1
SPIS ZAWARTOŚĆ^
TECZKI ^ # ł w f $ k < . t.O
I./l. Relacja „ G J ? t /1 ~ (?
I./2. D okum enty ( sensu stricto) dotyczące relato ra
I I I ./l . M ateriały dotyczące rodziny relatora
III./2. M ateriały doty czące ogólnie o kresu sprzed 1939 r.
III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) —
III./4. M ateriały doty czące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne
IV. K orespondencja
I./3. Inne m ateriały d ok um entacyjne dotyczące relato ra AV
II. M ateriały uzupełniające relację k .
// /
...
V. N azw iskow e karty inform acyjne $C/, $-
VI. Fotografie
2
3
i i płk SZCZUREK-CERGGWSKI JAM / A eLArsfrtcirUjJr TfrVi+^s
i
Wychowawca i instruktor w SRA w 1 1933-1936, dowódca baterii 8. pułku ' ;- r i c i ę ż k i e j , dowódca dywizjo nu 2. pułku artylerii ciężkiej, w ykl;- .;a artylerii w Centrum Wyszkol enia Piechoty w Rembertowie.
wrześniu 1939 r. oficer sztabu płk. Stanis ław a Tatara, oficer szta- rapowania 3 DP Leg., od 'października (po nieudan ej próbi e p r z e d o s t a li ; na Zachód i ucieczce z rąk Niemców) włączył się do ko nsp irac ji -•\.Z na' terenie Za moj szczyzny w grupie zor g a n i z o w a n e j przez Tatara.
Or.1 19 A 1 r. w stopniu majora, działa w Wars z a w i e jako k ome ndant Okr ; >u
• ocznego NO W, od lutego 19A 2 r. 'szef Wydz. Arty lerii AK w Oddziale K-dy Gł. pod pseud. S ł a w h o r . (Id listopada 1942 r. ppłk służby s t a ’.-:'.• - O -)y ‘ J
•JczestnikwPowstania’ War s z a w s k i e g o .'jako d o w ódca u t w o r z e ego ocTdziału,'
•pnie komen dan t Obwodu Ś r ó d m i e ś c i e - P o ł u d n i e 3 a od 2G.09 dowódca 12 1G. DP nowo ut wor zone go W arszawskiego Korpus u AK.
r’o kapitula cji Powstania wydo s t a ł się z Warsza wy i k o n tynuował dzia- nnóć k o n spiracyjna pod pseudonimas; i : Wiesław, Sławbor, Cios.
kos ztow any w 1945 r . , skazany na 7 lat wię zienia -po dwóch latach s k a w i o n y . Od lutego do wrz eś nia 1247 r. służył w stopniu pułko wni ka
TTm WyszKóTehla ffrfyi er i i w Toruniu , a h a s T ę p m e fjt) s po da r 6 w a? na • dymanej koło Kos zalina wojskowej .działce osadniczej. Areszto wan y p n -
ile w r. .1950, skazany na 15 lat więzienia, zwolniony w r. 1956, zr..-
• litowany w lutym 19 57 r.
,arł 14.11.1972 r. w Warszawie.
■ Oznaczony. Med ala m Niepod leg łośc i (1933), • Złotym Kr zyżem Z a s ł u g i ( 1 9 3 J ) ,
■i.ym Krzyżem Zasługi z Mieczami ( 1944), Virtuti Militari V klasy (19 .• ) ;
y f
o r i A.K.: Słownik bi ogr afic zny ko ns pira cji wars zawskiej 1939-1944. - __
• : " ? A X \ 1987. T . 2 s. 1 74 -175. j
| v \ ')0 Chyi^ \Vi.Oi C Q ~d ^ Q j^Ł
1^ H /VL/Wv . tvl v \'\Xa' uL\ i/Gut. ^
4
Sz c zurek-Cergowski J a n ps. "Cios", "Mestwin", "Sławbor", "Wiesław" . y . ~ ' - 1-897-^9 7-2), oficer WP, Narodowej Organizacji Woj s k o w e j , A r m i i Krajowej- Komendant Obszaru Zachodniego AK„
U r o dzoay 22 XII 1897 r. we wsi Cergowa pow. Krosno,' syn Józefa i Fran ih
ciszki z— d0 Drozd. W 191$ r. ukończył szóstą klas^ w szkole realnej w Krośnie, a w 1924 jako ekstern ^gimnazj um w Grudziądzuj Sz ło n e k skautin
gu (1912) i Związku Strzeleckiego (1913). W sierpniu 1914 r. znalazł się w Legionach Polskich, skąd jednak w skutek choroby zosźsał szybko zwolnio-\t- ny (listopad t.r.). W czerwcu 1915 r. powołany służby wojskowej w ar- mii austriackiej ^ w a l c z y ł n a froncie rosyjskim, rum uńskim i włoskim- U- m
koiiczył szkoły podoficerów i oficerów rezerwy. W listopadzie 1918 r. wzię ty do niewoli włoskiej w m arcu 1919 r. wst ą p i ł do ^ r m i i gen. Józefa
^allera we Włosiech i Następnie przez Francją powrócił do kraj uj ©d styovL
cznia 1921 r. dowódca Parku Uzbroj eni a 16 DP. W lutym t.r. został r e f e rentem w Urzędzie Uzbroj eni a D o wód z t w a Okręgu Generalnego Pomorze (póź
niej Szefostwie A r tylerii i U z b r oj e nia D o w ó d z t w a Okręgu Ko rpu s u VIII w Toruniu). °d maja 1932 r„ wychowawca i instruktor w Szkole Podchorążych A r t y l e r i i w Toruniu a następnie d owódca d y w i z j o n u 2 pułku artylerii c i ę ż
kiej (sierpień 1936) i wy k ł ado w ca w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembe rtowie (kwiecień 1939).
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r« oficer oztabu płk. Stanis ł a w a T a tara artylerii dywizyjnej 3 D P Leginów. Po zakończeniu walk usiłował prze dosta- sic na Zachód. Zo s t a ł aresztowany przez w iemców, ale udało mu
S>
ię zbiec z aresztu* Od p aździernika 1939 r- w szeregach Służby Z wy c i ę s t w u Polrgki na terenie Z amttj szczyzny (w grupie organizowanej przez ^S.Tatarś
. . V W
Wiosn?Ł 1941 r. przyjechał do War zawy i prze szedł do Naro dowej Organiza- cj-i Wo j Icowe j , gdzie został Komendantem Okręgu Stołecznego. W lutym-mar-
cu 1942 r. wraz z c z ę ś c i t Ok ręgu przeszedł z kolei do ZWZ. Tam w marcu t.ro mianowano go Szefem Wydziału Artylerii Oddziału II K G AK„
5
-y- y h ! &
Podczas Powstania Warszawskiego początkowo dow odził zorganizowanym przez siebie zgrupowaniem w okolicach A l e i Ujazdows kic h i Placu Trzech
. U, X? t0 # ' /- , , _ , . Krzyży. Od 2o .0 8.1944 r„ by ł Ko m end a ntem Obwodu Śródmieście Południe , a od 2o . o9.t.r. - d o w ó d c ą 72 pp 28 D P w r a m a c h W a r s z a w s k i e g o K o r p u s u (Armii K r a j o w e j ( p o d c z a s w a l k "m gr Anna" - Te k l a S a r i u s z - Z a l e s k a z D o w ó
d z t w a O b w o d u u ł o ż y ł a w i e r s z " Pa n Sław bo r" ). Po u p a d k u P o w s t a m i a nie po- szedł do niewoli,ale nadal był czynny w konspiracji; Od 1.11.1945 r» A,
Komendant Obszaru Zachodniego- W mel dunku z 7.12.1944 r„ Komendant G ł ó wny AK g en -Leopold Okulicki informował polskie władze wojskowe w L o n dynie: " N a Kdta Obszaru Z ach w yznaczyłem "Sławbora", który r oz począł prac^ dobrze ". D z i a ł a ł na terenie Milanówka, Częstochowy, Poznania, Radomska, Bydgoszczy i Torunia. U t rzy m y w a ł kontakt z gen. L.Okulickim.
