INFORMACYJNYM
Ce, 2. Organizacja katalogu alfabetycznego. Wykaz lite ra tu ry *
"Organizaoja katalogu alfabetycznego winna dopomóo w ujaw
nianiu księgozbioru b ib lio t e k i, zb liżen iu do czytelnika n aj- o en n ie js ze j, n ajbardziej aktualnej lite r a tu r y , jak również ezybkiemu odszukaniu żądanej książki i inform aoji b ib lio g ra fic z n e j - jednocześnie powinna zapewnić p rzejrzystą i przys
tępną metodę grupowania materiałów".
W ten sposób "Edinye pravila . . . " /ć.1 vyp.2 s .6/ określa
ją zadania czekająoe organizatorów katalogu alfabetycznego w bibliotekach radzleoklch.
Myślą przewodnią założeń organizacyjnych katalogów radzieo- kich b ib lio te k je s t stwierdzenie że wszelki "ozysty formalizm1*
w re zu lta c ie prowadzi do dezinform acji, a tym samym obniża wartość katalogów. Propagandowy charakter p o lity k i b ib lio te c z nej wymaga wprowadzenia elementów systematyzacji do układów alfabetycznych, które stworzą możliwości "grupowania materia
łów ", ujawniania zawartośoi treściow ej księgozbioru i prowa
dzenia czytelnika do poszukiwanych in form aoji.
Tendencje do wprowadzenia pewnych elementów logicznego układu opisów można spotkać w wielu przepisach szeregowania kart w katalogu alfabetycznym, n igd zie jednak systematyzacja n ie je s t tak daleko posunięta jak w katalogaoh b ib lio te k ra
dzieckich*
Zastosowanie metody grupowania materiałów widoczne już je s t w pierwszym etapie organizacyjnym w którym katalog a l
fabetyczny zostaje podzielony na g r u p y j ę a y k o w e ,
"Edinye p ra v ila . . . " wymieniają oztery zasadnioae zręby katalogu alfabetycznego 2
katalog książek rosyjskioh
katalog lub katalogi książek w /językach Innych narodów
ZFRR
katalog lub katalogi książek w językach zachodnio-euro- pej Fkich
k atalogi książek w językach krajów Dalekiego Wschodu z t r a n s lit e r a c ją dla h ie ro g lifó w .
W praktyce kryterium podziału uzależnione je s t od potrzeb i zadań b ib lio t e k i, od w ielk ości i charakteru księgozbioru.
B ib lio te k i techniczne i specjalistyczn e tworzą katalogi na podstawie alfabetów /wyraz " a lf a b e t ” oznacza tu graficzny obraz czcionki/, b ib lio t e k i uniwersalne, naukowe stosują po
d z ia ł językowo - etniczno - ideologiczny, republikańskie i obwodowe podział językowy.
Oto k ilk a przykładów o rg a n iz a c ji katalogów alfabetycznych w dużych naukowych bibliotekach radzieckich:
Goeudarstyennaja B iblioteka FTFR im. V. I . Lenina w Mosk
wie prowadzi trzy główne zręby katalogu alfabetycznego -
katalog wydawnictw klasyków ir.arksizmu-1 eniniznu /w różnych językach i a lfab etach , z ujednoliconym hasłem w języku i a l fabecie rosyjskim , tytuły d z ie ł również w tłumaczeniu na j ę zyk ro s y js k i/ ,
k a talo gi książek w językach narodów ZSRR, k atalo gi książek w językach obcych.
Każda z dwu ostatnich grup d z ie li się na k atalogi językowe, ogółem b ib lio te k a posiada ponad 80 ciągów katalogu a lfa b e tycznego.
Fundamentalna!a B iblio tek a ObsÓestyennych Nauk' im. V. P.
Volgina w Moskwie prowadzi trzy grupy katalogów - katalog książek drukowanych alfabetem rosyjskim, katalog książek drukowanych alfabetem łaoińsklm,
k a talo gi książek w alfabetach krajów Dalekiego Wschodu.
