Joachim Roman Bar
Zmiana przepisów kanonicznych o
wydawaniu książek treści religijnej
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/1-2, 93-97
P ra w o K anoniczne 19 (1976) n r 1—2
JO A C H IM ROM AN BA R OFM Conv.
ZMIANA PRZEPISÓW KANONICZNYCH O WYDAWANIU KSIĄŻEK TREŚCI RELIGIJNEJ
T r e ś ć : W stęp, I. K siążki podleg ające cenzurze, II. C enzura fa k u lta tyw na, III. W spółpraca z czasopism am i, IV. Sposób p rze p ro w ad z an ia cenzury, V. D ek ret K ongregacji a kodeks p ra w a kan.
W stąp
Trzecia księga kodeksu praw a kanonicznego tra k tu je w części IV (kan. 1384— 1405) o urzędzie nauczycielskim Kościoła, a m iędzy in- fiymi o w ydaw aniu książek treści relig ijn ej i cenzurze kościelnej. Obecnie przepisy kodeksowe uległy znacznej zm ianie n a skutek ogłoszenia przez K ongregację D oktryny W iary d ek retu Ecclesiae
pastorum 1 z dnia 19 m arca 1975 r.
Powyższy d ek ret podkreśla we w stępie, że do obowiązków p a sterzy Kościoła należy: przechow yw ać zasady w iary, w yjaśniać je ^'głosić, strzec czystości obyczajów 2. Obowiązek te n w ypełniają bi skupi, następcy Apostołów, a w szczególny sposób biskup rzym ski jako następca św. P iotra. Także w ierni, zwłaszcza zajm ujący się nauką teologiczną, w pew ien im w łaściw y sposób, uczestniczą w- tym obowiązku p asterzy Kościoła i są obowiązani współdziałać z biskupam i celem w iernego zachow ania p raw d w iary oraz ich przekazyw ania, jak rów nież strzeżenia czystości obyczajów.
Z tej ogólnej zasady trosk i pasterzy Kościoła o zachowanie w ia ty ' i czystości obyczajów w ynika praw o i obowiązek papieża oraz biskupów czuw ania n ad w ydaw aniem książek treści relig ijn ej i przeprow adzania cenzury dzieł przeznaczonych do druku.
P rzed ogłoszeniem dekretu, o k tó ry m mowa, zwróciła się K on- greg aja o opinię zwłaszcza do ty ch biskupów, w których diecezjach rozw ija się znaczniejsza działalność wydawnicza. J e s t to zgodne
z p ra k ty k ą posoborową K u rii Rzym skiej korzystania ze w spółpracy
biskupów , gdy chodzi o w ydaw anie now ych dekretów i w prow a dzania zm ian do obowiązującego p raw a kanonicznego.
1 L ’O sservatore R om ano 10 IV 1975 d AAS 67 <1975) 281—284. 1 P o r. konst. L u m e n g en tiu m , n. 22 i konst. Dei V erb u m , n., 7 i 10.
I. K siążki podlegające cenzurze
Przełożeni kościelni w ykonują obowiązek czuw ania nad działal nością w ydaw niczą z zakresu tem atyki religijnej w ten sposób, ż e n ajp ierw zapoznają się z treścią książki przeznaczonej do d ru k u , osobiście lub częściej przy pomocy cenzora, a potem udzielając po zwolenia na d ru k („im prim atur”). Istnieje więc w Kościele uprzed nia cenzura, polegająca na urzędow ej kontroli książek (pism) przed ich publikacją celem udzielenia im aprobaty lub zakazu druku. P raw o kanoniczne dokładnie określa, k tóre książki wolno ogłaszać tylko za w yraźną zgodą w ładzy kościelnej. D ekret z 19 III 1975- zajm uje się tą spraw ą w art. 2, 3 i 4. Bierze pod uw agę książki ze względu na ich treść a następnie na ich przeznaczenie.