Organizował (odtwarzał) Komendę Obszaru Zachodni ego i częściowo r e o r g a nizował Komendy Okręgu Poznańskiego i Pomorskiego. W sztabie Obszaru znaleźli się jego koledzy z P o wst a n i a Warszawskiego. Roz kaz a ł im ,aby posługiwali si^ pseudonimami pochodzącymi od imion słowiańskich (był bardzo przywiązany do Słowiańszczyzny). Pomoc w nawiązywaniu k o n t aktów w Bydgoszczy i Toruniu okazywał m.in. oficer łącznikowy Komendy O b s z a ru Adam Steinborn ("Odrowąż", " T u c h o l c z y k " ) oraz Edmund Bor z y s z k o w s k i z Delegatury Rządu i Służby Cywilnej Narodu. Starał się też d otrzeć do Prezesa Rady Naczelnej TOW "Gryf Pomorski". Je dną z kwater w Bydgoszczy stanowiły m ie sz ka ni a przy ul. Śniadeckich w r 4 i N r 38. W dniu l.Ol.
1945 r. przedstawił do odznaczenia i awansu szereg oficerów Ptaorskiego i Poznańskiego Okręgu Aa. (L.dz. Ioo/I). Od Szefa Sztabu K omendy Obszaru Zachodniego mjr. K azi m i e r z a o s k i e g o ("Dębor") odebrał rozkaz K o m e n d a n ta ułównego A K gen„ Okulickiego z 19.01.1945 r. roz wiązujący szeregi
<Jł~
A r m i i Kfcajowej. P r a c o w n i k o m s w o j e g o S z t a b u p o z o s t a w i ł w o l n y w y b ó r co do dalszej d r o g i ży c iowej nie c h c i a ł n a n i k o g o w y w i e r a ć pre s ji. W
1945 r. zetknął się z K o men d ant e m "Nie" ("Niepodległość" ) ppłk"Janem" ‘ Kamieńskim (Cozaś", "Litwin", "Konar"), a od kwietnia 1945 r. pełnił f u n k c j ę K o m e n d a n t a D e l e g a t u r y Sił Z b r o j n y c h na te r e n i e O b s z a r u Z a c h o d n i e g o ( O k r ę g i : P o z n a ń s k i , B y d g o s k i ( P o m o r s k i ) , G d a ń s k i (Morski)
6
-3- ‘i Szczeciński i Olsztyński). Wraz z płk. Janem Rzepeckim:i, płk;. Antoni© _
^anojcą by ł jednym z współo r gan i zat orów powołania DSZ. Zor ga ni zo wa ł Komendę Obszaru Zachodniego tej organizacji opierając się na wydzielo- nych strukturach pomorskiej Armii Krajowej i "Wie", kładąc nacisk na
sprawne funkcjonowanie Sztabu, wywiadu i propagandy, ^a wi ą z a ł kontakt z ks J.Wryczą. W dniu 9 .0 6.1945 r» mian o w a ł ppłk. Jana Pałubickiego
( b0 Komend an ta Pomorskiego Okręgu AK) Komendan tem Okręgu Morskiego DSZ„
Z kolei I.07.t.r. pozbawił funkcji Szefa Wydzi ału O r g a n i z a c y j n o - K a d r o wego Okręgu Bydgoskiego - ppor;cz.w, Aleksandra Schulza ("Michał", "Ma
ciej") za rzekome "niepodporządkowanie się i wszczęcie buntu" (A.Schulz uważał ,iż dotychczasowe metody walki z n o w ą okupacją nie są skuteczne, co było niezgodne z zalecen i ami S z - 0 . ) o W dn iu 2 .IX. 1945 r. wraz z J.Rzepeckim, A.Sanojcą- Franci szk i em N i e p o k ółc zycki m i Janusz em Boksz- 1/
czaninem wziął udział w o d p r a w i e ,która odbyła się w Warszawie n a Żolibos rzu, powołującą do życia organizację Ruch Oporu ^ez Wojny i Dy wersji - Wolność i Niezawisłość. Przebywając w Po znani u i w Bydgoszczy o rgani
zował struktury nowej organizacji kontaktując się z przedstawicielami b. DSZ w Poznańskiem i na Pomorzu m.in. z mjr. Józefem ^russem ("Sta
rzyński"), któremu powierzył pracę b udow a n i a zrębów WiN na Pomorzu. K o rzystał przy tym z da wnych punktów k o n t a k towyc h b. Komendy Okręgu P o m o r skiego AK, "Nie" i D e l ega t u r y Sił Z b r o j n y c h0 np. Zofii B a rtel przy ul, Śniadeckich 38 w Bydgoszczy)* We wrześniu i w listopadzie 1 9 4 5 r. odbył
spotkania z J.Grussem i ppor. rez. Alfonsem Ja rocki m (oficer Okręgu P o m orskiego ZWZ-AK) i Maksymi l ian e m Jakubowskim. Nie ap rob ował osoby ks.
Wryczy na stanowisko Prezesa Okręgu Pomorskiego WiN uznając, iż większe predyspozycje ma tutaj J.G-russ* ,Sam b^dąc Prezesem Obszaru Zachodniego WiN, był--: jednocześnie członkiem Głównego Ko mitetu Wykonawczego (póź
niej Rady Głównej WiN). Po aresztowaniu J .Rzepeckiego (5.X I . 1945 r.),
f
został P re zesem ^arządu Głównegdi WiN i pomimo wsz częcia akcji ujawniania j|pozostał w k on piracji. Organi zow a ł szlaki kurierskie m . i n0 z Bydgosz
n y Y n a organizatora ekspozytur wywiad owczy ch
czy przez N iemcy do Paryża.Przez władze wojskowe w Londynie p r z e w i d y w a
l i
7
. J.
w
f l A l t
:• Ł . r. Are szto wan y 23.^1.1945 r. odmówił śledztwie złożenia zezna#, dotyczących dzi ała lnośc i podziemia (mówił tylko o swojej pracy w konspiracji). N a mocy wyr oku Wojskowego Sądu R e jonowego w wara zawie z 3.02.1947 r. został skazany na 7 lat więzienia i ułaskawiony przez Prezydenta B.Bieruta w pierwszym dniu swojego u rz ę
d o wania (5,o2.I947 r.) ud lutego do wr ześ nia 1947 r. jako płk w Centrum Wyszkolenia -Artylerii w Toruniu, *-re ztowany po raz drugi 3o.o9.l95o r.
i skazany przez Wojskowy SądRe jonowy w Warszawie 2.o7. 1953 r. na 15 1 lat więzienia. Wyrok ten Rada Państwa zmniejszyła 24 .o 3 . 1956 r. do 8 lat i zawiesiła wykonanie kary na 2 lata. Zwolniony 3o .0 4 . 1 9 5 6 r. i na mocy postanowienia Naczelnej Prokuratury Wojskowej z -M.o2.I957 r. zre-.
habilitowany. Zmarł w Warszawie x4 .11.1972 r„
Odznaczony m-in. i>4e dałem N iep o dleg łoś ci (1933), Złotym Kr z y ż e m Z a s ługi (1938), Złotym Krzyżem ^asługi z Mi eczami (Wrzesień 1 9 4 4), Y irtu- ti Militari V kl. (wrzesień 1 9 4 4 ) j Mjr (1936), ppłk (listopad 1942), płk (1944).
