UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA
VOL.XLVIII, 7______________________________ SECTIOB_____________________________________ 1993 Zakład Geografii Fizycznej i Paleogeografii
Instytutu Nauk o Ziemi UMCS
Leopold DOLECKI
Reperowy profil lessów najstarszych w Kolonii Zadębce koło Hrubieszowa (Polska SE)
Model Profile of the Oldest Loesses in Kolonia Zadębce near Hrubieszów
CHARAKTERYSTYKA PROFILU
Profil położony jest w obrębie zbocza wąwozu przy drodze gruntowej o charakterze głębocznicy prowadzącej z Zadębiec do Nowosiółek, 7,5 km na NW od Hrubieszowa. W sąsiedztwie znajduje się wschodnie zbocze doliny rzeki Białki, na którym poniżej lessów w preglacjalnych piaskach ze żwirami M. Prószyński (1952) znalazł szczątki kostne
Ursus etruscus. Odsłonięcie w wąwozie wyciętym we wschodnim zboczu doliny Białki wKolonii Zadębce po raz pierwszy badane było przez autora w 1971 r. Dostępne były wów
czas odsłonięcia, w których opisano profil interglacjalnej gleby rozwiniętej na glinie zwa
łowej oraz podścielające glinę mułki lessopodobne (zbadane przy pomocy ręcznego wier
cenia) leżące na skałach gómokredowych, które odsłaniają się miejscami w dnie głębocz
nicy.
Glebę interglacjalną rozwiniętą na glinie zwałowej paralelizowano wówczas z najniż
szą glebą interglacjalną w leżącym w pobliżu profilu głównym lessów w Nieledwi, a da
towaną alternatywnie przez H. Maruszczaka (1972) na interglacjał wielki (L. D o - lecki 1977,1981; H. M a ru szcza k 1976).
Po dokładnym opróbowaniu profil w Kolonii Zadębce został opracowany laboratoryj
nie, a dwie próbki z gliny zwałowej zostały datowane metodą TL (przez dr Jerzego Butry
ma w Laboratorium Zakładu Geografii Fizycznej UMCS w Lublinie). Były to pierwsze daty TL uzyskane dla gliny zwałowej na Grzędzie Horodelskiej.
W 1989 r. w związku z kartowaniem geologicznym tego terenu wykonano pod nadzo
rem autora wiercenie mechaniczne (M-14) na spłaszczeniu zbocza wąwozu powyżej od
słonięcia nazwanego Kolonia Zadębce 1. Wiercenie M-14 zlokalizowano na rzędnej
226,2 m n.p.m. W trakcie wiercenia przebito na głębokości 8 m strop gliny zwałowej, a
następnie lessopodobne mułki, których nie przewiercono do głębokości 14,5 m. Analiza
makroskopowa pobranych z wiercenia próbek oraz wyniki badań laboratoryjnych wska
zywały, że powyżej gliny zwałowej występują lessy i utwory lessopodobne rozdzielone glebami kopalnymi. Fakt ten skłonił autora do wykonania na stromym zboczu wkopów pozwalających zbadać osady do głębokości 10 m, tj. do poziomu gliny zwałowej, której powierzchnia wyraźnie nachylona jest w kierunku południowym. Odsłonięty w szybiku profil nazwano Kolonia Zadębce 2. Glina zwałowa odsłaniająca się w profilach 1 i 2 sta
nowi ogniwo pozwalające na paralelizację stratygraficzną. Sytuację hipsometryczną roz
mieszczenia odsłonięć oraz lokalizacji wierceń ilustruje ryc. 1.
Z wiercenia i odsłonięć pobrano łącznie 75 próbek do badań laboratoryjnych. Oznaczo
no skład mechaniczny metodą areometryczną według Casagrande’a w modyfikcji Pró
szyńskiego; frakcje piasków dodatkowo przemywano na sitach. Na podstawie analiz uziamienia obliczono metodą graficzną wskaźniki uziamicnia według R. Folka i W. C. W a r d a (1957). Wykonano także podstawowe oznaczenia wybranych cech che
micznych osadów, tj. zawartości CaCO3 (metodą objętościową Scheiblera), humusu (me
todą Tiurina) oraz Fe2O3 (metodą kolorymetryczną). W 1991 r., dzięki pomocy finanso
wej Komitetu Badań Czwartorzędu PAN, datowano metodą TL następne 6 próbek osadów (H. Maruszczak,L. Dolecki, M. Łanczont 1992). W 1993 r. datowano meto
dą TL jeszcze 2 próby. Łącznie datowano 10 próbek.