Potrzebne jest pozwolenie odpow iedniej władzy kościelnej n a •wydanie d ru kiem następujących kategorii książek:
a) Pism o św. w tekstach oryginalnych i w starożytnych przekła dach, a także przekłady Pism a św. n a języki now ożytne. Te o stat nie muszą być opatrzone kom entarzam i. Pozwolenia udziela Stolica Apost. albo ordynariusz m iejscowy (art. 2 n. 1).
Rozumie się, że nie chodzi tu o zatw ierdzenie te k stu Pism a św.> ale o stw ierdzenie w ładzy kościelnej, że tek st lub tłum aczenie są w ierne a w kom entarzu nie m a niczego niezgodnego z w iarą i do brym i obyczajami.
K atolicy (rozumie się tu rów nież osoby świeckie odpowiednio przygotow ane naukowo) mogą przygotow ać do d ru k u i ogłaszać za zgodą ordynariusza miejscowego tłum aczenia Pism a św. na języki nowożytne, opatrując je odpow iednim kom entarzem . Tłum aczenie może też być w ykonane wspólnie z braćm i odłączonymi (art. 2 n. 2). J e st to zgodne z postanow ieniem konstytucji soborowej Dei V er
bum (n. 22 i 25), k tó ra podkreśliła 3 potrzebę udostępnienia w ier
nym tekstów Pism a św. i lek tu ry Pism a św.
b) Ksiąg liturgicznych w języku oryginalnym i w tłum aczeniach n a języki nowożytne, zatw ierdzonych przez Stolicę Apost., nie wol no w ydaw ać ani w całości ani w części, jak tylko n a polecenie i pod nadzorem K onferencji Biskupów (art. 3 n. 1).
Chodzi tu ta j o pierw sze w ydanie (typiczne), gdyż w ładzy koś cielnej szczególnie zależy, aby księgi liturgiczne by ły dokładnie opracow ane i w ydane a także w iernie przetłum aczone. Natom iast przedruków ksiąg liturgicznych i ich części, ta k w języku orygi nalnym jak i w tłum aczeniu już zatw ierdzonym przez Stolicę Apost., m ożna dokonyw ać za zgodą ordyn ariusza miejscowego, któ ry stw ierdza wierność p rzedruku z zatw ierdzonym oryginałem (art. 3 n. 3).
Księgi liturgiczne to d ru k i zaw ierające urzędow e tek sty
przezna-94 J- R- Bar [2j.
czone do użytku liturgicznego, jak mszał, ry tu ał, pontyfikał, b re w iarz itp.
c) Książeczki do nabożeństw a czyli zbiory m odlitw przeznaczone dla p ry w atn ej pobożności nie są księgam i liturgicznym i, ale można je w ydaw ać tylko za pozw oleniem ordynariusza m iejscowego (art. 3 n. 3). Kościołowi bow iem bardzo zależy n a tym , aby do p ra k ty k pobożności p ry w atn ej nie dostały się m odlitw y lub ćwiczenia nie zgodne z zasadam i w iary lub o m ałej w artości teologicznej i asce tycznej. Oczywiście książeczki te mogą zaw ierać także niektóre mo d litw y zaczerpnięte z zatw ierdzonych ksiąg liturgicznych, ale ksią żeczka do nabożeństw a nie jest urzędow ym zbiorem m odlitw litu r gicznych, nie stosują się do niej przepisy o księgach liturgicznych. d) K atechizm y i ich przekłady oraz inne książki przeznaczone do nauki religii m uszą otrzym ać zatw ierdzenie ordynariusza m iejsco wego albo K onferencji Biskupiej narodow ej lub regionalneji (art. 4 n. 1).
e) W charak terze podręczników można używać w szkołach wszel kich stopni (podstaw owych, średnich, wyższych) tylko książek w y danych z apro batą w ładzy kościelnej, o ile chodzi o dzieła tra k tu jące o Piśm ie św., teologii, praw ie kanonicznym , historii Kościoła i innych dyscyplinach religijn ych lub m oralnych (art. 4 n. 2).
f) W kościołach i kaplicach m ożna w ystaw iać, sprzedaw ać albo rozdaw ać gratis tylko te książki i pism a o tem atyce religijn ej albo m oralnej, które zostały w ydrukow ane po otrzym aniu zatw ierdzenia odpow iedniej w ładzy kościelnej (art. 4 n. 4).