Dwukrotnie żonaty (druga żona Genowefa Osior 1° Osiej owa
(1917-1984), żołnierz AK, w ięz i ona w latach 1 9 5 3 -19 54),odznaczona Srebr nym Krzyżem Zasługi z M i ecz ami.
A A N ;A k t a KG A K , m f 2374; AMfi, Rei. L.Cergowskiego, K.Leskiego, K . R o g o z i ńskiej (z d . B a r t e l ) , J.W.Romanów; C A W , T . o , s y g n - :2918; F A P A K rKarto t e k a osobowa; A rmia Kraj owa.Dramatyczny ep ilo g.Red .K. Komor ows ki,W a r s z a w a 1994,passim; A r m i a K rajowa w d o k u m e n t a c h , t . Y ?Lon dyn I 9 8 l ;s»I7o; Armia Kraj owa-Rozwój o r g a n i z a c y j n y . R e d . K.K omo r o w s k i , W a r s z a w a 1 9 9 6 , s.375-376, 383-384; A rm ia Kraj owa.Szkice z d z iejów Sił Zbrojnych Polskiego P a ń s t wa Podziemnego.Red o K . K o m o r o w s k i,W a rsza wa I999,pas-sim; Chrzanowski B . # Struktura organizacyjna Zw i ^ zku Wa lki Zbrojnej-Armii Krajowej na P o m o rzu w latach 1 9 39— 1945 (Materiały do dyskusji) ( w : ) Armia Krajowa na Pomorzu.Materiały sesji naukowej w Toruniu w dniach I4- I5 listopada 1992 r.Pod red. E . Z awackiej i M. W o j c i e c h o wsk ieg o,Tor uń 1993,s .49-5 0;
8
Chrzanowski -B.,Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" na Pomorzu w latach 1 9 4 5 -1 947,"Zeszyty Historyczne WiN-u" 1996,nr 8,a.7-8; Enc ykl o p e d i a Kon stdracji Wielkopolskiej 1 9 3 9 - 1 9 4 5 . Pr. zb. pod red. M.Wożnia ka , P o z n a ń 1998,passim; Informator o nielegalnych, antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce ludowej w latach 1944-1956, Warszawa 1964,pas-sim; Komoro wsk i K . fD e l e g a t u r a Sił Zbrojnych na P o m o rzu N adwiślań ski m (w:) Ar m ia Krajowa na P o m o r z u . „.,s.242-246; K o m o r o w s ki K c,Konspiracja pomor ka I939-l947.lieksykom ,Gdań sk 1993,passim;
Kunert A.K,,S z czu r ek- ^ erg o wsk i Jan,Sło wnik B i o g r afi czny K o n s p i r a c j i War szawskiej 1939-1945, •’t*2»Warsfcawa l987fS.I74-l75 (tutaj wykaz l i t e r a t u ry i sprostowania); aue-ski Ko, Życie_ niewłaściwie urozmaicone .’Wspom~_
nienia oficera-wywiadu i kon t rwy w iad u A K , W a r szawa 1989,passim; Okręg . Pomorze Armii Krajowej w dokumant a ch 1 9 3 9 - 1 9 4 5 .Wyd, B0Chrzanowski,
A . G ą s i o r ó wsk i,J « Szi l ing , T or u ń 1 9 9 1 , s.I6I-I62; Okręg Poznański Armii Krajowej w końcowej fazie okupacji ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) -Pr. zb. pod red. M. Woź- niaka,Poznań I9 9 5» s -85-88,126; Polskie Pa stwo Podziemne i Wojsko P o l s kie w latach 194 4 - ^94 5 ,Warszawa I991,s~36; Polskie faństwo Podziemne na P omorzu 1939-1945 Pod red G .Górskiego przy współpracy K.Minczykows- k iej,Torań I S 9 9 ts „ 6 6 ,82,I29-l3o; S e r w a t k i E . .Wielkopolska w cieniu swastyko,Warszawa I97o,s.39l;
Sierchuła R., Konspiracja ^arodowo-
( ...• ^ IID---- - J1. W ---II -* w — —
Radykalna w Wielkopolsce 1945-1946, "Szaniec Chrobrego" nr 4/2ooo;
Steinborn A „9Wspomn i eni a z lat 1939-1945 (w:) "Rocznik Warszawski", t.XIX, Warszawa I987,s.I86j Woź n iczk a 2., Zrzeszenie "Wolność i Niezawi słość" 1945-1 9 5 2, Warszawa 1992,passim.
Bogdan Chrzanowski
9
10
J
V J,
"£' (PLsQ___ —
^ Y" ' ' T' Warsza wa, 1 9 8 0 . 0 4 . 0 7 Z o Kochana. [" & [/ -. c/jOj u O. (SUso )
Wyback, że d o p i e r o d z i ś odpis u ję na Twęj list s t y c z n i o m * żyło się na to w i e l e przyczyn, które z re^zfą i t ak nie us dl iw i a j ą opóźnienia, nie mniej są jego/ re a l n ą p r z y c z y n ą . / w a ż n i e j s z ą z /nich był i jest mój bra& zaufania do w ł a s mięci i chęc/ s k o n f r o n t o w a n i a jej z/icolegami, co z a w s z ^ d oś ć skomp/ ik ow an e i czasochłonnej A więc: /
1 .W wZa y Przeciw" opublikowanej k r ó t k i 9 moje w s p m n l e n i a na t e mat "6566" które swego c zas u /oyły napis ane na z a m ó w i e n i e ZG
Z B o m D i M O N i, p o m i m o u p ł y w u 6 lat, nieopubI/ikowane.. W " Z a i j/rzeciw" u k a z a ł o się tjs w Nr Nr z 1 9 7 9, zaw
sze na str.^O. N u m e r ó w / p r z e s ł a ć Ci nie mo g d , bo - p o n i e w a ż u b l i k a c j a ta z b i e gła / się z p o b y t e m - w PolySce P a p i e ż a i czas- pismo to było r o z c h w y t y w a n e - udało- iit±--^ę~'wy2eljrać t y l k o p o
1 egzemplarzu. P o s t a r a m się zrobić teraćz kopie tych s t r o n i - jeśli inaczej ytego nie bę dz i e s z m i ą ł a - to Ci p r z e ś l ę , k . O b s z a r Zachodni AK.