NautSnaia B iblio tek a im. A. M. Go r ko go Moskovskogo U n iv e rs i- teta również d z ie li k atalo gi alfabetyczne na trzy zręby:
Katalog książek w Języku rosyjskim ,
k atalo gi książek w językach innych narodów ZFRR,
k atalogi książek w językach innych narodów / trzy c ią g i:
narodów słowianpkich, narodów Dalekiego Wsohodu, narodów poFługujących pię alfabetem łacińskim/.
Opiey książek narodów ZSRR posługujących eię alfabetem ł a cińskim umieszcza się jednocześnie w katalogu książek Innych narodów ZSRR i w katalogu książek narodów posługujących się alfabetem łacińskim . Niektóre b ib lio t e k i posiadające większy k sięgozbiór w tym B-ka im. I . V. Lenina i Publicnaja B ib lio te ka im. M. E. S altykova-riedrina w Leningradzie, wyodrębniają oddzielną grupę katalogów książek krajów socjalistycznych.
K atalogi językowe stw arzają w iele problemów trudnych do ro z strzy g n ię c ia drogą przepisów, toteż przepisy są bardzo ogólnikowe, praktyka dyktuje częeto rozwiązania najkorzyst
n ie js z e , Jednym z trudniejszych problemów to niew ątpliw ie problem przekładów. B ib lio te k i stosują dwa sposoby rozwiąza
nia tego problemu zgodnie z alternatywnym stanowiskiem "E di- nych p ra v il . . . " - albo przekłady rosyjsk ich autorów otrzymu
j ą hasło w języku rosyjskim i są wykazywane w katalogu k sią
żek ro sy jsk ic h , albo zgodnie z zasadą podziału językowego umieszcza się j e w odpowiednich katalogach językowych.
Dla czytelnika mało obeznanego z językami zachodnio-europejs
kimi i z alfabetem łacińskim , układ językowy je e t n iew ątp li
wie ułatwieniem, jego słabą stroną je e t rozpraszanie opisów prac jednego autora w w ielu katalogach. Rozproszenie to po
g łę b ia jeszcze stosowanie tranek rypcji w hasłach osobowych;
nazwisko autora podaje się nw n a jb a rd z ie j znanej lub najbar
d ziej prawidłowej form ie" dla danego Języka, Nazwisko znanego rosyjsk iego naukowca wystąpi w katalogu książek polskich w
form ie: Czemyszewski, w niemieckich: Tschernyechewskij, w ru muńskich: Cem asevski, w węgierskich: Csernisevezkij it p . Jeszcze trudniejsza sytuacja je s t z pisownią nazwisk a n g ie ls
kich w którym is t n ie ją dźwięki zupełnie nieznane w języku roeyjekim, tu transkrypcja zmienia formę nazwiska, a powiąza
nia "odeyłączowe" oałkowicle problemu n ie rozwiązują.
Prace nad t a m s lit e r a c ją , transkrypcją i re t ran skry po ją nazwisk dla oelów bibliotecznych prowadzi znany b ib lio te k o -
znawoa, dyrektor B-ki InoetrannoJ Literatu ry R, S, GilJ arevs- k ij - Jego opraoowanle retranskzypoji nazwisk i tytułów do
formy narodowej prawie nie różni się od systemu ogłoszonego przez UNESCO w 1956 roku.
W roku 1939 Akademia Nauk ZSSR wydała ta b lic e tr a n e lite r a c y j- ne, nie weszły one jednak w powszechne użycie w bibliotekach.
Upowszechnianie znajomości języków europejskich, ja k ie ma
m iejsce w ostatnich latach w Związku Radzieckim, oraz ukazanie się międzynarodowych norm w zakresie konwersji pism, nad
którymi pracuje ISO i UNESCO, napewno w latach najbliższych utorują drogę t r a n s lit e r a c ji do katalogów bibliotecznych.
to obrębie każdego katalogu językowego rządzą jednakowe zasady szeregowania opisów, podporządkowane naczelnym celom o rg a n iza c ji katalogów. Podstawą szeregowania je s t alfab etycz
na kolejność wyrazów w haśle, a następnie w o p is ie . Przy zbie
gu jednakowych haseł różnego typu pierwszeństwo ma hasło in dywidualne, następnie korporatywne, a na końcu tytułowe np.t
• • •
London, Jack. Adventure. . . . London. Academy o f a rt.
