Kranich Helena, Kranich Agata

1

i W ‘ :

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

s i . ;

.n 4 ? A V .-...

3 j? x tto L s

5/fyi/t ti u u L/l. Relacja

^ 5 ^ /I - 2 ;

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ■—

0.

“I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora

"II. Materiały uzupełniające relację |// /]

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora *---

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — -

1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945

III./5. Inne

Korespondencja

. L . s .

V.

V I

Nazwiskowe karty informacyjne

Fotografie

%

/ c 0 \

2

3

Kranich Agata z domu D argel (1892 - 1974)

(Działaczka plebiscytu na Warmii i M azurach w okresie międzywojennym i ruchu oporu w okresie oku­

pacji hitlerowskiej, członkini KLOP)

Agata Kranich (3 V III 1982 Białuty k oło O lsztyna — 25 V I 1974 Toruń) wraz z m ężem M aksymi­

lianem, z zawodu kolejarzem, i córką Heleną, należeli do Komendy O brońców Polski. Byli w spółtw órca­

mi ruchu oporu od początku wojny na terenie miasta Torunia. Rodzina Kranichów udostępniła sw oje mieszkanie przy ul. Batorego 11, na punkt kontaktowy. W listopadzie 1939 r. spotykali się w nim m. in.

oficerow ie W P , W . H oppe, A. Zaborow ski, W . G eringer, współtwórcy „Batalionów Śm ierci”, a także członkow ie K O P i utworzonej tuż przed w ybuchem wojny organizacji „Grunwald” m jr J . Cyrklewicz, W . Ciesielski, A. Antczak. W obejściu ogrodu Kranichów ukryta była broń i czasopism a konspiracyjne „ P o l­

ska Żyje” . Organizacje nie prowadziły dokum entacji ze swoich spotkań. Jednakże ze spisanych i opubli­

kowanych po w ojnie relacji wynika, iż spotkania w mieszkaniu Kranichów miały zasadnicze znaczenie dla działalności konspiracyjnej w Toruniu.

6 I I I 1940 r. w skutek dekonspiracji i prawdopodobnej zdrady, nastąpiły aresztowania, przede wszystkim wśród „Batalionów Śmierci”, a także członków organizacji „Grunw ald” i K O P , określane mianem „Wsypy” . Aresztowano m. in. Agatę Kranich z m ężem Maksymilianem i córką H eleną. W szyscy zostali osadzeni w toruńskim Forcie V III. Agata Kranich w krótce po przesłuchaniach została przewiezio­

na na gestapo do Bydgoszczy, poczym 16 I V 1940 r. trafiła transportem do obozu koncentracyjnego Ravensbrtick. N r obozowy 3195 . Pracow ała w obozow ej kuchni, z której przemycała żywność do rewiru tyfusowego i szpitalnego, przyczyniając się do podtrzymania przy życiu najciężej poszkodow anych. P rze­

trwała do końca istnienia obozu, który został zlikwidowany z dniem 22 IV 1945 r. Ew akuow ano ją przez Szwedzki Czerwony Krzyż do Szwecji 25 IV 1945 r.

Agata Kranich W róciła do kraju na przełom ie 1945 i 46 r. P o w ojnie m ieszkała wraz z m ężem Maksymilianem Kranichem przy ul. M ckiew icza 52/5. N ależała do Z B O W iD . Zm arła 25 V I 1974r.

Kranich H elena ur. 11 I I I 1918 r. w Gelsenkirchen, Nadrenia. Córka kolejarza Maksymiliana i Agaty z domu D argel, zamieszkała w Toruniu przy ul. Batorego 11. Jesien ią 1939 r. H elena i jej rodzice stali się członkam i K O P ; ich mieszkanie było lokalem spotkań członków ruchu oporu z kom endantem toruńskim K O P , A lfonsem Zaborow skim , narzeczonym Heleny. Aresztowani 6 I I I 1940 r. w czasie po­

gromu marcow ego, zostali osadzeni w Forcie V III w Toruniu. H elena ciężko skatowana w śledztwie, cho­

ra na płuca została zwolniona z więzienia w beznadziejnym stanie dnia. Zm arła 4 X 1941 r. u rodziny w Rawiczu.