W składzie, k t ó r y p o d a j ę niżej, u t w o r z o n y na n o w o w p a ź d z i e r niku 1944, po p o w a ż n y c h wpadkach, "-jakie miały^tanf u p r z e d n - i o m i e j s c e :
' -Komendant, O b s z a r u - płk-*Jan S-sc żurek-Cc r g o w s k i , po w o j n i e u- żywający jedynie n a z w i s k a Cergowski. Pseudonimy: Jan, Sławbor, Mestwmn.,
-S z e f S ztab u - lept .Kazimierz leski, ps.Bradl, itp. i w O b s z a rze, n adany p r z e z Sł a wbora " B ę b o r ”,
-/-Szef I gtria ODdz.I, o r g a n i z a c y j n e g o - r t m . A ndr zej Czaykowski, pseud. Garda. M O br zarze - nie p ami ę t a m ^
^ - S z e f Oddz.II, w y w i a d u - k p t . J ó z e f Roman, ps.*Ziuk. W O b s zarze
nie pamiętam, --- - : ..
- S z e f Oddz.III, ope r acy j neg o - m j r . B o l e s ł a w J a c k i ewic z , p s e u d o ni m ó w nie pamiętam, .
- S z e f O dd z . I V - k w a t e r m i s t r z o s t w o - k p t . W ł a d y s ł a w Roman, ps.
Krzesław,, w Obsza r ze " J a n i s z e w s k i ”,
- S z e f Oddz-.V T ł ą c z n o ę c i - k p t . L e o n Piasecki, ps. S p r i n g e r , J ę druś. W Obszarze: - nie pamiętam. * . •
- O f i c ero wie do zleceń: ^
P o r . A d a m Steinborn, pse u d.O d rową ż,
Por.E d w i n Borzysa ko w ski , pseud. nie pamiętam,
Leszek Cergowski, Sł awek Cergowski. Synowie J a n a . P s e u d . nie p a m i f a m .
-Łączniczki: L ucy n a P o t o c k a - L u t o s t a ń s k a , ps.Malina; P o z o s t a ł y c h jeszcze nie p o t r a f i l i ś m y sobie p r z y p o m n i e ć .
11
O bszar obejmował:
Okręg G d a ń s k i . K o m e n d a n t Pałubieki, p s.nie pamiętam, .
Okręg Bydgoski. Kom. /nazwiska, jeszcze nie o d t w orz yłe m/ 1 P s . J a nusz, K a m i en,.,.
Ok r ęg Poznański, K o m .And r zej Rzewuski, ppłk., p s . W o j m i r , H a ń c z a . Okręg Szczeciński, O k r ę g Olsztyński: jeszcze nie o d t w o r z o n e * w
chwili w y d a n i a ją-rze'#, / Ni e d m i asika r ozkazu o d e m o b i l i z a c j i z dn.
•19 stycznia; 1S4i>r. .1 k o n s e k w e n c j i 'nie t w o r z o n e .. ,
p o m i m o r o z k a z u R z e p e c k i e g o WiN*.u w Obszarze n i e t w o r z y l i ś m y .'Trwa
ło. n a t o m i a s t de mob II i z owan i e oddziałów,, k t ó r e m u p r z e c i w s t a w i a ł się. ¥ojniir. B s ą m q d z i e l n i a j ą c ślę ?vr p e w n y m sensie.
Tyle z tej dziedziny- na dziś. B ę d z i e m y -odtwarzali te d z i e j e w d a l s z y m ciągu. ■ ■ je--' -:; , • - i.'
M o j a prośba: C o /wi e sz o l o s a c h 7 S e w e r y n a ” ->fn.ź•.a r c h . T a d e u s z a Nie dbał skieg#; k t ó r y p r a c o w a ł u Was. To/był mój p r z y j a c i e l . W s z e l k i ślad m ^ w a mi się p r z e d s a mym P o w i a n i e m -Warszawskim. Będę wdzięczący za k a ż d ą Informację.
U nas w s z y s t k o mniej w i ę c e j bez zmian. Jedyna, że f o r m a l n i e p r z e szliśmy na emeryturę. J a bp się-, zezłościłem, że p r a k t y c z n i e u n i e m o ż l i w i a j ą ml k o n t y n u o w a n i e b adań / n p . n l e dali p i e n i ę d z y n a m a
szynę, okresami >z!abierają p r o g r a m l s t k i i t p » / . Za^esztą i t a k n i g dz i e- ni e powipuziane, że m u s z ę p r a c o w a ć do Tp^tk-i#-Moj e ż o n a - też p o n i e w a ż m i a ł a g ł u p i e t r u d n o ś c i , a trodn ę i dlatego, że ja.
Coprawda/mamy. w _ p e v m y m sęnsl.e ■.bardzie j ./c^rsniczońe~możliwości, ale zą ję ci a i n t e r e s u j ą c e g o m a m y - a ż za aużo. Ż e b y tylko sił s t a r
czało. t * -■• ;/*:/; -
Z a p o m n i a ł e m d o dać :przy ”6 6 6”, że'^akiś czas temu p r z y s ł a n o mi do p o d p i s u u m ó w i s z C z y t e l n i k a na ten sasi r o z d z i a ł z a m ó w i o n y swego c z a s u p r z e z , Z B o w i D - ;MQi‘T. Ma to w y j ś ć ok^ło p o ł o w y "roku w tomie z b i o r o w y m pt " Ż y cii N ^a .krawędzi". Nie w i e a K t e ż czy wiesz, że d o j r z e w a do w y d a n i a A g ą t o r b a - Z , f a ł s z y w y m rAus wei ^ąem w “p r a w d z i w e j W a r s z a w i e ”/PI!/. K a p i t a l m ^ n a p i s a n e . P r a w d o p o d o b n i e t y l k o z p od
lady i to za dużą protekcją,
--- , - - 7 • : » ■ ■ ■ - *
Tyle na dziś.. Przesyłam, ser d ecz n ości
12
13
Płk Jan Szczurek - Cergowski -przednio do 193S r. - Szczurek Jan).
{• 1-327 ~ 1372 ). pseud. Cios, Bestwin, Sławbor, Wiesław. Oficer służby stałej artylerii WP; niajor (1935), podpułkownik ( 11 listopada 1342 r), pułkownik
( 1944 ).
Urodzony 22 grudnia 1897 r, we wsi Cergowa, pow. Krosno, syn Jana, mało
rolnego chłopa I Franciszki Drozd. Uczył się w szkole realnej w Krośnie, w 1S14 r. kończąc tam szóstą klasę ( świadectwo dojrzałości otrzymał jako ekstern w czerwcu 1224 r. w-gimnazjum w Grudziądzu). Od 1912 r. naleŁał do skautingu, a od 1313 r. - d o ZS w Krośnie.
Od sierpnia 1314 r. służył w Legionach Polskich, ale w listopadzie togo roku został zwolniony z powowdu choroby. W czerwcu 1015 r. powołany do armii austriackiej., ałużył.na froncie.rosyjskim, rumuńskim, włoskie). Ukończył wówczas szkołę podoficerską i szkołę oficerów rezerwy. Cd listopada 1313Ł.
w niewoli włoskiej, a od marca 1919 r. służył w Armii gen. Józefa Hallera, we Włoszech i Francji, by w kwietniu 1919 r. wrócić wraz z nią do Kraju.