London in picture.
• • •
Przy szeregowaniu opisów n ie b ierze s ię pod uwagę ich rodza
jów. Opisy główne, opiey pomocnicze i karty informacyjne sta
nowią jeden ciąg alfabetyozny. W obrębie hasła osobowego n ie b ie rze s ię pod uwagę nazwiska drugiego autora, /prace trzeoh autorów otrzymują w haśle nazwisko pierwszego autora z uwa
gą " i in ."/ .
Opisy dodatkowe dla współautora szereguje się pomijająo has
ło opisu głównego. W ten sposób opiey prac jednego autora i opisy monografii jemu poświęconych gromadzi się w obrębie jednego hasła.
W celu ułatwienia poszukiwań i o r je n ta o ji w obrębie hasła wprowadzono l o g i c z n y u k ł a d opisów, biorąo za
podstawę formę wydawniczą opisywanej pracy.
Opisy prac jednego autora ułożone są w następująoyoh grupachi - pełne wydania d z ie ł, /pism, utworów lt p ./
- d z ie ła , /pisma, utwory ltp ./
- w y b ór d z ie ł, /pism, utworów it p ./
- poszczególne utwory alfabetyczn ie w/g tytułów, /to tej grupie również tytuły rodzajowe Jak b a jk i, nowele, wiersze it p ./
- następnie grupa opisów dodatkowych o charakterze przed
miotowym /Jako Jedyna grupa opisów dodatkowych wyo
drębniona w oddzielny szereg/,
- na końcu opisy d z ie ł Których hasło /tytułowe/ zaczyna się od nazwiska danego autora.
Z jąyślą z b liż e n ia do czytelnika najnowszej lite ra tu ry roz
d z ie la się wydawnictwa przed i porewolucyjne, i stosuje się często chronologję odwrotną.
W obrębie haseł korporatywnych n ie zastosowano sądnych specjalnych układów, wyjątek stanowią opisy wydawnictw KPZR, WLKZM i Związków Zawodowych Z; KR i poszczególnych republik.
Tu stosuje się systematyzację zapożyczoną z katalogów rz e - czowych - w iele b ib lio t e k unikając dublowania prac, zamiesz- oza w katalogach rzeczowych kartę informacyjną odsyłającą czytelnika do katalogu alfabetycznego. Opisy wydawnictwa KPZR gromadzi się w grupach:
- opisy wydawnictw odnoszących się do p a r t ii Jako całości /prograny statuty it p ./
- opisy wydawnictw wyższych organów p a r t ii / zjazdy, konfe
rencje it p ./
- opisy zbiorów materiałów o fic ja ln y c h / uchwały, postano
wienia it p ./
- opisy wydawnictw lokalnych władz partyjnych.
V obrębie wymienionych grup stosuje się różne kzyteria szere
gowanie zależnie od potrzeb - przedmiotowe w/g rodzajów do
kumentów, alfabetyczne w/g nazw miejscowości, chronologiczne w/g dat historycznych i t p . ,
R e a liz a c ji głównych fu n kcji katalogu alfabetycznego służy n ie tylko zastosowanie pewnych elementów układu systematycz
nego w szeregowaniu, a le również ciekawa metoda w y b i e r a n i a l ub p o m i j a n i a niektórych wyrazów lub znaków w o p is ie .
Oto przykład szeregowania opiców / w obrębie jednego hasła / według wyrazu "kluczowego", którym w danym wypadku je s t wyraz "re p o rt" :
• • •
Great B rita in . Colonial o ffic e Annual £££g£t on the Bahamaa.
Great B rita in . Colonial o ff ic e Bahamaa report fo r the year 1r Great B rita in . Colonial o ff ic e
Report on B ritis h Guiana.
Great B rita in , Colonial o ff i c e
■afasn 011 tlie co lo n ia l and protectorate o f Kong**
Great B rita in . Colonial o f f ic e M auritiue. Rc£Of£ fo r thy year.