Kranich Maksymilian - mąż Agaty K ranich, ur. 18 X I 1888 r w G elsenkirchen (Nadrenia). Syn Mariana i Anny. D ziałacz ruchu oporu w okresie okupacji hitlerowskiej. Aresztowany wraz z żo n ą i córką 6 II I 1940 r.; osadzony w Forcie V III w Toruniu. Wywieziony do obozu Oranienburg, gdzie przebywał do chwili osw obodzenia obozu i wywiezienia go do Szw ecji przez Czerwony Krzyż. P o w ojnie w rócił do kraju, gdzie wraz z żon ą Agatą Kranich mieszkał w Toruniu przy ul. M ickiewicza 52/5.

4

FAPAK, Relacje W. Ruczyńska, I. Ostojska - Pałacowa.

M. Baranowska (w:) „Ruch Oporu Ravensbriick, Międzynarodowy Zjazd w Jaszowcu”, ZBOWiD Katowice, s. 140;

A.P., Toruń, Akta ZBOWID, nr 4667, sygn. 1/246 (informacja o Maksymilianie Krananich).

T. Jaszowski, współpraca W. Jastrzębski, „Gestapo w walce z ruchem oporu nad Wisłą i Brdą.”, Bydgoszcz 1985, s.

54, 75 - 78.

W. Kiedrzyńska, „Ravensbriick Kobiecy Obóz Koncentracyjny”, Warszawa (wyd. II) 1965, s. 370 — 432 zawierają, listy więźniarek politycznych. Jak nadmienia autorka, listy zawierają błędy i wymagają uzupełnienia z uwagi na fakt, iż były ratowane i wynoszone z narażeniem życia przez same więźniarki w chwili likwidowania obozu z dniem 25 IV 1945r. Numer obozowy 3195 należący do Agaty Kranich zapisano mylnie jako Agata Kranisz z domu Dargel.

K Podlaszewska, „Batalion Śmierci za Wolność w Toruniu w świetle nowych relacji” (w:) „Pomorskie organizacje konspiracyjne (poza AK) 1939 - 1945” (pod red. J. Szilinga i S. Salmonowicza), Toruń 1994, s. 145 —151.

W. Puzanowska, (w:)„Ruch Oporu Ravensbriick.. s. 210.

„Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939 — 1945”, PWN, Warszawa 1988, s. 214.

Z. Waszkiewicz „Z dziejów mchu oporu w Toruniu i powiecie toruńskim podczas okupacji hitlerowskiej”, Rocz.

Tor. nr 15,1980, s. 60.

E. Zawacka, „Polki toruńskie w konspiracji wojskowej podczas ostatniej wojny” (w:) Rocz. Tor. nr 16,1983, s. 45, 91,82 - 83,91.

E. Zawacka, „Szkice z dziejów Wojskowej Służby Kobiet”, Toruń 20001, s. 237, 268, 272.

Krystyna Łakom ska

5

6

Toruń, d n .i 3 IX 1972 Oświadczenie

W związku z aresztowaniem moim przez Gestapowców w -dniu 6 . 111 . i 940 r .

W dniu 6.III.1940 r. przybyło około godziny 21-szej dwóch, gestapowców i po przeprowadzeniu rewizji dokładnej mieszkania, wraz z siostrą Izabelą Ostojską obecnie Suchowską zostałam aresztowana i przewieziono nas do Gestapo na ulicę Bydgoską. Po osobistej rewizji, przewieziono mnie do fortu VIII, Nadmieniam, że należałam do "Batalionu Śmierci".Po cztero miesięcznym pobycie, zawieziono nas do Berlina do więzienia na Aleksander Platz. Po dwóch, dniach wywieziono nas do Ravensbruck. 25 IV 19 45 r . , zostałam wywieziona razem ze współwięźniarkami do Szwecji przez Szwecki Czerwony Krzyż.

Współwięźniarkami były:

Leonarda Biernacka \ Bema, 22. X.p. wieźowiec\Atra\m.97\

Cecylia Zelek obecnie Mantey

Aleksandra Sobieralska obecnie Szewa, Toruń, ul.Poznańska 72 Helena Solecka obecnie Ezupowicz, Toruń ul. Matejki 49\II p.

Jadwiga Solecka mieszka w Argentynie Maria Mach

Maria i Julia Brzewieckie\nie żyją\

Wanda Kuczyńska, Toruń, Mickiewicza 92,m . 2

Anita Kranichowa, Toruń, Mickiewicza 52, zmarła 25.V I . 1974 r.