Od sierpnia 1919 r. kierownik składów artyleryjskich III Korpusu, od paź- dzie" iika dowódca kolumny araunicyknej Nr 529, od stycznia 1320- r. dowódca oddziału parkowego w Parku- Uzbrojenia 16'.DP, a od stycznia. 1.921- r. dowódca tego parku.
B. '.utjm tego roku mianowany referentem w urzędzie Uzbrojenia DOG Pomorza, przemianowanym następnie na Szefostwo Artylerii i Uzbrojenia DOK VIII Toruń.
W styczniu 1.92S r. przydzielony do 8. pułku artylerii ciężkiej, po ukończeniu kursu w Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii w Toruniu .( kwiecia, - g r u d z i e ń 1S25 r.) dowodził w nim baterią. Od maja 1933 r. wychowawca i instruktor w Szkole.Podchorążych Artylerii w Toruniu, od sierpnia 1S33 e. dowódca dywi
zjonu 2. pułku artylerii ciężkiej, a od kwietnia 1923 r. wykładowca srty.leri w centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie.
W kampanii wrześniowej 1S3S r. oficer sztabu płk. Stanisława Tatara;
dowódcy artylerii dywizyjnej 3. DP Leg. następnie, oficer sztabu zgrupowania 3.DP L e g d o w o d z o n e g o przez S. Tatara. Po zakończenia dz li łań woje nnyc-.' pod j j nieudeną próbę przedostania się na ZAchód.. i.'ydany przez przewodniki w ryco Niemców, po dwóch tygodniach fidolał zbiec.
14
W konspiracji od października 1939 r, w SZP - ZWz na terenie Zamojszczyzny, w grupie organizowanej przez S.Tatara.
Wiosną 1941 r. przybył d o Warszawy i przeszedł z ZWZ do HOW, obejmując funkcję komendanta Okr.Stołecznego ( m i a s t o i województwo warszawskie) tej * organizacji w stopniu majora pod pseud. Wiesław. W lutym - marcu 1942 r.
dokonał rozłamu w NOW i wraz z częścią swojego okręgu przeszedł do AK, zostając szefem utworzonego w tym czasie Wydz.A r t y le r ii w Oddz. XII K-dy G ł . AK pod zmienionym pseiid. Sławbor. Rozkazem L.S5/BP z 11 listopada 1942 mianowany podpułkownikiem służby s tałej.
W Powstaniu Warszawskim dowodził początkowo utworzonym przez siebie samorzutnie zgrupowaniem w rejonie Al, Ujazdowskich i Pl.Trsech Krzyży, od 20 sierpnia 1944 :był komendantem Obwodu śródmieście - Południe,
a od 20 września dowódcą 72. pp 28 DP nowo utworzonego Warszawskiego Korpusu AK. Dwa dni później odznaczony przez Dowódcę AK ,gen. Tadeusza Komorowskiego
(potwierdzono to^ formalnie rozkazem z 24 września 1944r) Virtuti Militari
V klasy. ■ ;
po kapitulacji oddziałów powstańczych wydostał się z Warszawy i kontynuował działalność konspiracyjną.
Od października 1944 r, komendant Obszaru Zachodniego AK, następnie
"Nie", a od kwietnia 1S45 r. Delegat Sił Zbrojnych na 9bsz. Zachodni.
Współzałożyciel Zrzeszenia "WiH" (wrzesień) i następnie prezes Zarządu Obszaru Zachodniego pod pśeud. "Cios”.. Po aresztowaniu płk. Jana Rzepeckiego ( 5 lis*
Łopeda 1345 r.) wybrany prezesem ZG Zrzeszenia "WiN"> jeszcze tego samego dnia i on także został aresztowany. W śledztwie odmówił zeznań na tematy organizacyjne ( przyznał się: tylko do własnej działalności), zabierając głos dopiero na rozprawie sądowej. •
Wyrokiem rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie z 3 lutego 1947 r. skazany na 7 lat więzienia z zaliczeniem aresztu śledczego,'został ułaskawiony decyzja.
• Prezydenta RP Bolesława Bieruta w pierwszym dniu jego urzędowania ( 5 lutego) i następnego dnia zwolniony z więzienia. Od luetgo .do września 1947 r.
służył w stopnia pułkownika w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu, a nas**
tępr.ie gospodarował na otrzymanej koło Koszalina wojskowej działce o sa d ni c z e j.
Aresztowany ponownie września 1SS0 r. wyrokiem Sądu Rejonowego Wojskowego w Warszaw!a, r. 2 lipca 1853 r. skazany na 15 lat więzienia.'24 marca łS5Sr,
• 2ad'a Państwa zmniejszyła wyrok do o lat więzienia i zawiesiła wykonywanie reszty kary na. 2 lata. zwolniony z więzienia 30 kwietnia 1956 r. postanowie
niem Kaczcłnej Prokuratury Wojskowej z 14 lutego 1S57 r. został zrehabilitowa-i Cd t;?ęo roku na cencie i n w a l i d z k i e j Z m a r ł 14 listopada 1572 r . W Warsza**
w i o.
15
. = = D W - m a g a z y n
(/Mizaru zakotwiczyła w Bydgoszczy, właśnie przy ul. Śniadeckich 38.
Ściślej rzecz biorąc Komendę Obszaru Zachód odbudowano
rzecz Zachód
w Milanówku po Powstaniu War
szawskim. Jej zwierzchnikiem zo
stał płk. Jan Szczurka-Cergowski ps. „Sławbor” , któremu podlegali -k p t. Kazimierz Leski ps. „Dębor”
jako szef sztabu, rtm. Andrzej Czaj
kowski ps. „Garda” szef oddziału organizacyjnego, kpt. Józef Ro
man ps. „Stosław” szef wywiadu, mjr Bolesław Jackiewicz ps.
„Wszechmir szef oddziału opera
cyjnego, kpt. Leon Piasecki ps.
„Szczęsny” szef łączności, kpt.
była łączniczką K om endanta Okręgu Pom orze ppłk. Jana Pałubickiego ps. .„Janusz” od pow stania ZW Z-AK . D ruga córka p. Bartel Kazimiera za
przysiężona w 1940 r. w pom ie
szczeniu nad bram ą wjazdową powielała z dostarczonych m a
tryc całe nakłady podziemnych gazetek. Była też kurierką*
i w tej roli aresztowano ją w czer
wcu 1942 r. we W łocławku.
