Andrzej F. Dziuba
Mikołaj z Mościsk OP (1559-1632) a
początki dominikańskiej prowincji
ruskiej (1596-1602)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 25/3-4, 211-214
1982
MATERIAŁY DO HISTORII I LITERATURY PRAW A KANONICZNEGO W POLSCE
P ra w o Kanonicznie 25 'C1-&8S2) mir 3—4
MIKOŁAJ Z MOSCISK OP (1559—1632)
A POCZĄTKI DOM INIKAŃSKIEJ PROWINCJI RUSKIEJ (1596—1602)
W P ra w ie Kiaooraiiciznym 23 (1(980) n r li—2 & 51-—®6 ogłoszony został anty k u ! n ieżyjącego już ananegos b a d a c z a d ziejów d o m in ik an ó w w Pofece oiraiz długalefcniego d y re k to ra A rc h iw u m D om in ik an ó w w K r a kow ie R oberta Święto,chowskiiago' OP pit. Początki domin ik ańskiej pro w in c ji ru skiej (1596— 1602). A u to r w kaiku m ie jsc ac h w spom ina p o sta ć M ik o łaja z Mościsik (s. 54, 71, 78). W n in ie jsz e j n o ta tc e idzie o bliższe p rzy p o m n ien ie sitoanowiska i tr-oii M ik o ła ja z Mościsik w z a ist n ia ły m p ro b lem ie p o d ziału poilstaiej p ro w in c ji pod koniec X VI w ie ku.
M ikołaj z M ościsk z p ew nością od inaj,młodszych lait z e tk n ą ł się z p ro b lem am i ro d z ą c y m i siię inia wiaoboidnich ruibieżaich Polsiki, i to nie ty lk o ma płaszczyźnie poiliiityczno-państwowej. B ardziej isto tn y w y d a je się w p ły w -zagadnień re lig ijn y c h i kuiltuirowych wywodizącyeh siię ziwła'- sacza z sąsiedniego Lwowa,. Po nausce w klaisiatarae d o m in ik an ó w w M ościskach M ikołaj situdiotwał w S tu d iu m G e n e ra ln y m w K r a k o w ie 1 araiz na uindiwerisytetacih w Boiloniii i P a d w ie (1582—1584)2. Po p o w ro cie do K ra k o w a p ra c o w a ł jatao w ykłądorw ca filaaotfii w e w sp o m n ia n y ch Stuidiiiuim Geniar0lny,m oinaiz p o św ięcił się ta k ż e pnaicy dw szpaster- sikiej, szczególnie -w B ra c tw ie R óżańcow ym przy koiściale -klasator- nyim 8.
Go n a jm n ie j o d w rześcia l(5i89 inofou, bo w te d y po ra z piarwiszy poijawiło -się w doikuimenitacih lw ow skich j-ego, im ię, p ełn ił fu n k c ję
ka-1 Posr. J. Q u e t i f - J . E c h a r - d , S crip tores Ordinis Praedicatorum,
t. 2, Parisi li72:l , s. 546.
2 Registr um litteraru m et actorum fr. Pauli Constabilis mag. gen. O P 1580—1582. W: Acita c-apiituiloirium P iiw in cia e Paloiniae Ordinis Pra-
adioatoirum, it. ,1 (1,22(5'—IÜ600), ed. R. F. M a d u ma , Roma U9.7'2, s. 67i8; A cta capituli provincialis conęentu Sandomiriensi s. Jacobi extra
muros anno Domini 1583 pro festo s. Michaelis celebrati. W: Acta
diz. cyt., ,s. 44?4. N iczym nie uiaaisadnioine jest twisrdaaraie R. Św ięto chow skiego, że Mikołaj z M ościsk poibiarai inaulki uzupełniające z za kresu teologii w Padwiie w lataicih 1(59(2—'.15i9i3i. Zoib.. R. Ś w i ę t o c h o w s k i , S zkolnictw o teologiczne dominikanów. W: Daieje teologii k a
tolickiej w Polsce, ,red. M. R e c h o wi i c z, t. 2, cz. 2, Lublin Ii97i5, s. 271.
3 Spis oispb przyjętych do Różańca św . talk Im ienia Jezus, jak i m atki Naijśw. 15®7—il71i6, k. 11, — ArDoimKr nps Kr l'7'O; Registr um litte r a
rum et actorum Fr. Mariae Hippol. Beccariae mag. gen. OP 1589— 1599. W: Acta, dz. cyt., s. 686.