Na podstawie profilów I i II skonstruowano diagram zbiorczy ilustrujący cechy litolo
giczne i stratygrafię występujących tu osadów czwartorzędowych (ryc. 2). Strop tak skon
struowanego profilu znajduje się na wysokości bezwzględnej 225,5 m n.p.m. W opisie profilu miąższość podano w metrach, w nawiasie podano metraż profilu Kolonia Zadębce
1 (dolnego).
ai 0,00-0,20 a2 0,20-1,60 a31,60-2,10 bi 2,10-2,35
b2 2,35-2,87
b3 2,87-3,41
b4 3,41-4,38
Poziom próchniczny gleby holoceńskiej i deluwia glebowe. Utwór pylasty szarawo- -żółtawy, HC1-; przejście stopniowe.
Pyły i gliny pylaste deluwialne żółtobrunatnawc z soczewkami gliny humusowej bru
natnej. HCI-; przejście stopniowe.
Glina pylasta ciemnożółta z licznymi pseudomyceliami węglanowymi. HCI-; przejście stopniowe.
Poziom akumulacyjny czamoziemu kopalnego leśno-stepowego o profilu Ai-(B)C .py
lasty brunatnożółtawy przecięty siecią poligonalnych szczelin wypełnionych CaCO3 sięgających 1,5 m w głąb profilu. HC1+, przejście stopniowe. Próbka pobrana z tego poziomu datowana została metodą TL 246,7± 37 ka (Lub-2888).
Poziom (B)C czamoziemu, gliniasto-pylasty brunatnożółty, a miejscami szarożółty prze
cięty szczelinami wypełnionymi CaCO3. Występują liczne drobne konkrecje węglano
we, lecz podstawowa masa osadu HC1-; przejście stopniowe. Próbka pobrana z tej war
stwy datowana metodą TL 245,8 ± 39 ka (Lub-2887).
Glina pylasta żółtoszara, miejscami z odcieniem brunatnym. W górnej części warstwy smugi rdzawobrunatne i drobne konkrecje manganowo-żelaziste typu .pieprzy”. Z nad ległej warstwy biegną cienkie szczeliny wypełnione CaCO3. W osadzie rozproszone są liczne drobne konkrecje węglanowe. HCI+; granica wyraźna podkreślona zmianą barwy osadu.
Glina pylasta ciężka szarożółta i ciemnoszarawa z jasnymi plamami oglejenia i pseudo fibrami rdzawymi o przebiegu horyzontalnym. HCI+; granica wyraźna w zawartości CaCO3.
Rye.1.KoloniaZadębce.Rozmieszczeniepunktów dokumentacyjnychiichparalelizacjastratygraficzna (objaśnieniawtekście) Kolonia Zadębce.Distribution ofresearchpoints andtheirstratigraphicparallelisation (explanations inthetext)
ci 4,38-4,50
C2 4,50-4,71
C3 4,71-5,50
C4 5,50-6,25 c5 6,25-6,76 c« 6,76-7,16 di 7,16-7,56
d2 7,56-8,04 d3 8,04-8,49 (0,00-0,32)
d4 8,49-8,89 (0,32-1,32)
ei 8,89-9,00 (1,32-1,43)
Poziom akumulacyjny gleby interglacjalnej o profilu Aig-A3g-Bt-C, gliniasto-pylasty szary i szarosiwy oglejony odgórnie i zaburzony w stropie. Od góry poziom rozcina
ją wąskie szczeliny wypełnione osadem warstwy b4. Szczeliny mają szerokość rzędu 2 cm i sięgają 0,5 m w głąb profilu. Druga generacja struktur kriogenicznych to pseu- domorfoza po klinie lodowym wypełniona szarym pyłem zawierającym 4,4% CaCO3.
Osad wypełniający klin ma charakter rezidualny; zachował się przed denudacją tylko w postaci wypełnienia pseudomorfozy. Klin ma szerokość 0,4 m w najwyższej części i sięga 1,5 m w głąb profilu. W płaszczyźnie horyzontalnej rozmiar poligonu jest rzę
du 3-3,5 m, HCI-; burzy tylko w obrębie szczelin, przejście stopniowe.
Poziom przemywania gleby płowej gliniasto-pylasty szarożółtawy z szarymi plama
mi oglejenia i licznymi drobnymi konkrecjami żelazisto-manganowymi oraz okrucha
mi węgla drzewnego. HC1-; przejście wyraźne w barwie. Próbka osadu z głębokości 4,55—4,60 m została wydatowana metodą TL 312 ± 46 ka (Lub-2443).
Poziom iluwialny gleby płowej. Glina pylasta ciężka brunatnordzawa o siateczkowa- tej strukturze związanej zapewne z lodem gruntowym. HCI-; przejście stopniowe. W strefie rozciętej pseudomorfozą klina zaznacza się wyraźna granica pomiędzy osadem rozciętym i wypełniającym klin, podkreślona laminowaniem osadu. Próbka pobrana na głębokości 4,91-5,00 m datowana została metodą TL 327 ± 49 ka (Lub-2444).