Pełne dwa i pół ro ku trw ała jej gehenna w gestapo w Starogar
dzie G dańskim , a następnie w obozie w Stuthoffie. Z kolei m ie s z k a j^ nr 3 w tym dom u
Z dziejów Komendy AK Obszaru Zachód
„B urza” - rozkaz „Deszcz” , którego głównym celem, w ob
liczu zbliżającej się Arm ii Czer
wonej była ochrona ludności i ważnych obiektów. Ten roz
kaz przekazany przez kuriera H enryka Niesobskiego do Ost
row a Wlkp. 13 stycznia 1945 r., spowodował m.in., że w dniach
w Szkole Podchorążych Artyle
rii w tym mieście. Następnie dowódcą dywizjonu w pułku ar
tylerii ciężkiej. W kampanii wrześniowej był oficerem sztabu płk. Stanisława Tatara. Po nieu
danej próbie przedarcia się na zachód, od października 1939 r.
w konspiracji.
nica „Śniadeckich 38
J E R Z Y J A S K O W IA K99Władysław Roman ps. „Krzeslaw”
szef kwatermistrzostwa. Ponadto w skład sztabu obszaru wchodzili jako oficerowie do zleceń Adam Steinbor ps. „Odrowąż”, Edwin Borzyszkowski ps. „Józef’, syno
wie komendanta Leszek i Wacław Cergowscy. Funkcje łączniczek peł
niły Lucyna Potocka ps. „Malina”
oraz „Jagoda-Rzepicha”. Zgodnie z wytycznymi gen. Okulickiego przekazywanymi kpt. Kazimierzo
wi Leskiemu, na siedzibę odbudo
wanej komendy obszaru wybrano Bydgoszcz.
Nie była to decyzja przypadko
wa, bowiem właśnie przez Byd
goszcz, m.in. dzięki braciom Hen
rykowi i Bogdanowi Niesobskim z Kedywu okręgu poznańskiego oraz konspiratorom Bydgoskim Kazimierzowi Kmieciowi i Lechowi Micalskiemu - o czym już ha ła
mach „DW” pisaliśmy - udało się poznaniakom nawiązać utraconą łączność z Komendą Główną AK, a Bydgoszcz,' jak wspomnieliśmy już ją nawiązała wcześniej. Istot
nym argumentem był także ów dom przy ul. Śniadeckich spraw
dzony we wcześniejszych latach ja
ko doskonale zakonspirowany punkt konspiracyjny, i bezpieczne miejsce narad oficerów Komendy Okręgu Pomorze.
Był to bowiem dom szczegól
ny. Mieszkały tu całe rodziny działające w konspiracji już od zarania ZW Z. Jego właściciel
ką była Zofia Bartel ps. „D o b r a ” , m atk a Marii Marcinkow
skiej ps. „Zofia” i „Stefa” , która
zajm ował najm łodszy syn właś
cicielki Jan, który był człowie
kiem szefa sztabu okręgu ppłk.
Józefa Chylińskiego.
Oczywiście dla „bydgoskiej”
już K om endy O bszaru Zachód przygotow ano także inne loka
le konspiracyjne w mieście nad Brdą a także w T oruniu i G ru dziądzu, ale ten przy ul. Śniade
ckich pełnił rolę siedziby głów
nej i do chwili rozw iązania A r
mii Krajowej spełnił pokładane w nim nadzieje. To właśnie tu
taj m .in. przekazano oficerowi łącznikowemu okręgu poznań
skiego - po odw ołaniu rozkazu
19-23 stycznia doszło w tym mieście do wystąpienia zbroj
nego z udziałem 300 żołnierzy A K . Była to największa akcja zbrojna A K w Obszarze Z a
chód. O jej przebiegli także pi
saliśmy już w „D W ” .
Kim byli ludzie z bydgoskiej komendy obszaru? Płk Jan Szczurek-Cergowski, oficer ar
tylerii WP, w młodości skaut, w kwietniu 1919 r. powrócił do kraju z armią gen. Józefa Hal
lera. W lutym 1921 r. został referentem w urzędzie uzbroje
nia DOG Pomorze w Toruniu.
W 1933 r. był instruktorem
W powstaniu warszawskim dowodził zgrupowaniem w rejo
nie ulic Al. Ujazdowskie PI.
Trzech Krzyży. Od 20 sierpnia 1944 r. był komendantem ob
wodu śródmieście-południe. Za walki w powstaniu odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kla
sy. Po kapitulacji powstania, wydostał się ze stolicy i powrócił do konspiracji. Został mianowa
ny komendantem obszaru za
chodniego. Od kwietnia 1945 r.
był Delegatem Sił Zbrojnych na obszar zachodni, od września tegoż roku współzałożycielem WiN a następnie prezesem jego zarządu obszaru zachodniego pod ps. „Cios?’. Po aresztowaniu płk. Jana Rzepeckiego, w listo
padzie 1945 r. wybrany został prezesem ZG WiN i tego same
go dnia także aresztowany.
Sąd Wojskowy w Warszawie skazał go 3 lutego 1947 r. na 7 lat więzienia. Ułaskawiony de
cyzją prezydenta Wiesława Bie
ruta w pierwszym dniu jego urzę
dowania, najpierw służył w Cen
trum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu, a następnie gospoda
rzył na wojskowej działce osad
niczej koło Koszalina. Areszto
wany ponownie w 1950 r. wyro
kiem Rejonowego Sądu Wojs
kowego w Warszawie skazany został na 15 lat więzienia.
W 1957 r. został zrehabilitowa
ny. Zmarł w 1972 r. w War
szawie.
Szef sztabu Komendy Obsza
ru Zachód kpt. Kazimierz Leski - jak zapewniają AK-owcy, mó
głby być dla kpt. Klossa ze zna
nego serialu, wychowawcą w przedszkolu. W bydgoskim sztabie okręgu działali także ci
chociemni. Byli nimi rtm. And
rzej Czajkowski, mjr Bolesław Jackiewicz, wcześniej działający w sieci wywiadu ofensywnego
„Pralnia” na zapleczu frontu wschodniego, a następnie jako szef ekspozytury wołyńskiej tej sieci. W powstaniu warszaws
kim był dowódcą kompanii
„Ziuk”.
Gestapo, do końca dni hitlero
wskiej okupacji Bydgoszczy, nie rozpracowało tajemnicy bydgos
kiego domu przy ul. Śniadeckich 38. Udało się to jednak Urzędo
wi Bezpieczeństwa, który w po
łowie 1945 r. właśnie w tym domu urządzi! tzw. kocioł, w który wpadło wiele osób z Ko
mendy Okręgu Pomorze. W tym kotle aresztowano m.in. szczęś
liwie ocaloną ze Stuthoffu Kazi
mierę, córkę p. Bartel. Więziono ją w UB na Okopowej w Gdańs
ku. Sądzona była z grupą 30 ponad osób z Podokręgu AK Pomorze przez Rejonowy Sąd Wojskowy w Gdańsku w 1946 r.
razem z komendantem ppłk. Ja
nem PałubicRim i jego szefem sztabu ppłk. Józefem Chylińs
kim. Losy ich przedstawiliśmy wcześniej.
Były one - wspomnijmy tylko - ogromnie dramatyczne. Bo
wiem ludzie podlegli bydgoskiej Komendzie Obszaru Zachodnie
go Armii Krajowej w swojej po- styczniowej pracy' konspiracyj
nej w roku 1945 kierowali się rozkazem ostatniego Komen
danta Głównego Armii Krajowej brn. Leopolda Okulickiego - „Dalszą swoją pracę i działal
ność prowadzić w duchu odzys
kania pełnej niepodległości pań
stwa polskiego i ochrony ludnoś
ci polskiej przed zagładą...”