• • •
Wyrazem wybranym może być również nazwisko - przedmiot o pi
sywanego d zieła -
• • •
Hommage a Roma in R§H2»£
Hommage a doctor Jacques Zo^a
• • •
Metodę pomijania wyrazów lub znaków mało znaczących gdy cho
dzi o zgrupowanie in fo rm acji, stosuje s ię również przy szere
gowaniu różnych wydaó tego samego d zie łat
• • •
Chanson de Roland. Łes text es de la Chanson de Roland.
2242
La Chanson de Roland. P . 0 2244
La Chanson de Roland et le Roman de Roncevaux des X II-e et X I I I -e ś le c ie s . P ., 2242
• • •
lub przy szeregowaniu haseł zaczynających się od imienia:
# • •
£iS!SSB£ Charles
Charles Dicken^. Un tableau synoptique do la v ie •••
Charles Dickeng ein Dichter des Voikos Dictionary o f American biography . . .
• • •
lub przy zbiegu szeregu opisów których ty tu ł zaczyna się od nazwiska występującego w haśle :
• • •
Webster, Noah
Webster’ s b ib liogra p h ical dictionary Webster’ s o f English language
• • •
jak również wszędzie tam gdzie ś c is łe przestrzeganie k o le j
ności wyrazów doprowadziłoby do ro zb icia inform acji - do roz d zielen ia opisów składających się na określony zbiór tematy
czny.
Niezwykle ważną r o lę w systemie informacyjnym radzieckich katalogów alfabetycznych spełniają k a r t y p o m o c n i c z e • Sieć kart pomocniczych je s t jakby dwukierunkowa - jedne służą ujawnianiu wartości treściowych opisywanych iry- dawnictw, c z y li dalszej nprzedm iotyzacjin katalogu - inne
"s trze g ą " układu i porządku alfabetycznego.
Normalnie d z ie lą się na trzy rodzaje:
orientujące w porządku alfabetycznym /literow e, sylabowe, słowne/.
Informujące /o układzie kart w obrębie hasła, o innych hasłach, o charakterze odsyłaozowym/,
zawierające informacje b io b ib lio g ra fic zn e / o autorach, dziełach /•
m
W radzieckich bibliotekach naukowych wszystkie katalogi tworzą jeden przemyślany i zaplanowany pyetem. W tym sys- temie katalog alfabetyczny je s t k a t a l o g i e m
g ł ó w n y m . Zwykle prowadzi się dwa katalogi a lfab e
tyczne - jeden służbowy do użytku wewnętrmego, obejmujący cały księgozbiór i stanowiący jeden ciąg alfabetyczny - i podzielony na grupy językowe nie obejmujący niektórych par
t i i księgozbioru, katalog czy te ln ic zy . Katalogi rzeczowe zawierają cały m ateriał alfabetycznych katalogów c z y te ln i
czych. Mimo iż każdy z katalogów ma własne określone zada
n ia, tendencje do systematyzacji materiałów w katalogu a lfa betycznym doprowadziły do identycznych układów opisów w ka
talogu alfabetycznym i przedmiotowym a czasem nawet i w sys
tematycznym. Dotyczy to oczywiście tylko pewnych haseł, n ie mniej jednak problem is t n ie je i je s t dyskutowany. Dla uniknię
cia dublowania prac odsyła się czytelnika / za pomooą odsyła
cza / do katalogu alfabetycznego, który zawsze je s t "źródłem"
in form acji.
Katalog alfabetyczny je s t katalogiem głównym dla itydawniotw zwartych, w niektórych bibliotekach uzupełnia się go opisami skróconymi Innych typów wydawnictw, ale są też b ib lio te k i, które prowadzą jeden katalog główny dla wszelkiego rodzaju wydawnictw - w ten sposób organizuje sieó katalogów B-ka im.
A.M. Gorkogo - argumentując to stwierdzeniem że system kata- . logów powinien byó jaknajbardziej prosty a więc należy ogra
niczać ilo ś ć ka .alogów / w B-ce MGU w roku 1955 było 71 kata
logów/.