Pył lessowy jasnoszary silnie zwarty, z drobnymi skupieniami CaCO3 w formie kon- krecji. HC1+, przejście stopniowe.
Glina pylasta żółtobrunatna ciemniejsza niż w nadległej warstwie i wyraźniej smużko- wana horyzontalnie. HC1-; przejście stopniowe.
Glina pylasta jasnoszara przecięta siecią drobnych szczelin o szerokości rzędu 0,5 cm wypełnionych ciemnożółtą gliną pylastą z gniazdami CaCO3.HCI-; granica wyraźna.
Poziom akumulacyjny gleby o profilu A1-(B)C jasnoszary pylasto-gliniasty, silnie o- glejony i przecięty siecią szczelin wypełnionych CaCO3. Zawiera do 0,26% humusu i więcej piasku niż w nadległej warstwie. HC1-; przejście stopniowe.
Poziom (B)C szarobrunatny pylasto-ilasty (do 27% frakcji iłu) wzbogacony w Fe2O3 (do 3,18%), zwarty, zawile smużkowany. HCI-; przejście stopniowe.
Glina pylasta ciężka szarożółta z wyraźnymi smużkami rdzawymi w dolnej części war
stwy, gdzie występują duże skupienia pseudomyceliów oraz dużych konkrecji węgla
nowych. Podstawowa masa utworu HC1-; przejście stopniowe.
Glina pylasta ciężka szarożółtawa smużkowana-laminowana, silnie zwarta, trudna do przebicia. Występują liczne skupienia pseudomyceliów węglanowych. HCI+; granica wyraźna. Próbkę z głębokości 8,58-8,89 m datowano metodą TL 342 ± 51 ka BP (Lub-2445).
Poziom akumulacyjny gleby interglacjalnej o profilu Aig-A3g-Bt-C, pylasto-ilasty sza
ry i ciemnoszary z jaśniejszymi plamkami oglejenia i drobnymi konkrecjami żelazis
to-manganowymi typu „pieprzy” w dolnej części poziomu. HC1-; przejście stopniowe.
W odsłonięciu 1 górna część poziomu zaburzona jest inwolucyjnie i rozcięta szerokimi szczelinami (do 2 cm) wypełnionymi CaCO3. W profilu 2 poziom rozcięty jest pseu
domorfozą po klinie lodowym o silnie zatartych konturach, czytelnych jednak jeszcze i podkreślonych laminacją osadów wypełniających pseudomorfozę i ich jaśniejszą bar
wą.. Próbkę pobraną z warstwy ei w profilu 1 datowano metodą TL 351 ± 52 ka BP (Lub-2440). HC1-; przejście stopniowe.
ei 9,00-9,50
1,43-1,69 Poziom eluwialny gleby płowej pylasto-gliniasty żółloszarawy i ciemnosiwy z drob
nymi konlcrecjami żelazisto-manganowymi typu „pieprzy”. HC1-; granica wyraźna w barwie. W odsłonięciu 1 w poziomie tym konkrecje manganowo-żelaziste tworzą pra
wie ławicę i osiągają rozmiary do 05 cm średnicy; liczne są także węgle drzewne. Prób
kę pobraną z tego poziomu w profilu 1 datowano metodą TL 445 ± 58 ka BP (Lub-177).
n 9,50-10,00
(1,69-2,19) Poziom iluwialny gleby płowej rozwiniętej na glinie zwałowej rdzawożółtej i rdzawej ze żwirami silnie zwietizałych skał skandynawskich (granity, porfiry, piaskowce) i miej
scowych (krzemienie). Miejscami występują otoczaki 0 średnicy 40 cm. W odsłonię
ciu 1 na ścianie obmywanej przez deszcze wypreparowane zostały inkrustowane związ
kami żelaza norki po faunie glebowej oraz szczeliny po korzeniach roślin. Od góry biegną szczeliny wypełnione węglanami. HC1-; przejście stopniowe.
<M 10,00-10,30
(2,19-2,49) Glina ciężka brunatnordzawa 0 marmurkowatej plamistości spękana pionowo i ukoś
nie. Zawiera nieco więcej niż w nadlcgłym poziomie zwietrzałych żwirów. HC1-; gra
nica wyraźna.
es 10,30-10,90
(2,49-3,09) Glina piaszczysta rdzawopomarańczowa ze skupieniami silnie zwietrzałych żwirów skał północnych i miejscowych. HCI-; granica wyraźna. Próbkę warstwy es datowano metodą TL 478 ± 62 ka BP (Lub-178).
fi 10,90-11,10
(3,09-3,29) Glina pylasta jasnoszarozielonkawa z opalowym odcieniem horyzontalnie warstwo
wana. HC1-; przejście wyraźne.
b n.10-11,61
(3,29-3,80) Glina pylasta żółtobrunatnawa smużkowana-laminowana miejscami z drobnymi sku
pieniami pieprzy żelazisto-manganowych. HCI-; granica wyraźna.