W 22!’oddziałach najstarszego poi- cei oożvtki skiego
1 ni V
16
Szczurek-C ergow ski Jan ps. „Cios”, „Me- stwin”, „Sławbor”, „Wiesław”, (1897—
—1972), oficer WP, Narodowej Organizacji Wojskowej, Armii Krajowej, Kmdt Obszaru Zachodniego AK.
Urodzony 22 XII 1897 r. we wsi Cergowa pow. Krosno; syn Józefa i Franciszki z d. Drozd.
W 1914 r. ukończył szóstą klasę w szkole real
nej w Krośnie, a w 1924 r. (jako ekstern), gim
nazjum w Grudziądzu; członek skautingu (1912) i Związku Strzeleckiego (1913). W sierpniu 1914 r. znalazł się w Legionach Polskich, skąd jednak Wskutek choroby został szybko zwolnio
ny (listopad tr.). W czerwcu 1915 r. powołany
do służby wojskowej w armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim, rumuń
skim i włoskim. W listopadzie 1918 r. wzięty do niewoli włoskiej; w marcu 1919 r. wstąpił do armii gen. Józefa Hallera we Włoszech, następnie przez Francję powrócił do kraju; od stycznia 1921 r. dowódca Parku Uzbrojenia 16 DP. W lutym tr. został referentem w Urzędzie Uzbrojenia Dowództwa Okręgu Generalnego Pomorze (później w Szefostwie Artylerii i Uzbrojenia DOK VIII w Toruniu). Od maja 1932 r. wychowawca i instruktor w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, a następnie dowódca dywizjonu 2 pac (sierpień 1936) i wykładowca w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie (kwiecień
1939).
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. oficer sztabu płk. Stanisława Tatara artylerii dywizyjnej 3 DP Legionów. Po zakończeniu walk usiłował przedostać się na Zachód. Został aresztowany przez Niemców, lecz udało mu się zbiec z aresztu. Od października 1939 r. w szeregach SZP na terenie Zamojszczyzny (w grupie organizowanej przez S. Tatara). W iosną 1941 r. przyjechał do War
szawy i przeszedł do NOW, gdzie został Kmdt. Okręgu Stołecznego. W lutym - marcu 1942 r. wraz z częścią Okręgu przeszedł z kolei do ZWZ. Tam w marcu tr. mianowano go Szefem Wydziału Artylerii Oddziału III KG AK.
Podczas Powstania Warszawskiego początkowo dowodził zorganizowanym przez siebie zgrupowaniem w okolicach Alei Ujazdowskich i Placu Trzech Krzyży. Od 20 VIII 1944 r. był kmdt. Obw. Śródmieście Południe, a od 20 IX 1944 r. dowódcą 72 pp 28 DP w ramach Warszawskiego Korpusu AK (podczas walk „mgr Anna” - Tekla Sariusz-Zaleska z Dowództwa Obwodu ułożyła wiersz „Pan Sławbor”). Po upadku powstania nie poszedł do niewoli, ale nadal działał w konspiracji. Od 1 XI 1944 r. Kmdt Obszaru Zachodniego. W meldun
ku z 7 XII 1944 r. Kmdt Główny AK gen. Leopold Okulicki informował polskie władze wojskowe w Londynie: „Na Kmdta Obszaru Zach. wyznaczyłem «Sław- bora», któiy rozpoczął pracę dobrze” . Działał na terenie Milanówka, Często
chowy, Poznania, Radomska, Bydgoszczy i Torunia. Utrzymywał kontakt z gen.
125
17
Okulickim. Organizował (odtwarzał) Komendę Obszaru Zachodniego f /5
i częściowo reorganizował Komendy Okręgu Poznańskiego i Pomorskiego.
W Sztabie Obszaru znaleźli się jego koledzy z Powstania Warszawskiego. Roz
kazał, by posługiwali się pseudonimami pochodzącymi od imion słowiańskich (był bardzo przywiązany do Słowiańszczyzny). Pomocy w nawiązywaniu kon
taktów w Bydgoszczy i Toruniu udzielał mu m.in. oficer łącznikowy Komendy Obszaru Adam Steinbom („Odrowąż”, „Tucholczyk”) oraz Edmund Borzysz- kowski z Delegatury Rządu i Służby Cywilnej Narodu. Starał się też dotrzeć do Prezesa Rady Naczelnej TOW „Gryf Pomorski” ks. Józefa Wryczy. Jedną z kwater w Bydgoszczy stanowiły mieszkania przy ul. Śniadeckich - nr 4 i 38.
W dniu 1 I 1945 r. przedstawił do odznaczenia i awansu szereg oficerów Po
morskiego i Poznańskiego Okręgu AK (L.dz. 100/1). Od Szefa Sztabu Komendy Obszaru Zachodniego mjr. Kazimierza Leskiego „Dębor” odebrał rozkaz Ko
mendanta Głównego AK gen. Okulickiego z 19 I 1945 r. rozwiązujący szeregi AK. Pracownikom swojego Sztabu pozostawił wolny wybór co do dalszej drogi życiowej. W 1945 r. zetknął się z Komendantem „Nie” („Niepodległość”) ppłk.
Janem Kamieńskim („Cozaś”, „Litwin”, „Konar”), a od kwietnia 1945 r. pełnił funkcję Komendanta Delegatury Sił Zbrojnych na terenie Obszaru Zachodniego (Okręgi: Poznański, Bydgoski [Pomorski], Gdański [Morski], Szczeciński i Olsztyński). Wraz z płk. Janem Rzepeckim i płk. Antonim Sanojcą był jednym z współorganizatorów powołania DSZ. Zorganizował Komendę Obszaru Za
chodniego tej organizacji, opierając się na wydzielonych strukturach pomorskiej AK i „Nie”, kładąc nacisk na sprawne funkcjonowanie sztabu, wywiadu i pro
pagandy. Nawiązał kontakt z ks. Józefem Wryczą. W dniu 9 VI 1945 r. miano
wał ppłk. Jana Pałubickiego (b. Komendanta Pomorskiego Okręgu AK) K o
mendantem Okręgu Morskiego DSZ. Z kolei 1 VII tr. pozbawił funkcji Szefa Wydziału Organizacyjno-Kadrowego Okręgu Bydgoskiego - ppor. cz. w. Alek
sandra Schulza („Michał”, „M aciej”) za rzekome „niepodporządkowanie się i wszczęcie buntu” (A. Schulz uważał, iż dotychczasowe metody walki z nową okupacją nie są skuteczne, co było niezgodne z zaleceniami Szczurka- -Cergowskiego). W dniu 2 IX 1945 r. wraz z J. Rzepeckim. A. Sanojcą Fran
ciszkiem Niepokólczyckim i Januszem Bokszczaninem wziął udział w odprawie, która odbyła się w Warszawie na Żoliborzu, powołującej do życia organizację
„Ruch Oporu Bez Wojny i Dywersji - Wolność i Niezawisłość”. Przebywając w Poznaniu i w Bydgoszczy organizował struktury nowej organizacji, kontak
tując się z przedstawicielami b. DSZ w Poznańskiem i na Pomorzu, m.in. z mjr.