J e s t to przepis now y w praw ie kanonicznym . C ałkiem słuszny, gdyż propagow anie dzieł treści religijnej w m iejscu św iętym po winno daw ać g w aran cję w iernym co do praw ow ierności n auki za w a rtej w tych pismach.
I I. C e n z u r a fa k u l t a t y w n a
Norm y o cenzurze fa k u lta ty w n ej są ustanow ione głównie dla do b ra autorów katolickich. P rzez um ieszczenie n a d ru k u „im p rim atu r” zapew niają czytelników , że wyłożona nauk a jest zgodna z naucza niem kościelnym i że w iara czytelników nie jest narażona na nie bezpieczeństwo. Nadto zgodnie z art. 4 n. 4 d ek retu można ich dzieła propagować w kościołach i kaplicach.
a) A rt. 4 n. 3 d ek retu zaleca, aby starać się o pozwolenie w ładzy kościelnej na w ydanie w szelkich dzieł trak tu jąc y ch o Piśm ie św., teologii, praw ie kanonicznym , historii Kościoła i innych zagadnie niach religijny ch i m oralnych.
b) A rt. 5 n. 1 • dek retu bardzo usilnie (enixe) zaleca duchow nym (clerici saeculares), aby nie w ydaw ali książek na tem aty religijne i m oralne bez pozwolenia właściwego ordynariusza. Członkom in stytutów doskonałości (zakonnikom i i.) tenże a rty k u ł usilnie
95-S6 J. R. B ar [4]
leca, aby nie w ydaw ali takich książek bez pozwolenia swoich wyż szych przełożonych. Obowiązek staran ia się pozwolenie jest tylko w tedy, gdy tak przepisują konstytucje.
III. W s p ó łp r a c a z c z a s o p is m a m i
K atolicy świeccy nie mogą ogłaszać arty ku łów w dziennikach i w innych czasopismach, k tóre zazwyczaj w yraźnie zw alczają re- ligię i dobre obyczaje. W yjątek można dopuścić, gdy zaistnieje słuszna i rozum na przyczyna, o czym decyduje piszący arty k u ł. N a
tom iast duchow ni (clerici) i członkowie instytu tó w doskonałości m u szą mieć zgodę ordynariusza miejscowego na współpracę z tego ro dzaju czasopismami (art. 5 n. 2).
Rozumie się, że w spółpraca z czasopismami, które nie w y stępują przeciw ko religii i dobrym obyczajom jest dozwolona duchow nym i członkom instytutów doskonałości, bez żadnego pozwolenia swo ich ordynariuszy. Został więc zm ieniony kan. 1386.
IV . S p o só b p r z e p r o w a d z a n ia c e n z u r y
O ile w yraźnie inaczej nie zaznaczono, kiedy mowa o cenzurze książek, należy to samo rozumieć o wszelkiego rodzaju pism ach przeznaczonych do publicznego rozszerzania (art. 1 n. 2). J e s t to no rm a w yrażona już w kan. 1384 § 2, tu ta j nieco zwięźlej ujęta.
Do przeprow adzenia cenzury i w ydania pozwolenia na d ru k jest ko m petentn y właściw y ordynariusz m iejscowy (art. 1 n. 1). J e s t to ordynariusz m iejsca zamieszkania. Można jednak zwrócić się do ordynariusza m iejsca w ydania druku. W ybór ordynariusza należy do autora. Ale autor, k tó ry otrzym ał odm owną decyzję n a d ru k od jedneg® ordynariusza, jest obowiązany uwiadomić drugiego o rdy nariusza, do którego się zw raca, o poprzedniej decyzji odmownej (a rt . 1 n. 1). D rugi ordynariusz nie jest praw nie zw iązany decyzją pierwszego, m usi jednak rozważyć m otyw y odmowy. S tąd koniecz n y będzie dialog m iędzy autorem a ordynariuszam i.