6 11,61-11,72
(3,80-3,91) Ił brunatny w poprzerywanej drobnymi uskokami warstwie; miejscami wyklinowu- jącej się. HCI-; granica wyraźna.
U 11,72-12,02
(3,91-4,61) Glina pylasta żółtobrunatna z przewarstwieniam szarego iłu. W całej warstwie wystę
pują skupienia drobnych konkrecji żelazisto-manganowych; szczególnie w dolnej częś
ci warstwy. HC1-; przejście stopniowe. Od stropu warstwy fi utwory przecięte szcze
linami biegnącymi skośnie; wzdłuż nich nastąpiło przemieszczenie warstw w niewiel
kiej skali.
fs 12,02-12,96
(4,61-5,55) Gliny pylaste ciężkie brunatne, szarozielone i jasnoszare tworzące kompleks konwo- lutnie warstwowany. HC1-; przejście wyraźne.
gi 12,96-13,49
(5,55-6,08) Poziom 0 cechach silnie oglejonego, zniszczonego w stropie przez erozję iluwium gle
by kopalnej wyższej rangi stratygraficznej. Poziom tworzy ił szarobrunatny z ciemniej
szymi soczewkami gliny pylasto-ilastej w górnej części. HCI-; przejście stopniowe.
g2 13,49-13,99
(6,08-6,58) Ił pylasty oliwkowostary silnie oglejony stanowiący niższą część iluwium gleby ko
palnej. HCI-; przejście stopniowe.
g3 13,99-14,45
(6,58-7,04) Glina pylasta ciężka szarooliwkowa, jasna, zwarta. HCI-; przejście stopniowe. Prób
kę z głębokości 6,58-6,60 m (w profilu 1) datowano metodą TL 547 ± 82 ka BP (Lub- -2441).
hi 14,45-15,99 (7,04—8,58)
h2 15,99-16,75 (8,58-8,85)
i 16,75-17,35 (8,85-9,03)
j 17,35-18,00
Glina pylasta ciemnooliwkowa, HCI-; przejście stopniowe.
Glina pylasta ciężka szarozielonkawa z brunatnymi plamami. W dolnej części warstwy występują domieszki szarozielonkawych piasków. HCI-; przejście stopniowe. Próbkę z głębokości 8,58-8,68 m (profil 1) datowano metodą TL 561 ± 84 ka BP (Lub-2442).
Glina pylasta ciężka brunatnooliwkowa i brunatnożółtawa z niewielką domieszką zie
lonkawych piasków drobnych oraz drobnych żwirków krzemieni, lidytów i margla w dolnej części warstwy. Osady te miejscami ukazują się na powierzchni terenu w dnie głębocznicy poniżej profilu 1. Występują także w wyrobiskach w sąsiedztwie, gdzie przechodzą w drobne siwe piaski z toczeńcami iłu szarego z detrytusem muszli mię
czaków. HCI+, przejście niewyraźne.
Wietrzelina skał gómokredowych pylasta szarobiała o powierzchni miejscami silnie zaburzonej hydroplastycznie możliwej do obserwacji w dnie głębocznicy i na podcię
tych sztucznie skarpach pobocza. HC1++.
INTERPRETACJA GENETYCZNO-STRATYGRAFICZNA PROFILU
Interpretacji profilu dokonano na podstawie bezpośrednich obserwacji oraz wyników analiz laboratoryjnych i datowaniach TL osadów. W stratygraficznym rozpoziomowaniu utworów zastosowano schemat stratygraficzny M. Harasimiuka i innych (1988).
ai-a2-a3 Less starszy górny (LSg) oraz produkty denudacji objęte pedogenezą holoceóską.
Z wyjątkiem warstwy ai pozostałe zawierają CaCO3 w ilości śladowej (0,5%), są sil
nie wzbogacone w Fe2O3 (2,47%) oraz humus (średnio 0,47%). Średnia mediana ziarn osadów (Md) wynosi 6 <(>, tj. 0,0156 mm, a średnia średnica ziarn (Mz) 7,42 Rozkład uziarnienia utworów jest skośny dodatnio (Ski = 0,62), a spłaszczenie rozkładu uziar- nienia (KG) = 1,17, ma więc charakter leptokurtyczny. W osadzie jest średnio 43,5%
frakcji podstawowej dla lessu, 27% iłu i tylko 0,71% piasku.
bi-b2 Czamoziem leśno-slepowy o profilu Ai-(B)C rozwinięty na lessie starszym środkowym w okresie interglacjału lubelskiego, na co wskazuje oprócz sekwencji stratygraficznej i wykształcenia typologicznego gleby także datowanie metodą TL W poziomie aku
mulacyjnym gleby (bi) zachowało się 0,48% humusu oraz wtórne - namyte z nadleg- łych warstw węglany (5,26%). W poziomie (B)C (który stanowi warstwa b2) zazna
cza się wyraźne wzbogacenie w Fe2O3 (do 3,29%) oraz we frakcję koloidalną (do 25%).