Krzyczyńska Maria\nie żyje\

Chudzińska, Linowieckie\3 siostry\

Maria,łucja i Aleksandra Połczyńskie mieszkają w Anglii Urszula Krzyżanowska z matką Chojecką \nie żyje\

Jadwiga Pohl

Janina Sobczyńska Helena Piotrowicz

Irena Głowacka obecnie Edgwist mieszka w Szwecji Bulmering

Komendantem "Batalionu Śmierci" był oficer polski, którego rozeznałam w czasie przesłuchania w Gestapo.

Danuta Pałacowa z d.Ostojska Toruń, ul.Mickiewicza 57m.1

7

8

O b y w a t e ł k a D a n u t a P a ł a c

T o r u ń u l . M i c k i e w i c z a 57m.i

S z a n o w n a P a n i !

O k r ę g o w a K o m i s j a z a m i e r z a p o d j ą ć c z y n n o ś c i ś l e d c z e w s p r a w i e z b r o d n i f u n k c j o n a r i u s z y G e s t a p o w T o r u n i u i G r u d z i ą d z u p o p e ł n i o n y c h n a c z ł o n k a c h p o l s k i e g o r u c h u oporu.

W z w i ą z k u z a r e s z t o w a n i e m Pa n i w m a r c u 19 40 r. za p r z y n a l e ż n o ś ć do " B a t a l i o n u Ś m i e r c i " u p r z e j m i e p r o s z ę o i n f o r m a c j e c z y w t y m c z a s i e d z i a ł a l n o ś c i tej o r g a n i z a c j i , p o z a o g ó l n y m p o d n o s z e n i e m n a d u c h u s p o ł e c z e ń s t w a p o l s k i e g o p o s i a d a ł a j a k i e ś z n a c z e n i e w o j s k o w e , b ą d ź d y w e r s y j n o - s a b o t a ż o w e , k t ó r e u z a s a d n i a ł o b y t a k d r a s t y c z n e w y s t ą p i e n i e G e s t a p o ?

W j a k i m w i e k u b y ł a Pani, ora z inne o s o b y Pan i z n a j o m e b ą d ź k r e w n e a r e s z t o w a n e w t y m c z a s i e i j a k ą k o n k r e t n i e d z i a ł a l n o ś ć p r z e j a w i a ł y ? C z y b y ł o to r o z l e p i a n i e u l o t e k , c z y r o z n o s z e n i e k o m u n i k a t ó w r a d i o w y c h , b ą d ź w y d a w a n i e p e r i o d y c z n i e u k a z u j ą c e g o

się pisma, o jakiej n a z w i e i t r e ś c i ?

N a jakiej b a z i e o r g a n i z a c j a z o s t a ł a u t w o r z o n a ? C z y c h o d z i ł o o u c z n i ó w czy u c z e n n i c e j ednej szkoły, c z y o d r u ż y n ę h a r c e r s k ą , c zy też w r e s z c i e o k o m p l e t y u c z n i o w s k i e p o b i e r a j ą c e l ekcję m u z y k i ? Co z d a n i e m Pani p r z y c z y n i ł o się do a r e s z t o w a ń , czy w p r o w a d z e n i e do W a s z e j o r g a n i z a c j i age n t a , c z y p r z y p a d k o w a w p a d k a , czy też i n w i g i l a c j a z z e w n ą t r z o k r e ś l o n y c h o s ó b b ą d ź m i e j s c a np. s z k o ł y ? J a k ą r o l ę w o r g a n i z a c j i o d g r y w a ł a s z k o ł a p r z y ul. S t r u m y k o w e j i o s o b a prof. M o c z y ń s k i e g o ? C z y był on n a u c z y c i e l e m m u z y k i w tej s z k o l e ?

C z y mów i coś Pa n i n a z w i s k o W i ś n i e w s k i ?

J a k w y g l ą d a ł o a r e s z t o w a n i e p r z e z G e s t a p o ? C z y p r z y s z l i p o d z n a n y sobie a d r e s i s z u k a l i o k r e ś l o n y c h o s ó b czy też a r e s z t o w a l i d o p i e r o po p r z e p r o w a d z e n i u r e w i z j i i jej w y n i k a c h ? J a k t r a k t o w a l i o s o b y a r e s z t o w a n e , k t o k o n k r e t n i e p r o w a d z i ł ś l e d z t w o , c z y z n a Pani n a z w i s k a f u n k c j o n a r i u s z y G e s t a p o w T o r u n i u i czy w s z y s c y p o s t ę p o w a l i b r u t a l n i e ? K t o był t ł u m a c z e m G e s t a p o ?

