochrony wiary

z p unktu w idzenia kanonicznego praw a karnego. Idąc za podziałem przyjętym w K odeksie Praw a K anonicznego od ręb n ie przedstaw ia i analizuje przestępstw a skierow ane przeciwko w ierze boskiej i katolickiej, tzn.: apostazję od wiary chrze­ ścijańskiej i herezję, a n astępnie przestępstw a nieposłuszeństw a w spraw ach d ok­ trynalnych, do których zalicza się: nauczanie doktryny potępionej przez Biskupa Rzym u lub sobór powszechny; odrzucenie praw d de fid e tenenda ; odrzucenie dok­ tryny, któ ra nie została zdefiniow ana jak o ostateczna. Ks. prof. Syryjczyk na ko­ niec swego przedłożenia stw ierdza jednoznacznie: Posłuszeństwo w wierze nie wyni­

ka ze zwykłej pozycji zwierzchnictwa władzy kościelnej, która m oże wiązać wiernych określonym orzeczeniem z możliwością zastosowania kar w wypadku odmowy. Ź ró ­ dłem obowiązku jest Kościół, któremu Chrystus powierzył depozyt wiary, który w spo­ sób szczególny spoczywa na władzy kościelnej. Wierni wraz ze sw oim i pasterzam i w różnym stopniu m ają święcie strzec prawdy objawionej, wnikliwie ją badać, wiernie głosić i wykładać.

Katolik i autorytet Nauczycielski Kościoła w świetle kanonów wstępnych księgi I I I Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. (s. 69-90) to tem at czw artego p rzedłoże­

nia referow anego przez W ojciecha N ow aka SJ z PW TW Bobolanum z Warszawy. A u to r poddając analizie kan. 748 § 2, 750,752 i 753 K odeksu Praw a K anonicznego oraz kan. 1364 § 1 i 1371,1 próbuje odpow iedzieć na tru d n e i skom plikow ane py­ tanie: czy praw odaw ca kościelny zobow iązując wiernych do przyjęcia oficjalnej doktryny dotyczącej wiary i obyczajów przedstaw ionej przez U rząd Nauczycielski K ościoła i grożąc sankcjam i kanonicznym i za jej odrzucenie, a jednocześnie m ó­ wiąc, iż ludzie nie m ogą być przez nikogo zm uszani do przyjęcia wiary katolickiej wbrew w łasnem u sum ieniu (kan. 748 § 2), nie form ułuje w ew nętrznie sprzecznych norm praw nych i czy przypadkiem w ładza kościelna nie respektuje podstawowych praw osoby ludzkiej, jak praw o do posiadania własnych, niezależnych poglądów oraz w olności sum ienia i w yznania? O bszerny tekst będący wnikliwą analizą norm praw nych, pozw ala A utorow i na o stateczn e stw ierdzenie: Z faktu, iż sum ienie nie

jest jedynym ani autonom icznym kryterium oceny prawdziwości ja kiejś nauki, wynika potrzeba jego formacji. N a tej drodze Magisterium stanowi dla katolika nieodzowną pom oc. Pojęciem, które „pośredniczy” m iędzy autorytetem a sum ieniem, jest prawda. Kościół w tym względzie nie tyle chce sprawować rząd dusz, co pragnie służyć sum ie­ niu, by - zwłaszcza w sprawach trudniejszych - doszło do poznania prawdy i przy niej

2 9 8 RECENZJE _[8]

trwało. Prawa do posiadania niezależnych poglądów n ikt nie jest w stanie człowieko­ wi odebrać, gdyż jest ono nierozerwalnie związane z jego osobową naturą. D zięki te­ m u je st on zawsze wolny i postawiony bezpośrednio wobec prawdy, która „nie inaczej się narzuca ja k tylko siłą sam ej prawdy.

O statnim p rzediożeniem sesji naukow ej zam ieszczonym w opracow aniu jest r e ­ ferat ks. prof. Czesław a B artnika z K U L zatytułow any: Prakseologia prym atu p a ­

pieskiego (s. 91-101). Z agadnienie to zostało om ów ione w pięciu punktach: 1.

Prakseologiczne przekształcenia prym atu; 2. Nowe zagrożenia prym atu; 3. Oży­ w ienie prym atu in praxi-, 4. Prym at w aspekcie zadania i obow iązku; 5. W nurcie h i­ storii zbawienia. Pełen odkrywczych treści tekst daje czytelnikowi możliwość doj­ ścia do w niosku, iż prym at z natury swej skierow any jest ku pełni realizacji Kościo­ ła C hrystusow ego, a w doczesnym świecie spełnia się w żywym K ościele i stanowi objaw ioną kategorię w całej eklezjologii prakseologicznej i w praxis eklezjologicz­ nej. Prymat - stw ierdza A u to r - nie jest li tylko ideą, dekretem, fa ktem skryptury-

stycznym, czy władzą świecką. Jest rzeczywistością wyosobnioną, sposobem życia ob­ jaw ienia biblijnego. Drogą Królestwa Bożego przez ludzkość i je j dzieje. Jest wieczystą kontynuacją służby Chrystusa stwarzającego, dopełniającego stworzenie, odkupujące­ go, prom ującego ludzkość w nieskończoność, eschatologizującego świat. Prym at jest

naczelną kategorią herm eneutyki chrześcijaństw a i au toherm eneutyki Kościoła katolickiego.