Istnieją więc wyraźne ślady iluwiacji profilu glebowego. Substrat, na którym wytwo
rzyła się gleba, charakteryzuje się następującymi parametrami granulometrycznymi:
Md = 5,86 tj. 0,0172 mm, Mz = 6,88 «ł>, cn = 2,55, Ski = 0,64, Ko = 1,11. W utwo
rze jest 38%-44% frakcji podstawowej dla lessu, 19%-25% iłu oraz 1,87% piasku.
b3-ba Niezwietrzały less starszy środkowy oraz produkty denudacji podległej gleby interglac
jalnej w postaci soczewek i przewaistwień stanowiących być może także ślady po zde- nudowanym lessie starszym dolnym i najniższym. Ten ostatni zachował się zapewne tylko w obrębie wypełnienia pseudomorfozy klina lodowego biorącego początek w warstwie b4 i sięgającego w głąb niżej leżącej gleby interglacjalnej. Niezwietrzały less starszy górny ma ziarno o medianie (Md) wahającej się w zakresie 5,45-6,0 <ł> i śred-
Ryc. 2. Profil syntetyczny lessów najstarszych w Kolonii Zadębce (objaśnienia w tekście) Synthetic profie of the oldest loesses in Kolonia Zadębce (explanations in the text)
C1-C2-C3-C4
C5-C6
di-dł
d3-d4
ei-e2-ej
nim rozmiarze ziarna (Mz) w granicach 6,75-6,81 ifi. Jest lo osad źle wysortowany o rozkładzie uziamienia skośnym dodatnio i kurtozie (Kg) o charakterze leptokurtycz- nym. Less zawiera 43-44% frakcji 0,05-0,02 mm, 19%-20% iłu oraz śladowe ilości piasku. Węglanów jest w granicach 1-4,6% a FezOj od 2,47% w dolnej części war
stwy do 2,86% w górnej.
Gleba kopalna z interglacjału Zbójna o profilu Aig-A3g-Btg-C rozwinięta w stropie dwudzielnego lessu najstarszego określanego przez H. Maruszczaka (1991)sym
bolem LN1. Jest to odgórnie oglejona gleba płowa o miąższości 1,9 m. W poziomie akumulacyjnym zawiera 0,19% humusu. Poziom Aj charakteryzuje się - podobnie jak w innych glebach tej generacji - zwiększonym udziałem grubszych frakcji, a mniej
szą ilością frakcji pyłu (11%) oraz tlenku żelaza. W poziomie iluwialnym o charakte
rystycznej siateczkowatej strukturze po lodzie gruntowym zaznacza się wzbogacenie w Fe2O3 (3,75%) oraz frakcję iłu (do 23%), co doskonale świadczy o procesach ilu- wiacji. Gleba jest wyługowana z węglanów, które występują tylko w postaci wtórnej w poziomie akumulacyjnym (1,05-1,26%) oraz w spągu profilu glebowego (0,84%).
Występują one ponadto w wąskich szczelinach rozcinających glebę, a biegnących z warstw nadległych. Substrat gleby w poziomie przemywania datowano metodą TL na 312 ± 46 ka. Jest więc to data całkowicie zgodna z datami TL uzyskanymi dla najniż
szej gleby interglacjalnej w profilu głównym reperowego profilu lessów w Nieledwi, którą H. Maruszczak (1991) określił w swoim schemacie stratygraficznym lessów Polski SE symbolem GJ3a. Gleba ta rozwinęła się na utworach lessopodobnych sku
mulowanych w strefie peryglacjalnej zlodowacenia Liwca (L D o 1 e c k i 1991).
Utwory lessopodobne odpowiedniki lessu najstaiszego z młodszego stadiału zlodowa
cenia Liwca nie objęte pedogenezą interglacjalną. Zawierają one 45-50% frakcji les
sowej, są bezwęglanowe, co wydaje się być cechą pierwotną tego utworu. Osad cha
rakteryzuje się drobnym średnim ziarnem: Mz = 7,4 $, jest skrajnie źle wysortowany:
rozkład uziamienia ma charakter dodatnio skośny. Kurtoza jest w zakresie bardzo lep- tokurtycznym.