C z y b y ł o p r o w a d z o n e f o r m a l n e ś l e d z t w o , tzn. c z y s p i s y w a n o p r o t o k o ł y , c z y też t y l k o c h o d z i ł o o z d o b y c i e i n f o r m a c j i ? C z y o p i e r a n o się t y l k o n a w y m u s z o n y c h z e z n a n i a c h , czy też G e s t a p o p o s i a d a ł o j a k i e ś d o w o d y r z e c z o w e , n p . u l o t k i , g a z e t k i , b r o ń itp.

C z y b y ł a Pani z k i m ś k o n f r o n t o w a n a i c z y k t o P a n i ą o b c i ą ż a ł ?

Jak i był s t o s u n e k " B a t a l i o n u Ś m i e r c i " do i n n y c h o r g a n i z a c j i n i e p o d l e g ł o ś c i o w y c h i k i e d y i g d z i e z ostał " B a t a l i o n Ś m i e r c i "

z a ł o ż o n y ? Kto był z a ł o ż y c i e l e m ? C z y w s k ł a d z i e d o w ó d z t w a był j a kiś z a w o d o w y w o j s k o w y i j a k się n a z y w a ł , w z g l ę d n i e j a k i e g o p s e u d o n i m u u ż y w a ł ?

C z y a r e s z t o w a n a w tej samej g r u p i e A n i t a K r a n i c h o w a b y ł a k r e w n ą M a k s y m i l i a n a K r a n i c h a zam. w c z a s i e o k u p a c j i p r z y u l . B a t o r e g o w T o r u n i u ?

Kto j e s z c z e z d a n i e m Pani m ó g ł b y d o s t a r c z y ć i n f o r m a c j i n a t e mat ś l e d z t w a p r o w a d z o n e g o p r z e z G e s t a p o p r z e c i w k o c z ł o n k o m

" B a t a l i o n u Ś m i e r c i " ?

P r z e p r a s z a m b a r d z o , że w r a c a m do t y c h b o l e s n y c h d l a Pani w s p o m n i e ń , ale n i e s t e t y n i e m a innej d r o g i d l a u s t a l e n i a

o b i e k t y w n e j p r a w d y

O c z e k u j ą c łask a w e j o d p o w i e d z i p o z o s t a j ę z s z a c u n k i e m

dr. T a d e u s z J a s z o w s k i

9

10

F U N D A C J A

ARCHIWUM I MUZEUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK

_ 'V i

BIURO FUNDACJI • 87-100 TORUŃ • UL. WIELKIE GARBARY 2 • TEL. (0-56) 65-22-186 http://www.um.torun.pl/archAK, e-mail: AK@um.torun.pl, fapak@wp.pl

KONTO: WIELKOPOLSKI BANK KREDYTO W Y SA W TORUNIU • NR RACHUNKU 82 1090 1506 0000 0000 5002 0244

Toruń 2.02.2005 r.

i '* i

\

*"} * N>.

Archiwum Państwowe ul. Idzikowskiego 6 87-100 Toruń

Szanowni Państwo !

Zwracamy się z uprzejmą prośbą o potwierdzenie adresu zamieszkania i podania posiadanych przez Państwo danych personalnych rodziny, która w latach przedwojennych i w czasie okupacji hitlerowskiej zamieszkiwała w Toruniu przy ul. Batorego 11 :

Kranich Agata,

Kranich Helena ur. 1918 Kranich Maksymilian

Informacje, o które prosimy , są potrzebne do opracowania biogramów w

„Słowniku biograficznym konspiracji pomorskiej 1939-1945”.

Serdecznie dziękujemy za pozytywne ustosunkowanie się do naszej prośby.

Z poważaniem...

Elżbieta Skerska redaktor „Słownika”

P.S. W załączeniu przesyłamy ostatni numer „Biuletynu” naszej Fundacji.

11

9

ARCHIWUM PAŃSTWOWE

w TORUNIU

Arc

..