Cenzora wyznacza ordynariusz m iejscowy (art. 6 n. 1), może jed n a k K onferencja B iskupów ustalić listę odpow iednich ludzi dla przeprow adzania cenzury, z której ordynariusze mogą wyznaczać cenzora do danej książki. Może też być ustanow iona kom isja cen zorów, której m ogliby się radzić ordynariusze miejscowi.
W pracy sw ej m a się cenzor kierow ać jedynie zasadam i Kościoła odnoszącymi się do w iary i obyczajów, podaw anym i przez urząd nauczycielski Kościoła (art. 6 n. 2). Ocenę książki w ydaje cenzor na piśm ie. Jeżeli jest przychylna, ordynariusz, w edług swej roztrop ności, pozw ala n a druk, składając swój podpis, z dodaniem daty i m iejsca w ystaw ienia dokum entu. Gdyby ordynariusz nie chciał
[5] Zmiana przepisów o wyd. książek 97
dać pozw olenia, jest obow iązany przekazać autorow i powody de cyzji odm ow nej (art. 6 n. 3).
V. D ekret K ongregacji a kodeks praw a kan.
S p raw ę cenzury kościelnej u jm u je d ek ret z 19 III 1975 krócej i prościej od kodeksu, ogranicza się do sp raw podstaw ow ych zw ią zanych z obroną w iary i dobrych obyczajów. Zgodnie z tendencjam i posoborowym i w p raw ie kanonicznym , om aw iany d ek ret posiada nastaw ienie duszpasterskie, n a co już w skazuje jego ty tu ł „o czu w aniu pasterzy Kościoła odnośnie do książek”.
Końcowa klauzu la d ek retu znosi kanony kodeksu p raw a kanon, przeciw ne obecnem u dekretow i. Z tego dalej w ynika, że pozostają w mocy kanony, k tó re nie są sprzeczne z postanow ieniam i d ekretu. P raktycznie niew iele tych kanonów pozostało, gdyż d ek ret na nowo i w całości uregulow ał to co odnosi się do cenzury książek, a co należy do kom petencji ordynariuszy miejscowych. Sądzę, iż pozo stały w mocy kanony, które odnoszą się do działalności Stolicy Apost. w tym zakresie, jak d ru k pism zw iązanych ze spraw am i b eatyfikacyjnym i i kanonizacyjnym i (kan. 1387), z odpustam i (kan.
1388), z.d ek retam i K ongregacji (kan. 1389).
: Ponadto kanony kodeksu, chociaż zniesione czy zm ienione, będą n ad al pomocne p rzy w ykładni d ek retu z 19 III 1975, gdyż d ek ret posługuje się term inologią przyjętą w kodeksie.
N ależy także podkreślić, iż d ek ret zajm uje się spraw ą uprzedniej cenzury, o czym jest m owa w kodeksie w kan. 1385—1394, pom ija natom iast spraw ę książek zakazanych (kan. 1395— 1405), bo w tej m aterii K ongregacja już się w ypow iedziała w okresie posoboro w ym 4. W ten sposób om aw iany d ek ret uzupełnił odnowę w du chu Soboru W atykańskiego II ty tu łu X X III „O uprzedniej cenzurze i książkach zakazanych”.
De m u ta ti one d isciplinae canonicae de p ra e v ia c e n su ra lib ro ru m ARGUM ENTUM
A u cto r b re v ite r tr a c ta t de decxeto S. Congr. pro D o ctrin a F id ei die 19 m a rtii 1975 a. p u b lic i iu ris facto. R e fe rt enim d e lib ris q u i sine a p p ro - b atio n e a u o to ritatis ecclesiasticae edi n eq u e u n t, de modo quo cen su ra lib ro ru m f it et de re la tio n e in te r decretmm S. C ongregationis et Codi- cem J. C.
4 Zob. K R U K O W SK I J., Z agadnienie in d e k su ksia.żek zaka za n ych w św ie tle posoborow ych d o ku m e n tó w S to licy A p o sto lskie j, P ra w o kanon. 13 (1970) n r 1—2 s. 217—227.