Dla uzupełnienia Inform acji treściow ej powszechnie stosowa
na je s t praktyka włączania do katalogu alfabetycznego opisów analitycznych wydawnictw ciągłych, aż do artykułów z czasopism włącznie,przy czym opisy te traktowane są jako uzupełnienie określonej in form acji. W katalogach spotyka się też opisy r e c e n zji d z ie ł, uszeregowane tuż za opisami d zieła do którego się odnoszą.
Rozwój inform acji b ib lio g r a fic z n e j i b ib lio teczn ej dopro
wadził do konlecznośoi podjęcia prac na ulednoliceniem b ib lio graficznego i katalogowego opisu na teren ie międzynarodowym.
W Związku Radzieckim również trwwją prace na tym zagadnieniem W 1965 roku Mezdubiblioteónaja Katalogizacjonnaja KomieBija
zadecydowała o wprowadzeniu zmian w o piele katalogowym, z b l i żając go pod względem formy do opieu b ib lio g ra fic z n e g o , 00 umożliwi wykorzyetywanie karty katalogowej do sporządzania ze
stawów b ib lio g ra fic z n y c h metodą fo to k o p ii. W dyskusjach nad zagadnieniem - k a t a l o g a b i b l i o g r a f i a - podkreśla się większe możliwości katalogu w zakresie informa
c j i o wydawnictwie. Bogatej s ie c i opieów pomocniczych i kart pomocniczych nie zastąpią indeksy stosowane w b i b l i o g r a f i i , ważnym narzędziem in form acji je s t również hasło korporatywne w bardzo ograniczonym zakresie przyjęte w b i b l i o g r a f i i , oraz zupełnie nieznana b i b l i o g r a f i i forma hasła konwencjonalnego
"zagolovok formy” .B ib lio g r a f ia n ie ma takich możliwości "gru
powania materiałów” , z konieczności musi zachować charakter informatora formalnego. I jakkolwiek zasady opisu wydawnictw wyrażone w "Edinych pravilach • • • ” od dawna są podstawą do
sporządzania opisów w b ib lio g r a fia c h narodowych "Khiżnoj Le- t o p l s i ” i "Leto p is i żurnal'nyćh s t a t e j” , i dla obu informato
rów opis je s t reprezen tacją wydawnictwa jako c a ło ś c i, proces ujednolicania metod ogranicza się do wypracowania wspólnej formy opisu. R ealizacja tego zamierzenia będzie korzystna dla obu stron, - b ib lio te k a rz e w pełn i będą mogli wykorzystywać cen tra ln ie drukowane karty, a b ib lio g ra fo w ie , posługując się nowoczesną techniką, będą mogli skrócić wydatnie i uprościć
proces opracowania b i b l i o g r a f i i czerpiąc z katalogów gotowe opisy.
Na zakończenie rozważań na temat radzieckiego katalogu a l fabetycznego 1 jego wartości informacyjnych należy podkreślić dwie specyficzne cechy -
c ią g łe splatan ie eię funkcji ideologicznych z formalnymi funkcjami katalogu,
dążenie do zaspokojenia potrzeb własnych użytkowników 1 wymagań zasad międzynarodowych.
Cechy te /związane ze sobą w podtekście/ zmuszają do sta
łego poszukiwania nowych rozwiązań i czynią katalog "organiz
mem” żywym i doskonalącym s ię .
$ 67. BcnoMoi aie.iii.Hbiekaptoikr
I I
6 ^ ć
*5 & 2
—it •
L i a o
i «■s : S'!
B C = R
K 3
e . g
£ g g B S I *
§ u 5 5 ■:
Sń"2?
c S *-• . a
C *—■ o
u c r ;
3 « U Js « i l
$ «§£ s
t *o ..
«. ■*
t 3
«v
O «a 5.
a<a
C2*S
a<o
8*
<9 H
G<T T
£
> o
>
£Lo T** a
Wykaz wykorzystanej lite r a tu r y
Instrukcje i pomoce metodyczne:
1* International Conference on Cataloguing Principles*
Paris 9th - 18th October 1961, Report* London* 1963.