Józefem Grussem („Starzyński”), któremu powierzył budowanie zrębów W iN na Pomorzu. Korzystał przy tym z dawnych punktów kontaktowych b. Komendy Okręgu Pomorskiego AK, „Nie” i Delegatury Sił Zbrojnych (np. Zofii Bartel przy ul. Śniadeckich 38 w Bydgoszczy). We wrześniu i w listopadzie 1945 r.
odbył spotkania z Grussem, ppor. rez. Alfonsem Jarockim (oficer Okręgu Po
morskiego ZW Z-AK ) i Maksymilianem Jakubowskim. Nie aprobował osoby ks.
Wryczy na stanowisko Prezesa Okręgu Pomorskiego WiN, uznając, iż większe
126
18
predyspozycje ma Gruss. Sam, będąc Prezesem Obszaru Zachodniego „W iN”, był jednocześnie członkiem Głównego Komitetu Wykonawczego (później Rady Głównej „WiN”). Po aresztowaniu Rzepeckiego (5 XI 1945 r.) został Prezesem Zarządu Głównego „WiN” i mimo wszczęcia akcji ujawnienia pozostał w kon
spiracji. Organizował szlaki kurierskie, m.in. z Bydgoszczy przez Niemcy do Paryża. Przez władze wojskowe w Londynie przewidywany był na organizatora ekspozytur wywiadowczych.
Aresztowany 23 II 1945 r. odmówił w śledztwie złożenia zeznań dotyczą
cych działalności podziemia (mówił tylko o swojej pracy w konspiracji). Na mocy wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 3 II 1947 r. został skazany na 7 lat więzienia i ułaskawiony przez prezydenta Bolesława Bieruta w pierwszym dniu urzędowania (5 II 1947 r.). Od lutego do września 1947 r.
pracował jako płk w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu. Aresztowany po raz drugi 30 IX 1950 r. i skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w W ar
szawie 2 VII 1953 r. na 15 lat więzienia. Wyrok ten Rada Państwa 24 III 1956 r.
zmniejszyła do 8 lat i zawiesiła wykonanie kary na 2 lata. Zwolniony 30 IV 1956 r. i zrehabilitowany na mocy postanowienia Naczelnej Prokuratury W oj
skowej z 14 II 1957 r.
Zmarł w Warszawie 14 XI 1972 r.
Odznaczony m.in. Medalem Niepodległości (1933), Złotym Krzyżem Zasłu
gi (1938), Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (IX 1944), Virtuti Militari V kl.
(IX 1944 r.); mjr (1936), ppłk (XI 1942 r.), płk (1944).
Dwukrotnie żonaty, druga żona Genowefa z d. Osior, 1° Osiejowa (1917—
-1984), żołnierz AK, więziona w latach 1953-1954, odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
AAN. Akta KG AK, mf. 2374; AMSt., rei. Cergowskiego L., Leskiego K., Rogo
zińskiej K.. ( z d. Bartel), Romanów J. W.; CAW, T. O, sygn. 2918; FAPAK, Kar
toteka osobowa; Armia Krajowa. Dramatyczny epilog, red. K. Komorowski, War
szawa 1994, passim; Armia Krajowa w dokumentach, t. V, Londyn 1981, s. 170;
Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. K. Komorowski, Warszawa 1996, s. 375-376, 383-384; Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sil Zbrojnych Polskiego PaństM>a Podziemnego, red. K. Komorowski, Warszawa 1999, passim; C h r z a n o w s k i B., Struktura organizacyjna Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej na Pomorzu w latach 1939-1945, w: AK na Pomorzu..., s. 49-50; C h r z a n o w s k i B., Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość" na Pomorzu w latach 1945- -1947, Zeszyty Historyczne WiN-u 1996, nr 8, s. 7-8; Encyklopedia Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945,Poznań 1998, passim; Informator o nielegalnych, anty
państwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej vi' latach 1944-1956,Warszawa 1964, passim; K o m o r o w s k i K , Delegatura Sil Zbrojnych na Pomorzu Nadwiślańskim, w: AK na Pomorzu..., s. 242-246; K o m o r o w s k i K , Leksykon..., passim; K u n e r t A. K., S z c z u r e k - C e r g o - w s k i J., SI. biogr..., t. 2, s. 174-175 (tutaj wykaz literatury i sprostowania); L e s k i K., Zycie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu
127
19
>h
i kontrwywiadu AK, Warszawa 1989, passim; Okrąg Pom. AK...,s. 161-162; Okrąg Poznański Armii Krajowej w końcowej fazie okupacji (1939-1945), Poznań 1995, s. 85-88, 126; Polskie Państwo Podziemne i Wojsko Polskie wiatach 1944-1945, Warszawa 1991, s. 36; Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939—1945, red.
G. Górski przy współpracy K. Minczykowskiej, Toruń 1999, s. 66, 82, 129—130;
S e r w a ń s k i E., Wielkopolska w cieniu swastyki,Warszawa 1970, s. 391. S i e r - c h u 1 a R., Konspiracja Narodowo-Radykalna w Wielkopolsce 1945-1946, Szaniec Chrobrego 2000, nr 4; S t e i n b o r n A., Wspomnienia z lat 1939—1945, Rocznik Warszawski, t. XIX, Warszawa 1987, s. 186; W o ź n i c z k a Z., Zrzeszenie „Wol
ność i Niezawisłość” 1945-1952,Warszawa 1992, passim.
Bogdan C hrzanow ski
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
h i
płk CERGOWSKI JAN K. Obs^/AK
Czwarty kmdt Obszaru Zachodniego (VI) AK, po płk.
Zygmuncie Miłkowskim.
Zr.: B .Ch r z a n o w s k i , Konspiracja rządu RP w regionie
nadbałtyckim (1939-1945), [w:] Walka podziemna...,
s . 13 1.
38
39
O b s z a r Zach o d n i AK / 'WiN
S z c z u r e k - ^e rg o w s k i Jan, płk /» f ps. "Sławbor"
- os tatni k o me n t a n t O b s z a r u Z a c h o d n iego z s i e d z i b ą w Bydgoszczy. Kier o w a ł również organ* W o l n o ś ć i N i e z a w i s ł o ś ć do m o m e n t u aresztowania. Był s ądz o ny r a z e m z płk. ^ a n e m R z e p e c k i m w dn iu 4 s ty c z n i a 1946r. w Warszawie.
Mat* z Konfer., "Armia Kra j o w a na ^omorzu", str. 38, 75, 4 8 »
K . W o j t ./ 94.
40
41
42
S z c z u r e k - C e r g o w s k i ( i . m . n . ) ps. " S ł a w b o r "
O b s z a r
Zachodni^./
A K
- p u ł k o w n i k . 6 l u b 7 p a ź d z i e r n i k a 1 9 4 4 r . m i a n o w a n y k o m e n d a n t e m O b s z a r u Z a c h o d n i e g o .
M i a ł k o n t a k t z k s i ę d z e m W r y c z ą .
K a p i t a n K a z i m i e r z L e s k i , s z e f s z t a b u , w r ę c z y ł mu r o z k a z o r o z w i ą z a n i u A r m i i K r a j o w e j , k t ó r y
p r z y w i ó z ł z C z ę s t o c h o w y od. g e n . O k u l i c k i e g o .
Z o b . t o m 23 - S t u t t h o f , n r . 123, K. L e s k i K . W o j .
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