Gleba interstadialna o profilu A-(B)C o miąższości 0,9 m, wytworzona na utworze lessopodobnym ze starszego stadiału zlodowacenia Liwca określonym symbolem stra
tygraficznym LNlb. Gleba ta jest pod względem morfologicznym słabiej zaznaczona niż w innych profilach, np. w wierceniu Czartowiec K-6, gdzie wyróżnia się miąższym poziomem akumulacyjnym. W naszym profilu substancja humusowa występuje w ca
łym profilu gleby, a w poziomie akumulacyjnym wynosi 0,27%. W poziomie (B)C wzrasta zawartość FezCb (do 3,18%) oraz iłu do 27%. Profil gleby jest bezwęglanowy, a tylko wtórne węglany zgromadzone są w sieci szczelin przecinających glebę.
Less najstarszy LNlb, niezwietrzały, ze starszego stadiału zlodowacenia Liwca o raz występujące w jego spągu produkty denudacji interglacjalnej gleby. Less len jest silnie zwarty, trudny do przebicia, charakteryzuje się przełamem muszlowym. Zawiera do 23% CaCO3, 2,79-2,93% FezCb, 35-42% frakcji lessowej, 19-26% iłu i około 1% pias-.
ku. Jest to osad skrajnie źle wysortowany (oi = 2,35-2,53). Dala TL próbki tego lessu wskazuje, że jest on równowiekowy z substratem miąższej gleby czamoziemnej w profilu Czartowiec (L Dolecki, J. Nowak 1991) w centralnej części Grzędy Ho- rodelskiej rozwiniętej na lessie najstarszym la (LNlb) występującym w podobnej sek
wencji stratygraficznej.
Gleba kopalna z interglacjału mazowieckiego o profilu Aig-A3g-Bt-C wytworzona na glinie zwałowej zlodowacenia Sanu. W poziomie akumuacyjnym występuje do 0,26%
humusu. W dobrze zaznaczonym poziomie przemywania wzrasta średnica ziarna osa
du, zmniejsza się zasobność w ił i Fe2O3, maleje także zawartość humusu. W silnie zwie
trzałym poziomie Bt z plamami oglejenia rośnie ilość tlenków żelaza i iłu odpowiednio do 2,64% i 22-25%. Węglany występują jedynie w postaci wtórnej, skupione są w szcze-
e4-cs
fi-fł-b-Et-b
gt—g2—g3
hi-h2
H
linach przecinających glebę. Subslral gleby Sianowi glina ablacyjna. W slropie jest to glina mułkowata przechodząca niżej w glinę żwirowatą z materiałem skandynawskim.
Glina zwałowa ze zlodowacenia Sanu wzbogacona w żwiry skandynawskie, silnie zwietrzała i spękana, bezwęglanowa. Glinę datowano metodą TL na podstawie próby z warstwy e2: 445 ± 58 ka oraz z warstwy es: 478 ± 62 ka. Daty te potwierdzają wnio
sek, że jest to glina morenowa ze zlodowacenia Sanu. Są to daty całkowicie porówny
walne z datami glin zwałowych tego zlodowacenia nawierconych w centralnej części Grzędy Horodelskiej w Moniatyczach 473 ± 70 ka (Lub-2408), Stefankowicach K-4 449 ± 67 ka (Lub-2394) i Stefankowicach K-3 483 ± 72 ka (Lub-2390). Daty te są zgodne także z datami TL uzyskanymi dla glin zlodowacenia Sanu na Polesiu Lubel
skim (L. Do I ecki, Z. G ardzie 1, J. Nowak 1987,1990a, 1990b, 1991).
Mułki lessopodobne deluwialno-aluwialne z fazy wstępującej zlodowacenia Sanu. W wierceniu M-14 wykonanym w sąsiedztwie profilu II mułki podmorenowe nie zosta
ły przewiercone do głębokości 14,5 m i mają tam miąższość większą niż 4,5 m. Są to utwory o składzie mechanicznym iłów pylastych, zawierają średnio 40% frakcji pod
stawowej dla lessu, 35,4% iłu i 3,8% piasku. W profilu pionowym charakteryzują się one względnie mało zróżnicowanym składem mechanicznym i zawierają jedynie śla
dowe ilości CaCCb. W profilu 1 mułki podmorenowe mają miąższość 2,06 m, a ich skład mechaniczny jest nieco lżejszy niż w wierceniu M-14. Frakcji podstawowej dla lessu zawierają średnio 31%, iłu 21,3%, a piasku 6,6%. Osad jest bezwęglanowy. Muł
ki te stanowią specyficzną fację aluwialną lessu z fazy wstępującej zlodowacenia Sa
nu. Less tego poziomu stratygraficznego oznaczono symbolem LN2 (L D o I e c k i 1991 b).
Miąższy, silnie oglejony poziom iluwialny gleby kopalnej, której górne poziomy gene
tyczne w znacznym stopniu uległy erozji bądź denudacji. Gleba rozwijała się zapewne w warunkach wilgotnych, o czym świadczą ślady przemieszczania w głąb profilu gle
bowego frakcji iłu (do 34%) oraz tlenków żelaza (do 4,1%). Humus występuje jedynie w ilości śladowej. Substrat gleby datowano metodą TL na 547 ± 82 ka (Lub-2441).