212 Maitex,iały do historii [2]
znodziai rzeczyw istego p rz y k la sz to rz e Bożego Cilaiła w e L w o w ie 4. W zn a n y ch d o k u m e n ta c h po <raz o sta tn i z Ityttułem ty m w y stę p u je M ikołaj z M ośoisk pod daitą 15 wiraaśnlia U5i9i2! r.5. Z p ew n o śa ią w ty m w łaśn ie o k ra sie dal się poznać środowiisiku dwowislkiemu, ta k w z a k r e sie sp o jrze n ia n a s p ra w y ziaikoinne jaik i kościeOme. K o n ta k t ta n z k la sztorem lw o w sk im poizostaił zaipefwne b ard z o siln ie w pam ięci w sp ó ł b raci, k tó rz y w czasie późinieijsizym w ła ś n ie M ik o łaja z M ościsk w y- siuiną ja k o k a n d y d a ta n a isiwega przełożonego; jakio p rze o ra lw o w sk ie- go i wikiariiuisiza k o ntraity imisfciej.
Po p o w ro c ie do K r a to w a M feołaj z Mośaisik a n g a ż u je się bardzo w d ziała ln o ść n a u k o w o -d y d ak ty czn ą . S p ełn ia ł m in . b ardao a b so rb u ją c ą fu n k c ję reg e n sa S ta d iu m Geineirailnego <il59)2?—Ш60.3). W czasie nśepo- mzuimiień m iędzy p ro w in c ja łe m FełMksiam z Siaraidza i O jcam i p o lsk ie j p ro w in c ji a klasatoraim i w schodnim i, k tó ry m p a tro n o w a ł M aisatar Iwo- wtsiki, M ikołaj z Mościilsik ja w i się anów n a airenie ogólnych d aiejów po lsk iej p ro w in c ji d o m in ik a ń sk ie j fcońca X V I w ieku. P rz ed sta w iciele kontiraity ru sk ie j w y b ra li n a p rz e o ra k la sz to ru lw ow skiego A n to n in a z P rzem y śla, 'który piraejął po Ł u k asz u Lwowczyfcu te n d e n c je se p a ra ty sty cz n e k la szto ró w w schodnich, w ychodząc z założenia jakoby ko n w e n ty te od p oczątku n a le ż a ły do Towatrzyisftwa B rac i P ie lg rz y m u ją cych. R zeczyw iście ty lk o 6 (klasztorów n ależało w lait-ach 1(378—1456 do tego T o w arzy stw a. N iem n iej jednaik żą d a ł o n u tw o rz e n ia o d ręb nej p ro w in c ji ru sk iej.
Bo 'initerwiancji p ro w in c ja ła F e lik sa z S ierad z a i n ie sk u te c z n e j w i z y ta c ji S e w ery n a Lubom liczyka omaiz n o m in a c ji nowego. przeoira Iw ow - sikiago G ab rie la z W idaw y, k la sz to r lw o w sk i odrzucił w szelk ie p ro pozycje, w y su w a ją c jednocześnie jakoi (kandydata n a sta n o w isk o p rz e o ra i wikariuisiza k o n tr a ty ru s k ie j reg e n sa k rak o w sk ie g o s tu d iu m M i k o ła ja z M ościsk. Kandydialtuiria t a z o sta ła za tw ie rd z o n a p rzez p ro w in c ja ła , .tym b a rd z ie j, że M ikołaj cieszył się pow szechnym sizacunikieim t a k domiiinikainów lw o w sk ic h ja k i sam ego a rc y b isk u p a J. D. Soli- kow sikiego6. T a k i sitiosunelk klasatoiru lw ow skiego w y d a je się być w p ełn i zrozum iały, m in. z r a c ji w sp o m n ia n y ch w yżej. M ikołaj z M oś cisk m ia ł być k o m p ro m iso w y m rozw iązan iem łagodzącym obydw ie
4 Liber privilegiorw m, datoru m aubditis conventus Leopoliensis SS. Corporis Christi et Arendae ab anno 1411 ad a. 1689, k. 30—34, 36 — AirBomiKr irps L w 13; Registr um ex positorum conventus Leopoliensis noviter co m paratu m ab anno 1579, s. 275 — ArDom iKr ;rips L w 1(9; Registr um ex positorum conventus Cracoviensis ab anno 1581, s. lOä, lj55 — ArDomiKr rp s K r 27!2.
s Lw 13, k. 37.
6 Informationes iuris et facti. Tpistolae div ersae Magistri Antonini Praem islensis contra Provinciam Poloniam Ord. Praed. spectantia qu- oque ad processus criminates contra Magistrum Antoninum, 1596— 1599, dokumenit n r 38 i 513' ’— AirDoimKr nps Bp 51.; Progressus causae civilis in causa reunionis Con ventuu m Contratae Russiae cum P ro vinciam Poloniae A. D. 1603, d o k u m e n t n r 17 — ArtDom Kr rp s Bp 50.