8 7 -1 0 0 Toruń,

Oddz. I, Dyrekcja - Plac Rapackiego 4

te l. (0-4 8 ) (0-56) 622 4 7 -5 4 ; te l./fa x . (0 -4 8 ) (0 -5 6 ) 6 2 1 -0 1 -2 9 e -m ail: aptorun@ poczta.onet.pl

Oddz. II; Oddz III - ul. Idzikowskiego 6 t e l./fa x (0-4 8 ) (0-5 6 ) 6 5 4 -8 4 -4 1 ; 6 5 1 -4 2 -0 5 e-m ail: apflisak@ poczta.onet.pl

8 7 -8 0 0 Włocławek

Oddział AP w Toruniu - ul. Ks. J .I. Skorupki 4 te l./fa x . (0 -4 8 )(0 -5 4 ) 2 3 2 -2 8 -5 7

e-m ail: apw loclaw ek@ poczta.onet.pl

Załączniki..

Refe"ent: ...

Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie A K oraz Wojskowej Służby Polek

Ul. W ielkie Garbary 2 87-100 Toruń

Wasze pismo z dn.:

Znak:

L.dz. 192/Pom-410/05

N asz znak:

8 4 0 - 11/05

Data:

2005-02-09

Archiwum Państwowe w Toruniu zawiadamia, że nie odnaleziono akt potwierdzających adres zamieszkania oraz inne dane dotyczące rodziny Kranich, zamieszkującej w okresie

międzywojennym i w czasie okupacji hitlerowskiej w Toruniu.

Sprawdzono /bez pozytywnego rezultatu/ zachowane do ok. 1929 r. akta meldunkowe miasta Torunia, a także pochodzące z 1940-1941 r. listy podatników zamieszkałych pod wskazanym adresem - ul. Batorego 11. Ponadto, z akt Zarządu M iejskiego w Toruniu z lat 1939-1945 sprawdzono listy osób wysiedlonych w 1939 i 1940 roku.

Z akt Zarządu M iejskiego w Toruniu z lat 1945-1950 sprawdzono kwestionariusze szkód wojennych, jednak brak w nich wniosku osób o nazwisku Kranich. Powojennej ewidencji mieszkańców Torunia nie posiadamy.

ZW

D Y R E K T O R A rchiw u m P a ń s tw o w e g o

w Toruniu m g r B ea ta H erdzin

12

WOJEWODA POMORSKI

SO. III. 5 1 1 3 / 7 5 / 0 5 Gdańsk, 2 0 0 5 -0 3 -3 1

F U N D A C J A 'Archiwum i Muzeum P • nor-skie Armii Krrjowaj oraz Wojskowej Służby Polek* I

w Toruniu

Załączniki;

R e fe r e n t:..

l . d z ...A . o A S ^ Wpłynęło dnia: . . Ł S i J S o r

Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskiej Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek ul. Wielkie G arbaty 2

8 7 - 1 0 0 Toruń

Odpowiadając na zapytanie w sprawie udzielenia informacji adresowej dotyczącej Pana Antoniego Kranicha oraz Maksymiliana Kranicha informuję, że w Wojewódzkiej Bazie Ewidencji Ludności i w Centralnej Bazie Danych osoby o takim imieniu i nazwisku nie występują.

Jednocześnie informuję, iż dane osobowe zgodnie z a rt.2 9 u st.4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1 9 9 7 roku o ochronie danych osobowych (Dz.U.Nr

133, poz.883) mogą być wykorzystane wyłącznie z przeznaczeniem, dla którego zostały udostępnione.

POMORShl łilłZĄD WJJEWÓDZhl

(?) > s N i i i k U

* ! B M SPRAW fifiTWATELSKlCH ! H M 80-810 G d ań sk , ul. Okopowa 21/27

Tri. 301 - 15 * 33 , »•!.>* 301 - 17-36

. p/. ST/isi o

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

m ś i %

r.o.p.

Zbiory E,Zawackiej,II 1980 r. Toruń f Kranich Helena /ll,III,18,+ 4,X 41/ ur.w Gelsenki

kirchen Nadrenia,c„Maksymiliana i Agaty z d,Dar- gel,zam,Toruń ul,Batorego 11, W mieszkaniu rodzi­

ców odbywały się zebrania członków KOP z dcą A«

Zaborowskim, AresztowanaY6»III 40 w związku ze se wsypą "Batalionu śmierci”,osadzona w Forcie VIII w Toruniu,W r,1940 została zwolniona warunkowo

'•urlopowana*1 na skutek choroby płuc„Zmarła u ro­

dziny w Rawiczu.

Źródła:-rełacja brata

-inf,Ruczyńskie^ W , ,Toruń,Mickiewicza 92/2 -inf,T.Zalewski,Toniń Broniewskiego 54/5 '/ razem z rodzicami

.

4 - 0

45

46

47

48

49

50

51

52

53