W części t r z e c i e j opracow ania (s. 105-160) zam ieszczono ważniejsze d o k u ­ m enty i kościelne akty ustaw odaw cze na tem at prym atu i nieom ylności papieża, au to ry tetu N auczycielskiego U rzęd u K ościoła, ochrony wiary, zasad badania pra- w ow ierności nauki i pow ołania teologa w Kościele. N ajpierw przytoczono tekst konstytucji dogm atycznej o Kościele Chrystusow ym S oboru W atykańskiego I (1870 r.) Pastor aeternus (s. 105-110). Po nim m ożna zapoznać się z norm am i na tem at U rzęd u Nauczycielskiego K ościoła i nauczycielskim i zadaniam i Kościoła zaw artym i w K odeksie Praw a K anonicznego z 1917 r. (kan. 1322-1326 i 2314- 2319) i 1983 r. (kan. 747-755 i 1364 oraz 1371), a także z przepisam i K odeksu K a­ nonów Kościołów W schodnich na tem at M agisterium K ościoła (kan. 595- 606 i 1436. Z am ieszczono rów nież tekst listu apostolskiego m o tu pro p ria A d tuen­

da m fid em Ja n a Paw ła II z 18 m aja 1998 r. w prow adzającego pew ne przepisy do

K odeksu Praw a K anonicznego i K odeksu K anonów K ościołów W schodnich, o d ­ noszące się do obow iązku zachowywania praw d ogłaszanych w sposób definitywny przez M agisterium K ościoła. N a koniec tej części publikacji autorzy umieścili d o ­ kum enty K ongregacji N auki W iary, a m ianowicie: Nowy sposób postępow ania w b adaniu praw ow ierności nauki Sacra Congregatio z 1991 r; Z asady badania pra- w owierności nauki; Prym at następcy P io tra w tajem nicy K ościoła (m ateriały i akta z sym pozjum o charak terze ściśle doktrynalnym nt. Prymat Następcy Piotra, które

odbyto się w W atykanie 2-4 grudnia 1996 r.); instrukcję o pow ołaniu teologa w K o­ ściele D onum veritatis z 24 m aja 1994 r.

Z ap rezentow ane opracow anie stanow iące dokum entację ogólnopolskiej sesji naukow ej wykładowców praw a kanonicznego w wyższych sem inariach duchow ­ nych z całej Polski je st publikacją ważną, potrzebną i godną zauw ażenia i polece­ n ia nie tylko kanonistom , ale i teologom . Przedstaw ione referaty, jakże interesują­ ce i aktualne w swej tem atyce, stanow ią w ażne treści, które zapew ne okażą się po­ m ocne tak w dydaktyce praw a kanonicznego, ja k też w posłudze dla Kościoła przez dzisiejszych alum nów, a w przyszłości kapłanów . Zam ieszczony w trzeciej części publikacji bogaty zbiór norm praw nych i dokum entów Stolicy A postolskiej w odniesieniu do prym atu i nieom ylności papieża, au to ry tetu Nauczycielskiego U rzędu Kościoła, ochrony wiary, zasad badania praw ow ierności nauki i pow ołania teologa w Kościele czynią książkę jeszcze bardziej atrakcyjną. M am nadzieję, że refleksja nad zamieszczonym i w opracow aniu referatam i uśw iadom i wszystkim zajm ującym się dydaktyką i badaniam i teologicznym i, a szczególnie kanonistom i teologom ważność i odpow iedzialność ich pow ołania i pracy. Z apew ne będzie także stanow iła bogaty i ważny m ateriał do przem yśleń i podejm ow ania wyzwań tak dla sem inariów duchownych, wydziałów teologicznych, ja k i uniw ersytetów .

Ks. Janusz Gręźlikowski

August Kardynał Hlond Prymas Polski, Dzieła. Nauczanie 1897-1948, t. I, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń 2003, ss. 928.

Jed n ą ze szczególnie znaczących postaci w historii Kościoła w Polsce je st Sługa Boży A ugust H l o n d . Swoją działalnością - najpierw jako ad m in istrato r apostol­ ski G órnego Śląska oraz pierwszy biskup diecezji katowickiej, zaś później m etro ­ polita Poznania, G niezna i Warszawy, Prym as Polski i K ardynał - w pisał się tw ór­ czo i dynam icznie w dzieje Polski. Z ainteresow anie badaw cze spuścizną Wielkiego

Prymasa I I Rzeczypospolitej - ja k nazw ał Kard. H l o n d a papież J a n P a w e ł l l -

jest bardzo duże, zatem z zainteresow aniem została przyjęta decyzja o publikacji całości jego zachow anej spuścizny.

Prezentow ana pozycja - redagow ana przez ks. Ja n a K o n i e c z n e g o SC hr - stanow iąca I tom D ziel m a przypom nieć wkład, jaki włożył K ard. A. H 1 o n d w kształt wiary i religijności Polaków. O publikow any tom o raz zapow iedziane ko­ lejne są ow ocem kilkuletnich prac R edaktora, który w dochodzeniu diecezjalnym postępow ania kanonizacji Sługi B ożego A ugusta H l o n d a pełnił funkcję n o ta­