[3] M ateriały do historii 213'
stro n y , z jednoiczelsną n ad z ie ją późniejszego b a rd z ie j pogłębionego roz w iąz an ia rodzących się problem ów . B ył .on -człowiekiem pochodzącym , n ie m a l spod Iiw ow a, a w ięc z n a ją c y m d oskonale sty l życia d p rac y ta m te jsz y c h k la szto ró w . Wmaszcie jego poibyit wie Lw ow ie, jiaik k az n o dziei rzeczywiilsitego pozw olił m u n a poizmaraie od w e w n ą trz całego ■mechanizmu fuinlkcjoinawaniia k la sz to ró w w schodnich. Wyipaida także' dodać, że m u s ia ł z .pswraaśdią ©echować się ta k ż e p o zy ty w n y m i ce cham i ta k ja k o zakonnik, kapłan. a p rze d e w szy stk im jako przeło.- żony.
N o m in a cja M ik o łaja z Mościsk: n a przeoira k la szto ru lw ow skiego a ra z w ik a riu sz a komltoaty iruisikieij .poaoisltała je d n a k ty lk o w sferze- p ra w n y c h życzeń. J a k ,słę w y d a je n ie o b ją ł osn n igdy .tycih stanow isk. W aMaCh sp o ró w z tego okirielsiu z n a jd u ją gdę je d n a k d o k u m e n ty św iadczące o p o sia d an iu oo .najm niej ta k ic h ty tu łó w . W dokum encie w y sta w io n y m przez p r o w in c ja ła F e lik sa z S ie ra d z a dn ia 18 sie rp n ia №98 roiku, zw o łu jący m n a 2© w rz e śn ia k a p itu łę p ro w in c ja łn ą do K ra - kowia dla złagodzenia p o w sta ły ch spoirórw, M ikołaj z M ościsk n a z w a n y je st przeoirem lw ow skim . Jedmalk juiż dokuimenit z 19 sie rp n ia tego ro k u z a w ie ra podpis reg en sa M ik o łaja o p a trz o n y ty lk o d k reślen iem
p rzeo r s a n d o m ie rs k i7. Najprawdopadolbniiej,, ja k tw ie rd z i J. K ow alski,
p ro w in cja ł, k tó re m u to w arz y szy ł -doktor M ikołaj o d w o łu je go z n ig d y n ie objętego stamorwiiisfaa 8.
N ie ,znaoe są n a to m ia st żad n e szczegóły o d n o śn ie do p ro p o n o w a n e go zjazdu W Bełziie, ma k tó ry m p rz e d sta w ic ie le m p o lsk iej prow incji' m ia ł być M ikołaj z M ościsk. W iadom o ty lk o , że jego k a n d y d a tu ra za sta ła w y su n ię ta przez a rc y b isk u p a J. D. Soldikowskiego. Z pew nością M ikołaj z M ościsk b y ł goitawy uczynić w szystko dla zachow ania je d n ości po lsk iej p ro w in cji. N ato m iast a rc y b isk u p , p o d ając jego k a n d y d a t u r ę jako m ediatora,, k ie ro w a ł się znajom ością jego c h a ra k te ru o ra z w cześniejszych dzdieł w e Lw owie.
M ikołaj z M ościsk ja k o „ P a te r Rrofwinaiae”, ta k ż e .i z w łasn ej in i c ja ty w y b r a ł czynny u d z ia ł w toczących się p r o c e s a c h 9. S k iero w ał do
7 P p 50, d o k u m e n t nir 100 i lilii.
8 P o r. J. K o w a l s k i , Nauka Mikołaja z Mościsk o m o d litw ie w e wn ętrznej, K ra k ó w 1966, s. 129 (m aszynopis, w łasność a u to ra ) Teinże, Życie, działalność i spuścizna pisarska dominikanina Mikołaja z Moś cisk (1,559-4632), CeS T 4(11976) 153,
9 Z apew ne pod w p ły w em tego o k re śle n ia k ilk u au to ró w , b e z p o d sta w n ie n az y w a M ik o łaja z Mościsk: p ro w in c ja łe m ; por. np. W. A. M a- c i e j o w . s k i i , Piśm iennictw o polskie od czasów n ajdaw n iejszyc h aż do roku 1830, t. 3, "W arszawa №52, a. 7|10; F. M. S o b i e s z c z a ń s k i , Mościcki (Mikołaj), B ncO rg X V III 91112. O dnośnie do w y stę p o w a n ia o k re śle n ia „ P a te r PmwinciŁae” poirówinaij inip. Liber intercisarum domo- ru m et obligationum Missarum ab Anno 1602, k. 27—45 — A rD o m K r rp s K r 273; Liber secundus Consiliorum P atru m in conventu Crac. SS. Trin. ord. praed. Anno D-ni 1616, k. liii—<lf7, .34, 38,, 40, 77 — A rD om K r rp s K r 11.