2. Edinye p ravila opisanija proizvedenij pecati d lja b ib lio - tednych katalogov* 2 i z d . , isprav. i dopoln. Ć. 1, vyp*
1: Opisanie knig* M. f 1959-1960.; vyp. 2: Organizacija a lfavitn ogo kataloga knig. M.* 1961.
3. Dopolnenija i izmenenija k "Edinym pravilam op isaniJa proizvedenija pecati d lja bibliotednych katalogov, Ć. 1, vyp. 1. 2-oe i z d . , is p r a v l. 1 dopoln. I960" . M., 1967. 4. Opisanie proizvedenij pe&atl. A lfa v itn y j katalog. H.,
1956.
5. Rasstanovka oplsanij knig na in ostrannych jazykach v a l- favitnom kataloge. /Metodideekoe pismo/. H ., 1968, powiel - Opracowania ogólnet
6. Chrenkova A .A ., flovikova E.A.: D ejatel'n ost* Metduvedo- moetvennoj katalogizacjonnoj komlssii v o b la e ti metodiki.
opisanija proizvedenij pedati. Sov. B ib lio g r. 1970 nr 3 s. 17-30.
7. Firsov G.G.: Khigoopisanie 1 o rg a n iz e d ja alfavitn ogo kataloga. H., 1971.
8. G llja re v s k ij R„S. * R a zvitle sovremannyoh prinoipov knigo- op isan ija. K ratkij oderk* U ., 1961.
9. Kusul* A.Ja.s Funkcii i znacenie bibliotednych katalogov v ocenke amerlkanskich bibliotekovedov. Bibliotekovedeni®
i B ib lio g r a fija za Rubeźom 1964 vyp. 15 s. 64-77.
10* Novikova E .A .: Principy opieanija proizvedenij peóati v aovetakich katalogizacjonnych inetrukcijach. Sov. Bi- b lio g r . 1964 vyp. 4 s. 59-72.
11# Novikova E.A.: Tendances a ctu elles du catalogage en URSS. B ull. UNEFCO B ib lio th . 1967 nr 1 b. 24-31.
Zagadnienia szczegółowe:
12. Byzova 0 .: Organizacija m aterlalov kollektivnogo avtora.
B ib liotek ar* 1969 nr 8 b. 59-60.
13. G ilja re v e k ij R .P .: Ob o p iea n li perevodov eovetekich knig na inostrannye Jazyki /metod tr a n e lite r a c ii/ . Sov. Bi- b lio g r . 1955 vyp. 39 b. 25-34.
14. N ikiforovskaja N .A .: 0 e b liz e n ij k a ta liza cionnogo 1 b i
b lio g r a f iKeBkogo o p is a n ij. Sov. B ib lio g r. 1965 vyp. 1 e. 3-13.
15. VIaeov V.V.t Bibliote&nye k atalogi kak polzkovaja e ie - tema. Techni^eskie B ib lio te k i SSSR 1967 vyp. 5/6
b. 70-79.
K atalogi w bibliotekach naukowych:
16. B al*ear I . A . : "P e rs o n a l!! i lite ra tu ra ob u£rezdenijach i proizvedenijach v sieteme katalogov nau&hoj B ib lio te k i im. A.M. Gorkogo. Opyt Raboty Neu&noj B ib lio te k i MGU nr 4 b. 10-6 1. , powiel.
17. Putevoditel* po Goeudaretvenno.j B ib liotekę SSSR im.
V .I . Lenina. M.f 1959.
18. Tbornik polo£enij i in stru k cij Fundamentalnoj B ib lio tek i ObSSestvennyoh Nauk im. V.p. Volgina0 po e t . : K.P. Alek
seeva. M.t 1964.
19. Vilenekaja S .K .: Sietema katalogov v Biblioteka MGU.
Sov. B ib lio g r. 1955 vyp. 40 e. 45-57.
Przykłady w tek ście zaczerpnięte z wydawnictwa: Rafl
et ano vka knig na inostrannych Jazykaeh. M.f 1968.
Jadwiga Olczak