Jest to więc data całkowicie porównywalna z wiekiem TL osadów interglacjału ferdy- nandowskiego w jego stratotypowym profilu.
Lessopodobne gliny pylaste zapewne facji aluwialnej z fazy zstępującej zlodowacenia Nidy. Mają one w profilu 1 miąższość 1,8 m, zawierają średnio 36% frakcji podstawo
wej dla lessu, 18% iłu oraz 2,5% piasku. Osad ten charakteryzują następujące średnie wartości parametrów granulometrycznych: Mz = 6,56 4. Md =5,75 4, tj. 0,0185 mm, si = 2,26, Skt = 0,52, Ko = 1,22.
Gliny są bezwęglanowe, zawierają tylko ślady humusu (0,01-0,03%) oraz dużo Fe2Oj (1,74-2,39%). Dla próbki tego osadu pobranego w spągu uzyskano datę TL561±84 ka (Lub 2442). Omawiane mułki paralelizowane są z lessem najstarszym z fazy zstępu
jącej zlodowacenia Nidy o symbolu stratygraficznym LN3.
Gliny wietrzelinowe margli gómokredowych przemieszane z piaskami i żwirami wieku preglacjalnego.
WNIOSKI
1- Profil w Kolonii Zadębce jest - jak dotychczas - jedynym profilem, w którym można prześledzić w odsłonięciach sekwencję stratygraficzną lessów i gleb kopalnych począ
wszy od zlodowacenia Warty po zlodowacenie Nidy.
2. W profilu występują zróżnicowane stratygraficznie lessy ze zlodowacenia Liwca rozdzielone glebą interstadialną oraz dostępne do bezpośrednich obserwacji makroskopo
wych i badań gleby interglacjalne - najstarsze, jakie są znane z profilów polskich lessów.
Z tego względu profil w Kolonii Zadębce w pełni zasługuje za uznanie go za pomnik przyrody nieożywionej i objęcie tego stanowiska ochroną.
3. Gleba interglacjalna rozwinięta w stropie LNla paralelizowana jest z glebą GJ3a w stropie LN1 wNieledwi (H. Maruszczak 1991). Natomiast interglacjalna gleba wy
kształcona na glinie zwałowej zlodowacenia Sanu nie ma - jak dotąd - swojego stratygra
ficznego odpowiednika w profilach lessów polskich. Być może należy tu gleba kopalna stwierdzona na glinie zwałowej w Szpikołosach (Grzęda Horodelska) w wierceniu J. Jersaka (1973). Autor uznał ją za „glebę typu Tomaszów” z interglacjału lubelskie
go. Stanowisku temu zdają sie przeczyć cechy diagnostyczne leżącego powyżej gleby les
su, który jest zapewne utworem ze zlodowacenia Liwca (LN1). Na Wołyniu w profilu Bo- janice omawianej glebie odpowiada gleba sokalska rozwinięta na glinie zwałowej zlodo
wacenia oki (=San) (A. B o g u c k i 1987).
4. W profilach gleb interglacjalnych stwierdzono ślady procesów kriogenetycznych w postaci pseudomorfoz po klinach lodowych oraz struktur siateczkowatych po wieloletniej zmarzlinie. Są to jedne z najstarszych struktur tego typu znanych z profilów polskich les
sów.
LITERATURA
Bogucki A. B. 1987; Osnownyje leesovyje i paleopoczwienniyje gorizonty periglacialnoj loessowo-po- czwiennoj serii plejstocena jugo-zapada Wostoczno-Ewropejskoj Platformy. [W:] Stratygrafia i korrela- cija morskich i kontinentalnych otlożenii Ukrainy, Naukowa Dumka, Kijew, 47-52.
Dolecki L. 1977; Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa (sum. Quarternary deposits from the vicinities of Hrubieszów). Kwartalnik Geol., 21, 4, 803-818.
Dolecki L. 1981; Litologia i stratygrafia lessów Grzędy Horodelskiej (sum. Lithology and stratigraphy of the loesses of the Grzęda Horodelska). Ann. UMCS, sec. B, Lublin, XXXII/XXXIII (1977/78), 151-187.
Dolecki L. 1991; The oldest overtill and underfill loesses on the Grzęda Horodelska Plateau (SE Poland).
Ann. UMCS, sec. B, XLVI, Lublin, 65-79.
Dolecki L, Nowak J. 1991; Profil lessów w Czartowcu (sum. Loess section at Czartowiec). [W:J H. Maru
szczak (Ed.); Podstawowe profile lessów w Polsce, UMCS, Lublin, B 35-42.