'214 M ateriały do historii [4]
g e n e ra ła zakonu Mairii H. Becciairai f e t d a to w a n y dmia 28 m a ja 1599 ro k u, w k tó ry m bromii zdecydow anie in te g ra ln o śc i g ran ic polskiej p ro w in c ji 10. D ostrzegą, iż całość sp o ró w n ie w y p ły w a z czyis/tych in te n c ji k ie ru ją c y c h się dobrem zakonu i Kościoła. In te g ra ln o ść i memairuiszafl- ność ak tu a ln e g o podziału ad m in istra c y jn e g o poisikiej prow incji, w je go opinii, je st jed y n ie słusznym i właściirwym rozw iązan iem toczącydh się sporów . Dlatego- -też proisi g e n e ra ła zaikomu o za ła tw ien ie te j s p r a w y w łaśn ie w taikfcn duidhu.
W spom niany w yżej Antonim z P rz em y śla sk a rż y ł się z kolei tem uż g en erało w i nia niew dzięczność M ik o łaja z M ościsk, k tó re m u k la sz to ry ruiskie o fiaro w ały przeioinsifcwo lw o w sk ie i w ik an iat k ontr.aty ru sk iej, an zaś opow ied ział 'S(ię, za k rzy w d zą cą decyzją paipieżau . S tanow isko re g e n sa krafcowskiiego zawsfze było jednoznaczne, i n ie m iały na n ie w p ły w u n a w e t czyn n ik i n a tu ry osofoilsifcej; e w e n tu a ln e szanse ad m in i stra c y jn e j k a r ie ry zakonnej.
Z ałagodzenie, czy o d stromy p ra w n e j, zakończenie sporu p ro w in cji p o lsk iej z k la sz to ra m i w sch o d n im i przez paipieża K le m e n sa V III b re - w e z dn ia 30 liipca 1'601 było ty lk o od d alen iem fak tó w , k tó r e i ta k m ia ły n astąp ić. W wynifcu ty c h decyzji utw o rzo n o n a m iejsce pro w in cji ru sk ie j św. Ja c e k m a łą k o n g reg a cję złożoną ty lk o z 6 k laszto ró w ze L w ow em n a czele. Ostatecznie jed n ak , jeszcze za życia M iko łaja z M ościsk, w 161'2 pow ołano o so b n ą ru s k ą p ro w in c ję w g ran ic ac h o w iele m niejszych oiż z 1597 irdku. N ato m iast z k la szto ró w sp o rn y ch utw orzono k o n tra k tę ru sk ą w ra m a c h p ro w in c ji pollslkfej12.
Bez w ą tp ie n ia stan o w isk o Milkołaija z M ościsk było dość ogólnym i pow szechnym odniesieniem d o m in ik an ó w poilslkich do w szelk ich te n d e n c ji se p araty sty cz n y ch . R egens kraikiowsiki b y ł o d zw ierciedleniem ogólnego sty lu m y śle n ia właidiz p ro w in c ji polskiej. W całości p ro ce sów z końca X VI wielku o k a z a ł się a n postacią b ard z o w pływ ow ą 1 znaczącą, n acec h o w an ą jednocześnie poizytywnym i cecham i osobo
w ościow ym i.
Ks. A n d rze j F. D ziuba
Ks. Profesor A lfons Schletz — twórca naukowego organu dla dziejów Kościoła w Polsce
D nia 27 m a rc a 1381 rloku pożeg n ał św iat w K ra k o w ie k;si P ro feso r d r A lfons S c h l e t z ,„w 70 ro k u życia, 53 ra k u powotemlia
zatoom-10 Epistolae Sv,mmorum Pontificumt Archiepis coporum et Episcopo- rum, Illustrissim orum Magistroru m Ordinis, Com missariorum (...) 15)96—-1(610(2, d o k u m e n t ;nir 15t0 — AirDoimiKr irps P p 52-.
11 P p 5!1 d o k u m e n t n r 87.
12 P or. J. K ł o c z o w s k i , W ielk i zakon X V II-w ie czn y R zeczypo spolitej u progu swego rozw oju. Dominikanie polscy w św ietle w i z y t a cji generalnej z lat 1617— 1619, N P SSfflTO?) 151; Tenże, Rozwój do m i nikanów w państw ie p o lsko-litew skim w XVII—XVIII wieku, STN K U L 19(1970) 70.