Dolecki L., Gardziel Z., Nowak J. 1991; Nowe stanowisko interglacjału ferdynandowskiego w Sosno
wicy (Polesie Lubelskie) (sum. New site of the Ferdynandów Interglacial at Sosnowica - Lublin Polesie) [W:] A. Kostrzewski (Ed.): Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. Zeszyty Nauk.
UAM, Geografia, 50, Poznań, 409-417.
Dolecki L, Gardziel Z., Nowak J. 1987; Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sosno
wica. Wyd. Geol.
Dolecki L„ Gardziel Z., Nowak J. 1990; Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. Sosnowica. Wyd. Geol.
Dolecki L., Gardziel Z., Nowak J. 1990; Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wisz
nice. Wyd. Geol.
Folk R. L, Wa rd W. C. 1957; Brazos River Bar: a study in the significance of grain size parameters. J. Scdim.
Petrol., 27, Menasha, 3-26.
Harasimiuk M., Maruszczak H., Wojtanowicz J. 1988; Quaternary Stratigraphy in the Lublin Re
gion, SE Poland. Quaternary Studies in Poland, 8,15-25
J e rsa k J. 1973; Litologia i stratygrafia lessu wyżyn południowej Polski (sum. Lithology and stratigraphy of the Polish loess on the southern Polish Uplands). Acta Geogr. Lodz., 32, Łódź.
Lindner L 1991; Stratigraphy of main Pleistocene loess horizons and paleosols in mid-eastern Europe. Acta Geol. Polonica, 41,1-2, Warszawa, 85-100.
Maruszczak II. 1972; Podstawowe cechy genetyczne i stratygraficzne lessów Polski południowo-wschod
niej. Przew. symp. krajowego „Litologia i stratygrafia lessów w Polsce”. Wyd. Geol., Warszawa, 89-135.
Maruszczak H. 1976; Stratygrafia lessów Polski południowo-wschodniej (sum. Loess stratigraphy of South- Eastern Poland). Biul. Inst. Geol., 297, Warszawa, 135-175,
Maruszczak H. 1991; Zróżnicowanie stratygraficzne lessów polskich (sum. Stratigraphical differentiation of Polish loesses). Podstawowe profile lessów w Polsce (Main Sections of Loesses in Poland), UMCS, Lublin, A13-35.
Maruszczak H., Dolecki L.,Łanczont M. 1992; Możliwości zastosowania metody termoluminescen
cyjnej do datowania utworów czwartorzędowych starszych od 0,3-0,5 Ma. Sprawozdania z badań nauko
wych, Komitet Badań Czwartorzędu PAN, Warszawa, 13-19.
Prószyński M. 1952; Spostrzeżenia geologiczne z dorzecza Bugu (rés. Notes sur la géologie du bassin de la riviere Bug). Biul. Państw. Inst. Geol., 65, Warszawa, 313-364.
SUMMARY
In Kolonia Zadębce near Hrubieszów a profile of loess-like deposits with paleosol of various stratigraphic ranks and till was found. On the grounds of da tings by the TL method, lithology of sediments typologie character of palcosols and stratigraphic sequence, loess-like deposits above till are parallelled with glaciations of the Li
wiec, Oder and Warta.
Sediments of the Oder and Warta glaciations are separated by soil of interglacial rank, which in the accumu
lation horizon, was dated by TL method for 246.7 ± 37 ka BP, and in (B)C soil profile horizon: 245.8 ± 39 ka BP.
This suggests that it is surely a soil from Lublinian interglacial (= Treene = Ohe = Odincowo) developed on lo
ess-like deposits from the Oder glaciation. Forest paleosol developed on loess-like deposits from the Liwiec gla
ciation is the bottom stratigraphic limit of these sediments. Substratum of forest soil received the following TL dates: 312 a: 46 ka BP and a little lower 327 ± 49 ka BP. Therefore forest soil can be parallelled with Zbójno in
terglacial (= Domnitz = Czekalin). Loess-like deposits from the Liwiec glaciation (= Fuhne = Kaługa) which ha
ve a dual character, and they are devided by interstadial soil developed on deposit dated by TL method for 342 ± SlkaBP.
Below the sediments from the Liwiec glaciation lies the till with thicker forest soil in top parallelled with Ma- zovian interglacial (s.l. Holstein). The till received TLdates: 445 ± 58 ka BP and 478 ± 62 ka BP so it is a glacial deposit from San glaciation (= Elster II = Oka).
The till covers dual loess-like sediments which are divided by soil residuum - probably from Ferdynandian interglacial (TLdate: 547 ± 82 ka BP). Bottom part of loess-like deposits was dated for 561 ± 84 ka BP; they are therefore sediments from the Nida glaciation (M. Harasimiuk et al. 1988)= Elster I. Below there are Upper Cre
taceous rocks with thin cover of preglacial sands and gravels.
Considering its stratigraphic variety, the profile of loess-like deposits in Kolonia Zadębce deserves legal pro
tection.
